Diagnoza zasobów i inicjatyw kulturotwórczych. mieszkańców gminy Dywity

Transkrypt

1 Diagnoza zasobów i inicjatyw kulturotwórczych mieszkańców gminy Dywity Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2013 Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach dr Bożena Chrostowska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski 1

2 Diagnoza zasobów i inicjatyw kulturotwórczych mieszkańców gminy Dywity Spis treści I. Wprowadzenie. II. Charakterystyka Gminy Dywity. III. Obraz kultury w gminie Dywity- analiza danych. 1. Infrastruktura kulturalna w gminie Dywity. 2. Analiza zasobów kulturowych mieszkańców gminy Dywity. 3. Priorytetowe kierunki rozwoju w obszarze kultury w gminie Dywity. 4. Rodzaje inicjatyw kulturotwórczych uznanych za potrzebne. 5. Uczestnicy i odbiorcy inicjatyw. 6. Sposoby angażowania mieszkańców w realizację inicjatyw. 7. Potencjalni partnerzy działań w obszarze kultury. 8. Wskazywane zasoby. 9. Bariery na drodze do realizacji inicjatyw kulturotwórczych. 10. Obszary kultury, którym poświęca się mało uwagi w gminie. IV. Wnioski i rekomendacje. Załączniki 2

3 I. Wprowadzenie Prezentowany dokument jest wynikiem udziału Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach w drugiej edycji Programu Narodowego Centrum Kultury Dom Kultury+ Inicjatywy Lokalne Celem nadrzędnym Programu jest inicjowanie działań służących wzmocnieniu zaangażowania domów kultury w życie społeczności lokalnej, odkrywaniu i rozwijaniu potencjału i kapitału kulturowego jej członków oraz kulturotwórczych zasobów społeczności 1. Jednym z wymogów i zarazem działań projektu było przeprowadzenie diagnozy zasobów i samodzielnych inicjatyw mieszkańców w społeczności lokalnej gminy Dywity. Istotne dla zrealizowanej diagnozy było zaproponowane przez M. Krajewskiego rozumienie funkcji instytucji kultury. Przywołany autor uważa, że instytucja kultury ma sens wówczas kiedy ma swoją publiczność, która nie jest zmuszana do tego by w niej bywać, w której tylko oferuje się coś gotowego widzowi, ale która umożliwia mu realizację specyficznych sposobów korzystania z kultury, naturalnych dla niego, praktykowanych przez niego. W tym kontekście kluczowa staje się zmiana relacji z widzem, w której chodzi o to by wciągnąć go w pewnego rodzaju interaktywną grę, w której może on coś dołożyć od siebie, w znaczący sposób zmodyfikować sytuację, w jakiej uczestniczy, zbudować własny przekaz na podstawie elementów dostarczonych mu przez instytucję. 2 Ważne jest też samo postrzeganie widza. Przestaje on być tym, który jeszcze wiele musi się uczyć, a staje się osobą twórczą, mogącą wnieść wiele do sposobu działania instytucji. Istotne staje się zatem poznanie widza, jego sposobów działania i potrzeb. Wreszcie niebagatelne znaczenie ma przekazywanie widzowi narzędzi umożliwiających tworzenie sytuacji, w których może on wykorzystywać swoje umiejętności. Ustanawianie symetrycznej relacji z widzem nie oznacza rezygnacji z wychowywania publiczności przez instytucję kultury ale raczej to, że widz może również nauczyć czegoś instytucję 3. Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach wpisuje się w ten nurt rozumienia funkcji instytucji kultury. W roku 2011 zaprosił mieszkańców oraz reprezentantów instytucji, organizacji, samorządu do współtworzenia Strategii rozwoju Ośrodka. Kontynuując proces wzmocnienia 1 Praembuła [w:] Program Narodowego Centrum Kultury Dom Kultury+ Inicjatywy Lokalne 2013, Warszawa 2013, s.1. 2 M. Krajewski, Instytucje kultury a uczestnicy kultury. Nowe relacje. Przykład:MS 2 w Łodzi, [w:] Strategie dla kultury. Kultura dla rozwoju. Zarządzanie strategiczne instytucją kultury, M. Śliwa (red.), Kraków 2011, s Tamże, s

4 zaangażowania GOK w Dywitach w życie społeczności lokalnej, już na etapie diagnozy zainicjowano proces budowania symetrycznych relacji z publicznością. Z tego powodu zdecydowano się na takie techniki badań, które umożliwiały spotkania z widzami twarzą w twarz, a także rozpoczęcie tworzenia lub wsparcia, już wcześniej pomyślanych, inicjatyw kulturotwórczych. W diagnozie interesowano się wiedzą, potrzebami, opiniami: animatorów, nauczycieli, pracowników bibliotek, placówek oświatowych, sołectw, przedstawicieli organizacji pozarządowych, twórców, pojedynczych działaczy, przedstawicieli szkół i władz (członkowie Rady Gminy), co ważne również przedstawicieli różnych pokoleń oraz dwóch "biegunów" charakteryzujących lokalną populację: ludzi z tzw. "sypialni Olsztyna" zamożnych, napływowych, niezakorzenionych, dopiero rozpoznających swoje nowe, wiejskie środowisko życia oraz ludności rdzennej (przed i powojennej, o dużym poczuciu tożsamości z miejscem, natomiast często borykającej się z wielowymiarowym wykluczeniem społecznokulturalnym). Postawiono następujące problemy badawcze: 1. Jak przedstawia się infrastruktura kulturalna gminy Dywity? 2. Które kierunki rozwoju w obszarze kultury mieszkańcy gminy uznają za priorytetowe? 3. Jakiego typu inicjatywy kulturotwórcze uznają za potrzebne? 4. Do kogo powinny być skierowane? 5. Jakie dostrzegają sposoby angażowania mieszkańców w realizację inicjatyw? 6. Kogo mieszkańcy gminy Dywity postrzegają jako sojuszników działań w obszarze kultury? 7. Co postrzegają jako swój zasób w obszarze kultury? 8. Jakie dostrzegają bariery na drodze do realizacji inicjatyw kulturotwórczych? 9. Jakie obszary kultury uznają mieszkańcy za takie, którym poświęca się mało uwagi w gminie? W procedurze diagnozy zrealizowano 15 wywiadów indywidualnych z animatorami (potencjalni, z doświadczeniem), wywiad grupowy w formie warsztatowej z mieszkańcami gminy Dywity, który odbył się 13 czerwca 2013 roku, w siedzibie Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach (wzięło w nim udział 35 osób), wywiady swobodne z sołtysami, członkami rad sołeckich, mieszkańcami wsi. Badaniami objęto 70 osób. Równolegle zbierano informacje o miejscach, ludziach, wydarzeniach, instytucjach i organizacjach działających 4

5 w obszarze kultury. Efektem tych ostatnich działań było stworzenie Mapy Inicjatyw Kulturotwórczych i miejsc dla kultury nieobojętnych. Dane zebrano i zanalizowano zgodnie z metodologią nauk społecznych. II. Charakterystyka Gminy Dywity. Gmina Dywity jest położona w bezpośrednim sąsiedztwie Olsztyna stolicy Warmii i Mazur. Zajmuje obszar 161 km2 i zamieszkuje ją ponad 10 tys. osób. Czyste powietrze, piękny krajobraz, cisza i spokój, a przy tym bliskie usytuowanie w stosunku do administracyjnego centrum województwa warmińsko-mazurskiego to główne zalety tego miejsca. Swą atrakcyjność gmina zawdzięcza przede wszystkim usytuowaniu: położenie części obszarów w zasięgu terenów chronionego krajobrazu, sąsiedztwo jeziora Wadąg, przepływająca przez gminę rzeka Łyna oraz malownicze lasy, stanowiące 23% jej powierzchni, są gwarancją niezapomnianych wrażeń dla amatorów rekreacji na łonie natury. Zwolennicy aktywnego wypoczynku mogą tu uprawiać turystykę pieszą, rowerową i kajakową, napotykając na trasie zabytkowe kościoły, kapliczki przydrożne, zespoły dworsko-parkowe, grodziska staropruskie, cmentarze, osobliwości przyrody. Gmina Dywity składa się z następujących sołectw: Brąswałd, Bukwałd, Dąbrówka Wielka, Frączki, Gady, Gradki, Kieźliny, Nowe Włóki, Ługwałd, Redykajny, Rozgity, Różnowo, Sętal, Spręcowo, Słupy, Tuławki, Zalbki i Dywity. Sołectwa te są zbliżone pod względem powierzchni, chociaż posiadają różną ilość mieszkańców. Ilość mieszkańców w poszczególnych wsiach jest bardzo różna. Największe skupienie ludności, a co za tym idzie rozwój obszarowy wsi ukształtował się w południowo - wschodniej części gminy, czyli na terenach położonych w pobliżu jeziora Wadąg oraz w najbliższym sąsiedztwie miasta Olsztyna. Na tym obszarze zabudowa jest najbardziej zwarta, o bardzo różnorodnej formie architektonicznej. Na pozostałych terenach jedynie wieś Tuławki położona w północno - wschodniej części gminy wyróżnia się znaczną liczbą ludności i co za tym idzie, większą ilością usług. Gmina Dywity wchodzi w interakcje ze swoim otoczeniem na różnych płaszczyznach. Cytując Strategię rozwoju Gminy Dywity do 2020 roku: "Relacje zachodzące pomiędzy Gminą a Olsztynem związane są z presją ludności miasta na zaspakajanie ich potrzeb mieszkaniowych na terenie Gminy. Intensywność procesu rodzi zagrożenia niezrównoważonego rozwoju, cechującego się chaotycznym zagospodarowaniem 5

6 i niewydolnością infrastruktury, zarówno technicznej, jak i społecznej. Z drugiej strony dostępność usług i miejsc pracy w Olsztynie wspiera traktowanie Gminy jako sypialni, co jest problemem wielu gmin sąsiadujących z dużymi ośrodkami miejskimi" 4. Uzyskanie balansu pomiędzy historią i współczesnością, przyrodą a napierającym miastem, rolnictwem i "osiedlowością" oraz ludnością "nowoprzybyłą" (zamożną, z dobrym wykształceniem, mało zakorzenioną) i "miejscową" od powojnia a nawet autochtoniczną (z dużym poczuciem związku z miejscem, jednak często zmagającą się z wykluczeniem z powodu braku pracy, niskimi dochodami, apatią) stanowi najbardziej charakterystyczne tło, lokalnej kultury. III. Obraz kultury w gminie Dywity- analiza danych. 1. Infrastruktura kulturalna w gminie Dywity. Uzyskane dane pochodzą z dokumentów strategicznych, sprawozdań oraz opisów działalności instytucji i organizacji pozarządowych, gminnych stron internetowych, strategii GOK w Dywitach na lata Przebadano w sumie 21 dokumentów. Krajobraz kulturowy obszaru Gminy Dywity wyznacza szlak kapliczek warmińskich, pozostałości drewnianej i ceglanej zabudowy, pagórkowaty pejzaż ozdobiony mnóstwem jezior i stawów, ślady bitew napoleońskich oraz trudne losy dawnych mieszkańców tych ziem: Niemców i Warmiaków, a także przybyłych tu po II wojnie światowej przesiedleńców z Akcji Wisła, repatriantów ze wschodu i przybyszów z różnych stron powojennej Polski. Ten tygiel kulturowy tworzy niesamowitą, nową wartość działań w obszarze kultury: powstają projekty oparte na storytellingu, spektakle teatralne bazujące na historiach rodzinnych, zbierana jest dokumentacja fotograficzna i zagadki historyczne. W czterech miejscowościach: Sętalu, Barkwedzie, Słupach, Brąswałdzie można znaleźć pozostałości jeszcze dawniejszej historii: śladów grodzisk pruskich z XI i XIV wieku. Dobry obserwator może znaleźć tam, wśród zaoranych pól, elementy ceramiki staropruskiej. Najciekawsze pod względem historycznym miejscowości to: Brąswałd i Barkweda. W Brąswałdzie znajduje się znany mieszkańcom naszej gminy kościół parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Z Brąswałdu pochodzi również najsłynniejsza poetka warmińska Maria Zientara- Malewska. 4 Strategia rozwoju Gminy Dywity do 2020 r., Warszawa 2010, s. 9. 6

7 W Barkwedzie rozpoczyna się pieszy szlak napoleoński, o długości 39 km, na trasie Barkweda, Gutkowo, Mątki, Jonkowo, Łomy, Pupki, Gołogóra, Skolity, Dąbrówka, Konradowo. Przez wieś przepływa stare koryto Łyny, nazywane Starą Łyną. We wsi znajduje zabytkowy młyn, pozostałości parku dworskiego, dawny cmentarz, zabytkowe aleje przydrożne. Te szczególne zasoby Gminy Dywity ukazuje stworzona przez pracowników Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach, przedstawicieli organizacji pozarządowych, społecznych animatorów i chętnych mieszkańców "Mapa Inicjatyw Kulturotwórczych i miejsc dla kultury nieobojętnych" (w załączeniu), na której naniesiono stare grodziska pruskie i inne niespotykane zjawiska kulturowych bogactw Gminy Dywity. Mapa obrazuje również bogatą sieć 16 świetlic wiejskich. Mapa informuje także o innych przyczółkach kultury: organizacjach pozarządowych posiadających doświadczenie w realizacji działań i projektów w obszarze szeroko pojętej kultury, których przedstawiono 12 (choć już po zebraniu materiałów do Mapy pojawiło się w Dywitach nowe, najmłodsze stowarzyszenie "Melofani", które za cel postawiło sobie promowanie kultury muzycznej); samodzielnych inicjatywach wspieranych przez GOK: Teatrze "Mimo Wszystko" i Zespole Wokalnym "CANTEMUS"; "Gazecie Dywickiej" - niezwykłemu czasopismu społeczno-kulturalnemu, tworzonemu społecznym, pasjonackim sumptem od blisko 10 lat; bibliotekach gminnych w Dywitach, Sętalu i Kieźlinach; Gminnym Ośrodku Kultury w Dywitach - jedynej instytucji kultury w Gminie Dywity. W Gminie Dywity, pod egidą Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach, tworzony jest Kalendarz Imprez: kulturalnych, społecznych, szkolnych i sportowych. W budowaniu Kalendarza uczestniczą mieszkańcy gminy, placówki oświatowe, samorząd i stowarzyszenia. (Kalendarz na rok 2013 w załączniku). Z Kalendarza wynika, że rocznie realizowanych jest co najmniej 18 dużych wydarzeń kulturalnych, których pomysłodawcami i realizatorami są zarówno instytucja kultury, jak też szkoły i organizacje. 7

8 Pod egidą Gminnego Ośrodka Kultury realizowane są następujące duże imprezy: - Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy; - "BAL W STYLU RETRO" - doroczne spotkanie seniorów Gminy Dywity; - Konkurs recytatorski ( etap gminny i rejonowy); - Prezentacje Dziecięcych Form Teatralnych Fraszka ; - Przegląd Pieśni i Piosenki Dziecięcej GLISSANDO ; - Gminny Konkurs Plastyczny dla Dzieci i Młodzieży; - Zakończenie roku artystycznego Letnie wrota ; - Kiermasz Twórców i Rękodzielników "Mikołajkowe Klimaty"; Ze Sprawozdań Merytorycznych GOK wynika, że rokrocznie, oprócz zajęć stałych i dużych imprez, organizuje on ponad 50 wydarzeń artystycznych: warsztatów, koncertów, wernisaży, seminariów i innych. Ma on również bogatą ofertę projektową, z którą można zapoznać się na stronie internetowej Ośrodka ( Według Bazy Organizacji Pozarządowych umieszczonej na stronie Urzędu Gminy w Dywitach ( tabela w załącznikach) na terenie gminy funkcjonuje 25 organizacji pozarządowych. Trzynaście z nich ma w kręgu swoich zainteresowań działania z szeroko pojętego obszaru kultury. Najstarszą z nich jest Stowarzyszenie "Nasza Wieś" z Frączek. Organizacja powstała w roku Prowadzi we Frączkach Centrum Kultury i Aktywności. W ramach swojej działalności Stowarzyszenie zajmuje się wspieraniem dzieci i młodzieży mieszkającej na wsi; integracją i aktywizacją środowiska dzieci i młodzieży wiejskiej oraz dorosłych mieszkańców wsi; organizowaniem różnych form aktywnego spędzania wolnego czasu mieszkańców wsi; dziedzictwem społeczno- przyrodniczym i kulturowym. W krajobraz kultury Gminy Dywity organizacja wpisała się odrestaurowaniem obrzędu "Nocy Sobótkowej". Organizacją o bardzo charakterystycznym profilu kulturalnym jest Stowarzyszenie "Nasze Gady". Działania organizacji są skierowane na odkrywanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Warmii oraz turystykę dziedzictwa. Własnym nakładem środków i pracy 8

9 stowarzyszenie organizuje imprezy integracyjne dla mieszkańców wsi, wyjazdy studyjne, prowadzi pracownię ceramiczną w Ośrodku Rzemiosł Zapomnianych w Gadach (filii GOK w Dywitach). Od 2008 roku organizacja jest Sekretariatem Grupy Partnerskiej "Gniazdo Warmińskie". Wizytówką stowarzyszenia są organizowane od 6 lat Festyny Archeologiczne prezentujące kulturę pruską i warmińską oraz (od 5 lat) Gale Marki Lokalnej, na których produkty lokalne uzyskują certyfikaty jakości. Organizacja prowadzi również działalność wydawniczą. Wyłącznie kulturze dedykuje swoje działania VI Oddział Stowarzyszenia Społeczno- Kulturalnego "Pojezierze". Członkinie organizacji realizują projekty edukacyjno-artystyczne, m.in. "Sztuka łączy ludzi i pokolenia" - realizowany pod auspicjami Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, którego celem było promowanie aktywności twórczej osób starszych. Organizacja współtworzy również z GOK-iem "KOBIECE IMPRESJE" - Przegląd Sztuki Nieprofesjonalnej Kobiet, który gromadzi rokrocznie ponad 50 artystek amatorek z terenu Powiatu Olsztyńskiego. Stowarzyszenie "Warmińska Wieś" z Różnowa, jedno z młodszych stowarzyszeń gminnych, postawiło na młodych. Odważnie sięgają po nowe formy ekspresji artystycznej: film, mural, taniec współczesny. Promują wolontariat na rzecz swojej miejscowości. Najmłodsze Stowarzyszenie "Melofani" z Dywit również znalazło sobie kulturalną niszę: zajmować się będzie edukacją muzyczną, współpracować z Powiatową Szkołą Muzyczną w Dywitach i już zaczęło tworzyć Orkiestrę Dętą, w której zagrają nauczyciele i uczniowie, rodzice oraz chętne osoby. Warto zauważyć, że w Gminie Dywity istnieje praktyka współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a instytucją kultury. Świadczy o tym idea wspólnego budowania Kalendarza Imprez, który pozwala na takie planowanie wydarzeń, by układały się w jeden ciąg, jedną ofertę a nie stanowiły dla siebie konkurencji. 9

10 2. Analiza zasobów kulturowych mieszkańców gminy Dywity. Analiza zasobów powstała w oparciu o dane uzyskane z 15 wywiadów indywidualnych (kwestionariusz w załączeniu), rozmowy kierowane oraz wywiad grupowy w formie warsztatowej. Wywiad indywidualny został zrealizowany wśród 15 osób związanych z gminą Dywity. Były to osoby reprezentujące różne typy uczestników kultury: osoby działające w organizacjach pozarządowych i zaangażowane w grupy i inicjatywy nieformalne 12 osób, zainteresowane animacją inicjatyw kulturalnych, ale bez doświadczenia w tym zakresie 3 osoby. Jeśli chodzi o płeć to zdecydowanie przeważały kobiety- 13 nad mężczyznami 2 osoby. Badani reprezentowali różne kategorie wiekowe. Najmłodsza osoba badana miała w chwili badania 19 lat, najstarsza 64 lata. Pozostali badani (13) to osoby w wieku średnim mieszczący się w przedziale wiekowym lat, z przewagą osób po 40 roku życia 8 osób. Wśród badanych były osoby reprezentujące zawody związane z kulturą i edukacją: nauczyciele (3), bibliotekarze (2), muzyk (1), plastyczka (1), pracujący w urzędach (3) oraz przedstawiciele takich zawodów jak: dietetyczka (1), ekspedientka (1), szwaczka(1), księgowa(1). 1 osoba studiowała. Mając na uwadze cel projektu, wywiad grupowy był tak skonstruowany, o czym wspomniano wcześniej, by z jednej strony zebrać informacje od mieszkańców, a z drugiej strony zainicjować pomysły na samodzielne inicjatywy. Z tego powodu zdecydowano się na warsztatową formę spotkania. Zaproszonych gości witała zainstalowana w wejściu do sali tzw. bramka gorzkich żali. Z uwagi na to, że spotkanie miało na celu pobudzenie do wspólnego zastanawiania się nad przyszłością kultury w gminie, zaproszono badanych do symbolicznego przejścia przez bramkę. W ten sposób uczestnicy wchodząc na salę zostawiali za sobą takie postawy jak: poczucie braku wpływu, narzekactwo, czarnowidztwo, uczucie zawodu i niewiary. Natomiast wchodzili do sali zaaranżowanej jako przestrzeń pozytywnego myślenia. Na początku spotkania przywitano wszystkich uczestników i przedstawiono im cel oraz plan spotkania. Badani zostali poproszeni o wyobrażenie sobie gazety wydawanej w Dywitach dotyczącej inicjatyw kulturalnych. Zachęcono ich do wspólnego zapełnienia szpalty tytułami wydarzeń, które mogłyby się odbyć w przyszłości w gminie. Zebrane pomysły ilustruje Gazeta Kulturalne Dywity stanowiąca załącznik do diagnozy. Ponieważ ideą programu DK+ jest stworzenie swego rodzaju symbiozy domu kultury ze środowiskiem 10

11 zdecydowano się posłużyć metaforą spółdzielni/kooperatywu, w której kultura jest produktem a ludzie kultury (profesjonaliści i społecznicy) są jej pracownikami i akcjonariuszami. Każdy wkłada pewien rodzaj wysiłku i otrzymuje jakiś profit przy jednoczesnym poczuciu wpływu na środowisko, w którym żyje. Polecono badanym wyobrażenie sobie wspólnego przedsięwzięcia o nazwie Spółdzielnia Kultury "CUD". Idąc tym tropem zaproszono uczestników do pracy przy 7 stolikach tematycznych: misja i cele Spółdzielni Kultury CUD ; obszary działań Spółdzielni Kultury CUD ; kto potrzebuje naszych usług i skąd to wiemy?; udziałowcy Spółdzielni Kultury CUD czyli kto nas może wesprzeć w działaniach?; nasze zasoby- umiejętności, wiedza, doświadczenia, zaplecze techniczne, merytoryczne; pułapki i przeszkody - zależne i niezależne od nas; rzeczy, o których nie mówi się przy innych stolikach, a które są WAŻNE. Badani zostali poproszeni o odwiedzenie każdego stolika i wypowiedzenie się na każdy z powyższych tematów. Następnie osoby chętne przedstawiły wyniki prac przy stolikach na forum. W wywiadach indywidualnych również poproszono respondentów o wielowymiarowe odniesienie się do preferowanej przyszłości w zakresie inicjatyw kulturotwórczych, których chcieliby być autorami. Uzyskane wypowiedzi badanych są cytowane w tekście. Natomiast w rozmowach kierowanych (wywiadach swobodnych) poproszono badanych o opinie dotyczące miejsc aktywności kulturalnej, preferowanych inicjatyw i wydarzeń kulturalnych, palących potrzeb i barier na drodze do ich pokonania. Uzyskane w ten sposób dane zostały poddane analizie. 3. Priorytetowe kierunki rozwoju w obszarze kultury w gminie Dywity. Analiza uzyskanych danych pozwala wyodrębnić 3 główne kierunki, w których, zdaniem badanych mieszkańców gminy Dywity, powinna rozwijać się kultura: - integracja badani wskazywali na takie obszary jak: integracja mieszkańców, integracja z miejscem życia oraz integracja międzypokoleniowa. Np. scalanie gminnego środowiska, integrowanie społeczności lokalnej, współpraca dzieci i młodzieży z dorosłymi, budowanie tożsamości z miejscem zamieszkania, zacieśnianie więzi ; - rozwój mieszkańców i infrastruktury rozwój zainteresowań, pasji, umiejętności spędzania czasu wolnego, tworzenie nowych miejsc spotkań, poprawa jakości życia. Np. pokazywanie alternatywnych form spędzania czasu wolnego, poprawianie atrakcyjności 11

12 zamieszkania i jakości życia, tworzenie nowych miejsc do spotkań, integracji, propagowanie ekologicznego i zdrowego stylu życia ; - promowanie kultury, przekazywanie tradycji, historii. 4. Rodzaje inicjatyw kulturotwórczych uznanych za potrzebne. W wymienianych rodzajach działań można zauważyć, że badani mieszkańcy w pierwszej kolejności skoncentrowali swoje propozycje wokół miejscowości, które zamieszkują/reprezentują, co może wskazywać na potrzebę zagospodarowania przestrzeni im najbliższej. Pojawiły się głosy mieszkańców sugerujące potrzebę działań otwartych na całą gminę wspólny wielki projekt wszystkich stowarzyszeń". Jeśli chodzi o rodzaje działań, badani wymieniali: - działania bezpośrednio związane z poszczególnymi dziedzinami sztuki (plenery malarskie, grupa chóralna, teatr dla dorosłych, teatr kukiełkowy dziecięcy, zajęcia plastyczne, konkurs fotograficzny), -działania o charakterze integracyjnym (pikniki, majówki, spotkania sąsiedzkie między wsiami, integracja wsi, wyjazdy integracyjne), - międzypokoleniowym (kawiarenka spotkań międzypokoleniowych, warsztaty dla rodziców i małych dzieci), - naukowo-edukacyjnym (ścieżka astronomiczna, warsztaty naukowe Mali odkrywcy, festyn historyczny na starym lądowisku), - sportowym (rodzinne zawody sportowe, szkółka jazdy figurowej dla dzieci, kurs samoobrony dla kobiet, młodzieżowa liga piłki nożnej). Istotna okazała się potrzeba organizowania różnych form rozrywki np. koncerty, bal kostiumowy na ludowo, kino letnie, kabareton. W przypadkach kilku miejscowości propozycje działań bazowały na rzeczywistych zasobach w postaci lokalnych artystów, ludzi nauki. Mocno akcentowanym wątkiem był dalszy rozwój świetlic, a także postulat powstania programu dla nich tworzonego wspólnie z mieszkańcami, samorządem i profesjonalistami. Zdaniem badanych świetlice powinny mieć charakter otwarty (oferta dla różnych grup wiekowych, zróżnicowana cykliczne zajęcia, warsztaty, ale i propozycje rekreacji oraz integracji), powinny być prowadzone przez stały zespół animatorów/pracowników świetlicy, a finansowane z gminnych środków na działalność profilaktyczną oraz pozyskanych przez siebie dotacji. 12

13 Przykłady tych i innych propozycji można odnaleźć w zaprojektowanej przez badanych, w czasie wywiadu grupowego, stronie gazety z informacjami o wydarzeniach kulturalnych w Dywitach czy w zwizualizowanych danych uzyskanych z wywiadów swobodnych ("Gazeta Kulturalne Dywity oraz Przystanki w załączniku). 5. Uczestnicy i odbiorcy inicjatyw. Istotnym zagadnieniem jest sposób postrzegania przez mieszkańców osób kluczowych dla obszarów zagospodarowania kultury w gminie. Z badań wyłania się kilka takich grup. Pojawiły się kategorie związane z wiekiem, płcią, sytuacją społeczną, zdrowotną. Pierwszą i najczęściej wskazywaną stanowią dzieci i młodzież oraz emeryci i osoby starsze. Dzieci i młodzież potrzebują, zdaniem osób badanych, zainteresowania z kilku powodów. Jednym z nich jest fakt, że z różnych względów (finansowych, komunikacyjnych) mają utrudniony dostęp do dóbr kultury: Mają wszędzie daleko, ciężko im się rozwijać (K13) Po drugie badani w działaniach artystycznych dostrzegają potencjał w rozwoju dzieci i młodzieży w myśl jakie dzieciństwo takie życie (K9). Po trzecie młode osoby, szczególnie te z najuboższych rodzin, nie mają często możliwości zorganizowania sobie czasu wolnego. Osoby starsze, często schorowane i samotne, też mają, w optyce badanych, problemy z dostępem do dóbr kultury, z integracją. Respondenci dostrzegają także potrzebę działań międzypokoleniowych: Nawet nie tylko w wieku emerytalnym, przecież po pracy też można przyjść i odpocząć przy tej herbacie czy kawie, nawet dla dzieci można coś zrobić. Posiedzieć i się czegoś nauczyć. Te spotkania mogłyby być takie międzypokoleniowe (K6); Chciałabym stworzyć grupy, w których działali by ludzie w różnym wieku (integracja wielopokoleniowa) (K3). Badani widzą też potrzebę objęcia działaniami średnie pokolenie, uzasadniając to specyficzną sytuacją tej grupy, która jawi się jako zabiegana, potrzebująca oderwania, ale nie mająca czasu by sobie coś zorganizować: jeżdżą gdzieś tam do pracy, zarabiają pieniądze, ale wracają i w ich życiu niewiele się dzieje (K7). Inna kategoria dotyczy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz, co może się łączyć z wykluczeniem, osób chorych i uzależnionych. W tej grupie badani wymienili: bezrobotnych, uzależnionych, chorych i niepełnosprawnych, samotnych. Respondenci zwrócili również uwagę na rodziców z małymi dziećmi i dostrzegli potrzebę skierowania działań dedykowanych specjalnie do tej grupy (zarówno do matek, jak i ojców). Osoby biorące udział w badaniu wskazały także na potrzebę działań obejmujących sołtysów, animatorów, liderów oraz członków stowarzyszeń 13

14 działających na terenie gminy. Ostatnią grupę wymienioną przez respondentów stanowią osoby odwiedzające gminę w celach turystycznych. 6. Sposoby angażowania mieszkańców w realizację inicjatyw Analiza tego obszaru powstała w oparciu o dane pochodzące wyłącznie z wywiadów indywidualnych Badani prezentowali różne pomysły w zakresie angażowania mieszkańców w działania w obszarze kultury. Część osób uważała, że najważniejszy jest własny przykład i zachęcałaby własną pasją, swoim działaniem (K1), charyzmą (M1). Wskazywano również na atrakcyjność tematów jako na czynnik mogący wywołać zainteresowanie mieszkańców gminy: Musiałoby to być cos naprawdę ciekawego, nowego (K13), zróżnicowanie oferty: różnorodny program zajęć (K2). W opiniach kilku badanych ta różnorodność jest kluczem, bowiem ułatwia znalezienie człowiekowi tego, co autentycznie go interesuje, angażuje. Jak stwierdziła jedna z badanych osób Kiedy człowiek robi, to co go interesuje staje się innym człowiekiem ( K4). Zwracano uwagę na zaangażowanie i osobowość ludzi prowadzących działania oraz na bezpośredni sposób zachęcania- chodzenie od domu do domu (K6), reklamy, afisze, happeningi (K3). Jedna osoba badana podkreślała możliwość samodzielnego generowania pomysłów jako kluczową w wywoływaniu zaangażowania. Zdaniem badanego taka autonomia powinna być również dana w zakresie realizacji inicjatyw : Pozwolić, aby wiele pomysłów wyszło od nich. Pozwolić im na samodzielną realizację działań (pod dyskretnym okiem opiekuna (M2). Inne pomysły to: zachęta osób, które mają już za sobą doświadczenia w aktywności, krótkie nietypowe warsztaty tematyczne budzące zainteresowanie (K11), wskazywanie korzyści wynikających z podejmowania takich działań. 7. Potencjalni partnerzy działań w obszarze kultury. Jeśli chodzi o postrzeganych przez badanych partnerów w zakresie wsparcia respondenci wymienili wiele osób instytucji/organizacji. Wśród nich są reprezentanci samorządu wójt, radni, sołtysi, instytucje GOK, szkoły, biblioteki, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Policja, Kościół, organizacje OSP i stowarzyszenia lokalne, grupy zawodowe leśniczy, animatorzy, przedsiębiorcy, nauczyciele, bibliotekarze, ludzie kultury, w tym artyści zamieszkujący na terenie gminy, pszczelarze. Wskazano również na wolontariuszy, działaczy społecznych, osoby prywatne, 14

15 młodzież uczniów i studentów, osoby niepełnosprawne, pasjonatów. Badani widzą bardzo szeroki wachlarz sojuszników i podmiotów wspierających ich działanie w obszarze kultury. Zwraca uwagę fakt, że dostrzegają możliwości kooperacji z przedstawicielami trzech sektorów: biznesowego, społecznego i samorządowego, a także między sobą. 8. Wskazywane zasoby. Badani wymienili następujące kategorie zasobów: - ludzkie ( ciekawi ludzie z rożną wiedzą, młodzież, emeryci, którzy maja wiedzę, doświadczenie, czas i szczere chęci, lokalni twórcy, rękodzielnicy, rzemieślnicy, leśnicy, pszczelarze, właściciele stadnin ); - umiejętności (prowadzenia warsztatów plastycznych, rękodzielniczych, muzycznych, fotograficznych montażu filmów, rzeźbiarskich, bycia moderatorem i koordynatorem działań lokalnych, pozyskiwania osób do działań lokalnych, motywowania); - wiedza i doświadczenia ( wiedza astronomiczna, z zakresu różnych dziedzin sztuki); - predyspozycje osobowe ( zapał, czas i szczere chęci, otwarty umysł, kreatywność, chęć zmiany, podejmowanie wyzwań, odwaga ); -lokalowe i techniczne (świetlice, boiska, wiaty, świetlica z zapleczem socjalnym); - instytucjonalne GOK, OSP; - walory przyrodnicze ( bliskość rzeki i jezior ). Wymieniane zasoby wskazują na wysoki potencjał do podejmowania działań w obszarze kultury lokowany przez badanych głównie w ludziach, a szerzej w społeczności lokalnej. 9. Bariery na drodze do realizacji inicjatyw kulturotwórczych. Osoby badane wskazały także szereg barier, które można przedstawić w postaci kilku kategorii. proceduralne - dotyczą takich zagadnień jak przepisy, niezrozumiałe procedury (np. w projektach unijnych); informacyjne które wskazywały na niedostateczny przepływ informacji ( brak tablic informacyjnych, miejsc z dostępem do Internetu ); 15

16 związane z transportem (problemy ze swobodnym przemieszczaniem się wewnątrz gminy i z komunikacją z Olsztynem); mentalne - tkwiące w przekonaniach i nawykach ludzi: narzekactwo, konflikty wewnętrzne we wsi, czarnowidztwo, brak przyzwyczajeń, brak zainteresowania mieszkańców ); finansowe małe środki przeznaczane dla sołectw i niska zasobność portfeli mieszkańców, brak pieniędzy ; organizacyjne złe warunki lokalowe, wybór działań nieoparty o realne potrzeby mieszkańców, brak wspólnej wizji, brak wsparcia władz, brak zainteresowania mieszkańców. 10. Obszary kultury, którym poświęca się mało uwagi w gminie. Zachęcono badanych do swobodnego wypowiadania się w czasie wywiadu grupowego o kwestiach związanych z kulturą, którym z ich punktu widzenia, poświęca się za mało uwagi w gminie. Respondenci zwrócili uwagę na poniższe zagadnienia: - problemy związane z ochroną środowiska, ekologią; - potrzeba działań ponadlokalnych i dostrzeganie wartości takich działań; - wsparcie dla osób uzależnionych, samotnych, starych; - problemy związane z aktywizacją młodzieży ( walka z atraktorami typu telewizja komputer); - kwestia monotonni imprez ( dużo podobnych imprez w tym samym czasie); - potrzeba łączenia miejscowości ( fajnych miejsc ) bezpiecznymi szlakami komunikacyjnymi (ścieżki piesze i rowerowe). 16

17 IV. Wnioski i rekomendacje. - badani dostrzegają szereg różnorodnych zasobów, które mogą stanowić bazę do ożywiania, wzmacniania aktywnego i wspólnego zagospodarowywania lokalnego obszaru kultury. Co ciekawe największym zasobem w optyce badanych są ludzie, a co za tym idzie społeczność lokalna a nie natura czy dziedzictwo kulturowe 5 ; - wskazywane bariery mają w większości charakter ponadlokalny i obrazują typowe bariery w obszarze rozwoju kultury w regionie i w Polsce. Z drugiej strony wymienianie są również bariery charakterystyczne dla gminy Dywity; - wskazywane bariery pozwalają wnioskować, że mieszkańcy potrzebowali by wsparcia merytorycznego, finansowego, organizacyjnego, ale i przychylności lokalnych władz. Ten ostatni punkt można przekształcić we wniosek, że potrzebna jest polityka kulturalna gminy ujęta np. w precyzyjne ramy Strategii rozwoju kultury w gminie; - badani mieszkańcy widzą potrzebę rozwijania działań o charakterze integracyjnym nie tylko w obrębie zamieszkiwanych wsi, ale i różnych miejscowości, a nawet gminy. Dostrzegają również potrzebę i doceniają wartość działań ponadlokalnych. Ważna jest dla nich możliwość własnego rozwoju, promocji pozytywnych nawyków na spędzanie czasu wolnego oraz podnoszenie jakości życia; - badani dostrzegają także potrzebę działań promujących kulturę, upowszechniających tradycję i lokalną historię. Postulaty te pojawiały się bardziej w kontekście budowania tożsamości z miejscem zamieszkania, zacieśniania więzi między mieszkańcami gminy niż rozbudowywania oferty turystycznej; - warto zwrócić uwagę na istniejącą już współpracę Gminnego Ośrodka Kultury z organizacjami pozarządowymi, mieszkańcami oraz na fakt, że GOK w Dywitach jest pozytywnie odbierany przez badanych mieszkańców i ma doświadczenie w zachęcaniu ich do partycypacji w obszarze decydowania o kształcie kultury w gminie, o czym świadczy choćby 5 Ten wniosek znajduje swoje odzwierciedlenie w badaniach pod kierunkiem prof. B. Fatygi. Zob. B. Fatyga, M. Dutkiewicz, P. Tomanek, R. Michalski, Kultura pod pochmurnym niebem. Dynamiczna diagnoza stanu kultury województwa warmińsko-mazurskiego. Raport i rekomendacje praktyczne, Olsztyn-Warszawa 2012, s

18 sposób powstawania Strategii GOK w Dywitach na lata , czy uczestnictwo GOK w programie Dom Kultury+ Inicjatywy lokalne 2013; - barierą do efektywnych działań w obszarze kultury może być wskazywane przez badanych trudności z dostępem do informacji, do Internetu czy wreszcie trudności komunikacyjne; - zauważalna jest wśród badanych mieszkańców potrzeba zagospodarowania inicjatywami istniejących świetlic wiejskich oraz wsparcie tych inicjatyw merytoryczne i finansowe; - badani dostrzegają także obszary kultury w gminie, którym ich zdaniem poświęca się zbyt mało uwagi. Należą do nich kwestie związane z ochroną środowiska, wsparciem osób będących w trudnej sytuacji (starych, samotnych, uzależnionych), problemem aktywizacji młodzieży a także monotonią imprez czy potrzebą budowy szlaków pieszych i rowerowych łączących miejscowości gminne. Załączniki: "Mapa Inicjatyw Kulturotwórczych" Kalendarz Imprez Kwestionariusz wywiadu Baza Organizacji Pozarządowych "Gazeta Kulturalne Dywity Przystanki 18