Zróżnicowanie typologiczne i funkcjonalne jezior w polskiej strefie brzegowej południowego Bałtyku

Transkrypt

1 Cieśliński R.,2010. Zróżnicowanie typologiczne i funkcjonalne jezior w polskiej strefie brzegowej południowego Bałtyku. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XXVI Zróżnicowanie typologiczne i funkcjonalne jezior w polskiej strefie brzegowej południowego Bałtyku The differentiation of typology and functional lakes in the Polish south Baltic shore zone Roman Cieśliński Uniwersytet Gdański, Katedra Hydrologii georc@univ.gda.pl Abstract: Coastal waters have a specific hydrological regime, which is determined by the influence of sea and inland water and the local hydrographic conditions. In respect to these waters there are several problems concerning their protection and quality assessment. The most important features differentiating coastal objects from other are: high salinity, wide range of seasonal and short-term water quality changes and specific, adopted to these conditions, water ecosystems. These matters haven t been sufficiently taken into account in the existing classifications and typologies of coastal objects in Poland. This problem hasn t been solved by the establishment of the adequate reference conditions and new guidelines for classification of water status (which are being prepared according to Common Strategy on the Implementation of Water Framework Directive) regarding inland surface water (rivers and lakes) and marine waters (coastal and transitional). An important issue is here to define the criterions which would help to distinguished all these hydrographic objects and to establish for them water quality standards. Słowa kluczowe: jeziora przybrzeżne, warunki, jakość, Dyrektywa Wodna UE Key words: coastal lakes, conditions, quality, EU water framework directive Wstęp Polska to jedno z wielu państw europejskich, które posiada dostęp do morza. W granicach Polski znajduje się 843 km linii brzegowej, z czego 102 km przypada na Zalew Wiślany, 241 km na Zalew Szczeciński, 76 km na Półwysep Helski i 424 km na pozostałą część wybrzeża. Jednocześnie brzegi Bałtyku tworzą północną granicę Polski. Na południe od niej znajduje się niezwykle interesująca i odmienna pod względem występujących tu stosunków wodnych strefa brzegowa. Definiowana jest ona 135

2 Cieśliński R. jako pas lądu, gdzie istnieją prądy wyjściowe w kierunku morza i wejściowe powodujące intruzje wód słonawych do większości obiektów hydrograficznych tej strefy. Oba prądy w sposób zdecydowany wpływają na warunki morfometryczne i hydrologiczne wybrzeża, a także modyfikują jakość wody występujących tu obiektów hydrograficznych (Szopowski 1962). Południową granicę stanowi w zależności od autora poziomica dwudziestometrowa (Drwal 1968) lub dziesięciometrowa (Bogdanowicz, Cieśliński 2007). Strefa wybrzeża w odróżnieniu od pozostałej części kraju charakteryzuje się występowaniem zjawisk i procesów hydrologicznych nienotowanych w głębi lądu. Występuje tu m.in. zjawisko cofki i intruzji wód słonawych powodujące okresową zmianę jakości wody, zjawisko podparcia wiatrowego utrudniającego lub wręcz uniemożliwiającego odpływ wód lądowych do morza, zjawisko piętrzenia wody u południowych wybrzeży Bałtyku, szczególnie dobrze widoczne w okresie jesienno zimowych sztormów. Powyższe zjawiska są z kolei wynikiem położenia na styku lądu i morza tj. dwóch obszarów odmiennych nie tylko pod względem właściwości fizycznych, lecz także chemicznych. W efekcie wszystkie zjawiska hydrometeorologiczne mają tu przebieg bardziej dynamiczny i silny, a ich efekty są bardziej widoczne. W konsekwencji strefa brzegowa jest regionem o wiele trudniejszym do prowadzenia badań hydrologicznych. Już na wstępie napotkać można na liczne problemy w nazewnictwie występujących tu wód powierzchniowych. Dlatego też celem niniejszej pracy jest ustalenie na podstawie badań własnych, czy uzyskane rezultaty dotyczące wybranych jezior polskiego wybrzeża pasują do istniejących typologii oraz czy istniejące do tej pory typologie można uznać za przydatne dla polskich warunków. Również ważne jest ustalenie, z jakim typem wód mamy do czynienia w strefie brzegowej południowego Bałtyku. W pracy oparto się wyłącznie na analizie jezior, co wynikało ze specyfiki ich wód (wody stojące) oraz obiegu wody w zlewni. W efekcie jeziora podlegają silnym transformacjom wynikającym z oddziaływania wód lądowych z jednej strony oraz wód morskich z drugiej. Podział wód powierzchniowych w polskiej strefie brzegowej Na wody powierzchniowe polskiej strefy brzegowej składają się wody śródlądowe, morskie wody wewnętrzne oraz morze terytorialne. Do pierwszej grupy zalicza się rzeki, kanały i jeziora. Na pierwszy rzut oka wydaje się to prawidłowe, lecz niestety nie rozpatruje się w tym podziale specyfiki hydrologicznej i jakościowej poszczególnych obiektów. Tymczasem większość z tych obiektów w odróżnieniu od obiektów śródlądowych posiada wody stale lub okresowo zasolone. Do morskich wód wewnętrznych zalicza się obszar zawarty pomiędzy linią brzegową a linią podstawową morza terytorialnego. W skład morskich wód wewnętrznych wchodzi polska część Zalewu Szczecińskiego wraz z Jeziorem Nowowarpieńskim, Świną i Dziwną, polska część Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego oraz obszary portów położonych nad otwartym morzem. Również i w tym miejscu autorzy podziału nie pokusili się o zróżnicowanie powyższych obiektów pod względem cech hydrologicznych. Z kolei morze terytorialne to obszar rozciągający się na 12 mil morskich w głąb morza liczony od linii podstawowej morza terytorialnego lub w przypadku jej braku nad otwartym morzem od linii brzegowej. Według Głównego Urzędu Statystycznego (GUS 2007) obszar morskich wód wewnętrznych Polski wyniósł 2005 km², zaś obszar morza terytorialnego km². Wartości te są stale modyfikowane, co wynika z faktu, że linia brzegowa ulega cały czas zmianom w wyniku erozji. 136

3 Zróżnicowanie typologiczne Podział wód powierzchniowych w strefie brzegowej według Ramowej Dyrektywy Wodnej Zgodnie z definicjami stosowanymi w Ramowej Dyrektywie Wodnej (EU 2000) na strefę brzegową składają się jedynie wody przejściowe i przybrzeżne. W przypadku wód przejściowych stanowią one część wód powierzchniowych w obszarach ujść rzecznych, które są częściowo zasolone na skutek bliskości wód przybrzeżnych, ale które są także pod znacznym wpływem dopływów wód słodkich. W takim aspekcie do wód przejściowych zaliczane są w Polsce jedynie Zalewy: Szczeciński, Wiślany i Pucki, Zatokę Gdańską i Pucką, oraz ujście Wisły Przekop (Maciejewski 2001). Z kolei wody przybrzeżne dotyczą pasa wód morskich bezpośrednio stykających się z wodami przejściowymi. Niestety ani w jednym, ani w drugim przypadku brak jest zdefiniowania pojęcia wód jezior przybrzeżnych czy wetlandów. Obie definicje nie odpowiadają bowiem specyfice i charakterowi wód tych obiektów. W podziale znajdują się jedynie wydzielone jako osobna grupa jeziora, lecz nie ma w niej wydzielonych jako osobny podtyp jezior przybrzeżnych, a te zdecydowanie różnią się od typowych zbiorników śródlądowych. Autorzy nie byli prawdopodobnie w stanie przewidzieć, że strefa brzegowa może tak znacząco różnić się pod względem cech hydrologicznych poszczególnych obiektów, co najwyraźniej widoczne jest w przypadku jezior przybrzeżnych. Obszar badań i metody Obszarem badań jest polska strefa brzegowa południowego Bałtyku. W ramach tej strefy wybrano 17 jezior przybrzeżnych do dalszej analizy. Były to takie jeziora jak: Resko Przymorskie, Jamno, Bukowo, Wicko, Kopań, Modła, Gardno, Smołdzińskie, Dołgie Wielkie, Dołgie Małe, Łebsko, Sarbsko, Żarnowieckie, Pusty Staw, Ptasi Raj, Karaś i Druzno. W pracy wykorzystano wyniki własnych badań wskaźników fizyczno - chemicznych przeprowadzonych w latach oraz materiały archiwalne uzyskane z WIOŚ w Szczecinie. W ramach badań własnych na wcześniej wybranych jeziorach zlokalizowano punkty poboru próbek wody w najbardziej charakterystycznych miejscach w ilości od 2 do 8, tak, aby pobrana woda objęła całą nieckę jeziora. Analizy chemiczne wykonano w laboratorium Katedry Hydrologii Uniwersytetu Gdańskiego. Dotyczyły one określenia stężeń głównych jonów oraz przewodności właściwej wody. Ramowa Dyrektywa Wodna (EU 2000) pozwala w ramach poszczególnych obiektów hydrograficznych wydzielić różne typy części wód powierzchniowych. Obiekty te zaliczane są do kategorii wód powierzchniowych jako rzeki, jeziora, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Każdą kategorię różnicuje się następnie według typu przy zastosowaniu systemu A (zróżnicowanie według właściwych ekoregionów) lub systemu B (zróżnicowanie według wartości obowiązkowych parametrów oraz fakultatywnych parametrów lub kombinacji tych parametrów wymaganych dla zapewnienia, że specyficzne biologiczne warunki referencyjne dla danego typu zostaną określone w sposób wiarygodny), (Soszka i in. 2005). Dla celów niniejszej pracy określono typy wód jezior przybrzeżnych stosując kategorię jeziora oraz wody przejściowe przy użyciu systemu A, mimo iż w Polsce rekomendowane jest stosowanie systemu B. 137

4 Resko Przymorskie Jamno Bukowo Wicko Kopań Modła Gardno Smołdzińskie Dołgie Wielkie Dołgie Małe Łebsko Sarbsko Żarnowieckie Pusty Staw Ptasi Raj Karaś Druzno Wapń [mg dm -3 ] Cieśliński R. Typologia jednolitych części jezior została opracowana na podstawie wykonanej na zlecenie Ministerstwa Środowiska pracy Typologia wód powierzchniowych i wyznaczanie części wód powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami RDW 2000/60/WE z 2004 roku. Typologia wód jezior przybrzeżnych Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że ze względu na typologię wysokościową wszystkie zbiorniki przybrzeżne zaliczane są do jezior nizinnych (< 200 m n.p.m.). Z kolei ze względu na typologię głębokościową opartą o głębokość średnią wszystkie zbiorniki poza jeziorem Żarnowieckim zaliczane są do jezior o głębokości poniżej 3 m, a jezioro Żarnowieckie do grupy jezior o głębokości od 3 do 15 m. Trzecia typologia - wielkościowa oparta jest na wielkości powierzchni. Do grupy jezior o powierzchni 0,5 1 km 2 zalicza się jedno analizowane jezioro przybrzeżne. Do drugiej grupy o powierzchni 1 10 km 2 cztery jeziora, zaś do trzeciej o powierzchni km 2 siedem jezior. Do grupy ostatniej (>100 km 2 ) nie zaliczono żadnego zbiornika. Występuje tu również pięć jezior, których powierzchnia jest mniejsza niż 0,5 km 2. Ostatnia typologia oparta o geologię zalicza wszystkie jeziora do grupy wapiennej. W tym wypadku proponuje się jednak zastępować geologię wybranymi parametrami chemicznymi wód jak np. zawartość wapnia czy przewodność właściwa (Kolada i in. 2005). W przypadku pierwszego z wymienionych wskaźników wartości określone w większości analizowanych jezior przybrzeżnych mieściły się w zakresie mg Ca dm -3 (ryc. 1). W czterech przypadkach stężenia wapnia przekraczały 75 mg Ca dm -3, co można tłumaczyć największym wpływem morza na te jeziora (Łebsko, Ptasi Raj, Karaś i Resko Przymorskie). W dwóch przypadkach jezior lobeliowych (Szmeja i in. 1997), zawartość wapnia w wodzie wyraźnie odbiegała od innych i wynosiła poniżej 25 mg Ca dm Ryc. 1. Średnie stężenia wapnia w wodach wybranych jezior przybrzeżnych Fig. 1. Mean calcium concentrations in waters of chosen coastal lakes 138

5 Resko Jamno Bukowo Wicko Kopań Modła Gardno Smołdzi Dołgie Dołgie Łebsko Sarbsko Żarnowi Pusty Ptasi Raj Karaś Druzno Przewodność właściwa [us cm -1 ] Zróżnicowanie typologiczne Przewodność właściwa w większości przypadków osiągała wartości powyżej 1000 µs cm -1, a więc takie, które są obserwowane na obiektach będących pod okresowym wpływem morza (ryc. 2). Wśród nich należy wymienić kilka, które wyraźnie są pod stałym i bardzo silnym wpływem Bałtyku przejawiającym się wartościami przewodności powyżej 3000 µs cm -1, a maksymalnie nawet do 9000 µs cm -1 (jezioro Ptasi Raj) Ryc. 2. Średnia wielkość przewodności właściwej w wodach wybranych jezior przybrzeżnych Fig. 2. Mean value of proper conductivity in waters of chosen coastal lakes W siedmiu przypadkach zaobserwowano w trakcie całego okresu badawczego wartości na poziomie µs cm -1. W dwóch jeziorach, podobnie jak to miało miejsce w przypadku zawartości wapnia, wielkość przewodności była mała i wyniosła 85 µs cm -1 w jeziorze Dołgie Małe i 155 µs cm -1 w jeziorze Dołgie Wielkie. W przypadku kryteriów typologii abiotycznej jezior określanej na podstawie systemu B (Kolada i in. 2005) wszystkie jeziora przybrzeżne Polski, zgodnie z podziałem Europy Illiesa (1978), zlokalizowane są w ekoregionie Niziny Centralne. Dodatkowo w typologii tej wykorzystano takie parametry jak: wysokość bezwzględną, głębokość średnią, zawartość wapnia, wielkość przewodności właściwej, współczynnik Schindlera (stosunek powierzchni zlewni i jeziora do objętości jeziora). Na podstawie analizy powyższych parametrów Kolada z zespołem (2005) wydzieliła kilka typów abiotycznych jezior. Jeziora o wysokim przewodnictwie położone na wybrzeżu Bałtyku, zostały zaliczone do grupy czwartej jezior, charakteryzowanych jako jeziora nizinne, o wysokiej zawartości wapnia, pozostających pod wpływem wód morskich. Typologia jednolitych części jezior potwierdza zakwalifikowanie jezior przybrzeżnych do grupy czwartej, to znaczy jezior przymorskich będących pod wpływem wód słonych, niestratyfikowanych, i dużej zawartości wapnia. Należy jednak zwrócić uwagę, że klasyfikacja ta dotyczy wyłącznie jezior dużych, o powierzchni powyżej 50ha, dlatego też spośród analizowanych jezior do grupy czwartej zaliczono 6 jezior: Łebsko, Gardno, Jamno, Bukowo, Resko Przymorskie i Wicko. Część z pozostałych jezior (Karaś, Ptasi Raj) również znalazłaby się w grupie jezior przymorskich, lecz ze względu na wielkość nie mogła być obecnie brana pod uwagę. Duża grupa jezior (Druzno, Kopań, Modła, Sarbsko, Smołdzińskie) okresowo zaliczana jest do grupy czwartej, choć zdecydowanie częściej powinny być 139

6 Cieśliński R. przesunięte do grupy 3b (jeziora o wysokiej zawartości wapnia, dużym wpływie zlewni, niestratyfikowane). W jednym przypadku (jezioro Żarnowieckie) mamy do czynienia z jeziorem o wysokiej zawartości wapnia i dużym wpływie zlewni oraz występującej stratyfikacji (grupa 3a), zaś pozostałe zbiorniki (Pusty Staw, Dołgie Wielkie, Dołgie Małe) zaliczyć należy do grupy 3b, lecz i w tym przypadku, ze względu na ich małą powierzchnię, jak na razie tego nie uczyniono. Specyfika jakości wód jezior przybrzeżnych Jeziora przybrzeżne ze względu na swoje położenie w strefie brzegowej charakteryzują się odmienną jakością wody w stosunku do jezior z innych rejonów Polski. Główna różnica pomiędzy tymi zbiornikami wynika z bardzo dużego zasolenia wód jezior przybrzeżnych, która może wynosić nawet krotność, a w skrajnych przypadkach 500 krotność wartości obserwowanych w wodach jezior śródlądowych. Jest to efekt silnego oddziaływania wód morskich, które obok wód dopływających ze zlewni istotnie wpływają na jakość wód tych obiektów. Jednakże również i wśród zbiorników przybrzeżnych można zaobserwować duże zróżnicowanie jakościowe, choćby w przypadku samego zasolenia. Na podstawie klasyfikacji Szczukariewa Prikłońskiego (Macioszczyk 1987) dla każdego z analizowanych jezior określono typ hydrochemiczny, który wskazuje na rodzaj dominującego zasilania (ryc. 3). W przypadku jezior Resko Przymorskie, Bukowo, Łebsko, Gardno, Ptasi Raj i Karaś mamy do czynienia z wodami chlorkowo sodowymi, co świadczy o bardzo znacznym i stałym wpływie Morza Bałtyckiego. Jezioro Wicko charakteryzuje się typem wody wodorowęglanowo wapniowo chlorkowym, co świadczy o dominującej roli zlewni oraz okresowych wpływach wód morskich. Natomiast wody jeziora Żarnowieckiego są wodami typowo słodkimi tj. wodorowęglanowo wapniowymi bez widocznych wpływów morza (ryc. 4). Grupa jezior w skład której wchodzą jeziora: Kopań, Jamno, Smołdzińskie, Dołgie Małe, Sarbsko, Pusty Staw i Druzno charakteryzują się zmiennością składu hydrochemicznego, co wyraża się możliwością dominacji wszystkich głównych jonów poza siarczanami. Ostatnia grupa jezior, do której należą jeziora Modła i Dołgie Wielkie stanowi typ wody bez dominacji jakiegokolwiek jonu (układ sześciojonowy). Analizując wartości stężeń chlorków, stanowiących najlepszy indykator do oceny wpływu morza na wody śródlądowe, można stwierdzić, że różnice między poszczególnymi jeziorami są bardzo znaczne (ryc. 4). W przypadku jeziora Ptasi Raj i Karaś obserwuje się zdecydowanie najwyższe wartości, rzędu mg dm -3. Jest to efekt swobodnego przemieszczania się wód słonych poprzez otwarte przez cały rok przepusty łączące jezioro Ptasi Raj z Wisłą Śmiałą oraz na skutek penetracji słonych wód z Zatoki Gdańskiej drogą podziemną. Z kolei w wodach jeziora Bukowo, Resko Przymorskie i Łebsko nawet w przypadku wartości minimalnych wartości chlorków nie spadają poniżej 250 mg dm -3, zaś średnie są na poziomie powyżej 750 mg dm -3. Z wartości tych wynika, że dla tego typu jezior nie obserwuje się okresowego wpływu morza, lecz stałe oddziaływanie wód słonych, które może ulec jeszcze większemu wzmożeniu w czasie intruzji wód morskich, lub pewnym spadkom w wyniku rozcieńczania wodami słodkimi spływającymi ze zlewni. Bardzo podobnie zachowuje się jezioro Gardno, o czym świadczą wartości maksymalne (1512 mg dm -3 ) i średnie (551 mg dm -3 ) dla całego okresu badawczego. Różnica polega jedynie na tym, że w jeziorze tym występują okresy, kiedy na niektórych punktach pomiarowych, 140

7 Zróżnicowanie typologiczne Ryc. 3. Procentowy rozkład stężeń kationów i anionów w wodach wybranych jezior przybrzeżnych Fig. 3. Percentage distribution of cation and anion concentrations in waters of chosen coastal lakes 141

8 Resko Jamno Bukowo Kopań Wicko Modła Gardno Smołdzińskie Dołgie Małe Dołgie Wielkie Łebsko Sarbsko Żarnowieckie Pusty Staw Ptasi Raj Karaś Druzno Chlorki [mg dm -3 ] Cieśliński R Minimum Maksimum Średnia Ryc. 4. Stężenia chlorków w wodach wybranych jezior przybrzeżnych Fig. 4. Chlorides concentration in water of chosen coastal lakes zlokalizowanych szczególnie naprzeciw ujść największych dopływów do jeziora, mogą wystąpić stężenia chlorków świadczące o bardzo dużym wysłodzeniu (wartość minimalna 14 mg dm -3 ). Z kolei wody takich jezior jak: Druzno, Jamno i Kopań stanowią przykład zbiorników, gdzie w czasie okresowych intruzji wód słonych wartości chlorków nie spadają poniżej 100 mg/dm 3, a wartości maksymalne mogą osiągać wartości od kilkuset do blisko 2000 mg/dm 3. Najczęściej występują tu jednak okresy, kiedy oddziaływanie to jest znikome, a woda ma charakter wody słodkiej będącej pod wpływem zlewni. Niezwykle interesujące pod względem uzyskanych wyników jest jezioro Smołdzińskie. Wartości średnie chlorków są na poziomie 109 mg dm -3. Z kolei wartości minimalne mogą spadać do około 80 mg dm -3, zaś maksymalne osiągać wartości nawet 240 mg dm -3. Uzyskane wartości świadczą o typie wód będących na granicy wód słodkich i słonawych, z tym zastrzeżeniem, że dominują tu wody słodkie. W przypadku jezior Modła, Wicko i Sarbsko obserwuje się głównie wpływ zlewni na ich wody, choć okresowo widoczne są wzrosty zasolenia wynikające z bezpośredniego oddziaływania morza. W wodach jeziora Modła i Sarbsko pojawiają się wartości maksymalne w granicach mg dm -3, choć średnie są na poziomie zaledwie mg dm -3. Z kolei w wodach jeziora Wicko stężenia chlorków są na poziomie mg dm -3, co wskazuje na nieznaczny wpływ wód morskich. Natomiast takie jeziora jak Pusty Staw i Żarnowieckie są zbiornikami charakteryzującymi się wodami typowo słodkimi, na poziomie mg dm -3. Osobną grupę stanowią dwa zbiorniki zlokalizowane pomiędzy jeziorem Łebsko i Gardno tj. Dołgie Wielkie i Dołgie Małe, które stanowią typowe zbiorniki lobeliowe. Charakteryzują się one bardzo małymi stężeniami wszystkich głównych jonów. Na podstawie rozkładu wartości minimalnych, maksymalnych oraz średnich stężeń chlorków w wodach badanych jezior w całym okresie badawczym, przy zastosowaniu metody skupień opartej o model Warda wyróżnić można trzy grupy jezior. Do najliczniejszej z nich, charakteryzującej się najmniejszymi 142

9 Zróżnicowanie typologiczne wpływami morskimi, zaliczyć można jeziora: Dołgie Małe i Wielkie, jezioro Żarnowieckie, Pusty Staw, Wicko, Sarbsko, Kopań, Modła, Druzno, Smołdzińskie i Jamno, do drugiej, pośredniej, jeziora: Bukowo, Resko Przymorskie i Gardno, a do trzeciej, najbardziej uzależnionej od wpływów morskich: Karaś, Łebsko i Ptasi Raj. W kilku zbiornikach przybrzeżnych widać więc stały wpływ Morza Bałtyckiego, dla niektórych tylko okresowy wzrost w czasie intruzji wód słonych, a dla pozostałych brak jakichkolwiek oznak oddziaływania morza, choć w rozkładzie przestrzennym oddziaływanie takie obserwowane jest w tendencji wzrostu chlorków w miarę zbliżania się do linii brzegowej morza lub odpływu (jeśli taki istnieje) do morza. Tendencja ta widoczna jest we wszystkich analizowanych jeziorach przykładem, czego może być jezioro Wicko (ryc. 5). Ryc. 5. Rozkład przestrzenny stężeń chlorków w wodach jeziora Wicko w dniu roku Fig. 5. The spatial schedule of chlorides concentrations in waters of lake Wicko in day Podsumowanie Strefa brzegowa południowego Bałtyku to miejsce, gdzie obserwuje się duże zróżnicowanie jakościowe i ilościowe elementów biotycznych jak i uwarunkowań abiotycznych rozpatrywanych zarówno w przestrzeni jak i czasie. Również zmiany, jakie zachodzą choćby w jakości wód powierzchniowych powodują, że strefa ta jest niezwykle urozmaicona pod względem warunków hydrologicznych, zjawisk wpływających na te zmiany jak i dynamiki procesów tu przebiegających. W efekcie mamy do czynienia ze strefą, którą niezwykle trudno zaklasyfikować do jednej grupy. Mało tego zauważa się problemy w przypisaniu występujących tu wód do odpowiedniej grupy. Najlepiej widoczne jest to w Ramowej Dyrektywie Wodnej, gdzie wody jezior przybrzeżnych nie są przypisane do żadnego podziału. Wynika to zarówno z niewystarczającego rozpoznania warunków hydrologicznych i hydrochemicznych 143

10 Cieśliński R. występujących w poszczególnych zbiornikach, jak i z braku dostatecznej dyskusji nad charakterystycznymi cechami wód tych jezior, co wynikać może z ich małego znaczenia gospodarczego. Dlatego też wydaje się zasadne, aby spróbować wydzielić w ramach wód przejściowych osobną grupę obiektów, do których należałyby także wody jezior przybrzeżnych. Dodatkowo należałoby również postulować, aby monitoring wód tych jezior wykonywany był częściej niż ma to miejsce w przypadku innych jezior w Polsce. Dynamika zmian jakości wód jezior przybrzeżnych jest bowiem znacznie większa niż innych, nie pozostających pod wpływem wód morskich. Literatura Bogdanowicz R., Cieśliński R Specyfika problematyki oceny jakości wód jezior przybrzeżnych. (w:) R. Wiśniewski, J. Piotrkowiak (red.). Ochrona i rekultywacja jezior, Wyd. Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych, Toruń, ss Drwal J O pierwszym poziomie wód gruntowych w strefie brzegowej południowego Bałtyku (na odcinku jezioro Gardno jezioro Bukowo). Zeszyty Geograficzne WSP w Gdańsku, R. IX, ss EU Directive 2000/60 of the European Parlament and the Council of 23 October 2000 establishing a framework for community action in the field of water policy. Official Journal of the European Union, L 327, ss GUS Mały Rocznik Statystyczny Polski, Warszawa. Illies J Limnofauna Europaea. 2, Aufl., G.Fischer-Verlag, Stuttgart. pp Kolada A., et all., Kryteria typologii abiotycznej jezior polskich. Typologia i warunki referencyjne wód powierzchniowych, IMiGW, Kraków, ss Maciejewski M. z zespołem Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE, Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Macioszczyk A Hydrogeochemia, Wyd. Geologiczne, Warszawa, ss Soszka H., et all., Zasady ustalania warunków referencyjnych dla jezior. Typologia i warunki referencyjne wód powierzchniowych. IMiGW, Kraków, ss Szmeja J., et all., Ecological conditions and tolerancje limit sof isoedits along the southern Balic coast, Ekologia Polska, 45, 2, ss Szopowski Z Wybrane zagadnienia związane z wymianą wód pomiędzy jeziorem Łebsko a morzem. Materiały do monografii polskiego brzegu morskiego, z. 3, PWN, Poznań, ss