Aktuarialne modelowanie systemu ubezpieczeń społecznych

Transkrypt

1 Aktuarialne modelowanie systemu ubezpieczeń społecznych dr Anna Kwiecińska Warszawa, 23 października 2014 r.

2 Plan prezentacji Krótkie wprowadzenie do prac Departamentu Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS. Modele aktuarialne używane w ZUS do modelowania wpływów i wydatków funduszu emerytur społecznych (FUS) w podziale na fundusze emerytalny, rentowy, wypadkowy i chorobowy oraz funduszu emerytur pomostowych (FEP). Działalność międzynarodowa aktuariuszy zajmujących się ubezpieczeniami społecznymi.

3 Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych Gromadzi, opracowuje i udostępnia informacje statystyczne. Prowadzi prace analityczno-prognostyczne z zakresu ubezpieczeń społecznych. Szacuje skutki finansowe projektowanych zmian przepisów. Opracowuje własne modele symulacyjne. Prace Departamentu wykorzystywane są przez szereg instytucji zarówno ze sfery publicznej w Polsce (KPRM, KP, ministerstwa, sejm, senat, GUS) jak i zagranicą (obliczenia dla Ageing Working Group przy Komisji Europejskiej).

4 Portal Statystyczny ZUS

5 Podstawy prawne dotyczące prognoz Wymagania prawne dotyczące konieczności sporządzania prognoz: Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - art. 61 wieloletnia prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego - art letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (z podziałem na poszczególne fundusze) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lutego 2002 r. - określa zakres publikacji wieloletniej prognozy funduszu emerytalnego (między innymi zakres publikowanych wyników) Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych - art letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Emerytur Pomostowych.

6 Podstawy prawne dotyczące prognoz wieloletnia prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego - sporządzana co 3 lata - opiniowana przez niezależnego aktuariusza działającego na podstawie przepisów o działalności ubezpieczeniowej - przedstawiana, wraz z opinią aktuariusza, co 3 lata Radzie Ministrów 5-letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - sporządzana corocznie - uwzględnia podział na poszczególne fundusze 5-letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Emerytur Pomostowych - po raz pierwszy przygotowana w 2012 r. - sporządzana corocznie

7 Główne modele prognostyczne ZUS Modele służące do prognozowania wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Emerytur Pomostowych: deterministyczny model kohortowy, losowy model mikrosymulacyjny oparty na danych indywidualnych o ubezpieczonych i świadczeniobiorcach.

8 Kohortowy model prognostyczny Model kohortowy o podejściu deterministycznym. Model umożliwia prognozowanie wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w podziale na poszczególne fundusze oraz w podziale na poszczególne świadczenia oraz Funduszu Emerytur Pomostowych. Model w całości budowany i implementowany w Departamencie Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS (poza założeniami makroekonomicznymi oraz prognozami demograficznymi). Prognozy sporządzane są w aktualnym (na moment ich przygotowania) stanie prawnym.

9 Kohortowy model prognostyczny Pierwszy model zbudowany w latach 2000/2001. Od tego czasu powstało 11 modyfkacji, 12-a w trakcie prac. Co roku wykorzystywane są najnowsze dane, uwzględniane zmiany prawne, udoskonalana metodologia. Horyzont czasowy pierwszego modelu do 2006, przedłużony do 2050 roku w drugiej edycji oraz do 2060 w ósmej edycji. Poza prognozami aktuarialnymi model wykorzystywany jest do wyliczania skutków finansowych zmian prawnych oraz do obliczeń dla AWG (Ageing Working Group przy Komisji Europejskiej).

10 Model podstawowa charakterystyka Klasyczne metody rachunku aktuarialnego. Model kohortowy (najmniejsza, niepodzielna jednostka - kohorta wiekowo-płciowa). Podejście deterministyczne. Rachunek średnich. Dane + założenia + parametry estymatory prawdopodobieństw. Parametry techniczne, elastyczność, kalibracja. Model szkodowości wielorakiej (multiple decrement model).

11 Wydatki - model FUS ubezpieczeniowe emerytury (w tym z subkonta) emerytury przyznawane z urzędu renty z tyt. niezdolności do pracy renty rodzinne renty wypadkowe dodatki pielęgnacyjne dodatki dla sierot zupełnych zasiłki chorobowe zasiłki pogrzebowe świadczenia rehabilitacyjne zasiłki wyrównawcze jednorazowe odszkodowania wypadkowe zasiłki macierzyńskie zasiłki opiekuńcze pozaubezpieczeniowe emerytury budżetowe renty budżetowe dodatki do emerytur i rent renty inwalidów wojennych i wojskowych oraz renty kombatanckie pozostałe wydatki prewencja rentowa prewencja wypadkowa odpis na działalność ZUS emerytury pomostowe

12 Wpływy POŻYCZKI Wpływy z suwaka bezpieczeństwa SKŁADKI KREDYTY FUS trzydziestokrotność DOTACJA CELOWA [świadczenia budżetowe wypłacane z FUS] DOTACJA REFUNDACJA Z TYTUŁU PRZEKAZANIA SKŁADEK DO OFE Fundusz Rezerwy Demograficznej II filar OFE

13 Jak działa model? prognoza demograficzna Założenia makroekonomiczne (Ministerstwo Finansów) dane historyczne parametry techniczne MODEL PROGNOSTYCZNY FUS skutki finansowe proponowanych zmian przepisów analizy prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego prognoza wpływów i wydatków FUS oraz FEP

14 Zalety i wady modelu kohortowego Zbudowany w ZUS, bez udziału zewnętrznych wykonawców, wszystkie modyfikacja mogą być wprowadzane samodzielnie. Wystarczający do prognozowania zagregowanych wydatków i przychodów. Pozwala analizować zależności pomiędzy założeniami i wynikami. Najistotniejsze ograniczenie ponieważ opiera się na rachunku średnich, nie dostarcza informacji na temat struktury świadczeń.

15 Losowy model mikrosymulacyjny Aby rozszerzyć możliwości prognostyczne ZUS podjęto decyzję o budowie modelu mikrosymulacyjnego, opartego na danych indywidualnych o ubezpieczonych i świadczeniobiorcach. Projekt z Deloitte z wykorzystaniem aktuarialnego oprogramowania Prophet, zakończony w czerwcu Model musi zostać jeszcze dostosowany do ostatnich istotnych zmian w systemie emerytalnym. Model prognozuje wpływy i wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (czyli funduszy emerytalnego, rentowego, wypadkowego i chorobowego) oraz Funduszu Emerytur Pomostowych.

16 Główne cele projektu Świadczenia są prognozowane dla każdego ubezpieczonego indywidualnie, co pozwoli na prognozowanie struktury przyszłych świadczeń oraz odpowiedź na pytania dotyczące adekwatności świadczeń. W szczególności oszacowanie: - struktury rent i emerytur - poziomu emerytur dla ubezpieczonych zbliżających się do emerytury - stóp zastąpienia dla nowoprzyznanych emerytur i rent - poziomu dopłat z budżetu do emerytur i rent najniższych

17 Charakterystyka modelu Model jest oparty na danych indywidualnych pochodzących z systemów ZUS oraz na danych pochodzących z KRUS, GUS, Eurostatu, Ministerstwa Finansów oraz innych ministerstw. Modelowana jest cała populacja Polski. Prognozuje całe życie każdej osoby z populacji. Przejścia między stanami są modelowane losowo (Monte Carlo). Model ma krok miesięczny. W momencie przyznania świadczenia (na przykład emerytura, renta, zasiłek chorobowy) wszystkie parametry potrzebne do wyliczenia świadczenia są znane (dane historyczne + projekcja).

18 Podział populacji Emigrant Rolnik (ubezpieczony w KRUS) Pracownik zawodów nieobjętych powszechnym ubezpieczeniem społecznym Praca nierejestrowana Umowa o pracę Umowa zlecenie Pozarolnicza działalność gospodarcza (30%, 60%) Umowa uaktywniająca Osoba dobrowolnie opłacająca składki Duchowny Przed podjęciem pierwszej pracy lub uczący się Niepracujący pobierający świadczenie długoterminowe (ZUS, KRUS, systemy mundurowe) Inne Zarejestrowany Niezarejestrowany

19 Modelowanie życia osoby Każda z osób w modelu może znaleźć się w statusach zawodowych i pomocniczych. Przykłady statusów zawodowych: pracuje i ubezpieczony w ZUS, bezrobotny, rolnik, dziecko lub uczący się, świadczeniobiorca. Przykłady statusów pomocniczych: niezdolność do pracy, choroba, wypadek, urlop. Zdarzenia: urodzenie, śmierć, początek i koniec nauki, małżeństwo, rozwód, urodzenie dziecka itp. Model uwzględnia osoby, które urodzą się w przyszłości. Osoby w modelu są grupowane w rodziny zgodnie z danymi GUS o strukturze rodzin w Polsce. Mogą żenić się/wychodzić za mąż, rozwodzić się, zostawać wdowcami, ponownie zawierać małżeństwo.

20 Koncepcja modelu Źródła danych Raporty/Analizy : Sumaryczne ZUS System : GUS Integracja, konwersja grupowanie Dane wejściowe Punkty modelowe KRUS MF Analizy statystyczne obecni uczestnicy przyszli uczestnicy Założenia statusów śmierć, choroba itd.. zatrudniony, bezrobotny Inne założenia: Jądro obliczeniowe Kod programu Dane wyjściowe Rezultaty Przekroje / Rozkłady EUROSTAT makroekonomiczne techniczne MSW, MS, MON Regulacje prawne Ustawy Rozporządzenia :

21 Wpływy i wydatki w modelu Modelowanie wpływów relatywnie proste. Modelowanie wydatków aby świadczenie zostało w modelu wypłacone musi zostać spełnionych szereg warunków: - spełnienie wymogów formalnych dla danego świadczenia, tj. wiek, okresy składkowe, okresy pracy w szczególnych warunkach itp., - zajście określonych zdarzeń, np. niezdolność do pracy, śmierć osoby, po której może zostać przyznana renta rodzinna, zachorowanie, czy urodzenie dziecka, - należy zweryfikować, czy osiągane dochody i/lub potencjalny zbieg świadczeń nie skutkuje brakiem lub zawieszeniem prawa do danego świadczenia.

22 Możliwości modelu Dla każdego ubezpieczonego modelujemy indywidualnie przyszłe ubezpieczenie i świadczenia. Dla każdego świadczeniobiorcy modelujemy indywidaulnie przyszłe świadczenia i ewentualnie przyszłe ubezpieczenie. Wpływy i wydatki są prognozowane w kroku miesięcznym. Model miesięczny pozwala w szczególności na uwzględnienie mechanizmu podnoszenia wieku emerytalnego w Polsce. Prognozowanie i uwzględnianie profili przyszłych ubezpieczonych (osoby wchodzące na rynek pracy, przechodzące z innych systemów ubezpieczeniowych itp.). Elastycznie sparametryzowany.

23 Możliwości modelu Użyta jest zewnętrzna prognoza demograficzna, ale śmiertelność ubezpieczonych i świadczeniobiorców jest kalibrowana do obserwowanej w ZUS. Uwzględnia długoterminowe założenia makroekonomiczne.

24 Wyzwania i korzyści Dane pochodzą z różnych źródeł trudność w łączeniu danych i zachowaniu spójności, przygotowanie danych jest również czasochłonne. Proces obliczeniowy jest bardzo czasochłonny i angażuje duże zasoby po stronie IT. Założenia są ustalane na poziomie pojedynczych punktów modelowych, ale muszą być spójne z założeniami makroekonomicznymi ostrożna kalibracja. Model oparty na danych indywidualnych rozszerza możliwości prognostyczne Zakładu. Pozwala prognozować strukturę świadczeń, stóp zastąpienia oraz poziom dopłat do emerytur minimalnych przy różnych założeniach dotyczących wysokości tych emerytur.

25 Standardy międzynarodowe Bardzo długo brakowało standardów w zakresie projekcji wpływów i wydatków ubezpieczenia społecznego. W październiku 2013 IAA (International Actuarial Association) przy współpracy z ISSA (International Social Security Association) oraz ILO (International Labour Organization, agencja ONZ) wydało ISAP 2 (International Standard of Actuarial Practice). Cytat z ISAP 2 Few existing professional standards and guidelines specifically apply to SSPs (social security programs). Most countries have no specific standards in this area. The IAA has decided to issue this ISAP to fill this gap. Its action is supported within the International Social Security Association (ISSA) and the International Labour Organization (ILO).

26 Standardy międzynarodowe ISSA opracowuje aktualnie własne Actuarial Guidelines, które mają być różne w charakterze, ale nie stać w sprzeczności z ISAP2. Social Security Sub-committee działający w ramach Actuarial Association of Europe próbuje wypracować standardy, które musiałyby spełniać projekcje przygotowywane dla Ageing Working Group przy Komisji Europejskiej. Trudności przy wypracowywaniu szczegółowych standardów bardzo duże różnice w systemach emerytalnych między poszczególnymi krajami.

27 International Social Security Association W ramach ISSA działa Komisja Techniczna ds. Badań Statystycznych, Aktuarialnych i Finansowych (TC ACT, Technical Commission on Statistical, Actuarial and Financial Studies). Komisja pracuje nad Actuarial Guidelines. Co 3 lata prowadzi badanie ankietowe dotyczące założeń demograficznych, ekonomicznych i inwestycyjnych używanych w różnych krajach do wycen aktuarialnych. Wyniki badania są opracowywane i przedstawiane zainteresowanym. Organizuje międzynarodowe konferencje dla aktuariuszy i statystyków pierwsza konferencja zorganizowana w 1956 roku.

28 International Social Security Association Od tego czasu zostało zorganizowanych 17 takich konferencji tematycznych oraz liczne seminaria merytoryczne również we współpracy z innymi komisjami. Wiele publikacji, badań oraz innych dokumentów zostało przygotowanych przez komisję oraz jej indywidualnych członków.

29 Social Security Sub-committee W ramach Social Security Sub-committee, będącego komitetem Actuarial Association of Europe, działają 3 grupy robocze do spraw: metodologii projekcji, adekwatności, tracking services.

30 Inne IAA (International Actuarial Association): - sekcja PBSS (Pension Benefits and Social Security) - Social Security Committee ILO (International Labour Organization, agencja ONZ)

31 Dziękuje za uwagę IMIĘ I NAZWISKO AUTORA/AUTORÓW PREZENTACJI Dziękuję za uwagę