Charakterystyka połączeń magnezu i stopu AZ91 z komponentami węglowymi

Transkrypt

1 ANITA OLSZÓWKA-MYALSKA, JERZY MYALSKI, ROMAN PRZELIORZ, AGNIESZKA BOTOR-PROBIERZ Charakterystyka połączeń magnezu i stopu AZ91 z komponentami węglowymi WPROWADZENIE Magnez jako metaliczne tworzywo konstrukcyjne jest aktualnie przedmiotem szczególnie intensywnych prac badawczych i aplikacyjnych, których celem jest uzyskanie wyrobów o małej gęstości i niskiej cenie. Badania koncentrują się na dwóch podstawowych grupach zagadnień. Jedna ma charakter typowo materiałowy dotyczy zwiększenia właściwości użytkowych poprzez uzyskanie nowych stopów oraz kompozytów na ich osnowie. Druga wynika z cech technologicznych materiałów na bazie magnezu, szczególnie dużej skłonności do utleniania i wybuchowości, i związana jest z precyzyjnym określeniem bezpiecznych procedur technologicznych. W publikacjach dotyczących kompozytów z osnową magnezową osiąga się zwiększenie modułu sprężystości, twardości, odporności na ścieranie itp. poprzez: wprowadzenie do magnezu cząstek (SiC, Al 2 O 3 ), wytworzenie cząstek zbrojących in situ (TiC) lub wprowadzenie zbrojenia w postaci włókien (SiC, Al 2 O 3, C). Zagadnieniem kluczowym w doborze komponentów i warunków ich łączenia jest znajomość zjawisk na granicy rozdziału. Brak jest obecnie dostępnego i syntetycznego opracowania w tym zakresie. Konieczne są zatem badania rozpoznawcze, weryfikujące każdą planowaną koncepcję materiałową i technologiczną. Przedmiotem niniejszej pracy są połączenia magnez-włókno węglowe, stop magnezu AZ91-włókno węglowe oraz stop AZ91- cząstka węgla amorficznego, powstałe w próżni w temperaturze 650 C. Zostały one scharakteryzowane na podstawie badań SEM, a efekty cieplne związane z ich tworzeniem określone na podstawie analizy termicznej DSC. Przeprowadzone badania miały na celu pokazanie efektów strukturalnych dotyczącymi tworzenia połączeń Mg-C i zweryfikowanie ich z niejednoznacznymi danymi literaturowymi. CHARAKTERYSTYKA KOMPONENTÓW I DOBÓR WARUNKÓW ICH ŁĄCZENIA Jako zbrojenie zastosowano materiały węglowe ze względu na ich gęstość zbliżoną do magnezu, co daje możliwość uzyskania produktu finalnego o gęstości ok. 1,8 g/cm 3, bez względu na udział objętościowy komponentów. Do badań wybrano dwa typy zbrojenia węglowego włókna węglowe oznaczane jako C f, typu Torayca FT300B, oraz cząstki węgla szklistego (ang. glassy, vitreous), określanego również jako węgiel amorficzny (ang. amorphous), własnej produkcji oznaczane jako C p [1]. Z włókien węglowych o średnicy ok. 8 µm wytworzono układy przestrzenne o konfiguracji przedstawionej na rysunku 1a. Cechą charakterystyczną ich powierzchni jest obecność bruzd (rys. 1b). Drugi z zastosowanych typów zbrojenia to cząstki węgla szklistego otrzymane w wyniku pirolizy i następnie mielenia. Mogą one mieć wielkość dobraną w zależności od potrzeb, ale niezależnie od tego ich cechami charakterystycznymi są nieregularny kształt i stosunkowo gładka powierzchnia z lokalnymi uskokami (rys. 2). Dobór komponentów implikuje ograniczenia dotyczące warunków ich łączenia. Wynikają one z właściwości fizykochemicznych, przede wszystkim z rosnącej z temperaturą skłonności obu komponentów do utleniania, co wymusza zastosowanie atmosfery ochronnej lub próżni. Istotna jest także postać zbrojenia. O ile Dr hab. inż. Anita Olszówka-Myalska (anita.olszowka-myalska@polsl.pl), dr inż. Jerzy Myalski, dr inż. Roman Przeliorz, mgr inż. Agnieszka Botor-Probierz Wydział Inżynierii Materiałowej i Metalurgii, Politechnika Śląska w przypadku cząstek węgla szklistego możliwe jest zastosowanie zarówno mieszanin z proszkami metalu, jak i wytwarzanie zawiesin w stopionym metalu, to włókna wymagają wytworzenia preform, które zostaną nasycone ciekłym metalem infiltrującym przestrzenie międzywłóknowe. Jako komponentów metalicznych w badaniach użyto granule magnezu Corning CA 20 mesh i proszek stopu magnezu AZ91 (9% mas. Al). Metodą prasowania na gorąco w próżni wykonano z nich również lite próbki kontrolne stanowiące materiał porównawczy (osnowy) do analizy zjawisk zachodzących w kompozycie. Obserwacje metalicznego surowca wyjściowego i zgładów nietrawionych próbek kontrolnych potwierdziły obecność drobnych tlenków zarówno na powierzchni proszków (rys. 3), jak i na przekrojach poprzecznych Rys. 1. Obraz SEM włókien węglowych (C f ): a) konfiguracja makrowarstwy uformowanej z włókien, przed infiltracją, b) powierzchnia pojedynczych włókien Fig. 1. SEM image of carbon fibers (C f ): a) configuration of macrolayer formed of fibers, before infiltration, b) surface of elemental fibers 138 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXIX

2 Rys. 3. Obraz SEM powierzchnia granuli magnezu Fig. 3. SEM image of Mg granule s surface Rys. 2. Obraz SEM: a) cząstek węgla szklistego (C p ) po mieleniu, b) powierzchni pojedynczej cząstki Fig. 2. SEM image : a) carbon particles (C p ) after crushing, b) surface of elemental particle w litym materiale (rys. 4). Ponadto przełomy próbek kontrolnych magnezu i stopu AZ91 wykazywały cechy przełomu ciągliwego, ale kratery typowe dla stopów odlewanych występowały tylko lokalnie, co jest konsekwencją obecności tlenków (rys. 5 i 6). W celu wytworzenia połączeń w warunkach zbliżonych do występujących w potencjalnych procesach technologicznych, zastosowano infiltrację włókien oraz topienie mieszanin proszków w cylindrycznych tulejach z tłokiem, zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku 7. Aby umożliwić analizę wpływu zbrojenia i składu osnowy, dla wszystkich par komponentów przedstawiono wyniki uzyskane w procesach prowadzonych w próżni 2,5 Pa, w temperaturze 650 C, czasie 20 min, z chłodzeniem pod obciążeniem. W efekcie otrzymano zwarte, jednorodne próbki w postaci włókna o średnicy 20 mm. Rys. 4. Obraz SEM lokalnych skupisk tlenków w osnowie stopu AZ91, proszek po prasowaniu na gorąco, zgład Fig. 4. SEM image of oxides in AZ91 alloy matrix, powder after consolidation by hot pressing, polished cross section METODYKA I WYNIKI BADAŃ Badania strukturalne Do oceny charakteru połączenia zbrojenie-osnowa użyto skaningową mikroskopię elektronową SEM (FE-SEM Hitachi S4200) i badano zgłady metalograficzne wykonane w płaszczyźnie równoległej do kierunku prasowania, w środowisku zawierającym H 2 O, zgodnie z procedurami przewidzianymi dla stopów magnezu, a także przełomy powstałe bezpośrednio po złamaniu próbek. Rys. 5. Obraz SEM przełomu próbki uzyskanej w wyniku prasowania na gorąco granul magnezu Fig. 5. SEM image of fractured cross-section, sample obtained from Mg granules by hot pressing NR 3/2008 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 139

3 Rys. 6. Obraz SEM przełomu próbki uzyskanej w wyniku prasowania na gorąco proszku stopu AZ91 Fig. 6. SEM image of fractured cross-section, sample obtained from AZ91 powder by hot pressing Rys. 8. Obraz SEM zgładu kompozytu Mg-C f Fig. 8. SEM image of Mg-C f composite polished cross-section a) b) Rys. 7. Schemat konfiguracji komponentów przed ich łączeniem: a) układ warstwowy proszek metalu-włókna węglowe, b) mieszanina proszków metalu i węgla szklistego Fig. 7. Scheme of components configuration before consolidation process: a) layered system metal powder-carbon fibers, b) mixture of metal and glass carbon powders Obserwacje mikroskopowe SEM nietrawionych zgładów próbek Mg-włókna węglowe (rys. 8) nie wykazały obecności mikroporów ani w osnowie, ani na granicach rozdziału. Widoczne jest dobre spenetrowanie przez metal przestrzeni międzywłóknowych. Potwierdzają to obserwacje SEM przełomów (rys. 9), gdzie widoczne są ślady odwzorowania powierzchni zbrojenia węglowego na magnezie (rys. 9b). Równocześnie brak jest na powierzchni włókien śladów metalu, jak i fragmentów włókien przytwierdzonych do osnowy. Jedynie lokalnie, na włóknach i w oddzielonej w wyniku dekohezji osnowie, obserwuje się drobne sferyczne cząstki, które z dużym prawdopodobieństwem są tlenkami utworzonymi na wyjściowym komponencie metalicznym lub powstały w wyniku reakcji magnezu z tlenem zaabsorbowanym na powierzchni włókien. Obserwacje mikroskopowe zgładów (rys. 10) próbek stop AZ91-włókna węglowe również wykazały dobre wypełnienie przestrzeni między włóknami. Dodatkowo stwierdzono w osnowie obecność nielicznych porów oraz mikrowypukłości na granicy rozdziału. Przy większym powiększeniu (rys. 10b) wokół włókien widoczne są cząstki nowych faz, częściowo wystających z płaszczyzny zgładu, oraz mikropory. Jest to stan wskazujący na reakcję podczas przygotowywania zgładu pomiędzy wodą i obecnym w materiale składnikiem hydrofilowym (Al 4 ) podobnie do obserwowanego w innych pracach, w materiałach typu aluminium-włókno węglowe i aluminium-węglik krzemu po wygrzewaniu [2 4]. Przełom tego kompozytu (rys. 11) ma zdecydowanie odmienny charakter w po- Rys. 9. Obraz SEM przełomu kompozytu Mg-C f : a) włókna wyciągnięte z osnowy, b) ślady po włóknach i włókno odsłonięte Fig. 9. SEM image of Mg-C f composite fractured cross-section: a) pulling-out of fibers, b) fibers marks and uncovered fiber równaniu z kompozytem magnez-włókna węglowe. Nie obserwuje się wyciągania włókien z osnowy, a dekohezja włókien zachodzi w płaszczyźnie przełomu. 140 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXIX

4 Rys. 10. Obraz SEM zgładu kompozytu AZ91-C f : a) widoczna dobra infiltracja metalem przestrzeni międzywłóknowych, b) na granicy włókno-osnowa widoczne mikropory i nowe fazy Fig. 10. SEM image of AZ91-C f composite polished cross-section: a) good infiltration of carbon fibers by alloy visible, b) micropores and new phases on the fiber-matrix interface visible W przypadku próbek z osnową ze stopu AZ91, zawierających cząstki węgla szklistego, obserwacje SEM (rys. 12) wykazały równomiernie rozmieszczenie cząstek w osnowie, co jest potwierdzeniem prawidłowego przygotowania mieszaniny wyjściowej. W osnowie widoczne są drobne tlenki wprowadzone wraz z proszkiem stopu, ale nie obserwuje się mikroporowatości. Uzyskany kontakt metal-węgiel, w tym w rejonie typowych dla zastosowanego węgla szklistego ostrych krawędzi cząstek i tarasowatych powierzchni, jest prawidłowy. Zmiany na granicy cząstka-osnowa, wskazujące na oddziaływanie aluminium zawartego w stopie AZ91 z węglem, są śladowe i trudne do jednoznacznej interpretacji (rys. 12b). Natomiast na przełomach (rys. 13) widoczne jest odkształcenie plastyczne stopu, dekohezja na granicy rozdziału oraz fragmentacja cząstek zbrojenia. Otrzymane materiały badawcze w postaci pastylek kompozytowych poddano kilkumiesięcznemu sezonowaniu w powietrzu. Jest to prosty test makroskopowy ujawniający obecność węglika Al 4, który reaguje z parą wodną zawartą w powietrzu i następuje degradacja materiału. Spośród wytworzonych kompozytów próbki Mg-C f i AZ91-C p nie uległy zmianom, a próbka AZ91-C f uległa makrodestrukcji wynikającej z utraty ciągłego połączenia metal- włókna w całej objętości (nastąpiło jej sproszkowanie). Rys. 11. Obraz SEM przełomu AZ91-C f, bardzo dobre połączenie włókna osnowa i dekohezja włókien Fig. 11. SEM image of AZ91-C f fractured cross-section, very good bonding fiber-matix and fibers decohesion Analiza termiczna Komplementarnie do oceny zjawisk na granicy rozdziału węgielmetal na podstawie badań strukturalnych, zastosowano analizę termiczną metodą kalorymetrii różnicowej DSC. Badano mieszaniny proszku metalu i włókien oraz mieszaniny proszku metalu i węgla szklistego w proporcji masowej 5:1. Badania wykonano na kalorymetrze wysokotemperaturowym firmy SETARAM. Próbki o masie 60 mg umieszczono w tygielkach ceramicznych. Substancją wzorcową był proszek α-al 2 O 3, a pomiary wykonano w argonie o czystości 50 N, w zakresie temperatury C, przy szybkości nagrzewania 10 C/min. Kalibrację przeprowadzono na próbkach wzorcowych o znanej temperaturze i entalpii przemiany, zgodnie ze standardem NIST (National Institute for Standards and Technology). Krzywe DSC próbek magnez-włókna węglowe oraz magnez- węgiel szklisty (rys. 14a, b) wykazały efekty endotermiczne związane z topieniem oraz egzotermiczne związane z krystalizacją magnezu. Taki przebieg wskazuje na brak istotnego oddziaływania chemicznego pomiędzy komponentami. Krzywe DSC próbek stop AZ91-włókna węglowe oraz stop AZ91-węgiel szklisty (rys. 15a, b) mają bardziej złożony przebieg. Na efekty endotermiczne, związane z topieniem oraz egzotermiczne związane z krystalizacją stopu magnezu, nakładają się dodatkowe efekty egzotermiczne wskazujące na tworzenie się nowej fazy. NR 3/2008 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 141

5 Rys. 12. Obraz SEM zgładu kompozytu AZ91-C p : a) rozkład cząstek w osnowie, b) granica cząstka-osnowa Fig. 12. SEM image of AZ91-C p composite polished cross-section: a) particles distribution in matrix, b) interface particle matrix W przypadku węgla szklistego efekty egzotermiczne są mniejsze i mogą świadczyć o słabszym oddziaływaniu pomiędzy komponentami, co wymaga dalszych badań. DYSKUSJA WYNIKÓW I WNIOSKI Zastosowane parametry konsolidacji komponentów węglowych z magnezem i jego stopem AZ91 umożliwiły infiltrację włókien ciekłym stopem i wytworzenie kontaktu osnowa-włókno oraz osnowa-cząstki węgla szklistego. Są one zgodne z tymi pracami, gdzie wykazano możliwość infiltracji włókien węglowych magnezem [5, 6]. Autorzy pracy [5] prowadzili eksperyment w temperaturze ~640 C, pod ciśnieniem 8 MPa w atmosferze helu, a uzyskane połączenie charakteryzują jako słabe. Podobnie autorzy pracy [6], którzy preformy z włókien węglowych nasycali czystym magnezem, minimum 15 min, w temperaturze ~730 C, pod ciśnieniem do 30 MPa, stosując atmosferę argonu, a następnie próżnię. Istnieją także takie doniesienia literaturowe, które wskazują na brak możliwości wytworzenia połączenia magnez-węgiel podczas prób infiltracji włókien węglowych czystym Mg [3, 7], np. po 5 h w temperaturze 730 C (nie podano rodzaju atmosfery) [3]. Wymienione różnice wyników, uzyskiwanych przez poszczególnych autorów w różnych warunkach badań, potwierdzają istotny Rys. 13. Obraz SEM przełomu kompozytu AZ91-C p, odspajanie cząstek od osnowy oraz dekohezja cząstek Fig.13. SEM image of AZ91-C p composite fractured cross-section, particles matrix delamination and particles decohesion wpływ na tworzenie połączenia takich czynników, jak: skład chemiczny substratów, ich stan powierzchni, atmosfera, temperatura, ciśnienie podczas wzajemnego kontaktu itp., co zostało precyzyjnie opisane dla modelowych badań zwilżalności w pracach przeglądowych [8, 9]. Wskazuje to także na konieczność weryfikacji eksperymentalnej przebiegu powstawania połączeń, w tym magnez-zbrojenie węglowe, dla konkretnych rozwiązań materiałowych rodzaj materiału węglowego, skład stopu magnezu oraz technologicznych postać stopu, atmosfera, temperatura, ciśnienie. Wyniki obserwowanych w ramach badań własnych efektów strukturalnych w materiale typu magnez-cząstki węgla szklistego mogą być jedynie porównane z efektami dotyczącymi zbrojenia włóknami, gdyż ta koncepcja materiałowa nie była dotychczas prezentowana w dostępnych materiałach źródłowych. Oceniając charakter połączenia powstałego w zastosowanych warunkach konsolidacji komponentów można stwierdzić, że jest ono zróżnicowane dla każdej z badanych par komponetów, tj. Mg-C f, AZ91-C f i AZ91-C p. Przyjmując za Chawlą [10] uogólniony podział połączeń na mechaniczne i chemiczne, połączenie Mg-C f można uznać za połączenie słabe o charakterze mechanicznym. Wskazują na to odrywanie i wyciąganie włókien z osnowy podczas dekohezji oraz brak efektów dodatkowych podczas analizy DSC. Na granicy rozdziału nie obserwuje się warstwy nowej fazy, chociaż całkowite jej wykluczenie wymagałoby za- 142 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXIX

6 a) Mg-C f a) AZ91-C f b) Mg-C p b) AZ91-C p Rys. 14. Wykres DSC dla badanych mieszanin: a) Mg-C f, b) Mg-C p Fig. 14. DSC diagram of investigated mixtures: a) Mg-C f, b) Mg-C p Rys. 15. Wykres DSC dla badanych mieszanin: a) AZ91-C f, b) AZ91-C p Fig. 15. DSC diagram of investigated mixtures: a) AZ91-C f, b) AZ91-C p stosowania technik wysokorozdzielczych. Ponadto cechą charakterystyczną powierzchni rozdziału w tym materiale są sferyczne cząstki tlenkowe, pochodzą one z filmu tlenkowego, powstałego na powierzchni granul magnezu, ale nie można wykluczyć powstania dodatkowych tlenków w wyniku oddziaływania tlenu zaabsorbowanego na powierzchni włókien z osnową. Na możliwość tworzenia tlenku magnezu na granicy rozdziału wskazują niektóre dane literaturowe, np. [5], wykazujące obecność nanoziarnistej warstwy MgO wokół włókien. Zarówno połączenie AZ91-C f jak i połączenie AZ91-C p można uznać za chemiczne. Są one z punktu widzenia mechanicznego mocne. Świadczą o tym przełomy z zachowanym połączeniem włókien z osnową i równoczesną dekohezją włókien w różnych płaszczyznach (w stosunku do osi włókien) w przypadku kompozytu AZ91-C f oraz dekohezja cząstek węgla szklistego w kompozycie AZ91-C p. O takim charakterze połączenia decyduje obecność glinu w stopie i wytworzenie Al 4. Został on zidentyfikowany pośrednio na zgładach na podstawie destrukcji połączenia pod wpływem wody oraz intensywnej makrodestrukcji próbki AZ91-C f podczas sezonowania w powietrzu atmosferycznym. Jest to efekt znany i opisany w literaturze dla materiałów zawierających węgiel i aluminium, zarówno kompozytów jak i stopów metali. O wystąpieniu reakcji świadczą również zmiany krzywych DSC obserwowane po wprowadzeniu do magnezu glinu stop AZ91, w przypadku mieszaniny zawierającej włókna węglowe jak i cząstki węgla szklistego. Inną fazą, która może tworzyć się w tego typu układach [11] na granicy rozdziału, są cząstki fazy Mg 17 Al 12. Jej obecność w badanym materiale wymaga weryfikacji metodą TEM. Dyskusji wymaga także obserwowane na SEM zróżnicowanie mikrostruktury połączeń w kompozytach AZ91-C f i AZ91-C p oraz zróżnicowanie zmian makrostruktury tych kompozytów po sezonowaniu w powietrzu. W przypadku AZ91-C f intensywność tworzenia Al 4 można uznać za większą, o czym świadczy mikrostruktura powierzchni rozdziału (rys.10 13). Obecność Al 4 w układzie AZ91-C p wymaga jednoznacznego potwierdzenia metodami wysokorozdzielczymi, jednakże mogą to być bardzo drobne krystality i należy wziąć pod uwagę to, że preparatyka może spowodować ich degradację. Obserwowane strukturalnie zróżnicowanie intensywności oddziaływania stop-zbrojenie w zależności od typu zbrojenia węglowego znalazło również potwierdzenie na krzywych DSC (rys. 14, 15). Na zróżnicowanie zmian makrostruktury kompozytów z osnową ze stopu AZ91 w skali makro, w czasie sezonowania w powietrzu atmosferycznym, może mieć wpływ geometria zbrojenia w przypadku preformy z włókien węglowych istnieją ciągłe połączenia stref zawierających Al 4 i wchłanianie cząsteczek H 2 O postępuje w całej objętości elementu kompozytowego. Natomiast prawdopodobne występowanie niewielkiej ilości Al 4 wokół cząstek węgla otoczonych stopem, przy zastosowanym udziale objętościowym i równomiernym rozmieszczeniu cząstek, nie sprzyja rozprzestrzenianiu się procesów degradacji tym samym materiał zachowuje dobre połączenie chemiczne. Obserwowane zróżnicowanie intensywności oddziaływania w przypadku tego samego stopu i różnych materiałów węglowych wykazano również w pracy [12], której autorzy badali połączenia AZ91-włókna węglowe T800H oraz AZ91-włókna węglowe T800H pokryte węglem pirolitycznym. Stwierdzili oni na powierzchni rozdziału obecność igieł Al 4 o zróżnicowanej geometrii i orientacji w zależności od typu podłoża węglowego oraz wzrost właściwości mechanicznych kompozytu z włóknami pokrytymi węglem pirolitycznym. NR 3/2008 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 143

7 Zaprezentowane wyniki eksperymentalne pozwalają sformułować następujące wnioski: 1. Pomiędzy materiałami węglowymi a ciekłym magnezem oraz materiałami węglowymi a stopem AZ91 uzyskuje się bezpośredni kontakt w temperaturze ok. 650 C w próżni w czasie 20 minut, co wskazuje na wystąpienie zwilżania. 2. Otrzymane połączenie Mg-C, zarówno w przypadku zastosowania włókien węglowych, jak i cząstek węgla szklistego, ma charakter mechaniczny. Potwierdziły to badania DSC, przeprowadzone w zakresie temperatury C, które nie wykazały występowania efektów cieplnych związanych z oddziaływaniem pomiędzy ciekłym magnezem a materiałem węglowym w postaci włókien oraz cząstek amorficznych. 3. Połączenie AZ91-C ma charakter chemiczny, co wykazały badania strukturalne i potwierdziły badania DSC. Dla zastosowanych parametrów procesu łączenia komponentów jest ono zróżnicowane w zależności od rodzaju zbrojenia węglowego intensywność oddziaływania stop-zbrojenie jest większa w przypadku włókien. 4. Wprowadzenie Al do magnezu prowadzi do powstania na granicy rozdziału składnika higroskopijnego, który w środowisku zawierającym wodę powoduje destrukcję połączenia stop AZ91-C, co w przypadku zbrojenia włóknami węglowymi prowadzi do zniszczenia całego elementu kompozytowego. Praca wykonana w ramach projektu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr 4689/B/T02/2007/33. LITERATURA [1] Myalski J.: Materiały kompozytowe z osnową aluminiową zbrojone cząstkami węgla szklistego, Inżynieria Materiałowa 6 (2002) [2] Lancin M., Marhic C.: TEM study of carbon fibre reinforced aluminium matrix composites: influence of brittle phases and interface on mechanical properties, Journal of the European Ceramic Society 20 (2000) [3] Bouix J., Berthet M. P., Bosselet F., Favre R., Peronnet M., Rapaud O., Viala J. C., Vincent C., Vincent H.: Physico-chemistry of interfaces in inorganic-matrix composites, Composite Science and Technology 61 (2001) [4] Olszówka-Myalska A.: Struktura połączenia między osnową aluminiową i cząstkami wzmacniającymi w kompozytach, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, nr 70, Gliwice (2004). [5] Russell-Stevens M., Todd R., Papakyriacou M.: The effect of thermal cycling on the properties of carbon fiber reinforced magnesium composite, Materials Science and Engineering A 397 (2005) [6] Hufenbach W., Andrich M., Langkamp A., Czulak A.: Fabrication technology and material characterization of carbon fibre reinforced magnesium, Journal of Materials Processing Technology 175 (2006) [7] Wu F., Zhu J., Ibe K., Oikawa T.: Analysis of the interface in graphite/ magnesium composites at the nanometer scale, Composites Science and Technology 58 (1998) [8] Sobczak N., Singh M., Asthana R.: High-temperature wettability measurement in metal/ceramic systems some methodological issues, Current Opinion in Solid State and Materials Science 9 (2005) [9] Eustathopoulos N.: Progress in understanding and modelling reactive wetting of metals on ceramics, Current Opinion in Solid State and Materials Science 9 (2005) [10] Chawla K. K.: Composite Materials Science and Engineering, Springer- Verlag (1987). [11] Wu F., Zhu J.: Morphology of second-phase precipitates in carbon-fiber and graphite-fiber-reinforced magnesium-based metal-matrix composites, Composites Science and Technology 57 (1997) [12] Dorner-Reisel A., Nishida Y., Klemm V., Nestler K., Marx G., Muller E.: Investigation of interfacial reaction between uncoated and coated carbon fibers and the magnesium alloy AZ91, Anal Bioanal Chem 374 (2002) INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXIX