Internetowa biblioteka Między tekstami Materiały do interpretacji obrazów

Transkrypt

1 Internetowa biblioteka Między tekstami Materiały do interpretacji obrazów Autorzy: Małgorzata Herzog (opis obrazu), Bogumiła Kaczmarek (scenariusz lekcji) malarz nieznany, Opłakiwanie ok , Muzeum Diecezjalne, Tarnów (wymiary: 176 x 139 cm) materiały zamieszczone na 1

2 Przedstawione osoby: OPIS OBRAZU Dobry Łotr, znany też jako św. Dyzma, wg Ewangelii jest to złoczyńca, który został ukrzyżowany po prawej stronie Chrystusa, nawrócił się i został zbawiony. W tradycji chrześcijańskiej jest uznawany za pierwszego zmarłego świętego. Ukazany został jako starzec o spokojnym obliczu, zwrócony twarzą w stronę Chrystusa, w pozycji statycznej. Symbolizuje zbawionych, którzy znajdą się w raju. Zły Łotr, złoczyńca ukrzyżowany po lewej stronie Chrystusa, który do końca złorzeczył Chrystusowi i został na wieki potępiony. Ukazany w dynamicznej pozycji, z poskręcanymi w konwulsjach rękami i nogami, z głową odwróconą od pozostałych postaci. Symbolizuje potępionych, ma być przestrogą dla wiernych. Maria Magdalena jest zwrócona tyłem do widza, w ręce trzyma flakonik oleju, który najczęściej jest przedstawiany jako jej atrybut. Stoi pod krzyżem, naprzeciwko Jana Ewangelisty, jej twarz jest ukazana z profilu ten nietypowy i nowoczesny sposób przedstawienia postaci świadczy o silnych wpływach malarstwa włoskiego. Głowę Marii Magdaleny przykrywa biały welon, który podobnie jak u Marii, matki Chrystusa, jest symbolem czystości. Św. Jan Ewangelista jest przedstawiony w pozie melancholijnej zadumy, którą podkreśla delikatny światłocień na jego twarzy. Z dużym artyzmem zostały odmalowane na twarzy św. Jana smutek i cierpienie tego typu ekspresja wyrazu jest także charakterystyczna dla malarstwa włoskiego. Maria, żona Kleofasa, stojąca u boku Matki Chrystusa, często pojawia się w scenach zdjęcia z krzyża. Zgodnie z przekazem biblijnym należała do rodziny Marii i towarzyszyła Chrystusowi na Golgocie. Została ukazana w nietypowym zawoju na głowie, charakterystycznym dla postaci pojawiających się na obrazach malarzy toskańskich. Maria, matka Chrystusa, znajdująca się w centralnej części obrazu, została ukazana w pozie adoracji zmarłego Syna to typ przedstawienia Mater Dolorosa (łac. Matka Bolesna), czyli Madonny opłakującej śmierć Chrystusa nad jego martwym ciałem. Z tego typu przestawienia wyłoniła się następnie Pieta (jak w nieco późniejszym, wzorowanym na Opłakiwaniu z Chomranic, obrazie Opłakiwanie z Czarnego Potoku, gdzie jest ukazana Madonna trzymająca na kolanach martwego Chrystusa). Maria jest ubrana w białą szatę i welon. Biel symbolizuje wiarę i czystość, ale także smutek i śmierć. Chrystus, podtrzymywany przez postać zwróconą tyłem do widza (jest to postać bezpośrednio zaczerpnięta z fresków Pietro Lorenzettiego z Asyżu), leży na białym prześcieradle u stóp Marii. Wychudzone ciało Chrystusa świadczy o jego męce, a także ascezie, co podkreśla duchowy, nieziemski wymiar jego postaci. Asceza, czyli poddawanie się surowej dyscyplinie wewnętrznej i umartwianie się w celu osiągnięcia doskonałości, była w średniowieczu szczególnie cenioną ideą, przypisywaną świętym. Twarz Chrystusa pełna jest spokoju i duchowego piękna. Św. Józef z Arymatei podtrzymuje rogi prześcieradła, na którym jest złożony Chrystus, i pochyla się nad jego głową. Józef był członkiem Sanhedrynu (najwyższej władzy żydowskiej w zakresie spraw państwowych, prawnych i religijnych), a po śmierci Chrystusa poprosił Piłata o wydanie jego ciała wg Ewangelii owinął je w czyste płótno i złożył w należącym do siebie grobie. materiały zamieszczone na 2

3 Św. Nikodem, według przekazów biblijnych faryzeusz i wyznawca nauki Chrystus. Klęczy u nóg Chrystusa i podtrzymuje rogi prześcieradła, na którym jest złożone ciało Ukrzyżowanego. Św. Nikodem był obecny przy zdejmowaniu Chrystusa z krzyża. W centralnej części obrazu: Krzyż Chrystusa z napisem INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum Jezus Nazarejczyk Król Żydowski), symbolizuje zbawienie i odkupienie. Po prawej stronie znajduje się krzyż Dobrego Łotra, który symbolizuje ludzi zbawionych, po lewej krzyż Złego Łotra, symbolizującego potępionych. Jest to symboliczna zapowiedź Sądu Ostatecznego. Tło: srebrne tło z rytym motywem krzewu winnego symbolizuje ofiarę eucharystyczną, podczas której, zgodnie z zasadami wiary, wino przemienia się w krew Chrystusa. Jest to cenny zabytek średniowiecznego malarstwa tablicowego, świadczący o wysokiej kulturze plastycznej ówczesnych mistrzów działających na terenie Małopolski. Jego wyjątkowy poziom artystyczny pozwala sądzić, że obraz pierwotnie miał się znaleźć w jednym z krakowskich kościołów, a dopiero potem, przypuszczalnie na początku XVII wieku (po odebraniu kościoła protestantom), trafił do małego kościółka w Chomranicach koło Nowego Sącza. Obraz pierwotnie stanowił część tryptyku (tryptyk trzyskrzydłowy ołtarz szafiasty składający się z nieruchomej części środkowej i dwóch ruchomych, zamykanych skrzydeł) z dwiema parami kwater zawierającymi na skrzydłach przedstawienia o tematyce pasyjnej. W Opłakiwaniu z Chomranic, wyróżniającym się spośród innych dzieł z tego okresu niezwykłą subtelnością i elegancją, zwracają uwagę wyraźne wpływy malarstwa włoskiego, zwłaszcza florenckiego (Giotto) i sieneńskiego (Simone Martini). Przejawiają się one w doskonałej umiejętności odtwarzania stanów uczuciowych postaci, ukazanych w typowej dla szkoły włoskiej statycznej ekspresji, opartej na spokojnym, pełnym znaczenia geście czy subtelnym upozowaniu ciała. Charakterystyczna jest także geometryzująca kompozycja dzieła, oparta na systemie przenikających się trójkątów, których podstawy przebiegają wzdłuż jego górnej i dolnej krawędzi. Wierzchołki trójkątów zbiegają się w centrum kompozycji, gdzie jest ukazana grupa głównych postaci, wyodrębniona delikatnym światłocieniem i jasną kolorystyką. Zdaniem wielu badaczy sztuki obraz powstał w środowisku artystów małopolskich wykształconych we Włoszech. Na wpływy rodzimego warsztatu małopolskiego wskazują takie cechy dzieła, jak ograniczone poczucie przestrzeni, linearyzm form, uproszczony modelunek dłoni i stóp oraz nawiązujące do cyrylicy litery z napisem INRI w titulusie (titulus napis umieszczony na tabliczce w górnej części krzyża). Ciekawe jest również ideowe przesłanie obrazu: nie ma w nim typowych dramatycznych gestów rozpaczy, Matka Boska została przedstawiona w pozie adoracji zmarłego Chrystusa. W ten sposób zwrócono uwagę na symboliczny wymiar ofiary na krzyżu, której powtórzeniem jest ofiara eucharystyczna. Symbolikę eucharystyczną podkreślają także gałęzie winorośli wytłoczone na srebrnym tle obrazu. materiały zamieszczone na 3

4 LEKCJA Z OBRAZEM Autor: Bogumiła Kaczmarek Temat: Opłakiwanie śmierci Chrystusa (1 godzina lekcyjna) Cele: 1. Doskonalenie interpretacji dzieła malarskiego. 2. Łączenie sposobu odczytania dzieła z treściami biblijnymi. 3. Zapoznanie z terminem Mater Dolorosa. Materiały: reprodukcje dzieła nieznanego malarza Opłakiwanie z Chomranic, około 1450 roku; można wykorzystać reprodukcje zamieszczone w podręczniku na stronie 139. (S. Rosiek, J. Maćkiewicz, Z. Majchrowski, Między tekstami. Język polski, Początki. Średniowiecze, GWO). Przygotowanie: 1. Przed zaplanowaną lekcją prosimy uczniów, aby zapoznali się z przekazami biblijnymi, dotyczącymi śmierci Jezusa: Ewangelia według świętego Mateusza 27, 51-61; Ewangelia według świętego Łukasza 23, 39 43; Ewangelia według świętego Jana 19, 25 27, 19, Rozpoczynamy lekcję od pytania o osoby obecne podczas ukrzyżowania. Pytanie: Kto towarzyszy Chrystusowi w jego cierpieniu i po śmierci? Kim są mężczyźni ukrzyżowani razem z Chrystusem? Odpowiedź (uczniowie odpowiadają na podstawie fragmentów Ewangelii przeczytanych w domu): Ewangeliści piszą, że wśród wielu niewiast towarzyszących Chrystusowi była Matka Jezusa, Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba i Józefa oraz matka synów Zebedeusza i Jan umiłowany uczeń Jezusa. Potem dołączył do nich Nikodem i Józef z Arymatei, który owinął ciało Chrystusa w prześcieradło i złożył w grobie. Mężczyźni ukrzyżowani z Chrystusem to dwaj złoczyńcy. Jeden z nich nawrócił się tuż przed śmiercią, drugi do końca bluźnił przeciw Jezusowi. 3. Rozdajemy uczniom reprodukcje Opłakiwania. Polecenie: Odgadnijcie, kto jest przedstawiony na obrazie. Odpowiedź: Święty Jan, Józef, Nikodem, Matka Boża, Maria Magdalena i jeszcze jedna kobieta, być może Maria, matka Jakuba i Józefa. Jest jeszcze jedna postać, zwrócona tyłem do widza. Obok ukrzyżowanego Jezusa widzimy dwóch złoczyńców. Nauczyciel uzupełnia wypowiedź uwagą: Tą trzecią kobietą jest Maria, żona Kleofasa, która często pojawia się na scenach zdjęcia z krzyża. Pytanie: Przyjrzyjcie się dwóm złoczyńcom, wiszącym na krzyżu po obu stronach Chrystusa. W jaki sposób przedstawił ich artysta? Skąd wiemy, który z nich jest tym nawróconym? Odpowiedź: Po prawej stronie krzyża Chrystusa wisi łotr, który się nawrócił. Ma spokojną twarz, którą zwraca w stronę krzyża Zbawiciela. Jego postać jest przedstawiona statycznie. Po stronie lewej wisi łotr, który do końca złorzeczył Chrystusowi. Ukazany jest w pozycji dynamicznej, ma konwulsyjnie poskręcane ręce i nogi, jakby jeszcze po śmierci wił się z bólu. Jego twarz odwrócona jest od krzyża Chrystusa. Polecenie: Omówcie teraz pozostałe postaci będące pod krzyżem. materiały zamieszczone na 4

5 Odpowiedź: Na białym prześcieradle spoczywa zdjęte z krzyża ciało Chrystusa (tak, jak mówili Ewangeliści). Święty Józef podtrzymuje rogi prześcieradła i pochyla głowę w kierunku ciała Jezusa. Po drugiej stronie prześcieradło podtrzymuje Nikodem. Jest ukazany w pozycji klęczącej. Jest jeszcze ktoś, kto podtrzymuje ciało Chrystusa, ale osoba ta jest zwrócona tyłem do oglądającego. Maria Magdalena jest odwrócona tyłem do widza, jednak widzimy jej profil. Na głowie ma biały welon, symbol czystości. W ręku trzyma flakonik. Stoi naprzeciw świętego Jana. Twarz Jana jest smutna, zadumana i cierpiąca. U stóp krzyża, tuż nad ciałem Jezusa, stoi jego Matka, odziana w białą szatę i biały welon. Gest złożonych rąk i smutek na twarzy podkreślają cierpienie Marii. Obok niej stoi Maria, żona Kleofasa, która ze smutkiem spogląda na cierpiącą matkę. Na głowie nie ma welonu, tylko nietypowy zawój. Nauczyciel uzupełnia wypowiedź uwagą: W postaci matki Jezusa nie dostrzegamy dramatycznych gestów rozpaczy. Jej postawa wyraża adorację zmarłego syna jest to typ przedstawienia Mater Dolorosa (Matka Bolesna). Z tego typu przedstawienia zrodziła się pieta (obraz Madonny trzymającej na kolanach zmarłego syna). Pytanie: Skupmy się przez chwilę na postaci Chrystusa. Jak został przedstawiony? Odpowiedź: Jego ciało jest bardzo wychudzone, co zapewne świadczy o ascezie. Twarz Chrystusa jest pełna spokoju. Widać rany na jego ciele, co jest zgodne z przekazem biblijnym. Pytanie: Spójrzcie na krzyż. Jakie macie spostrzeżenia? Odpowiedź: Krzyż Chrystusa stoi pośrodku, między dwoma innymi. Jest umieszczony nieco wyżej od pozostałych. Widnieje na nim napis INRI. Nauczyciel uzupełnia wypowiedź uwagą: Napis jest skrótem utworzonym od łacińskich słów Jesus Nazarenus Rex Iudaeorum, co oznacza Jezus Nazarejczyk Król Żydowski. Pytanie: Jakie jest tło obrazu? Odpowiedź: Srebrne tło z motywem winnego krzewu. Nauczyciel uzupełnia odpowiedź uwagą: Jest to symbol ofiary eucharystycznej, podczas której wino przemienia się w krew Chrystusa. 4. Podsumowanie. Obraz jest cennym zabytkiem malarstwa tablicowego. Prawdopodobnie na początku XVII wieku trafił do małego kościółka w Chomranicach koło Nowego Sącza. Obraz pierwotnie był częścią tryptyku. 5. Praca domowa (do wyboru). a) Wyszukaj w dostępnych źródłach Pietę Michała Anioła i dokonaj jej interpretacji. Zapoznaj się pokrótce z postacią artysty. b) Przeczytaj w podręczniku na stronie 140 utwór Posłuchajcie bracia miła i odpowiedz pisemnie, czy obraz Opłakiwanie może być wierną ilustracją wiersza. materiały zamieszczone na 5