Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej. Analiza wybranych wyroków Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego

Transkrypt

1 Martyna Seroka Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej. Analiza wybranych wyroków Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego 1. Wprowadzenie Zawieranie bigamicznych małżeństw mimo upływu czasu wciąż pozostaje aktualnym zagadnieniem dla badaczy. Prawo kanoniczne zawsze zabraniało zawierania drugiego małżeństwa podczas trwania pierwszego. Mimo to stale spotyka się zawarte małżeństwa bigamiczne w prawie kościelnym, które trwają pomimo formalnego zakazu ich zawierania. Niniejsze opracowanie jest związane z prowadzonymi przeze autorkę badaniami na temat bigamii, zarówno w prawie kościelnym, jak i polskim. W lutym 2014 r. autorka odbyła kilkudniową kwerendę w Trybunale Łódzkim, będącą częścią ogólnopolskiej kwerendy, prowadzonej w sądach kościelnych. W trakcie badania zostały przeanalizowane księgi sądowe od początku istnienia sądu, tj. od 1918 r. do roku 2013 włącznie. Jak wynika z przeprowadzonych badań, w latach (w trakcie obowiązywania poprzedniego Kodeksu prawa kanonicznego) w Trybunale Metropolitalnym Łódzkim zidentyfikowano 206 spraw z tytułu przeszkody węzła małżeńskiego. Pod rządami obecnego kodeksu, z tytułu bigamii, w tymże Trybunale w latach toczyło się osiem spraw. One stanowić będą główny problem niniejszego artykułu.

2 Martyna Seroka 2. Stan prawny dotyczący bigamii 2.1. Pod rządami Kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r. Kodeks prawa kanonicznego z 1917 r. w Księdze III, część I, tytuł VII O małżeństwie, w rozdziale IV, w kanonie stanowił, że nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo ten, kto jest związany węzłem pierwszego małżeństwa, chociażby niedopełnionego, z zachowaniem jednak przywileju wiary (Pawłowego) 2. Ustawodawca zwracał uwagę na małżeństwo niedopełnione, gdyż ono również skutkowało powstaniem węzła małżeńskiego, który nie mógł być rozerwany poprzez zawarcie nowego małżeństwa 3. Natomiast zgodnie z 2 4 choćby pierwsze małżeństwo było nieważne albo z jakiejkolwiek przyczyny rozwiązane, nie wolno przez to samo zawierać innego, dopóki nieważności lub rozwiązania pierwszego nie stwierdzono na pewno na drodze prawnej 5. Nieważność związku małżeńskiego musiała być stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu duchownego. Jak normowano w kodeksie, rozwiązanie małżeństwa następowało poprzez: 1) śmierć współmałżonka (dotyczy wszelkich ważnie zawartych małżeństw), 2) dyspensę papieską lub uroczystą profesję zakonną (w przypadku niedopełnionego małżeństwa osób ochrzczonych), 3) przywilej Pawłowy (w przypadku małżeństw osób nieochrzczonych, w razie nawrócenia się jednej ze stron) 6. Kanon nakładał obowiązek udowodnienia wolnego stanu na tych, którzy już raz wstąpili do stanu małżeńskiego. Trzeba było więc w zależności od wypadku przedłożyć dowód śmierci, profesji uroczystej lub dokument dyspensy papieskiej 7. W III części księgi V Kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r. zatytułowanej De poenis in singula delicta bigamia została ujęta jako przestępstwo. 1 Can Invalide matrimonium attentat qui vinculo tenetur prioris matrimonii, quanquam non consummati, salvo privilegio fidei (Codex Iuris Canonici, Pii X Pontificis Maximi iussu digestus, Benedicti papae XV auctoritate promulgates, , Friburgi, Brisgoviae 1918, dalej: KPK 1917). 2 E. Sztafrowski, Prawo kanoniczne w okresie odnowy soborowej, t. II, Warszawa 1979, s Por. tamże, s Can Quamvis prius matrimonium sit irritum aut solutum qualibet ex causa, non ideo licet aliud contrahere, antequam de prioris nullitate aut solutione legitime et certo constiterit (KPK 1917). 5 S. Biskupski, Prawo małżeńskie Kościoła rzymskokatolickiego, Warszawa 1956, s Por. F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. II, Kraków 1933, s F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. II, Kraków-Kleparz 1924, s

3 Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej Zgodnie bowiem z kan bigamiści, to jest ci, którzy podczas trwania związku małżeńskiego usiłowaliby zawrzeć inne małżeństwo, choćby tylko cywilne, byli przez to samo pozbawieni czci, a jeśliby zlekceważywszy upomnienie ordynariusza, w niegodziwym pożyciu trwali, mieli być ukarani, odpowiednio do ciężkości winy, ekskomuniką lub interdyktem osobistym 9. Kodeks przyjął dwa zasadnicze elementy tworzące przestępstwo bigamii istnienie związku małżeńskiego i usiłowanie zawarcia drugiego. Pierwszy związek musiał być materialnie ważnym małżeństwem, natomiast ani pierwszy, ani też drugi związek małżeński nie musiały być dopełnione. Miarodajny kanonicznie był sam fakt zawarcia drugiego małżeństwa, który powodował popełnienie przestępstwa bigamii 10. Przestępstwo popełniał więc: a) kto wiedząc, że jest związany węzłem ważnie zawartego małżeństwa, usiłował zawrzeć nowe małżeństwo, choćby tylko cywilne; b) osoba stanu wolnego, która zawierała małżeństwo z osobą związaną przeszkodą węzła małżeńskiego 11. Do zaistnienia przestępstwa wymagana była świadomość istnienia przeszkody węzła małżeńskiego. Nie popełniała więc przestępstwa osoba, która nie wiedziała o istnieniu przeszkody lub też w dobrej wierze sądziła, że przeszkoda wygasła przez śmierć współmałżonka 12. Świadome dwużeństwo pociągało za sobą kary infamii i wykluczenia od aktów prawnokościelnych, a po bezskutecznym upomnieniu należało ukarać ekskomuniką lub interdyktem osobistym. Gdyby jednak bigamista zmarł bez pokuty, należało go pozbawić pogrzebu kościelnego 13. W Kodeksie prawa kanonicznego z 1917 r. wyraz bigamiści użyty był dwa razy i za każdym razem miał zupełnie inne znaczenie. Oprócz kan. 2356, zgodnie z którym bigamista to ten, kto podczas trwania związku małżeńskiego zawiera inne małżeństwo, słowo bigamia można odnaleźć w kan. 984 n Ten sam termin oznaczał tych, którzy kolejno po sobie za- 8 Can Bigami, idest qui, obstante coniugali vinculo, aliud matrimonium, etsi tantum civile, ut aiunt, attentaverint, sunt ipso facto infames; et si, spreta Ordinarii monitione, in illicito contubernio persistant, pro diversa reatus gravitate excommunicentur vel personali interdicto plectantur (KPK 1917). 9 A. Gościmski, Przestępstwo bigamii w Kodeksie prawa kanonicznego (kan. 2365), Prawo Kanoniczne 16 (1973), nr 3 4, s Por. tamże, s F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. III, Opole 1958, s Tamże, s Por. F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. II, s Can. 984 Sunt irregulares ex defectu: ( ) 4.o Bigami, qui nempe duo vel plura matrimonia valida successive contraxerunt (KPK 1917). 163

4 Martyna Seroka warli dwa lub więcej małżeństw, a kodeks mówi o nich tylko jako o nieprawidłowości do przyjęcia święceń 15. Ta dwoistość terminologii w jednym akcie prawnym wynika ze względów historycznych oraz z chęci dostosowania nazwy przestępstwa do ogólnie używanej we współczesnej nauce prawa Pod rządami Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 r. Zgodnie z przepisem kan nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo, kto jest związany węzłem poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego. Chociaż pierwsze małżeństwo było nieważnie zawarte lub zostało rozwiązane z jakiejkolwiek przyczyny, nie wolno dlatego zawrzeć małżeństwa, dopóki nie stwierdzi się, zgodnie z prawem i w sposób pewny, nieważności lub rozwiązania pierwszego 18. Przeszkodę zrywającą stanowi węzeł małżeński, który zaistniał i nie został rozwiązany. Zakłada się więc dwa momenty: rzeczywiste zaistnienie węzła małżeńskiego i trwanie zaistniałego węzła 19. Z Kodeksu prawa kanonicznego zniknął natomiast zapis o tym, że bigamia jest przestępstwem, oraz że mężczyźni, którzy byli dwa albo więcej razy żonaci, są nieprawidłowymi do przyjęcia święceń kapłańskich. Postępowanie w sprawie o przeszkodę węzła małżeńskiego w prawie kanonicznym może odbywać się dwojako. Po pierwsze, po przyjęciu skargi powodowej przedstawionej zgodnie z przepisem kan wikariusz sądo- 15 A. Gościmski, Przestępstwo bigamii, s Zob. także polskie tłumaczenie kan. 984 n. 4 (art. II O nieprawidłowościach i innych przeszkodach kan. 984 Są nieprawidłowości z powodu: ( ) n. 4 bigamiści, którzy mianowicie dwa lub więcej ważnych małżeństw zawarli kolejno (Kodeks prawa kanonicznego w przekładzie ks. Stefana Biskupskiego, Prawo Kanoniczne 1965, nr 2, s ). 16 A. Gościmski, Przestępstwo bigamii, s Codex Iuris Canonici. Auctoritate Ioannis Pauli PP. II Promulgatus, Kodeks prawa kanonicznego, Pallottinum 1984 (dalej: KPK 1983). 18 Kan KPK E. Sztafrowski, Podręcznik prawa kanonicznego, t. IV, Warszawa 1986, s Kan KPK 1983: 1 Po przyjęciu skargi powodowej, przewodniczący lub ponens winien przystąpić do zawiadomienia o dekrecie zawierającym wezwanie, według przepisu kan. 1508; 2 Po upływie terminu piętnastu dni od zawiadomienia, przewodniczący lub ponens, chyba że któraś ze stron prosi o sesję celem zawiązania sporu, powinien w ciągu dziesięciu dni swoim dekretem z urzędu sformułować wątpliwość lub wątpliwości i zawiadomić o tym strony; 3 Formuła wątpliwości nie może tylko pytać, czy w danym wypadku stwierdzono nieważność małżeństwa, lecz musi także określić, z jakiego tytułu lub z jakich tytułów zaskarża się ważność małżeństwa; 4 Po 164

5 Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej wy lub sędzia przez niego wyznaczony, pomijając formalności zwyczajnego procesu, ale wzywając strony z udziałem obrońcy węzła, może orzec nieważność małżeństwa, jeśli z dokumentu, który nie podlega żadnemu sprzeciwowi lub zarzutowi, wynika w sposób pewny istnienie przeszkody zrywającej lub brak formy prawnej, jeżeli z taką samą pewnością wiadomo, że dyspensa nie została udzielona albo że pełnomocnik nie posiadał ważnego zlecenia 21. Jest to tzw. proces oparty na dokumentach lub też zwany dokumentalnym. Po drugie, może odbywać się jako proces zwyczajny. Do zaskarżenia małżeństwa są zdolni: małżonkowie lub rzecznik sprawiedliwości, kiedy nieważność małżeństwa została już rozgłoszona, jeżeli małżeństwo nie może być uważnione lub nie jest to pożyteczne Sprawy rozpatrywane przez Trybunał pod rządami KPK z 1917 r. Badany okres można podzielić na 4 fazy: a) Pierwsza faza sytuuje się w latach , gdy zaobserwowano tendencję zwyżkową. Począwszy od roku 1921 (4 sprawy), 1923 (6 spraw), w latach (po 3 4 sprawy), 1930 (7 spraw), 1931 (5 spraw), 1932 (8 spraw), 1934 (8 spraw), 1936 (5 spraw); b) Druga faza przypadła na lata nie odnotowano wpływu żadnej sprawy o bigamię; c) Trzecia faza to lata , kiedy ponownie występuje zwiększona liczba wpływających spraw. W roku 1945 (3 sprawy), 1946 (6 spraw), 1947 (12 spraw), 1948 (11 spraw), podobnie 1949 (11 spraw), następnie liczba wpływających wniosków nieco spada, tj. w roku 1951 (8 spraw), 1952 (9 spraw), lata (ok. 3 4 spraw rocznie), w roku 1956 znów następuje wzrost do 10 spraw rocznie, potem ponownie lekki spadek w latach (ok. 7 8 rocznie), aż wreszcie w latach (ok. 3 6 spraw rocznie); d) Czwarta faza to lata Następuje wtedy tendencja spadkowa, tj. 1 2 sprawy rocznie. Podsumowując, należy zauważyć, że w badanym okresie wystąpiły dwie tendencje zwyżkowe: pierwsza w latach 30., zaś druga w latach dziesięciu dniach od zawiadomienia o dekrecie, jeżeli strony nie mają żadnych zastrzeżeń, przewodniczący lub ponens nowym dekretem zarządza instrukcję sprawy. 21 Kan KPK Kan

6 Martyna Seroka Związane jest to niewątpliwie z I oraz II wojną światową i z wydaniem w ówczesnych czasach dekretów wdowieństwa małżonkom (zapewne żonom). Później, po upływie pewnego czasu do domu powracali uznani za zmarłych mężowie i okazywało się, że żona nie była stanu wolnego. Przywołane dane są informacjami o wszczęciu postępowań z tytułu bigamii (przeszkody węzła małżeńskiego, ligamen, ligaminis), które toczyły się pod rządami poprzedniego kodeksu i pochodzą ze spisów ksiąg sądowych znajdujących się w łódzkim sądzie. 14 Liczba bigamii/kpk Liczba bigamii/kpk Wykres 1. Zestawienie liczby postępowań sądowych w sprawie bigamii (z tytułu przeszkody węzła małżeńskiego) w Trybunale Metropolitalnym Łódzkim w latach Źródło: Opracowanie własne. 4. Sprawy rozpatrywane przez Trybunał pod rządami KPK z 1983 r. W latach do Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego wpłynęło 8 spraw. Były to sprawy z 1984 r., 1990 r., 1991 r., po dwie sprawy w latach: 2000 i 2006 oraz jedna z 2007 r. Wszystkie 8 spraw toczyło się w procesach dokumentalnych. 166

7 Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej Pierwsza sprawa z 1984 r. dotyczyła sytuacji, gdy mężczyzna jako młody, 20-letni chłopak został zmuszony przez rodziców (w latach 40.) do zawarcia związku małżeńskiego z kobietą o 16 lat od siebie starszą. Kobieta była wdową, a męża straciła podczas II wojny światowej. Po 1,5 roku małżeństwa mężczyzna uciekł za granicę do Niemiec, gdzie poznał Polkę. Kiedy okazało się, że kobieta jest z nim w ciąży, wystąpił z propozycją małżeństwa. W aktach sprawy znajdują się jego zeznania, w których twierdzi: zdobyłem się na każde kłamstwo. Wszystko zrobiłem, aby zawrzeć małżeństwo w kościele z tą kobietą. Ślub brałem z miłości, pierwszej żony nie kochałem. Celowo zataiłem przed nią, że jestem żonatym mężczyzną 23. Mężczyzna zwrócił się listownie do parafii, w której był chrzczony, o metrykę chrztu. Po jej otrzymaniu stwierdził, że nie ma na niej adnotacji o ślubie z pierwszą żoną. Taką metrykę przedstawił księdzu, jednocześnie świadomie zatajając swój ślub kościelny. Państwo młodzi pobrali się i wyjechali razem do Niemiec. Po powrocie do Polski wrócili w rodzinne strony mężczyzny, gdzie sąsiedzi poinformowali drugą żonę o tym, że miał on już żonę, która wciąż żyje. Mężczyzna przyznał się drugiej żonie do wcześniejszego małżeństwa. Zastraszył ją, twierdząc, iż jak odejdzie, to on się zabije 24, i w ten sposób przeżyli ze sobą jeszcze 20 lat. Później żona opuściła go, gdyż dowiedziała się, że żyje on z kolejną kobietą. Druga żona wniosła powództwo do sądu kościelnego. Jak wynika z akt sprawy, bigamistą był 21-letni mężczyzna, z wykształcenia rolnik. Motywacją do popełnienia bigamii były względy miłosne. Ujawniono ją dzięki sąsiadom, którzy opowiedzieli drugiej żonie o pierwszym małżeństwie mężczyzny. Popełnienie bigamii było możliwe wskutek zaniedbania należytej staranności i braku adnotacji o wcześniej zawartym małżeństwie w metryce chrztu bądź także w księdze chrztów. Druga sprawa pochodziła z 1990 r. Para poznała się na dyskotece w USA, gdzie mężczyzna przedstawił się jako kawaler. Po pewnym czasie zaproponował małżeństwo. Para złożyła proboszczowi dokumenty: świadectwo chrztu kobiety i mężczyzny (które zostało sfałszowane), a także spisaną treść przysięgi matki mężczyzny, która zeznała, że syn jest stanu wolnego. Po niecałym miesiącu od ślubu do kobiety zwróciła się Prokuratura Rejonowa i Urząd Stanu Cywilnego, wymagając złożenia wyjaśnień. Jak wynika ze stanu faktycznego, do prokuratury zgłosiła się pierwsza żona, informując, że jej mąż zawarł związek cywilny i kościelny z inną kobietą. Podczas procesu kościelnego zgromadzono metryki chrztu oraz przesłuchano 5 świadków: 23 Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy: Tamże. 167

8 Martyna Seroka matkę i babkę powódki (drugiej żony), a także matkę i brata pozwanego oraz jego pierwszą żonę. Matka pozwanego zapytana w procesie, dlaczego zeznała nieprawdę o stanie wolnym syna, odpowiedziała Przed ślubem byłam wzywana przez księdza w miejscowości ( ) i pytano mnie, czy syn mój będąc w Stanach Zjednoczonych nie zawierał tam małżeństwa i pod przysięgą zeznałam, że tam małżeństwa żadnego nie zawierał. To było zgodne z prawdą, nie pytano mnie na temat jego wcześniejszego małżeństwa w Polsce 25. W aktach sprawy znajdowała się także kopia protokołu kanonicznego badania, gdzie jest wzmianka, iż jest on kawalerem. Nupturientom udzielono dyspensy od głoszenia zapowiedzi. Sprawa wypłynęła, gdy pierwsza, prawowita żona, dowiedziała się od dalszej rodziny męża o bigamicznym związku swojego współmałżonka. Podsumowując, należy wskazać, że bigamię popełnił świadomie mężczyzna. Skargę powodową wniosła do sądu kościelnego druga żona. Mężczyzna nie stawił się podczas procesu. W aktach sprawy znajduje się świadectwo chrztu mężczyzny i na tym dokumencie widać wyraźnie, że wytarto (wymazano) datę wystawienia. Treść dokumentu jest wystawiona długopisem koloru czarnego, zaś sfałszowana data niebieskiego. Stąd pewnie ksiądz zażądał złożenia przez matkę przysięgi, że mężczyzna jest stanu wolnego. Trzecia sprawa toczyła się w roku 1991 i skierowała ją do sądu druga żona. Poznała się z mężczyzną na studiach. Jego matka informowała kobietę, że ma on żonę i dziecko. On zaś twierdził, że to tylko ślub cywilny i że się rozwiódł, a także, że kościelnego ślubu nie brał. Powódka zeznała, że chciała zawrzeć ślub kościelny, dlatego jej zdaniem, mężczyzna skłamał. Chciała uczęszczać na nauki przedmałżeńskie, ale on sugerował, aby tego uniknąć. Dokumenty do ślubu kompletował mężczyzna. Na jego świadectwie chrztu nie było żadnej adnotacji o tym, że zawierał ślub kościelny. Matka drugiej żony zeznała, że nikt na ślubie córki w kościele nie wspomniał o jego pierwszym ślubie 26. W trakcie procesu przesłuchano rodziców pierwszej żony. Oboje zeznali, że mężczyzna przyjął powtórnie chrzest. Przesłuchano także ojca powódki (drugiej żony), który zeznał, że miał wątpliwości, czy zięć jest prawdomówny, bo wprowadził w błąd władze kościelne. Twierdził, że jest zawodowym wojskowym i z racji na swoje obowiązki jest zmuszony do zawarcia małżeństwa w trybie pilnym. Jak jednak pokazały fakty, mężczyzna ten nie był w tym czasie w wojsku i nigdy nie był zawodowym wojskowym 27. ( ) otrzymał także zwolnienie z zapowiedzi. Ojciec kobie- 25 Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy: Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy: Tamże. 168

9 Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej ty zeznał w sądzie: Sprawdziłem również powtórnie przyjęty przez niego chrzest w parafii X 28. Tę wersję potwierdziła w zeznaniach matka powódki. Przesłuchano także pierwszą żonę mężczyzny, która stwierdziła, że widziała powtórny akt chrztu, który bigamista przyjął w kościele w miejscowości X. Na podstawie tego dokumentu zawarł powtórny związek małżeński 29. Reasumując, bigamię popełnił świadomie mężczyzna. Drugi ślub zawarł dwa lata po pierwszym. Skargę powodową do sądu kościelnego wniosła druga żona. Mężczyzna nie brał udziału w procesie. Podczas procesu przesłuchano 4 świadków: rodziców pierwszej żony, matkę powódki oraz jej ojca, a także pierwszą żonę. Brak jest w aktach informacji, w jaki sposób dowiedziała się o pierwszej żonie powódka. Czwarta sprawa miała miejsce w 2000 r. Kobieta, która stała się potem drugą żoną, dowiedziała się po 4 miesiącach od poznania mężczyzny, że był on żonaty i ma dziecko. Oświadczyła, że chciałaby wziąć ślub kościelny, on zaś twierdził, że jest niewierzący, ale dla dobra związku może przyjąć chrzest. Potem kobieta zaszła w ciążę. Mężczyzna oświadczył, że chce zmienić nazwisko z X na Y, bo pierwsze źle mu się kojarzy. Zmienił więc nazwisko w trybie administracyjnym w USC. Rok później przyjął chrzest z nowym nazwiskiem, a następnie zawarł ślub kościelny z powódką. Po 8 miesiącach przyznał się sam do bigamii. W tym samym roku porzucił drugą żonę, a ona w następnym roku wniosła o rozwód. Powódka dostarczyła sądowi komplet dokumentów: świadectwo chrztu męża na pierwsze (krótko po urodzeniu), a potem na drugie nazwisko, miesiąc przed ślubem bigamicznym, akt urodzenia męża na pierwsze nazwisko ze wzmianką o zmianie nazwiska, a także świadectwo ślubu zarówno z pierwszą, jak i drugą żoną. Bigamię popełnił mężczyzna w wieku 30 lat, posługując się drugim aktem chrztu (z nowymi danymi personalnymi). Sprawa została ujawniona poprzez przyznanie się samego bigamisty. Prośbę wniosła do sądu kościelnego druga żona. Mężczyzna nie brał udziału w procesie. Proces przeprowadzono wyłącznie na podstawie dokumentów (bez przesłuchiwania świadków i stron). Proces trwał dość krótko (skarga powodowa nosi datę 18 października 2000 r., zaś wyrok wydano dnia 6 czerwca 2001 r.). Piąta sprawa miała miejsce także w 2000 r. Kobieta (powódka) wniosła skargę powodową, twierdząc, że mąż popełnił bigamię. Na ślub zawierany z nią dostarczył świadectwo chrztu, na którym nie było adnotacji o poprzednim ślubie kościelnym. Powódka dostarczyła do sądu dokumenty: akt chrztu 28 Tamże. 29 Tamże. 169

10 Martyna Seroka męża z notatką o ślubie z pierwszą żoną, świadectwo ślubu z pierwszą żoną, świadectwo ślubu z powódką (drugą żoną) oraz protokół badania kanonicznego z drugiego ślubu, do którego podał, że jest kawalerem. Podsumowując, należy zaznaczyć, że bigamię popełnił mężczyzna. Nie brał on udziału w procesie, który przeprowadzono wyłącznie na podstawie dokumentów. Prośbę wniosła do sądu kościelnego druga żona. Brakuje informacji w aktach, w jaki sposób powódka dowiedziała się o pierwszym małżeństwie. Drugie małżeństwo zostało zawarte w 11 lat po pierwszym. Szósta sprawa miała miejsce w 2006 r. Para poznała się w biurze turystycznym. Kobieta była pilotem wycieczek, mężczyzna kierowcą. On był obywatelem Wielkiej Brytanii, ona Polką. Wzięli ślub kościelny w Polsce. Zawierając małżeństwo z powódką, mężczyzna przedstawił świadectwo chrztu, na którym brak było adnotacji o zawarciu poprzedniego małżeństwa. W protokole przedślubnym mężczyzna zeznał, że jest kawalerem. Powódka podała, że jej mąż był wcześniej żonaty z inną kobietą w kościele protestanckim, a przed ich ślubem w Polsce nikt tego nie sprawdził. Kobieta dostarczyła kopię aktu ślubu, a także dokumenty rozwodowe z pierwszą żoną (dokumenty w języku angielskim, które zostały przetłumaczone). Bigamię popełnił mężczyzna (obcokrajowiec), działał świadomie, podając się za osobę stanu wolnego. Mężczyzna nie brał udziału w procesie, który przeprowadzono wyłącznie na podstawie dokumentów. Prośbę wniosła do sądu kościelnego druga żona. Drugie małżeństwo zostało zawarte po 14 latach od pierwszego. Siódma sprawa miała miejsce także w 2006 r. Sprawę wniosła powódka (druga żona), która w skardze powodowej napisała tak: pozwany zawarł ze mną związek jako osoba niewierząca i nieochrzczona. Taki sposób doradzili mu znajomi, żeby ukryć fakt chrztu świętego 30. Kobieta dołączyła kopię protokołu kanonicznego badania wystawionego na okoliczność pierwszego ślubu, następnie kopię protokołu kanonicznego badania dotyczącego drugiego ślubu, w którym widnieją zapisy, że oboje są stanu wolnego. Sąd wezwał powódkę do uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 1200 zł. Powódka w odpowiedzi złożyła podanie z prośbą o zawieszenie sprawy, gdyż nie była w stanie uiścić takiej opłaty. Sąd kościelny wydał dekret zawieszenia sprawy. Ósma sprawa miała miejsce w 2008 r. Sprawę do sądu wniósł mężczyzna, który był powodem. Para poznała się w szpitalu. Około roku, dwóch po ślubie powód podczas sprzątania w domu odkrył kasetę VHS z zapisem ślubu pozwanej. Podczas zawierania ślubu z powodem nie wyszło na jaw, że była ona wcześniej zamężna. Do skargi powodowej skierowanej do sądu męż- 30 Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy:

11 Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej czyzna dołączył świadectwo chrztu kobiety bez adnotacji o pierwszym małżeństwie. Ze zgromadzonych przez sąd dokumentów wynikało, że pozwana oznajmiła podczas badania przedślubnego, że jest stanu wolnego i nigdy nie zawarła związku małżeńskiego. W księdze zaślubin nie było wzmianki o pierwszym małżeństwie kobiety, jedynie wzmianka o drugim. Tym niemniej sąd zdołał dotrzeć do aktu ślubu pierwszego małżeństwa. Bigamia została stwierdzona po stronie kobiety, która celowo zataiła fakt zawarcia pierwszego małżeństwa. Sprawę wniósł powód. Kobieta zawarła drugie małżeństwo po 16 latach od pierwszego. 2,5 Liczba bigamii/kpk ,5 1 Liczba bigamii/kpk , Wykres 2. Zestawienie liczby postępowań sądowych w sprawie bigamii (z tytułu przeszkody węzła małżeńskiego) w Trybunale Metropolitalnym Łódzkim w latach Źródło: Opracowanie własne. Podsumowanie Wszystkie procesy zostały przeprowadzone jako procesy dokumentalne. Na 8 przypadków 7 razy bigamię popełnił mężczyzna, za każdym razem świadomie, w jednym przypadku bigamię popełniła kobieta także świadomie. W jednym przypadku winny przestępstwa był obcokrajowiec, w pozostałych przypadkach obywatele Polski. Sposoby ujawnienia bigamii były następujące: a) informacje od sąsiadów, b) wezwanie do prokuratury, 171

12 Martyna Seroka c) przyznanie się bigamisty, d) informacje od dalszej rodziny. W kilku przypadkach miało miejsce sfałszowanie metryki chrztu poprzez: a) niepodanie prawdziwych informacji (brak wzmianki o małżeństwie), b) usunięcie daty i wpisanie nowej. W trzech sprawach bigamiści manipulowali w procedurze kanonicznego badania narzeczonych poprzez ukrycie faktu chrztu lub zmieniając dane personalne. Bigamous marriages concluded in canonical form. Analysis of selected judgments of the Metropolitan Court of Lodz Conclusion of bigamous marriages, despite the passage of time is still current issue for researchers. Canon law has long prohibited the conclusion of the second marriage during the first one. However, it still meets bigamous marriages in canon law, that lasts despite the formal prohibition of their conclusion. This analysis is related to studies conducted by the author about bigamy, both in canon law and national law. In February 2014, the author took several days research at the Ecclesiastical Court of Łódź, as part of a nationwide researches, conducted in the ecclesiastical courts. During the study succeeded in examine the books from the beginning of the Court, ie since 1918 to 2013 inclusive. In the years was (under pain of the previous Code of Canon Law) identified 206 cases due to obstacles of the marriage. In the years there were 8 cases of bigamy and documents of these cases the author read. In summary, during the 64 years took place in 206 cases, and in 30 years of - 8 cases. Słowa kluczowe: bigamia, dwużeństwo, wielożeństwo, przeszkoda węzła małżeńskiego, przestępstwo bigamii, sąd kościelny. Key words: bigamy, plural marriage, obstacle marriage bond, crime of bigamy, ecclesiastical court. Bibliografia Źródła Codex Iuris Canonici, Pii X Pontificis Maximi iussu digestus, Benedicti papae XV auctoritate promulgates, , Friburgi, Brisgoviae Codex Iuris Canonici. Auctoritate Ioannis Pauli PP. II Promulgatus, Kodeks prawa kanonicznego, Pallottinum

13 Małżeństwa bigamiczne zawierane w formie kanonicznej Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy: Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy: Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy: Akta Trybunału Metropolitalnego Łódzkiego, nr sprawy: Publikacje zwarte i artykuły Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. II, Kraków-Kleparz Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. II, Kraków Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. III, Opole Biskupski S., Prawo małżeńskie Kościoła rzymskokatolickiego, Warszawa Gościmski A., Przestępstwo bigamii w Kodeksie Prawa Kanonicznego (Kan. 2365), Prawo Kanoniczne 16 (1973), nr 3 4, s. 297, 300 i 308. Kodeks Prawa Kanonicznego w przekładzie ks. Stefana Biskupskiego, Prawo Kanoniczne 1965, nr 2, s Sztafrowski E., Podręcznik prawa kanonicznego, t. IV, Warszawa Sztafrowski E., Prawo kanoniczne w okresie odnowy soborowej, t. II, Warszawa

14