ZESPÓŁ XIV Dorota REJMAN, Monika KOPEĆ Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu

Transkrypt

1 Kronika Projektu 493 ZESPÓŁ XIV Dorota REJMAN, Monika KOPEĆ Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu Sprawozdanie końcowe z prac inwentaryzacyjnych druków z bibliotek klasztornych znajdujących się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu. Etapy od czwartego do ósmego: 1 V V 2014 r. *1 Od 1 V 2013 do 31 V 2014 r. dwuosobowy zespół kontynuował prace nad inwentaryzacją druków o proweniencji klasztornej. Pochodzenie książki z biblioteki skasowanego klasztoru określano przede wszystkim na podstawie zapisów, które w ogromnej większości znajdowały się na stronach tytułowych lub wyklejkach książek. Kolejnym kryterium przynależności do pierwotnej biblioteki była zgodność ze stosowanym w niej schematem układu książek, określana na podstawie nalepek na grzbietach ksiąg oraz sposobu zapisu sygnatur na karcie tytułowej lub sygnatur malowanych farbą na grzbietach książek. Dla uzyskania pewności co do faktu przynależności do konkretnej biblioteki korzystano także z materiałów źródłowych w postaci inwentarzy. Powstała baza stanowi kolejną część dużego materiału porównawczego do badań nad zawartością klasztornych librarii, sposobem gromadzenia księgozbioru oraz organizacją i funkcjonowaniem bibliotek. Wyniki kwerendy ujęto w tabelę, w której przedstawiono kolejno: lokalizację domu zgromadzenia, nazwę zakonu oraz liczbę opisów bibliograficznych książek wprowadzonych do bazy (tabela 1). Baza obejmuje 6539 opisów i w połączeniu z poprzednimi etapami daje w sumie opracowanych rekordów (tabela 2). Należy zaznaczyć, że liczba opisów nie jest tożsama z liczbą woluminów, ponieważ część książek to współoprawne dzieła liczące po kilka lub, jak w przypadku panegiryków lub funeraliów, po kilkadziesiąt tytułów. Dla podsumowania całości badań zestawiono wszystkie etapy i wyłoniono biblioteki, z których zanotowano najwięcej książek: pijarzy, Radom 2645; reformaci, Sandomierz 2025; filipini, Studzianna 1482; reformaci, Solec 1364; benedyktynki, Sandomierz 842; bernardyni, Radom 578. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years

2 494 Kronika Projektu Tabela 1. Druki z bibliotek po skasowanych klasztorach etapy Lp. Miejscowość Zakon Liczba opisów 1 Warszawa augustianie-eremici 2 2 Sieciechów benedyktyni 11 3 Święty Krzyż benedyktyni 17 4 Radom benedyktynki 24 5 Sandomierz benedyktynki Alwernia bernardyni 1 7 Kalwaria bernardyni 1 8 Karczówka bernardyni 3 9 Kazanów bernardyni Kraków-Stradom bernardyni 3 11 Łuck bernardyni 2 12 Opatów bernardyni Radom bernardyni Tarnów bernardyni 1 15 Warszawa bernardyni 1 16 Lublin brygidki 1 17 Jędrzejów cystersi Koprzywnica cystersi 8 19 Paradyż cystersi 7 20 Sulejów cystersi 2 21 Wąchock cystersi Klimontów dominikanie Lwów dominikanie 1 24 Piotrków dominikanie 1 25 Sandomierz dominikanie, klasztor i kościół św. Jakuba Warszawa dominikanie 1 27 Studzianna filipini (oratorianie) Drohiczyn franciszkanie 1 29 Nowy Korczyn franciszkanie 5 30 Pilica franciszkanie 4 31 Smardzewice franciszkanie Zawichost franciszkanie 4 33 Jarosław jezuici 1 34 Kalisz jezuici 2 35 Kraków jezuici 9 36 Lublin jezuici 3 37 Lwów jezuici 2 38 Markocice jezuici 2 39 Poznań jezuici 5 40 Przemyśl jezuici 2

3 Kronika Projektu 495 Lp. Miejscowość Zakon Liczba opisów 41 Sambor jezuici 1 42 Sandomierz jezuici Warszawa jezuici 1 44 Wilno jezuici 1 45 Włodzimierz jezuici 1 46 Rytwiany kameduli Mstów kanonicy regularni św. Augustyna 1 48 Ostróg kapucyni 3 49 Uściług kapucyni 1 50 Lwów karmelici 1 51 Kraków karmelici bosi, klasztor i kościół św. św. Michała i Józefa 2 52 Bogoria markowie (kanonicy regularni od pokuty) Warszawa misjonarze 2 54 Wilno misjonarze Hebdów norbertanie 1 56 Witów norbertanie 1 57 Beszowa paulini 1 58 Brdów paulini 1 59 Oporów paulini 2 60 Warszawa paulini 1 61 Wielgomłyny paulini 1 62 Radom pijarzy Warszawa pijarzy Brzeziny reformaci 2 65 Chełm reformaci 9 66 Kazimierz Dolny reformaci 1 67 Kryłów reformaci 5 68 Lublin reformaci Lwów reformaci 1 70 Pilica reformaci 1 71 Pińczów reformaci Sandomierz reformaci Solec reformaci Stopnica reformaci 48 Łącznie 6539

4 496 Kronika Projektu Dla każdego z pozostałych klasztorów odnaleziono poniżej 500 książek, w niektórych wypadkach są to pojedyncze egzemplarze, co każe zastanawiać się nad drogą, jaką te woluminy przebyły, aby znaleźć się obecnie w zbiorach sandomierskiej biblioteki. Część druków będzie można przypisać do bibliotek klasztornych po planowanym przygotowaniu edycji inwentarzy i protokołów przekazania ksiąg do biblioteki seminarium sandomierskiego. Część woluminów z racji podobieństw zewnętrznych znaków własnościowych księgozbiorów z Opatowa i Radomia wydaje się pochodzić ze zbiorów bernardynów, jednak nie mają one zapisu świadczącego o tym, który konkretny klasztor był ich właścicielem. Określenie własności tych książek będzie o tyle trudne i wymagające czasu, że w wielu wypadkach inwentarze są ogólnikowe i podają tytuł w skrócie lub opisują dany wolumin jako książkę francuską lub książkę bez oprawy. Po przygotowaniu opisu obejmującego dane bibliograficzne, opis fizyczny oraz ewentualne uwagi o notach marginalnych wykonywano dokumentację w postaci fotografii stron tytułowych, a także dodatkowych zdjęć ilustrujących ciekawe zapisy czy oprawy. Część z nich zamieszczono na profilu biblioteki w portalu społecznościowym Facebook i na stronie internetowej biblioteki. Oprócz informacji o przynależności książek do danej biblioteki z zapisów na kartach ksiąg można się dowiedzieć, w jaki sposób trafiły do klasztoru: kto i za jaką kwotę kupił książkę, kto podarował zgromadzeniu jeden wolumin lub całą swoją bibliotekę, czy była to darowizna czy zapis testamentowy. Przedstawione na ryc przykłady ilustrują sposoby pozyskiwania książek do bibliotek klasztornych. Warto także wspomnieć, iż w bazie notowano również informacje o superekslibrisach znajdujących się na części woluminów. Duża kolekcja ksiąg oznaczonych tymi znakami własnościowymi znalazła się w klasztornych bibliotekach dominikanów z Sandomierza, bernardynów z Opatowa czy filipinów ze Studzianny. Niektóre z nich są dostępne w cyfrowej Bibliotece Diecezjalnej w kolekcji Superekslibrisy. W trakcie prac na bieżąco informowano na stronie internetowej biblioteki i na portalu Facebook o pracach prowadzonych w ramach Projektu. Krótkie noty na Facebook u informowały o kolejnych ciekawych zapisach, a na koniec roku 2013 na stronie biblioteki zamieszczono podsumowanie prac. Efektem ośmioetapowej kwerendy jest stworzenie bazy opisów i zdjęć pozycji, z których część nie była ujęta wcześniej w księgach inwentarzowych biblioteki. Są to m.in. inkunabuły, którym nadano nowe sygnatury, oraz liczny zbiór dubletów. Prowadzone przez ponad rok prace polegające na kwerendzie i inwentaryzacji druków z zasobu Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu zapewne nie wyczerpują możliwości powadzenia badań nad tym bogatym zbiorem, którego części nie notują ani katalogi centralne, ani bibliografia Estreichera.

5 Kronika Projektu 497 Ryc. 1. Wybrane charakterystyczne grzbiety książek należących do biblioteki klasztoru benedyktynek w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN Ryc. 2. Wybrane charakterystyczne grzbiety książek należących do biblioteki klasztoru reformatów w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN

6 498 Kronika Projektu Ryc. 3. Naklejki z oznaczeniem sygnatury książki z biblioteki klasztoru dominikanów w Sandomierzu. Fot. D. REJMAN Ryc. 4. Sygnatury na wyklejkach woluminów pochodzących z biblioteki klasztoru franciszkanów w Smardzewicach. Fot. M. KOPEĆ

7 Kronika Projektu 499 Ryc. 5. Strona tytułowa Biblii z biblioteki klasztoru cystersów w Wąchocku. Fot. D. REJMAN

8 500 Kronika Projektu Ryc. 6. Strona 15 książki z powtórzeniem zapisu ze strony tytułowej Biblia z biblioteki klasztoru cystersów w Wąchocku. Fot. D. REJMAN Ryc. 7. Strona tytułowa książki z oznaczeniem książki z biblioteki klasztoru benedyktynów na Świętym Krzyżu. Fot. D. REJMAN

9 Kronika Projektu 501 Ryc. 8. Biblia zakupiona dla zgromadzenia reformatów przez Krystynę z Szembeków Bidzińską sygn Fot. D. REJMAN Ryc. 9. Dzieło Piotra Kanizjusza ofiarował bernardynom radomskim Aleksander Załuski sygn Fot. D. REJMAN Ryc. 10. Z księgozbioru księżnej Sanguszkowej wolumin trafił do biblioteki klasztoru reformatów w Solcu sygn Fot. D. REJMAN

10 502 Kronika Projektu Ryc. 11. Inkunabuł z biblioteki klasztoru bernardynów w Opatowie, darowizna bł. Władysława z Gielniowa sygn Fot. M. KOPEĆ Tabela 2. Liczba druków z bibliotek po skasowanych klasztorach odnalezionych w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu (według zakonów i klasztorów) 2 Lp. Zakon Miejscowość Liczba opisanych druków 1 augustianie-eremici Warszawa 2 2 benedyktyni Sieciechów 15 3 benedyktyni Święty Krzyż 26 4 benedyktynki Radom 35 5 benedyktynki Sandomierz bernardyni 1 Alwernia 1 7 bernardyni Józefów 1 8 bernardyni Kalisz 3 9 bernardyni Kalwaria 2 10 bernardyni Karczówka 4 11 bernardyni Kazanów bernardyni Kraków-Stradom 6 13 bernardyni Łuck 2 14 bernardyni Opatów bernardyni Radom bernardyni Tarnów 2 17 bernardyni Warszawa 2 18 brygidki Lublin 1 1 W niniejszej tabeli, podsumowującej wszystkie etapy badań, nie uwzględniono klasztoru bernardynów w Samborze, wymienionego w poprzednim sprawozdaniu, M. KOPEĆ, D. REJMAN, Sprawozdanie z drugiego i trzeciego etapu prac inwentaryzacyjnych druków z bibliotek klasztornych znajdujących się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu, Hereditas Monasteriorum, 3, 2013, s , tabela 1, s. 495, nr 12. Okazało się bowiem, że dwie książki przypisane samborskim bernardynom należały do klasztoru misjonarzy z Sambora.

11 Kronika Projektu 503 Lp. Zakon Miejscowość Liczba opisanych druków 19 cystersi Jędrzejów cystersi Koprzywnica cystersi Paradyż 7 22 cystersi Sulejów 4 23 cystersi Wąchock dominikanie Janów 1 25 dominikanie Klimontów dominikanie Lublin 1 27 dominikanie Lwów 1 28 dominikanie Piotrków 1 29 dominikanie, klasztor i kościół św. Jakuba Sandomierz dominikanie, klasztor i kościół św. Marii Magdaleny Sandomierz 1 31 dominikanie Warszawa 6 32 duchacy Sandomierz 2 33 filipini (oratorianie) Studzianna franciszkanie Drohiczyn 1 35 franciszkanie Nowy Korczyn 5 36 franciszkanie Pilica 5 37 franciszkanie Pyzdry 2 38 franciszkanie Skotnica 1 39 franciszkanie Smardzewice franciszkanie Warszawa 1 41 franciszkanie Zawichost jezuici Jarosław 4 43 jezuici Kalisz 5 44 jezuici Kraków jezuici Krasnystaw 2 46 jezuici Krosno 2 47 jezuici Lublin jezuici Lwów 2 49 jezuici Markocice 2 50 jezuici Piotrków 2 51 jezuici Płock 1 52 jezuici Poznań 6 53 jezuici Przemyśl 2 54 jezuici Sambor 1 55 jezuici Sandomierz jezuici Warszawa 1 57 jezuici Wilno 4 58 jezuici Włodzimierz 3 59 kameduli Rytwiany kameduli Szaniec 5

12 3 504 Kronika Projektu Lp. Zakon Miejscowość Liczba opisanych druków 61 kanonicy regularni św. Augustyna Mstów 1 62 kapucyni Lwów 3 63 kapucyni Ostróg 6 64 kapucyni Uściług 1 65 karmelici Lwów karmelici Wilno 2 67 karmelici bosi, klasztor i kościół św. św. Michała i Józefa Kraków karmelici bosi Wiśnicz 1 69 markowie (kanonicy regularni od pokuty) Bogoria misjonarze Sambor misjonarze Warszawa 2 72 misjonarze Wilno norbertanie Hebdów 1 74 norbertanie Nowy Sącz 2 75 norbertanie Witów 3 76 paulini Beszowa 1 77 paulini Brdów 1 78 paulini Oporów 4 79 paulini Warszawa 1 80 paulini Wielgomłyny 1 81 pijarzy Kraków 1 82 pijarzy Łowicz 1 83 pijarzy Radom pijarzy Waręż 1 85 pijarzy Warszawa pijarzy Złoczów 2 87 reformaci Brzeziny 2 88 reformaci Chełm reformaci Kazimierz Dolny 1 90 reformaci Kryłów 8 91 reformaci Lublin reformaci Lwów 3 93 reformaci Pilica 3 94 reformaci Pińczów reformaci Poznań 4 96 reformaci Sandomierz reformaci Solec reformaci Stopnica reformaci Zamość trynitarze Kraków 1 Łącznie Zob. przyp. 1.