Wpływ róży pomarszczonej na rodzimą florę. Autor : Szymon Gruba Klasa: III Szkoła: XIV Liceum

Transkrypt

1 Wpływ róży pomarszczonej na rodzimą florę Autor : Szymon Gruba Klasa: III Szkoła: XIV Liceum

2 Rosa rugosa Thunb. wydmy szarej Ogólnokształcące w Gdyni Opiekun: mgr Katarzyna Kudela

3 STRESZCZENIE Celem mojej pracy było zbadanie, czy róża pomarszczona Rosa rugosa, występująca na pasie wydmy szarej cypla Półwyspu Helskiego, jest gatunkiem lokalnie inwazyjnym i wpływa na liczbę i różnorodność współistniejących z nią na tym terenie gatunków roślin zielnych. Badania przeprowadzono w lipcu 2015r i objęły one powierzchnię wydmy szarej między wejściem na plażę o numerach od 65 do 67. Doboru stanowiska badawczego dokonałem kierując się najlepiej zachowanymi naturalnymi siedliskami roślin, charakterystycznych dla tego rodzaju wydmy. Odrzuciłem obszary wydmy na północny-wschód od wejścia 65, ponieważ występujący na nich las sosnowy w znaczącym stopniu pokrywał jej powierzchnię. Dodatkowo nie brałem pod uwagę terenów na południe od wejścia 67, gdyż obszar ten w latach został poddany rewitalizacji, polegającej na mechanicznym usunięciu gatunków obcych, w tym róży pomarszczonej i nasadzeniu wydmuchrzycy piaskowej i piaskownicy zwyczajnej. Przeprowadzone przeze mnie badania terenowe objęły swoim zasięgiem w sumie 35 poletek o wymiarach 4x4m, których łączna powierzchnia wyniosła 560m 2. Zaproponowanym przeze mnie kryterium doboru terenu do badań był procent jego pokrycia przez róże pomarszczoną, który szacowałem na podstawie przyjętej przeze mnie 5-stopniowej skali (0,0-25,25-50,50-75,75-100%). Następnie taśmą mierniczą wyznaczałem granice poletek. Po czym przy użyciu urządzenia GPS określałem współrzędne geograficzne centralnego punktu poletka. Po tych czynnościach przeszedłem do identyfikacji gatunkowej roślin zielnych, zasiedlających dane stanowisko badawcze, określałem ich liczbę i procent pokrycia poletka dla każdego gatunku według skali przedstawionej w wynikach. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić że: róża pomarszczona wypiera naturalnie występujące gatunki roślin, występujących na wydmie szarej w tym gatunki chronione, zmniejszając ich udział w pokryciu powierzchniowym roślin zielnych; róża pomarszczona nie ma wpływu na różnorodność gatunkową roślin, współwystępujących z nią na badanym terenie; w efekcie pojawienia się róży pomarszczonej na wydmie szarej ekosystem ten ulega degradacji i stopniowo zanika, ponieważ odbiera rodzimym gatunkom roślin przestrzeń do życia. Wstęp Rosa rugosa Thunb. to gatunek obcy, sprowadzony do Polski prawdopodobnie w XX w. z Dalekiego Wschodu(Gawron kwartalnik Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, nr 2/14,). Krzew róży często osiąga 2m wysokości, tworzy gęste zarośla dzięki wytwarzaniu licznych rozłogów i podziemnych pędów, dochodzących do długości kilku metrów, co dodatkowo sprawia, że jest gatunkiem trudnym do wytępienia. Liście są złożone z 5-9 pofałdowanych listków, szarozielone od spodu, a z wierzchu połyskujące, są kutnerowato owłosione. Kwiaty są pojedynczo osadzone o barwie różowej, czasem białej. Róża kwitnie od czerwca do sierpnia. Wytwarza duże okrągłe owoce o pomarańczowej lub czerwonej barwie, mające nawet 2,5cm średnicy. Róża pomarszczona jest gatunkiem bardzo wytrzymałym na mrozy i susze. Ma niskie wymagania siedliskowe, dlatego gatunek często spotykany jest na terenach silnie nasłonecznionych, kamienistych czy piaszczystych. Dzięki temu doskonale zadomowił się na terenie Polski. Z uwagi na opisane cechy wykorzystuje się Rosa rugosa Thunb. w celu utrzymania piaszczystego podłoża i dlatego sadzono ją na wydmie szarej Półwyspu Helskiego. W konsekwencji tych działań róża bardzo szybko zaczęła się samoistnie rozprzestrzeniać, a pomagały w tym rozłogi i podziemne pędy. Tworzy ona gęste zarośla. Pomimo swoich cech inwazyjnych Rosa rugosa Thunb. nie została Ryc1. Róża pomarszczona, autor Anna Sołtys-Lelek, Chorologia krytycznych rodzajów Crataegus L., Rosa L., Rubus L. ujęta w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 9 września 2011r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w wypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. W zamyśle moich badań było sprawdzenie, czy róża pomarszczona jest faktycznie gatunkiem lokalnie inwazyjnym, wypierającym gatunki rodzime, charakterystyczne dla wydmy szarej

4 MATERIAŁY I METODY Badania terenowe przeprowadziłem w lipcu 2015 roku w Nadmorskim Parku Krajobrazowym na terenie Cypla Helskiego. Najbliżej linii brzegowej znajduje się płaska, pozbawiona roślinności, część wybrzeża zwana Standem, która przechodzi w pasmo wydmy białej, a następnie w bogatszą roślinnie wydmę szarą z gatunkami chronionymi. Dalej występuje już pas lasów sosnowych. Dodatkowo Nadmorski Park Krajobrazowy jest zaliczany do obszarów Natura 2000 Zatoki Puckiej i Półwyspu Helskiego. Wybrałem rejon pomiędzy wejściem 65 a 67 z uwagi na to, że tam najlepiej zachowana jest wydma szara, na której nasadzono Rosa rugosa. Charakterystyka stanowiska badawczego Poletka badawcze wyznaczyłem na szczycie wału wydmowego, na którym wszystkie badane tereny miały zbliżone warunki oświetlenia, podobny wpływ wiatru oraz dostęp do wody. Rozmieszczenie poletek znajduje się na mapie. Określając położenie poletek, kierowałem się także procentowym stopniem ich pokrycia przez Rosa rugosa Thunb. w przyjętej przeze mnie skali: 0%, 0-25% (fot.1), 25-50%, 50-75% (fot.2), % (fot.3). Wyznaczałem poletka o powierzchni 4x4m za pomocą taśmy mierniczej. Następnie określałem dokładne położenie poletka, wyznaczając w centralnym punkcie współrzędne geograficzne urządzeniem GPS. Charakterystyka materiału badawczego Na każdym z wyznaczonych poletek szacowałem procent powierzchni, jaki zajmuje na nim Rosa rugosa Thunb. Następnie dokonywałem wstępnej identyfikacji gatunkowej współwystępujących z nią roślin naczyniowych i szacowałem procent pokrycia poletka przez oznaczony przeze mnie gatunek. Zbierałem po jednym przedstawicielu każdego z niepodlegających ochronie gatunków w celu dokładniejszej dalszej identyfikacji. Z zebranych roślin wykonałem zielnik. Do rozpoznania gatunków użyłem Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski (Rutkowski L., 2006). Wyniki pracy konsultowałem z panią dr. Magdaleną Lazarus z Katedry Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody UG. Wyniki przeprowadzonych badań zostały opracowane w programie EXCEL. Mapa. Rozmieszczenie przebadanych poletek na wydmie szarej. Fot. 1. Pokrycie przez różę pomarszczoną terenu w skali 0-25%. Fot autora Fot. 2. Pokrycie przez różę pomarszczoną terenu w skali 50-75%. Fot autora Fot. 3. Pokrycie przez różę pomarszczoną terenu w skali %. Fot autora

5 Na 35 wyznaczonych i przebadanych przeze mnie poletkach zidentyfikowałem i oznaczyłem 14 gatunków roślin zielnych, których częstość występowania przedstawiłem na wykresie 1. Analizie poddałem gatunki, których liczba powtórzeń na poletkach była większa niż 18. Powierzchnie zajmowaną przez rośliny oszacowałem w przyjętej przeze mnie skali(1=0-5%, 2=5-10%, 3=10-20%, 4=20-30%, 5=30-40%, 6=40-50%, 7=50-60%, 8=60-70%, 9=70-80%, 10=80-90%, 11=90-100%). WYNIKI Wykres 1. Częstość występowania roślin na wszystkich poletkach. Wykres przedstawia nazwy gatunkowe roślin zidentyfikowanych na przebadanym terenie. Wykres 2. Wpływ Rosa rugosa Thunb. na zwarcie warstwy mszysto porostowej. Przy wzroście procentowym pokrycia powierzchni poletka przez Rosa rugosa Thunb. następuje spadek zwarcia warstwy mszysto- porostowej. Wykres 3. Wpływ Rosa rugosa Thunb. na procent pokrycia poletka przez Corynephorus canescens L., Jasione montana L. oraz Hypochoeris radicata L. Przy wzroście pokrycia powierzchni przez Rosa rugosa Thunb. następuje spadek procentowy pokrycia poletka przez Corynephorus canescens L. oraz Jasione montana L., natomiast nie ma wpływu na procent pokrycia poletka przez Hypochoeris radicata L.

6 Wykres 4. Wpływ Rosa rugosa Thunb. na procent pokrycia poletka przez Hieracium umbellatum L. oraz Artemisia campestris L. subsp. Sericea. Przy wzroście pokrycia powierzchni przez Rosa rugosa Thunb. następuje spadek procentowy pokrycia poletka przez Hieracium umbellatum L. oraz w niewielkim stopniu przez Artemisia campestris L.subsp. Sericea. Wykres 5. Wpływ Rosa rugosa Thunb. na procent pokrycia poletka przez Ammophila arenaria L., Polypodium vulgare L. oraz Hypochoeris radicata L. Przy wzroście pokrycia powierzchni przez Rosa rugosa Thunb. następuje spadek procentowy pokrycia poletka przez Ammophila arenaria L., natomiast nie wpływa na pokrycie poletka przez Polypodium vulgare L. Wykres 6. Wpływ Rosa rugosa Thunb. na procent pokrycia poletka przez objęte częściową ochroną Carex arenaria L. oraz Lathyrus japonicus Willd. Przy wzroście pokrycia powierzchni przez Rosa rugosa Thunb. następuje minimalny spadek procentowy pokrycia przez Carex arenaria L., w znacznie większym stopniu spadek ten jest widoczny dla Lathyrus japonicus Willd.

7 DYSKUSJA Moje badania przeprowadziłem na terenie Półwyspu Helskiego na wydmie szarej w Nadmorskim Parku Krajobrazowym. Wydma szara charakteryzuje się występujacą na niej murawą mchów i porostów, jest miejscem, w którym zachodzi początkowy proces glebotwórczy. Charakterystyczna dla tego terenu roślinność to głównie przedstawiciele klasy Kohlerio-Corynephoretea. Rosa rugosa Thunb. reprezentuje klasę: Dwuliścienne (Dicotyledoneae), podklasę: Różowe (Rosidae), rząd: Różowce (Rosales), rodzinę: Różowate(Rosaceae). Róża to gatunek obcy na terenach Polski, który doskonale się zadomowił na terenie całego kraju. Pochodzi z Dalekiego Wschodu, a sprowadzono go do Europy w 1796 roku. Do Polski trafił w XX wieku. Początkowo służyła za roślinę ozdobną, lecz później dzięki swoim cechom sadzono ją do umocnienia brzegów morskich, wydm i nasypów kolejowych. Tworzy krzewy dorastające do 2 m wysokości, ma zdolność do szybkiego rozrostu dzięki wytwarzaniu pędów podziemnych i licznych rozłogów dochodzących do kilku metrów długości. Jest bardzo odporna na działanie czynników zewnętrznych, ma niskie wymagania dotyczące dostępu do wody i światła, znosi bardzo wysokie zasolenie podłoża. Może rosnąć na terenach piaszczystych i kamienistych. Znosi bardzo niskie temperatury dochodzące do -50*C. Rosa rugosa Thunb. należy do gatunków lokalnie inwazyjnych. Są to rośliny, które po wprowadzeniu do środowiska przyrodniczego mają zdolność do łatwego spontanicznego opanowywania i przekształcania zbiorowisk roślinnych. Stwarzają one realne zagrożenie dla różnorodności biologicznej lokalnych środowisk. Działają redukująco na rodzime gatunki, lecz stopień ich agresywności zależy od lokalnych warunków środowiska i jest trudny do przewidzenia. Rosa rugosa Thunb. spełnia kryteria gatunku inwazyjnego głównie na terenach piaszczystych, nawet o wysokim zasoleniu, na których ma dogodne warunki do rozwoju i z łatwością rozrasta się na dużym obszarze, a na innych terenach nie wykazuje takich właściwości (Róża pomarszczona- niepożądany przybysz. GAWRON kwartalnik Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, nr 2/14, str14-16, pozyskano z ). Róża pomarszczona była sadzona przez człowieka w celu umocnienia wydm i utrzymania brzegu, co kwalifikuje ją do roślin synantropijnych antropofitów. Jest także bardzo trudna do wytępienia, gdyż wykazuje odporność na działanie ognia i herbicydów, a koszenie lub wyrywanie jej tylko sprzyja bujniejszemu rozwojowi. Jedynie sukcesywne koszenie i wykopywanie całych pędów przynosi zamierzony efekt, lecz może to trwać wiele lat, a przy tym jest bardzo kosztowne i negatywnie wpływa na sąsiadujące rośliny. Rewitalizacja szaty roślinnej, która znajdowała się obok badanych przeze mnie terenów, miała miejsce na obszarze wydmy szarej w latach i wykonano ją podczas realizacji projektu Rewitalizacja szaty roślinnej i wydmowej siedlisk przyrodniczych Cypla Helskiego. Z moich badań wynika, że róża pomarszczona zmniejsza powierzchnię pokrycia obszaru przez warstwę mszysto-porostową, która jest charakterystyczna dla wydmy szarej. Wraz ze wzrostem procentu pokrycia przez róże pomarszczoną zmniejsza się procent pokrycia przez warstwę mszysto-porostową, co widać na wykresie 2. Taki wynik spowodowany jest tym, że głównie dominują tam porosty z rodzaju Cladonia i Cladina(Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy.s.136), które są organizmami światłożądnymi (Węgrzyn M Chrobotki Cladonia L. podrodzaj Cladina) i Rosa rugosa Thunb. odbiera im dostęp do światła. Róża pomarszczona nie wpływa na liczbę z nią współwystępujących gatunków, ale w znaczącym stopniu ogranicza rozwój roślin i zmniejsza ich udział w zwarciu roślin zielnych. Z wykresu 3. można odczytać, że wzrost pokrycia przez róże pomarszczoną w znacznym stopniu hamuje rozwój Corynephorus canescens L. oraz Jasione Montana L.. Oba te gatunki są gatunkami charakterystycznymi dla wydmy szarej i wymagają umiarkowanego światła do rozwoju, a róża pomarszczona odbiera tym roślinom dostęp do światła i stwarza warunki cieniowe. Dodatkowo na tym wykresie widać, że róża pomarszczona nie ma wpływu na pokrycie terenu przez Hypochoeris radicata L., gdyż ma niewielkie rozmiary, przez co nawet na poletkach, gdzie nie występowała Rosa rugosa Thunb., roślina pokrywała teren w 0-5%. Konkurując z Hieracium umbellatum L. oraz Artemisia campestris L.subsp. Sericea, róża pomarszczona wypiera je, co widać na wykresie 4. Wzrost pokrycia przez Rosa rugosa Thunb. w dużym stopniu wpływa na zmniejszenie procentu pokrycia przez Artemisia campestris L.subsp. Sericea ponieważ jest to gatunek światłożądny i wymaga do prawidłowego rozwoju pełnego światła. W mniejszym stopniu Rosa rugosa Thunb. wpływa na zwarcie Hieracium umbellatum L., która również wymaga do rozwoju dużego dostępu światła, ale toleruje większe zacienienie, przez co jej spadek pokrycia jest mniejszy niż Artemisia campestris L.subsp. Sericea. Również na wykresie 5. dostrzegamy tendencję do spadku powierzchni pokrycia przez Ammophila arenaria L., która jest rośliną światłożądną i wymaga do prawidłowego rozwoju dostępu do pełnego światła. Na wykresie 6. dostrzegamy mniejszy, ale widoczny spadek Lathyrus japonicus Willd. przy wzroście pokrycia przez Rosa rugosa Thunb., która zmniejsza dostęp do pełnego światła dla tej rośliny. Widzimy również, że Rosa rugosa Thunb. nie ma żadnego wpływu na populację Polypodium vulgare L., co może być spowodowane, tym że gatunek ten preferuje umiarkowanie zacienione tereny, a podobne warunki stwarza róża pomarszczona. Na wykresie 6. obserwujemy, że Rosa rugosa Thunb. nie ma wpływu

8 na pokrycie terenu przez objętą ochroną Carex arenaria L. ponieważ również ona osiąga niewielkie rozmiary i wytwarza długie pędy podziemne, i może wyrosnąć niezależnie od pokrycia powierzchni przez różę. Oznaczone przeze mnie gatunki roślin w głównej mierze należały do gatunków zbiorowisk charakterystycznych dla roślin wydmowych, co przedstawia wykres 8. W związku z tym pojawienie się róży pomarszczonej nie niesie za sobą występowania innych gatunków niecharakterystycznych dla siedlisk wydmowych.(matuszkiewicz W. (2001). Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.) Róża pomarszczona wykazuje zachowania prowadzące do degradacji naturalnego siedliska wydmy szarej poprzez zmniejszanie pokrycia terenu przez gatunki dla niej rodzime. W konsekwencji może doprowadzić do ich częściowego wyniszczenia lub zniknięcia i degradacji siedliska, które zostało uznane za priorytetowe Wykres 8. Ilość gatunków zbiorowisk w obowiązujących aktach prawnych. Dodatkowo teren ten został objęty charakterystycznych dla roślin wydmowych ochroną jako obszar Natura 2000, chroniący priorytetowe siedliska w skali europejskiej. Do głównych walorów wydmy szarej należy to, że zachodzą w niej zaczątki procesu glebotwórczego, natomiast Rosa rugosa Thunb., zajmując coraz większą powierzchnię, ogranicza rozwój typowych dla wydm i chronionych roślin, niewystępujących w innych siedliskach naszego kraju. Na wydmie szarej występuje także bardzo rzadki mikołajek nadmorski Eryngium maritimum L., którego obecności nie stwierdziłem na badanej przeze mnie wydmie szarej, a powinien tam się znajdować. Dlatego powinno się podjąć wszelkie działania, mające na celu ochronę wydmy szarej i przywrócenie jej naturalnego ekosystemu, pozbawionego Rosa rugosa. Teren moich badań został objęty w planami rewitalizacji szaty roślinnej. Podobny zabieg miał miejsce w obszarze Cypla Helskiego graniczącym z badanym przeze mnie terenem w latach , a mające na celu m.in. usunięcie gatunków inwazyjnych, w tym róży pomarszczonej. Powinno się także podjąć działania mające na celu uświadamianie urzędników państwowych z Urzędu Morskiego o skutkach, jakie niesie dla środowiska sadzenie gatunków inwazyjnych, aby uniknąć kolejnych błędnych decyzji. Piśmiennictwo: 1. Braun M. (2010). Nadmorskie wydmy szare. W: Mróz W. (red.) (2010). Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Cz I; ss GIO, Warszawa. 2. Herbich J. (red.) (2004). Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 1, s Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski pozyskana z 4. Marek Dykta, Rewitalizacja szaty roślinnej i wydmowej siedlisk przyrodniczych Cypla Helskiego, pozyskano z ( ) 5. Matuszkiewicz W. (2001). Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa 6. Mykhaylo C., Dąbrowska A., Misiurek D., Sawicki R., Szymczak G., Wrzesień M., Rośliny inwazyjne Polski. studio R-ka, Lublin 7. Herbich J. i Skóry K.(2015)Rewitalizacja szaty roślinnej i wydmowych siedlisk przyrodniczych Cypla Helskiego. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk. 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym ( ) 9. Róża pomarszczona- niepożądany przybysz, Gawron kwartalnik Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, nr 2/14, str14-16, pozyskano z ( ) 10. Rutkowska J, Adamska A., Pielat M., Białek M. (2012) Porównanie składu i właściwości owoców dzikiej róży (Rosa rugosa) utrwalanych metodami liofilizacji i suszenia konwencjonalnego. PTTŻ, Warszawa 11. Rutkowski L.,(2006) Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN, Warszawa 12. Sudnik-Wójcikowska B., Krzyk A. (2015). Rośliny wydm, klifów solnisk i aluwiów. MULTICO, Warszawa 13. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C.,(2012). Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 14. Węgrzyn M. (2012). Chrobotki Cladonia L. podrodzaj Cladina W:Perzanowska J. (red.). Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, s Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. (2002). Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN, Kraków.