Widzenie obuoczne a jakość widzenia u studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Transkrypt

1 Perz Probl K Hig i wsp. Epidemiol Widzenie 1, obuoczne 91(2): a jakość widzenia u studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu 285 Widzenie obuoczne a jakość widzenia u studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Binocular vision and vision quality in students of Nursing Faculty at Poznań University of Medical Sciences Katarzyna Perz 1/, Monika Feltzke 1/, Bogdan Miśkowiak 1/, Henryk Gierszal 2/ 1/ Katedra Optometrii i Biologii Układu Wzrokowego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Zakład Informatyki Stosowanej Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Cel pracy. Ocena jakości widzenia obuocznego oparta na pomiarach optometrycznych wybranych parametrów charakteryzujących funkcję układu wzrokowego. Materiały i metody. Badanie optometryczne 145 studentów pielęgniarek praktykujących w swoim zawodzie, obejmowało przesiewowy pomiar zdysocjowanej forii horyzontalnej i wertykalnej do dali metodą Maddoxa, pomiar obuocznej ostrości wzroku do dali oraz badanie stereopsji do dali i bliży. Wyniki. Wykazano nieprawidłowe wyniki zdysocjowanej forii horyzontalnej do dali aż w 51,4%; dominowała tu ezoforia do dali. Nieprawidłowe wyniki zdysocjowanej forii wertykalnej uzyskano w 22,4% przypadków; wyniki poza normą jednocześnie dla obu parametrów charakteryzowały 12,6% badanych. Nie obserwowano istotnych statystycznie zależności pomiędzy zaburzeniami forii zdysocjowanej do dali, a nieprawidłowymi wynikami obuocznej ostrości wzroku do dali oraz stereopsji do dali. Jedynie zidentyfikowano istotność interakcji obu czynników występujących jednocześnie zdysocjowanej forii horyzontalnej i zdysocjowanej forii wertykalnej do dali, na stereopsję do bliży. Wnioski. Najczęściej spotykanym zaburzeniem ustawienia oczu, które wykrywa się w przesiewowym badaniu forii zdysocjowanej do dali metodą Maddoxa, jest ezoforia występująca u 71 osób. Wykazano też, że współwystępowanie nieprawidłowych wartości zdysocjowanej forii horyzontalnej i wertykalnej do dali w 66,7% przypadków pogarsza zdolność widzenia przestrzennego do bliży. W przeprowadzonych badaniach nie wykazano wpływu zaburzeń zdysocjowanej forii horyzontalnej oraz wertykalnej do dali na obniżenie obuocznej ostrości widzenia do dali, zaburzenia widzenia stereoskopowego do dali oraz pojawiania się dolegliwości subiektywnych. Słowa kluczowe: foria horyzontalna, foria wertykalna, widzenie obuoczne Aim. Evaluation of binocular vision based on an optometric measurement of selected parameters characterizing the function of visual system. Material and methods. Optometric study of 145 students included a screening test of dissociated distance horizontal and vertical phoria based on the Maddox method, distance binocular visual acuity measurement, distance and near stereopsis examination. Results. The study revealed abnormal results of distance horizontal dissociated phoria in 51.4% of cases, with esophoria superiority. Abnormal results of distance vertical dissociated phoria revealed 22.4% of patients, abnormal results for both parameters simultaneously characterized 12.6% of students. No statistically significant correlations between distance dissociated phoria disorders and abnormal results of distance binocular visual acuity and distance stereopsis were observed. The only significant interaction between both factors existed simultaneously distance dissociated horizontal phoria and distance dissociated vertical phoria and near stereopsis were observed. Conclusions. The most frequent disorder of eye position revealed during the screening phoria examination, using the Maddox method, was esophoria, observed in 71 patients. Simultaneous abnormal results of distance dissociated horizontal and vertical phoria have negative influence on near stereopsis in 66.7% of cases. There is no statistically significant influence of either distance dissociated horizontal phoria or distance dissociated vertical phoria on distance binocular visual acuity decrease, distance stereopsis disorders and subjective symptoms associated with visual system. It is important to remember that disorders of eye position can be one of many factors distorting the results of examination of these parameters. Key words: horizontal phoria, vertical phoria, binocular vision Probl Hig Epidemiol 1, 91(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n med. Katarzyna Perz Katedra Optometrii i Biologii Układu Wzrokowego UM ul. Rokietnicka 5D, -86 Poznań telefax , kperz@ump.edu.pl Wprowadzenie Prawidłowo funkcjonujące widzenie jest procesem wieloetapowym. Obserwator w pierwszej fazie lokalizuje obiekt, a następnie na skutek skoordynowanego ruchu gałek ocznych, warunkowanego prawidłowym działaniem układu mięśni zewnątrzgałkowych, skierowuje odpowiednio osie widzenia oczu, doprowadzając do ich przecięcia w punkcie obserwacji. W ten sposób, uzyskując w obu oczach plamkowe obrazy obserwowanego obiektu może skoncentrować na nim swoją uwa-

2 286 Probl Hig Epidemiol 1, 91(2): gę. W kolejnym etapie zachodzi fuzja, czyli złożenie obrazów z obu oczu w pojedynczy postrzegany obraz. Następnie dzięki akomodacji obrazy na siatkówkach obu oczu są odwzorowywane ostro. Ponieważ układ wzrokowy preferuje widzenie pojedyncze bardziej, aniżeli widzenie ostre, dlatego też fuzja poprzedza akomodację. Kolejnym etapem widzenia jest postrzeganie głębi pozwalające na przestrzenną ocenę odległości w jakiej znajduje się obserwowany obiekt. Wszystkie te informacje dostarczone do ośrodkowego układu nerwowego wywołują w nim stan pobudzenia pozwalający na ich analizę i porównywanie z wcześniej zapamiętanymi informacjami wzrokowymi jest to etap percepcji. Przetwarzanie informacji wzrokowej w ośrodkowym układzie nerwowym pozwala na podejmowanie przez obserwatora odpowiednich decyzji (między innymi o zapamiętaniu lub eliminacji otrzymanych informacji) oraz działań. Na prawidłowe ustawienie gałek ocznych i z nimi związanych osi widzenia maja wpływ mięśnie zewnątrzgałkowe. Właściwe funkcjonowanie widzenia obuocznego, bez zakłóceń i dolegliwości zależy od wielu czynników: 1. anatomicznych uwarunkowań układu wzrokowego, 2. prawidłowej koordynacji ruchów gałek ocznych warunkowanej funkcjonowaniem układu mięśni zewnątrzgałkowych, 3. czynników sensorycznych zapewniających odbieranie i integrację na poziomie ośrodkowego układu nerwowego wrażeń wzrokowych dochodzących z każdego oka [1,2]. Zaburzenia w którejkolwiek z tych grup powodują trudności w prawidłowym widzeniu obuocznym lub w ogóle proces ten uniemożliwiają. Fry w 1964 r. zdefiniował zaburzenie widzenia obuocznego w postaci heteroforii jako stan, w którym przy właściwym bodźcu do fuzji osie widzenia obu oczu przechodzą przez punkt fiksacji (z dokładnością do różnic fiksacji). Natomiast przy niewłaściwym bodźcu do fuzji, przez obserwowany punkt przechodzi tylko jedna z tych osi. Miarą heteroforii jest wielkość forii zdysocjowanej, która określa kierunek i wielkość odchylenia osi widzenia (lub innej charakterystycznej osi odniesienia) jednego oka w stosunku do tej samej osi drugiego oka, w warunkach, gdy wyłączone są prawidłowe bodźce do fuzji. Odchylenie to wyznacza się przyjmując jako wyjściową sytuację równoległe ustawienie osi widzenia (podczas patrzenia w dal) lub w odniesieniu do pożądanego ustawienia osi widzenia obu oczu podczas obserwacji danego obiektu w określonej bliższej odległości [3, 4]. W przypadku, gdy w warunkach wyłączonej fuzji, w wyniku napięcia tonicznego mięśni zewnątrzgałkowych, u osoby miarowej lub skorygowanej, podczas patrzenia w dal osie widzenia ustawione są równolegle, mamy do czynienia z ortoforią [5]. Na podstawie kierunku wzajemnego odchylenia osi widzenia obu oczu, w warunkach dysocjacji widzenia wyróżnia się: ezoforię zbieżne ustawienie osi widzenia, egzoforię rozbieżne ustawienie osi widzenia, hyperforię nierównoległe pionowe ustawienie osi widzenia, jedna z osi widzenia kieruje się wyżej niż druga oś, cykloforię rotacja gałki ocznej wokół osi widzenia, w tym przypadku, punktem odniesienia jest punkt na rąbku rogówki położony na godzinie 12. [1,6]. Nieprawidłowe funkcjonowanie poszczególnych etapów widzenia wiąże się bezpośrednio z zaburzeniami dotyczącym układu wzrokowego tj. nieostre widzenie do dali, okresowe zamazywanie czytanego tekstu czy też widzenie podwójne, ale może też wynikać z chorób ogólnoustrojowych. Istotne jest więc zwrócenie uwagi na możliwość wystąpienia zaburzeń sprawnego widzenia obuocznego oraz monitorowanie i prawidłowe postępowanie w przypadku dysfunkcji widzenia. Cel pracy Celem pracy była ocena jakości widzenia obuocznego oparta na pomiarach optometrycznych wybranych parametrów charakteryzujących funkcję układu wzrokowego. Materiał i metody Badania optometryczne przeprowadzono w grupie 145 osób, studentów studiów niestacjonarnych II stopnia Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, kierunku Pielęgniarstwo. W grupie tej znajdowało się 139 kobiet w wieku lat (średnio 35,21 lat) oraz 6 mężczyzn w wieku lat (średnio 32,96 lat). Badania przeprowadzono w 9 r. Badanie optometryczne obejmowało pomiar zdysocjowanej forii horyzontalnej i wertykalnej do dali metodą Maddoxa, z użyciem czerwonej płytki Maddoxa oraz krzyża Maddoxa, pomiar obuocznej ostrości wzroku za pomocą tablic C Landolta, badanie stereopsji przy pomocy testów polaryzacyjnych do dali Polatest oraz do bliży Stereo Titmus Fly. Badania do dali przeprowadzono z odległości 4 metrów, do bliży zaś z odległości 4 centymetrów. Pomiar zdysocjowanej forii metodą Maddoxa wykonuje się w ciemnym pomieszczeniu, celem wyłączenia peryferyjnych wzrokowych bodźców do fuzji. Osoba badana obserwuje punktowe źródło światła znajdujące się w centrum wyskalowanego dla

3 Perz K i wsp. Widzenie obuoczne a jakość widzenia u studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu 287 danej odległości krzyża Maddoxa. Przed jedno oko wprowadza się płytkę Maddoxa, która powoduje iż punktowe źródło światła widziane jest tym okiem w postaci cienkiego prążka pionowego, gdy oś prętów w płytce Maddoxa ma kierunek poziomy i poziomego, gdy oś prętów Maddoxa ustawiona jest pionowo. Odpowiednia orientacja płytki Maddoxa pozwala to na pomiar odchylenia osi widzenia oczu w poziomie, jak i w pionie. Forię zdysocjowaną wyznacza się określając wielkość przesunięcia prążka światła widzianego okiem zaopatrzonym w płytkę Maddoxa względem punktowego źródła światła widzianego drugim okiem [3,7]. W części ankietowej przeprowadzonych badań zebrano wywiad na temat dolegliwości, które mogą towarzyszyć heteroforii takich jak: bóle oczu, bóle głowy, przejściowe dwojenie, męczenie układu wzrokowego podczas prowadzenia samochodu, zmęczenie i trudności z koncentracją podczas czytania. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej metodą wielowymiarowej analizy wariancji MANOVA. Wyniki Na podstawie przeprowadzonych badań uzyskano dane dotyczące ilości osób, u których zdysocjowana foria horyzontalna oraz wertykalna do dali przyjmują wartości zgodnie z ustaloną przez Morgana normą. Przedziały referencyjne dla forii zdysocjowanej ustalone zostały przez Meredith Morgan, na podstawie prowadzonych przez nią badań klinicznych, których wyniki opublikowane zostały w 1944 r. [6,8]. Normą dla zdysocjowanej forii horyzontalnej do dali są wartości od (ortoforia) do 2 pdptr BN (egzoforia), dla zdysocjowanej forii wertykalnej do dali zakres norm mieści się pomiędzy (ortoforia) a,5 pdptr odchylenia pionowego w kierunku ku górze lub ku dołowi. Dla poszczególnych podgrup określono również procentowy udział badanych, u których wartości prawidłowe wykazują: obuoczna ostrość wzroku do dali i stereopsja do dali oraz do bliży. Otrzymane wyniki forii zdysocjowanych powiązano również ze zgłaszanymi w ankiecie dolegliwościami. Zestawienie otrzymanych wyników przedstawiono w tabeli I. W grupie badanej wartość zdysocjowanej forii horyzontalnej mieszczącą się w zakresie normy od do 2, BN stwierdzono u 7 osób, średnia wartość horyzontalnej forii zdysocjowanej wynosi w przypadku tej podgrupy,24 pdptr BN (niewielka egzoforia), a odchylenie standardowe,5 pdptr. 3 osoby charakteryzują się zdysocjowaną egzoforią powyżej przyjętej normy, której średnia wartość wynosi 4,2 pdptr BN, a odchylenie standardowe przyjmuje wartość 1,6 pdptr. U 71 osób stwierdzono ezoforię, której wartość średnia wynosi 2,4 pdptr BS, a odchylenie standardowe 2,6 pdptr. Wertykalną zdysocjowaną ortoforię stwierdzono u 111 badanych (77,6%), parametr ten poza normą występuje u 32 osób (22,4%) i przyjmuje średnią wartość 1, pdptr, odchylenie standardowe wynosi,8 pdptr. Tabela I. Zestawienie wyników pomiarów forii zdysocjowanej horyzontalnej i wertykalnej do dali, obuocznej ostrości wzroku do dali, stereopsji do dali i bliży oraz zgłaszanych dolegliwości dla grupy 145 studentów pielęgniarstwa Table I. Record-sheet of results of distance dissociated horizontal and vertical phoria, distance binocular visual acuity, distance and near stereopsis and symptoms for 145 nursing students horyzontalną do dali w normie 144 badanych horyzontalną do dali poza normą 144 badanych wertykalną do dali w normie wertykalną do dali poza normą horyzontalną i wertykalną do dali w normie horyzontalną i wertykalną do dali poza normą 7 (48,6%) 74 (51,4%) 111 (77,6%) 32 (22,4%) 55 (38,5%) 18 (12,6%) Vis OO 1, 55 (78,6%) 55 (74,3%) 89 (8,2%) (62,5%) 43 (78,2%) 9 (5%) Vis OO < 1, 15 (21,4%) 19 (25,7%) 22 (19,8%) 12 (37,5%) 12 (21,8%) 9 (5%) Stereopsja do dali 1 55 (78,6%) 46 (62,2%) 8 (72,1%) (62,5%) 43 (78,2%) 9 (5%) Stereopsja do dali >1 14 (%) 26 (35,1%) 29 (26,1%) 11 (34,4%) 11 (%) 8 (44,4%) Brak stereopsji do dali 1(1,4%) 2 (2,7%) 2 (1,8%) 1 (3,1%) 1 (1,8%) 1 (5,6%) Stereopsja do bliży 4 42 (%) 38 (51,3%) 66 (59,5%) 13 (4,6%) 34 (61,8%) 6 (33,3%) Stereopsja do bliży > 4 26 (37,1%) 36 (48,6%) 43 (38,7%) 19 (59,4%) 19 (34,5%) 12 (66,7%) Brak stereopsji do bliży 1 (1,4%) 1 (,9%) 1 (1,8%) Bóle głowy 15 (21,4%) 27 (36,5%) 31 (27,9%) 11 (34,4%) 12 (21,8%) 8 (44,4%) Bóle oczu 22 (31,4%) 22 (29,7%) 31 (27,9%) 12 (37,5%) 17 (3,9%) 8 (44,4%) Dwojenie 3 (4,3%) 11 (14,9%) 11 (9,9%) 3 (9,4%) 3 (5,4%) 3 (16,7%) Zmęczenie podczas prowadzenia 28 (4%) 23 (31,1%) 37 (33,3%) 14 (43,7%) 22 (4%) 8 (44,4%) samochodu Uczucie zmęczenia oczu 49 (7%) 59 (79,7%) 87 (78,4%) (62,5%) 39 (7,9%) 11 (61,1%) Trudności z koncentracją podczas czytania 26 (34,1%) 38 (51,3%) 48 (43,2%) 14 (43,7%) 21 (38,2%) 9 (5%)

4 288 Probl Hig Epidemiol 1, 91(2): Jednocześnie oba parametry w normie stwierdzono u 55 osób (38,5%), a wartości poza normą zarówno dla horyzontalnej jak i wertykalnej forii zdysocjowanej do dali jednocześnie wykazano u 18 osób (12,6%). Procentowy udział badanych, u których stwierdzono wartości prawidłowe oraz odchylenie od normy dla zdysocjowanej forii horyzontalnej do dali, zdysocjowanej forii wertykalnej do dali oraz obu parametrów jednocześnie przedstawia rycina [%] wartość forii w normie wartość forii poza normą Ryc. 1. Procentowy udział badanych, u których stwierdzono wartości prawidłowe oraz odchylenie od normy dla: zdysocjowanej forii horyzontalnej do dali (1), zdysocjowanej forii wertykalnej do dali (2), oraz obu parametrów jednocześnie (3) Fig. 1. Percentage of persons with norm and results beyond norm of distance dissociated horizontal phoria (1), distance dissociated vertical phoria (2) and both these parameters simultaneously (3) Wśród badanych ze zdysocjowaną forią horyzontalną do dali w normie średnia wartość uzyskanej obuocznej ostrości wzroku wynosi 1,14, a odchylenie standardowe,36. W grupie badanych, u których zdysocjowana foria horyzontalna do dali wykazała odchylenie od normy średnia ostrość wzroku przyjmuje wartość 1,18, a odchylenie standardowe jest równe,38. W przypadku osób ze zdysocjowaną forią wertykalną do dali w normie obuoczna ostrość wzroku wykazuje średnią wartość 1,19, a odchylenie standardowe,3. Gdy zdysocjowana foria wertykalna do dali jest poza normą ostrość wzroku ma wartość średnią 1,5 z odchyleniem standardowym,4. Gdy zarówno foria zdysocjowana horyzontalna, jak i wertykalna do dali są w normie wówczas ostrość wzroku przyjmuje średnią wartość 1,15, a odchylenie standardowe wynosi,36. Dla grupy badanych, którzy wykazują nieprawidłowe wartości zarówno zdysocjowanej forii horyzontalnej jak i wertykalnej do dali obuoczna ostrość wzroku ma wartość 1,, a odchylenie standardowe,36. Procentowy udział osób z obuoczną ostrością wzroku w normie oraz poza normą dla badanych ze zdysocjowaną forią horyzontalną do dali w normie i poza normą, zdysocjowaną forią wertykalną do dali w normie i poza normą oraz zdysocjowaną forią horyzontalną i wertykalną do dali w normie i poza normą przedstawia rycina [%] obuoczna ostrość wzroku w normie obuoczna ostrość wzroku poza normą Ryc. 2. Procentowy udział osób badanych z obuoczną ostrością wzroku do dali w normie oraz poza normą dla badanych ze zdysocjowaną forią horyzontalną do dali w normie (1) i poza normą (2), zdysocjowaną forią wertykalną do dali w normie (3) i poza normą (4), zdysocjowaną forią horyzontalną i wertykalną do dali w normie (5) i poza normą (6) Fig. 2. Percentage of persons with norm and results beyond norm of distance binocular visual acuity and norm of distance dissociated horizontal phoria (1), beyond norm results of distance dissociated horizontal phoria (2), norm of distance dissociated vertical phoria (3) beyond norm results of distance dissociated vertical phoria (4) norm of distance dissociated horizontal and vertical phoria simultaneously (5), beyond norm results of distance dissociated horizontal and vertical phoria simultaneously (6) Najlepsze wyniki stereopsji do dali uzyskują badani, u których zdysocjowana foria horyzontalna do dali jest w normie oraz osoby, u których jednocześnie normę spełnia zdysocjowana foria horyzontalna i wertykalna do dali; w tych przypadkach stereopsję do dali o wartości 1 uzyskuje odpowiednio 78,6% i 78,2% badanych. Aż 5% osób, u których zarówno zdysocjowana foria horyzontalna jak i wertykalna do dali są poza normą, cechuje również stereopsja do dali powyżej 1. W przypadku osób, u których zdysocjowana foria horyzontalna do dali lub zdysocjowana foria wertykalna do dali oraz oba te parametry jednocześnie są w normie około % badanych osiąga również normę stereopsji do bliży. Stereopsja do bliży nie osiąga wartości 4 aż dla 66,7% osób, u których zarówno zdysocjowana foria horyzontalna do dali jak i zdysocjowana foria wertykalna do dali są poza przyjętą normą. Procentowy udział osób badanych ze stereopsją do bliży oraz do dali w normie oraz poza normą dla badanych ze zdysocjowaną forią horyzontalną do dali

5 Perz K i wsp. Widzenie obuoczne a jakość widzenia u studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu [%] 4 [%] Stereopsja do dali 1" Stereopsja do dali >1" Stereopsja do bliży 4" Stereopsja do bliży >4" Ryc. 3. Procentowy udział osób badanych ze stereopsją do dali w normie oraz poza normą dla badanych ze zdysocjowaną forią horyzontalną do dali w normie (1) i poza normą (2), zdysocjowaną forią wertykalną do dali w normie (3) i poza normą (4), zdysocjowaną forią horyzontalną i wertykalną do dali w normie (5) i poza normą (6) Fig. 3. Percentage of persons with norm and results beyond norm of distance stereopsis and norm of distance dissociated horizontal phoria (1), beyond norm results of distance dissociated horizontal phoria (2), norm of distance dissociated vertical phoria (3) beyond norm results of distance dissociated vertical phoria (4) norm of distance dissociated horizontal and vertical phoria simultaneously (5), beyond norm results of distance dissociated horizontal and vertical phoria simultaneously (6) w normie i poza normą, zdysocjowaną forią wertykalną do dali w normie i poza normą oraz zdysocjowaną forią horyzontalną i wertykalną do dali w normie i poza normą przedstawiają ryciny 3 i 4. Dyskusja Widzenie obuoczne jest procesem skoordynowanej integracji w pojedynczy obraz wrażeń wzrokowych otrzymywanych przez każde oko oddzielnie. Pierwszy rok życia jest krytycznym okresem dla prawidłowego rozwoju fiksacji dołkowej obu oczu, która warunkuje prawidłowy rozwój widzenia obuocznego i stereopsji [6, 9, 1]. Według Adlera 1/5-1/1 pacjentów zgłaszających się na badania wzroku wykazuje zaburzenia widzenia obuocznego, w tym u 2-4% stwierdzany jest zez, a niedowidzenie u 5% badanych [1]. Według Schora i Ciuffredy pomimo, że forię determinują czynniki mechaniczne, neuronalne i sensoryczne, dla większości osób, podczas patrzenia do dali przeważa horyzontalna ortoforia lub niewielka egzoforia (do 2, pdptr BN), co sugeruje istnienie mechanizmów prowadzących do ortoforyzacji w układzie wzrokowym [3,11,12,13]. Jednakże w przeprowadzonych badaniach wykazano nieprawidłowe wyniki zdysocjowanej forii horyzontalnej do dali aż w 51,4%. Ryc. 4. Procentowy udział osób badanych ze stereopsją do bliży w normie oraz poza normą dla badanych ze zdysocjowaną forią horyzontalną do dali w normie (1) i poza normą (2), zdysocjowaną forią wertykalną do dali w normie (3) i poza normą (4) oraz zdysocjowaną forią horyzontalną i wertykalną do dali w normie (5) i poza normą (6) Fig. 4. Percentage of persons with norm and results beyond norm of near stereopsis and norm of distance dissociated horizontal phoria (1), beyond norm results of distance dissociated horizontal phoria (2), norm of distance dissociated vertical phoria (3) beyond norm results of distance dissociated vertical phoria (4) norm of distance dissociated horizontal and vertical phoria simultaneously (5), beyond norm results of distance dissociated horizontal and vertical phoria simultaneously (6) Nieprawidłowe wyniki zdysocjowanej forii wertykalnej uzyskano w 22,4% przypadków, wyniki poza normą jednocześnie dla obu parametrów charakteryzowały 12,6% badanych. Badając wpływ forii wertykalnej i forii horyzontalnej dokonano testowania istotności różnic pomiędzy średnimi z wykorzystaniem wielozmiennej analizy wariancji MANOVA, co pozwoliło ocenić równoczesne oddziaływanie tych czynników na ostrość wzroku i stereopsję do bliży oraz do dali. W przypadku obuocznej ostrości wzroku do dali wyniki poza normą dla osób, u których występują jednoczesne zaburzenia forii zdysocjowanej do dali horyzontalnej i wertykalnej uzyskano aż dla 5% badanych zaklasyfikowanych do tej grupy. Jednakże w analizie statystycznej nie wykazano, by wynik ten cechował się istotnością statystyczną. Jedynie zidentyfikowano istotność interakcji obu czynników występujących jednocześnie - zdysocjowanej forii horyzontalnej i zdysocjowanej forii wertykalnej do dali, na stereopsję do bliży. Można stwierdzić, że istnieje istotne (p <,5) współdziałanie obu czynników grupujących. Na podstawie przeprowadzonej ankiety stwierdzono, iż dolegliwości w postaci bólów głowy, bólów oczu oraz przejściowych epizodów podwójnego widzenia

6 29 Probl Hig Epidemiol 1, 91(2): zgłaszają osoby, u których zarówno zdysocjowana foria horyzontalna, jak i wertykalna odbiegają od przyjętych norm. Trudności z koncentracją uwagi podczas czytania występują najczęściej u osób z zaburzeniami zdysocjowanej forii horyzontalnej do dali, a także u tych osób, które dodatkowo mają nieprawidłowe wartości zdysocjowanej forii wertykalnej do dali. Dolegliwości o charakterze astenopii zgłaszają najczęściej osoby z nieprawidłowymi wartościami zdysocjowanej forii horyzontalnej do dali. Jednakże nie stwierdzono w obecnych badaniach istotnej statystycznie korelacji pomiędzy występowaniem dolegliwości subiektywnych i nieprawidłowymi wartościami forii zdysocjowanej do dali zarówno horyzontalnej jak i wertykalnej. W przeprowadzonych badaniach nie wykazano jednoznacznego wpływu zaburzeń forii zdysocjowanej horyzontalnej jak i wertykalnej do dali na występowanie nieprawidłowości dla większości parametrów charakteryzujących widzenie obuoczne. Jednakże jest to jeden z czynników, który należy brać pod uwagę, gdy uzyskuje się odchylenia od normy w pomiarach takich parametrów jak obuoczna ostrość wzroku do dali oraz stereopsja do dali i bliży, szczególnie, gdy nieprawidłowościom tym towarzyszą dolegliwości mogące wynikać z zaburzeń funkcjonowania obuocznego. Sprawność początkowych etapów procesu widzenia, w tym również prawidłowe ustawienie oczu, warunkowane napięciem mięśni zewnątrzgałkowych jest warunkiem koniecznym do prawidłowego funkcjonowania kolejnych jego szczebli, w efekcie determinuje więc prawidłową percepcję i przetwarzanie informacji wzrokowej [1]. Wnioski 1. Najczęściej spotykanym zaburzeniem ustawienia oczu, które wykrywa się w przesiewowym badaniu forii zdysocjowanej do dali metodą Maddoxa, jest ezoforia występująca u 71 (49%) osób. 2. Współwystępowanie nieprawidłowych wartości zdysocjowanej forii horyzontalnej i wertykalnej do dali pogarsza w 66,7% przypadków zdolność widzenia przestrzennego do bliży. 3. Nie wykazano wpływu zaburzeń zdysocjowanej forii horyzontalnej oraz wertykalnej do dali na obniżenie obuocznej ostrości widzenia do dali, zaburzenia widzenia stereoskopowego do dali oraz pojawiania się dolegliwości subiektywnych. Piśmiennictwo / References 1. Evans BJW. Pickwell s binocular vision anomalies. Butterworth- Heinemann, Oxford Rabbetts RB. Bennett & Rabbetts clinical visual optics. Butterworth-Heinemann, Oxford Barnard S. Aetiology, epidemiology of heterophoria and symptomatology of ocular anomalies. org.uk/lectures/barnard1.html 4. Hofstetter HW, Griffin JR, Berman MS, Everson RW. Dictionary of visual science and related clinical terms. Butterworth-Heinemann, Oxford. 5. Kędzia B. Relacja między akomodacją i konwergencją w analizie graficznej Cz. II. Optyka Optometria 1992, 4: Banks MS, Aslin RN, Letston RD. Sensitive period for the development of human binocular vision. Science 1975, 19: Benjamin W. Borish s clinical refraction. Butterworth- Heinemann, Oxford Goss DA. Ocular accommodation, convergence, and fixation disparity: a manual of clinical analysis. Butterworth- Heinemann, Oxford Brautaset RL, Jennings JAM. The influence of heterophoria measurements on subsequent associated phoria measurement in refractive routine. Ophthalmic Physiol Opt 1999, 19: Polski Związek Niewidomych. Poglądy na temat niewidomych i słabowidzących Ciuffreda KJ. Aspekty badania wergencji przy obserwacji bliskich przedmiotów. Cz. I. Optyka Optometria 1992, 1: Grosvenor T. Primary care optometry. Butterworth- Heinemann, Oxford Schor CM, Maxwell J, McCandless J, Graf E. Adaptive control of vergence in humans. Ann N Y Acad Sci 2, 956: