PRAKTYCZNE ASPEKTY PRZYGOTOWANIA OPINII TECHNICZNYCH W ORZECZNICTWIE SĄDOWYM

Transkrypt

1 Mgr inŝ. Jerzy Kowalewski, dr inŝ. Paweł Sulik Instytut Techniki Budowlanej PRAKTYCZNE ASPEKTY PRZYGOTOWANIA OPINII TECHNICZNYCH W ORZECZNICTWIE SĄDOWYM W referacie przedstawiono przykłady zdarzeń, jakie miały miejsce przy opracowaniu opinii technicznych z zakresu budownictwa dla sądów. Zaprezentowane, typowe przykłady realizacji prac na zlecenie sądów pokazują, Ŝe współpraca między sądami i biegłymi sądowymi nie zawsze przebiega harmonijnie. Zasygnalizowane problemy dotyczą zarówno zagadnień merytorycznych, wzajemnych relacji jak i kwestii finansowych. Doświadczenie pokazuje, Ŝe problemy te niekorzystnie wpływają na efektywność świadczonych usług oraz psują wizerunek zarówno sądów jak i biegłych. 1. Wstęp Jest rzeczą naturalną, Ŝe sądy korzystają z pomocy specjalistów, ekspertów, rzeczoznawców z róŝnych dziedzin. Biegłego sądowego określa się często w następujący sposób: Instytucja biegłego sądowego jest instytucją prawa sądowego procesowego. Ustanowiona została dla zapewnienia naleŝytego funkcjonowania organów szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości i zabezpieczenia warunków prawidłowego wypełniania przez te organy ich ustawowych zadań. Sąd zasięga opinii w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych u biegłych sądowych. Z przepisów tych wynika, Ŝe od biegłego wymagane jest posiadanie nie tylko niekwestionowanej wiedzy i najwyŝszych kwalifikacji zawodowych, ale takŝe: zaufania publicznego, sumienności i bezstronności, a ponadto zaufania sądu do osoby biegłego. [ W róŝnych publikacjach i wypowiedziach moŝna się spotkać z opiniami, Ŝe działania biegłych sądowych nie zawsze spełniają oczekiwania sądów. W oficjalnej witrynie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości: gov.pl/data/files/_public/bip/ue_koop/polen_comprehensive_pl.pdf znajduje się tekst bez podania autorów i bez daty (z treści moŝna się domyślić, Ŝe powstał po 2008 r.) p.t. Twinning Light Project: Strengthening the Polish Justice System Twinning Reference Number: PL/06/IB/JH/02/TL Analiza porównawcza przepisów dotyczących biegłych w państwach Austrii, Francji, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii oraz analiza polskich regulacji dotyczących biegłych (I), analiza odpowiedzi polskich sadów na pytania zawarte w ankiecie (II) oraz ogólne zdefiniowanie zakresu rekomendacji mających na celu poprawę systemu obowiązującego w Polsce (III) (Sub-

2 activity 1.5). Analiza i wnioski wynikające z tego opracowania nie są budujące. Warto natomiast zacytować wniosek, jaki autorzy opracowania podali na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród sędziów sądów okręgowych. Wniosek ten pokazuje jak sędziowie postrzegają i oceniają biegłych sądowych. Jakość opinii uwaŝana jest ogólnie za niezbyt zadowalającą, przede wszystkim dotyczy to fachowości biegłych, moŝności zrozumienia opinii, logiczności wywodu oraz czasu sporządzania opinii. Ponadto wskazywano równieŝ na niedostateczną ilość informacji na temat biegłych znajdujących się na liście biegłych. Ambicją niniejszego referatu nie jest kompleksowe przedstawienie zagadnień, jakie dotyczą przygotowywania opracowań na rzecz sądów. Celem jest zasygnalizowanie problemów, jakie najczęściej spotyka się przy wykonywaniu prac w orzecznictwie sądowym. Podstawą niniejszego wystąpienia są praktyczne doświadczenia, jakie autorzy wynieśli z wykonywania dla sądów opinii technicznych i ekspertyz z zakresu budownictwa. W referacie omówiono, typowe, rzeczywiste przykłady, z jakimi zetknęli się autorzy w działalności zawodowej. W opisach zastosowano zastępcze/fikcyjne oznaczenia spraw. Dla potrzeb niniejszego tekstu jako biegłego sądowego potraktowano zarówno osobę fizyczną wpisaną na listę biegłych w sądzie okręgowym jak i rzeczoznawców instytucjonalnych np. Instytut Techniki Budowlanej, które na rzecz sądów przygotowują opinie techniczne. 2. Typowe przykłady prac realizowanych na rzecz sądów Pierwszy z przedstawionych przykładów, oznaczony numerem sprawy X 100/25, zawiera kilka charakterystycznych problemów dotyczących współpracy sądów z biegłymi. W sprawie X 100/25 powód wystąpił o zwrot 200 jednostek od pozwanego, od którego za 300 jednostek kupił dom jednorodzinny w stanie surowym. Nabywca (powód), kilka miesięcy po zrealizowaniu transakcji kupna uznał, Ŝe nieruchomość ma wady, których nie zauwaŝył wcześniej i domagał się zwrotu 100 jednostek od sprzedawcy (pozwanego). PoniewaŜ sprzedający nie oddał Ŝądanej kwoty nabywca wystąpił do Sądu o zasądzenie kwoty 100 jednostek, a więc dwukrotnie większej niŝ wcześniej Ŝądał. Powód składał liczne, bardzo obszernie uzasadniane wnioski i zaŝalenia. Przykładowo wystąpił o zwolnienie ze wstępnej opłaty sądowej (Sąd zgodził się obniŝyć opłatę z 10 jednostek do kwoty 2 jednostek) i o powiększenie składu do 3 sędziów zawodowych. Powód we wniosku o powołanie biegłego przedstawił bardzo dokładne i wysokie wymagania. Powód wnosił o to, aby osoba biegłego legitymowała się tytułem naukowym doktora i inŝyniera oraz przedłoŝył 106 (słownie sto sześć) tez dotyczącej planowanej opinii jaką miał opracować biegły. Sąd w swoim postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa

3 skondensował zakres do 27 kwestii, które miała obejmować opinia opracowana przez biegłego. Zgodnie z Ŝyczeniem powoda Sąd zlecił opracowanie opinii biegłemu sądowemu z zakresu budownictwa spełniającemu postawione wymagania /biegły AB/. Po zapoznaniu się z obszernymi aktami spawy biegły AB stwierdził, Ŝe nie ma moŝliwości opracowania opinii w Ŝądanym zakresie i wystawił fakturę na 0,2 jednostki - za 5 godzin pracy, za zapoznanie się z aktami plus 0,02 jednostki tytułem porto za zwrot akt sprawy. Powód stwierdził, Ŝe biegłemu nie naleŝy się wynagrodzenie za zapoznanie się z aktami sprawy i w swoich wywodach przywołał przykład ze sklepu z butami gdzie za 5 godzin mierzenia butów sprzedawca nie Ŝąda zapłaty. Sąd postanowił przyznać biegłemu 0,02 jednostki za zwrot kosztów przesyłki akt natomiast nie przyznał wynagrodzenia za zapoznanie się z aktami sprawy. Zgodnie z sugestią biegłego AB, tym razem Sąd zwrócił się do Instytutu Techniki Budowlanej o przygotowanie opinii. Po przeanalizowaniu akt sprawy Instytut nakreślił techniczny zakres prac niezbędnych do wykonania dla opracowania opinii zgodnie z wymaganiami Sądu oraz wskazał 9 współpracujących pracowni w ramach ITB, które powinny uczestniczyć przy opracowaniu tej opinii. W konkluzji obszernego pisma stwierdzono, Ŝe Instytut Techniki Budowlanej moŝe się podjąć wykonania takich prac i przygotowania opinii technicznej dotyczącej budynku w X i prac budowlanych przy tym obiekcie. NaleŜy jednak zdawać sobie sprawę z zakresu uciąŝliwych prac, jakie będą musiały być wykonane w budynku, czasochłonności tych prac oraz ogromnych kosztów. Nie analizowano w tej chwili kosztów przygotowania takiej opinii, ale wstępnie szacujemy, Ŝe mogą one wynosić blisko kwoty o jaką toczy się spór sądowy. Za 16 godzin nakładu pracy za analizę akt sprawy X 100/25 i określenia prac jakie są do wykonania dla opracowania opinii Instytut wystawił Sądowi fakturę. Sąd nie uznał wykonanej pracy w tym wymiarze a zaakceptował jedynie kwotę faktury za 6 godz. pracy. Aby zakończyć zajmowanie się tą sprawą Instytut w piśmie do Sądu stwierdził: W Postanowieniu Sądu z dnia X.YY.ZZ mowa jest o przyznaniu dla ITB kwoty 1 jednostka co wynika z czasu pracy na 6 godzin a nie 16 godzin jakie poniósł ITB. Poinformowano Sąd, Ŝe nie będą wnoszone z tego powodu zaŝalenia gdyŝ nakłady pracy byłyby niewspółmierny do ewentualnych korzyści. W sprawie Y 200/35 pełnomocnik powoda kwestionuje opinię w całości oraz instruuje biegłego, Ŝe Prawidłowa metodyka pracy biegłego winna wymusić na biegłym, aby podstawowym źródłem dotyczącym stanu faktycznego uczynił on oględziny i badania przedmiotu opinii. W sprawie Y 200/35 w dniach X, Y i Z. XX.YYYY, sekretarz sądowy zwracał się do 24 biegłych sądowych z prośbą o przygotowanie opinii. Wszyscy odmówili przygotowania opinii.

4 Na zlecenie Sądu (sprawa X 300/45) Instytut opracował opinię dotyczącą przyczyn katastrofy budowlanej. Po zapoznaniu się z opinią Sąd nakazał sporządzenie nowej opinii, w której nie będą uwzględnione 2 konkretne opracowania znajdujące się w aktach sprawy. Po opracowaniu przez ITB opinii w sprawie X 300/45 Sąd wezwał jako świadka pracownika ITB na rozprawę w mieście odległym o 150 km od Warszawy. Rozprawa trwała 22 minuty. Sąd przyznał jako koszty 1 godzinę oraz bilety za przejazdy do miejscowości gdzie odbywała się rozprawa sądowa. Sąd nie uznał, Ŝe ITB poniósł koszty całodziennego zatrudnienia pracownika (płace, ubezpieczenia, podatki itp.) niezaleŝnie od tego czy pracownik odbywał podróŝ czy składał wyjaśnienia na sali rozpraw. W zleceniu dla ITB o sporządzenie opinii dla potrzeb sprawy Y 400/55 Sąd nakazał: opinię naleŝy sporządzić w 94 egzemplarzach. W artykule Biurokratyczne perpetuum mobile (Przegląd Budowlany 10/2008) opisany jest przypadek sporów i zaŝaleń dotyczących stosunkowo nieskomplikowanych budowlanych problemów technicznych 2 budynków mieszkalnych. Urzędom administracyjnym i organom państwowym (policja, prokuratura, sądy) od najniŝszego szczebla do najwyŝszego (Ministerstwo Budownictwa i Naczelny Sąd Administracyjny) w ciągu 7 lat nie udało się wydać ostatecznego rozstrzygnięcia. Biegły sądowy CD zwrócił się pod dwóch latach od wykonania pracy do Prezesa o spowodowanie wypłacenia kwot 2 jednostki oraz 2,5 jednostki. DO dni dzisiejszego nie uzyskał wynagrodzenia. Za opinię o numerze NK-XXXX/Y/XX przygotowaną przez Instytut Techniki Budowlanej dla potrzeb sprawy X 500/55 Sąd wypłacił wynagrodzenie po 2 i pół roku od przekazania opinii i wystawieniu faktury. Biegły sądowy EF zeznający w trakcie rozprawy sądowej Y 600/65 otrzymał zwrot kosztów (0,08 jednostki) po 2 latach od złoŝenia zeznań. 3. Konkluzje Barwne wystąpienia i niczym nieuzasadnione wnioski zgłaszane przez strony i ich pełnomocników w ramach toczących się postępowań sądowych, często narzucają charakter rozprawy. Emocjonalne zaangaŝowanie stron, nieutemperowane w odpowiednim czasie przez prowadzących rozprawę sędziów, prowadzi do ponadstandardowych oczekiwań powodów, Ŝe w przypadku oceny prostej sprawy, zaangaŝowani zostaną specjaliści z tytułami naukowymi, wykonywane będą wyrafinowane badania a koszty pokryje skarb państwa. Od sądu oczekuje się jednak postępowania racjonalnego i efektywnego, dlatego dziwnym wydaje się skłonność

5 sądów do przyjmowania argumentacji typu, Ŝe przeglądanie akt sądowych przez biegłego nic nie kosztuje. Pełnomocnicy stron kwestionują wnioski i opinie, gdy są one niekorzystne, bo takie postępowanie nic nie kosztuje. Przychylność sądów dla tego typu wniosków prowadzi zazwyczaj jedynie do przedłuŝenie procesu sądowego i generuje dodatkowe koszty. Bywa, Ŝe pełnomocnicy w sposób lekcewaŝący (by nie uŝywać ostrzejszych słów) wypowiadają się o fachowości i rzetelności biegłych sądowych, którzy przygotowywali opinie lub składają wyjaśnienia przed sądem. W takich sytuacjach reakcja sądów bywa róŝna od pobłaŝliwości dla takich zachowań do reakcji dyscyplinujących. Komentując sędziowski zakaz wykorzystywania niektórych dokumentów z akt sądowych przy opisie np. przyczyn katastrofy budowlanej moŝna stwierdzić, iŝ znane z filmów sekwencje, w których sędzia zwraca się do zebranych odpowiedź proszę uznać za niebyłą są efektowne i pewnie mają podstawy proceduralne w relacjach prawnych. Trudno jednak znaleźć racjonalne argumenty, aby zakazać uŝywania pewnych faktów przy określaniu np. przyczyn katastrofy budowlanej. Sądy są jedną z nielicznych instytucji na świecie gdzie nie obowiązują Ŝadne cezury czasowe. W realnym świecie, większość czynności ma określone ramy czasowe np. budowa centralnego odcinka II linii metra w Warszawie ma trwać 4 lata, budowa stadionu 2 lata, opracowanie opinii 4 tygodnie, itp. Sprawy sądowe trwają zawsze tyle ile trzeba (wg sądów). Pieniądze są zawsze kwestią sporną. Obserwując praktykę sądową moŝna dojść do wniosku, Ŝe sądom najłatwiej przychodzą decyzje o odroczeniu rozprawy a najtrudniej o wypłaceniu przyznanego wynagrodzenia biegłym sądowym. Występujące opóźnienia w realizacji zobowiązań finansowych sądów na rzecz biegłych sądowych, a takŝe niezrozumiałe redukcje kwot wynagrodzenia są jedną z przyczyn, dla których tak trudno sądom znaleźć rzetelnego biegłego, co z kolei wymusza znacznie niŝsze standardy postępowania i zaangaŝowania przy opracowaniu opinii, przez osoby które przyjęły zaniŝone stawki. 4. Wnioski Opinie biegłych sądowych wykonywane dla sądów są niezbędnym elementem racjonalnego i efektywnego postępowania sądów oraz poprawności rozstrzygania spraw sądowych. Bez wzajemnego zrozumienia i uszanowania pracy, cięŝko jest znaleźć rozwiązanie, które pozwoli na uniknięcie sytuacji opisanych w referacie.