Wpływ dodatku miodu na antyoksydacyjne właściwości naparów herbaty czarnej

Transkrypt

1 688 Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): Wpływ dodatku miodu na antyoksydacyjne właściwości naparów herbaty czarnej Effect of honey addition on antioxidant properties of black tea infusions Przemysław Dmowski, Aleksandra Wilczyńska Akademia Morska w Gdyni Wprowadzenie. Herbata, jako bogate źródło polifenoli wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne. Podobne właściwości wykazuje miód, który jest bardzo często stosowany przez konsumentów jako dodatek do herbaty czarnej, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, charakteryzującym się zwiększoną podatnością na infekcje i zachorowania. Cel. Celem pracy było określenie wpływu dodatku miodu gryczanego i wielokwiatowego na zmianę właściwości przeciwutleniających naparów herbaty czarnej oraz zmianę ich barwy. Materiały i metody. Do naparów herbaty czarnej pochodzących z Chin i Indii dodano odpowiednio 5 i 10% roztwory miodu gryczanego oraz wielokwiatowego. W przygotowanych roztworach oznaczono ogólną zawartość polifenoli metodą Folin-Ciocalteau, zdolność zmiatania rodnika ABTS + oraz, za pomocą kolorymetru Konica Minolta CR-400, parametry barwy L*, a*, b*. Wyniki. Średnia zawartość polifenoli (TP) w naparach herbaty czarnej wahała się w zakresie 296,5-374,7 mg GAE/100 ml odpowiednio dla herbaty chińskiej i indyjskiej. Zaobserwowano, że 10% dodatek miodu gryczanego i wielokwiatowego powodował istotny (p<0,05) wzrost zawartości polifenoli. Dla miodu gryczanego uzyskane wyniki wahały się w zakresie 323,8-323,8 mg GAE/100 ml, podczas gdy dla miodu wielokwiatowego od 309,7 do 373,2 mg GAE/100 ml odpowiednio dla herbaty chińskiej i indyjskiej. Analizując wartości współczynnika DE* zaobserwowano dostrzegalną zmianę barwy naparów herbaty tylko po dodaniu miody gryczanego. Wartości DE* wynosiły 3,81 i 5,77 oraz 3,61 i 4,97 odpowiednio dla naparów z 5. i 10% dodatkiem miodu do herbaty chińskiej oraz indyjskiej. Wnioski. Wyniki badań pokazały, iż 10% dodatek miodu istotnie wpływał na aktywność antyoksydacyjną naparów herbaty. Ponadto, dodatek miodu gryczanego powodował dostrzegalną zmianę barwy tych naparów. W badanych naparach wykazano również istotne zależności pomiędzy zawartością polifenoli a jasnością barwy. Słowa kluczowe: herbata, miód, aktywność przeciwutleniająca, barwa Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Introduction. Tea, as a rich source of polyphenols, is known for its strong antioxidant activity. Similar properties are exhibited by honey which is very often used by consumers as an addition to black tea, especially in the autumn-winter period, characterized by an increased susceptibility to infection and disease. Aim. To verify the thesis that the addition of buckwheat and multiflower honey has an impact on antioxidant activity and colour parameters of black tea. Material & Method. The 5 and 10% of buckwheat and multiflower honey solutions were added to the infusions of Chinese and Indian tea (2 g/100 ml). In the prepared honey solutions the total phenolic content was determined by the Folin-Ciocalteau method, as well as the scavenging ability against ABTS radicals and, using a colorimeter Konica Minolta CR 400, the colour parameters L*, a*, b*. Results. The average content of the total polyphenols (TP) in black tea infusions ranged from to mg GAE/100 ml, respectively for Chinese and Indian tea. It was shown that the 10% addition of buckwheat and multifloral honey caused a significant (p<0.05) increase of the total phenolic content. For the buckwheat honey the results ranged from to mg GAE/100 ml, while for the multiflower honey they ranged from to mg GAE/100 ml respectively for Chinese and Indian tea. A significant change in the color of tea infusions was shown only after the addition of buckwheat honey. The DE* parameter was calculated as 3.81 and 5.77, and 3.61 and 4.97 respectively for the infusions with 5 and 10% of honey for Chinese and Indian tea. Conclusions. It was shown that the 10% addition of buckwheat and multifloral honey caused a significant increase of the total phenolic content. Moreover, the addition of buckwheat honey resulted in a visible color change of tea. Also a significant (p<0.05) relationship between the content of polyphenols and the brightness of color was shown. Key words: tea, honey, antioxidant activity, colour Adres do korespondencji / Address for correspondence dr inż. Przemysław Dmowski Akademia Morska w Gdyni ul. Morska 81-87, Gdynia tel , p.dmowski@wpit.am.gdynia.pl Wprowadzenie Herbatę otrzymuje się z odpowiednio przetworzonych liści i pąków krzewu herbacianego (Camellia sinensis var assamica (L.) O. Kuntze. Theaceae). O jakości naparów herbaty, w tym o aktywności antyoksydacyjnej, w dużej mierze decydują związki występujące w liściach herbaty (m.in. katechiny), jak i te które kształtują się podczas procesu fermentacji (m.in. teaflawiny, tearubiginy). Liczne badania wykazały silne działanie przeciwutleniające, antymu-

2 Dmowski P, Wilczyńska A. Wpływ dodatku miodu na antyoksydacyjne właściwości naparów herbaty czarnej 689 tagenne, antykancerogenne oraz przeciwbakteryjne naparów herbaty. Wykazano również, że wpływa ona na obniżenie poziomu cholesterolu, obniżenie ciśnienia oraz poziomu cukru we krwi [1-3]. Podobne właściwości wykazuje miód, który jest bardzo często stosowany przez konsumentów jako dodatek do herbaty czarnej, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, charakteryzującym się zwiększoną podatnością na infekcje i zachorowania. Miód wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne. Miód jest także źródłem związków o działaniu przeciwutleniającym. Głównymi przeciwutleniaczami występującymi w miodach są polifenole. Według różnych źródeł zawartość związków fenolowych w miodach waha się w granicach od 0,01 do kilkudziesięciu mg/kg, przy czym przeważają fenolokwasy, nieco mniej jest flawonoidów. Zawartość tych związków zależy głównie od pochodzenia botanicznego miodów. Stwierdzono, że związki fenolowe zawarte w miodach mogą wzmacniać naturalne mechanizmy obrony przed szokiem tlenowym i chemicznym, dlatego miód może być stosowany w leczeniu wielu chorób [4-6]. Boyanova i wsp. [7] w swoich badaniach wykazali również znaczący wpływ konsumpcji miodu oraz naparów herbaty zielonej, jak i czarnej na obniżenie ryzyka infekcji bakterią Helicobacter pylori. Polifenole zawarte zarówno w herbatach, jak i miodach wykazują silne właściwości antyoksydacyjne, stąd celowym wydaje się sprawdzenie czy dodatek różnych odmian miodu wzmacnia czy osłabia działanie przeciwutleniające naparów herbaty czarnej. Cel Określenie wpływu dodatku miodu gryczanego i wielokwiatowego na zmianę właściwości przeciwutleniających naparów herbaty czarnej oraz zmianę ich barwy. Materiały i metody Materiał badawczy stanowiły herbaty czarne pochodzące z Chin oraz Indii pozyskiwane bezpośrednio z ładowni statkowych. Jako dodatek wykorzystano miody gryczany i wielokwiatowy zakupione bezpośrednio od pszczelarzy, pozyskane w 2014 r. Do badań przygotowano 2% napary herbaty czarnej (5 minut parzenia), do których dodano odpowiednio 5 i 10% miodów. Następnie napary herbaty rozcieńczono w proporcji 1:20 (v/v). Potencjał antyoksydacyjny roztworów wodnych badanych próbek oznaczono jako całkowitą zawartość polifenoli, włączając zawartość kwasów fenolowych, flawonoidów i antocyjanów za pomocą metody Folin-Ciocalteau. Uzyskano kompleksy koloru niebieskiego, dla których maksimum absorbancji wynosiło 760 nm. Do 0,5 cm 3 przygotowanego naparu dodano 2,5 cm 3 odczynnika 0,2 N F-C (Sigma-Aldrich) i 2 cm 3 roztworu 75g/dm 3 Na 2 CO 3 (POCH S.A.). Próbki inkubowano w temp. 25 C bez dostępu światła przez 2 godz., następnie mierzono absorbancję przy długości fali 760 nm (UV/VIS-UV2 Unicam z systemem automatycznego dozowania próbek). Wyniki oznaczeń przedstawiono odpowiednio jako ilość równoważników kwasu galusowego w 100 g miodu (mg GAE/100 g) dla roztworów miodu oraz jako ilość równoważników kwasu galusowego w 100 ml naparu (mg GAE/100 ml) dla naparów herbaty oraz herbaty z miodami. Aktywność przeciwutleniającą oznaczono jako siłę zmiatania kationorodnika ABTS + (Sigma-Aldrich). Rodnik rozpuszczono w uprzednio przygotowanym roztworze Na 2 S 2 O 8 (o stężeniu końcowym 2,45 mm). Otrzymany kationorodnik ABTS + inkubowano 16 h w temp. pokojowej bez dostępu światła. Przed wykonaniem analiz roztwór rodnika ABTS + rozcieńczono za pomocą buforu PBS (Sigma-Aldrich), do uzyskania absorbancji równej 0,70 mierzonej przy długości fali 734 nm. Do 50 μl cm 3 naparów herbaty oraz naparów z dodatkiem miodu dodano roztwór rodnikowy (3 cm 3 ). Próbki mieszano i inkubowano w temp. pokojowej bez dostępu światła. Po upływie 15 min mierzono absorbancję przy długości fali 734 nm wobec metanolu jako próby zerowej. Próbę kontrolną stanowiła mieszanina wody destylowanej z roztworem rodnika ABTS +. Wyniki oznaczeń AA podano jako procent inhibicji wolnych rodników korzystając z zależności: AA%=[(A B -A A )/A B ] 100, gdzie A A absorbancja badanej próbki, A B absorbancja próby kontrolnej. Parametry barwy naparu herbat określano przy użyciu kolorymetru Konica Minolta CR-400 w systemie CIE Lab, mierząc składowe trójchromatyczne L*, a* i b*. Względny współczynnik zmian barwy obliczono, korzystając z równania: DE=((L 1* -L 2* ) 2 + (a 1* -a 2* ) 2 + (b 1* -b 2* ) 2 ) 1/2. Otrzymane wyniki przedstawiono jako średnią uzyskaną z dwóch powtórzeń. Obliczenia statystyczne przeprowadzono przy użyciu pakietu Statistica 10.0 MR1. W celu określenia wpływu dodatku miodu na badane parametry jakościowe w naparach herbaty czarnej, wykorzystano analizę wariancji (ANOVA). Dla sprawdzenia istotności różnic pomiędzy poszczególnymi grupami przeprowadzono testy post-hoc. Obliczono również korelacje pomiędzy poszczególnymi parametrami. Analizy wykonano na poziomie istotności p=0,05. Wyniki Wyniki zawartości polifenoli i aktywności antyoksydacyjnej w naparach herbaty czarnej i miodów przedstawiono w tabeli I.

3 690 Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): Tabela I. Aktywność antyoksydacyjna badanych naparów herbaty czarnej i próbek miodu Table I. The antioxidant activity of investigated black tea beverages and samples of honey Herbata czarna Miód gryczany wielokwiatowy Chiny Indie 5 % 10 % 5 % 10 % Ogólna zawartość polifenolii [mg GAE/100 ml] [mg GAE/100 g] 296,47 374,71 152,82 158,35 36,59 52,94 Aktywność antyoksydacyjna (AA ABTS ) [%] 40,60 49,66 27,18 39,93 5,70 11,24 Tabela II. Aktywność antyoksydacyjna badanych naparów herbaty z dodatkiem miodu Table II. Antioxidant activity of investigated tea beverages with honey TP [mg GAE/100 ml] AA ABTS [%] Kraj pochodzenia Odmiana miodu Dodatek miodu 5% 10% 5% 10% Chiny gryczany 258,5 a 323,8 b,c 33,8 A 37,7 A,B wielokwiatowy 269,4 a 309,7 a,b 35,9 A,B 40,5 B Indie gryczany 268,8 a 401,8 d 38,0 A,B 47,6 C wielokwiatowy 334,4 b,c 373,2 c,d 47,2 C 48,9 C a-d / A-C wartości średnie oznaczone tymi samymi literami nie różnią się statystycznie istotnie przy p 0,05 /mean values denoted by the same letters are not significantly different at p 0,05 Średnia zawartość polifenoli w naparach herbaty czarnej wynosiła odpowiednio 296,47 mg GAE/100 ml dla herbaty chińskiej oraz 374,71 mg GAE/100 ml dla indyjskiej. Herbata indyjska charakteryzowała się nieznacznie wyższą zdolnością zmiatania wolnych rodników ABTS (AA A BTS ) 49,66% w porównaniu do herbaty chińskiej (40,60%). Wśród analizowanych miodów znacząco wyższą (p<0,05) zawartością polifenoli charakteryzował się miód gryczany (ponad 150 mg GAE/100 g), natomiast miód wielokwiatowy odznaczał się niższą zawartością polifenoli (ok. 50 mg GAE/100 g). Miód gryczany charakteryzował się także znacznie większą zdolnością zmiatania wolnych rodników ABTS, wyniosła ona 27,18% dla roztworu 5% oraz 39,93% dla roztworu 10%, podczas gdy dla miodu wielokwiatowego wartości te wyniosły odpowiednio 5,7 i 11,24%. Zmiany aktywność antyoksydacyjnej naparów herbat czarnych w zależności od stężenia, jak i odmiany miodu dodanego do naparu przedstawiono w tabeli II. Dodatek miodu wpłynął na zmianę aktywności antyoksydacyjnej badanych naparów herbaty. Analiza statystyczna uzyskanych wyników wykazała, iż na ogólną zawartość polifenoli statystycznie istotnie wpływały kraj pochodzenia (p<0,05), stężenie dodanego miodu (p<0,05) oraz łącznie odmiana miodu i jego stężenie (p<0,05). Zaobserwowano wzrost zawartości polifenoli w badanych naparach, w stosunku do czystej herbaty zarówno chińskiej, jak i indyjskiej, ale tylko w przypadku dodatku 10% roztworów miodów. Większy, o ok. 10% wzrost zaobserwowano w wyniku dodatku miodu gryczanego. W przypadku dodania do naparów herbaty 5% roztworów miodu (zarówno gryczanego i wielokwiatowego), dla obu naparów, zaobserwowano zmniejszenie ogólnej liczby polifenoli. Stwierdzono, że napary zawierające więcej związków polifenolowych wykazywały większą zdolności zmiatania wolnych rodników ABTS (r 2 =0,78; p<0,05). Najwyższą średnią zdolnością zmiatania wolnych rodników charakteryzowały się herbaty indyjskie z dziesięcioprocentowym dodatkiem miodu gryczanego (47,6%) i wielokwiatowego (48,9%), najniższą zaś herbaty chińskie z 5% dodatkiem miodu gryczanego (33,8%) i wielokwiatowego (35,9%). 10% dodatek miodu istotnie zwiększał zdolnością zmiatania wolnych rodników w porównaniu do dodatku 5% (p<0,05). Zaobserwowano również, iż na aktywność antyoksydacyjną badanych roztworów istotny wpływ miały odmiana miodu i jego stężenie (p<0,05). Czynnikiem decydującym o akceptacji naparu herbaty jest, oprócz smaku, jego barwa. Parametry barwy dla badanych naparów herbaty chińskiej i indyjskiej oraz średnie wartości parametrów barwy dla poszczególnych rodzajów naparów herbaty z dodatkiem miodu oraz wartości współczynnika opisującego zmianę barwy (DE*) pomiędzy naparami herbaty czarnej a naparami z dodatkiem miodu przedstawiono w tabeli III. Zarówno 5%, jak i 10% dodatek miodów spowodował nieistotny statystycznie wzrost średniej jasności barwy naparów (L*). Stwierdzono jedynie statystycznie istotny wpływ stężenia dodanego miodu na wartości parametru a* (p<0,05) oraz b* (p<0,05). Dodatek miodu zwiększył w analizowanych naparach intensywność barwy żółtej i czerwonej. Obliczone wartości współczynników DE* wykazały, że najistotniejsze (dostrzegalne) zmiany barwy zaobserwowano w naparach herbaty zarówno chińskiej, jak i indyjskiej z dodatkiem pięcio- i dziesięcioprocentowego dodatku miodu gryczanego (wartości parametru DE* wynosiły odpowiednio 5,77 dla naparów z herbaty chińskiej i 4,97 z indyjskiej). W obu przypadkach napary z dodatkiem miodu charakteryzowały się jaśniejszą barwą o mniejszym nasyceniu barwy czerwonej i żółtej w stosunku do czystych naparów herbaty. Po dodaniu miodu wielokwiatowego nie zaobserwowano dostrzegalnej zmiany barwy naparów herbaty. Dla obu naparów herbaty wartości współczynnika DE* nie przekraczały wartości 3,5.

4 Dmowski P, Wilczyńska A. Wpływ dodatku miodu na antyoksydacyjne właściwości naparów herbaty czarnej 691 Tabela III. Parametry barwy badanych naparów Table III. The colour parameters of investigated beverages Kraj pochodzenia/parametr barwy L* a* b* DE* Napary herbaty Chiny 26,84 5,64 11,30 Indie 26,89 6,88 8,16 Dodatek miodu 5% 10% 5% 10% 5% 10% 5% 10% Chiny miód gryczany 27,83 27,25 2,39 1,71 9,59 7,1 3,81 5,77 miód wielokwiatowy 27,54 26,85 3,71 3,70 11,47 9,84 2,06 2,46 Indie miód gryczany 28,24 27,17 4,18 2,05 10,12 7,05 3,61 4,97 miód wielokwiatowy 26,50 24,88 4,91 5,01 9,06 7,16 2,20 2,90 Dyskusja Analizowane napary herbaty czarnej charakteryzowały się zróżnicowanym potencjałem antyoksydacyjnym. Uzyskane różnice mogły wynikać między innymi z pochodzenia obu hebat. Herbaty chińskie pochodzą z krzewu Camellia (Thea) sinensis (L.) natomiast indyjskie z pochodzą z odmiany botanicznej Thea sinensis as samica (L.), co ma istotny wpływ na profil biochemiczny herbaty, m.in. na zawartość katechin oraz produktów ich utleniania: teaflawin i tearubigin. Uzyskane wyniki badań potencjału antyoksydacyjnego herbaty czarnej importowanej do Polski są zbliżone do otrzymanych w innych badaniach [8] oraz przez innych autorów [9-12]. Herbata czarna swój efekt prozdrowotny zawdzięcza, nie tylko ilości, ale przede wszystkim biodostępności składników w niej zawartych, jak i składników zawartych w ewentualnych dodatkach (mleko, miód). W wielu krajach herbatę czarną spożywa się bez żadnych dodatków, jednak są konsumenci, którzy nie akceptując jej gorzkiego, ściągającego smaku bardzo często dodają do naparu mleko, cukier lub inne substancje słodzące. W Polsce bardzo popularnym dodatkiem do herbaty, szczególnie w okresie jesiennozimowym, jest miód. Wśród analizowanych próbek miodów wyższym potencjałem antyoksydacyjnym charakteryzował się miód gryczany. Zaobserwowane zależności były zbieżne z wynikami innych autorów, którzy zaobserwowali, iż miody ciemne charakteryzują się znacznie większą aktywnością antyoksydacyjną niż miody jasne, co związane jest ze składem chemicznym poszczególnych odmian miodu [4-6, 13]. Analizując wpływ dodatku miodu do naparów herbaty zaobserwowano wzrost zawartości polifenoli w badanych naparach, ale tylko w przypadku dodatku 10% roztworów miodów. Większy wzrost zaobserwowano w wyniku dodatku miodu gryczanego. W przypadku dodania do naparów herbaty 5% roztworów miodu (zarówno gryczanego i wielokwiatowego) zaobserwowano zmniejszenie ogólnej liczby polifenoli. Uzyskane wyniki wskazują, że 10% dodatek miodu (zarówno gryczanego i wielokwiatowego) wpływał wzmacniająco na działanie przeciwutleniające badanych herbat, podczas gdy 5% powodował jego spadek. Przyczyną takiego zjawiska, według Korir i wsp. [14], może być obecność cukrowców zawartych w miodzie. Ich badania wykazały, że dodatek mleka i miodu wpływa na obniżenie aktywności antyoksydacyjnej naparów herbaty czarnej. Według Zhang i wsp. [15] w naparach herbaty z mlekiem oraz dodatkiem cukru lub miodu dochodzi do reakcji pomiędzy glukozą a kwasem galusowym, gdzie grupy hydroksylowe glukozy są podstawiane kwasem galusowym. W wyniku tych reakcji powstają kompleksy glukozy (m.in. PGG Penta-O-galoilo-beta-D-glukoza), które następnie łącząc się z białkami mleka (m.in. albuminą) mogą prowadzić do zmiany aktywności przeciwutleniającej związków zawartych w herbatach [16]. Podobne mechanizmy przedstawili Sharma i wsp. [17] oraz Plumb i wsp. [18], którzy wykazali iż dodatek miodu do herbat owocowych powodował statystycznie istotny spadek zawartości związków polifenolowych. Korir i wsp. [14] nie byli w stanie jednoznacznie określić przyczyn znaczącego obniżenia aktywności antyoksydacyjnego naparów herbaty czarnej z dodatkiem tylko miodu. Według tych autorów mechanizm, w którym sacharoza zawarta w miodzie hamuje aktywność antyoksydacyjną herbaty jest wciąż nie do końca poznany. Prawdopodobnie, tak jak w naparach herbaty z mlekiem i miodem, jest to związane z tworzeniem kompleksów sacharozy ze związkami zawartymi w herbacie czarnej. Uzyskane rozbieżności w zawartości związków polifenolowych w badanych naparach herbaty, po dodaniu 5% i 10% roztworów miodu można również wytłumaczyć niską specyficznością odczynnika F-C, który może reagować z wieloma składnikami, między innymi z cukrami, aminami aromatycznymi, kwasem askorbinowym, jonami żelaza czy miedzi, dając charakterystyczne zabarwienie i zwiększając wynik analizy związków fenolowych w herbatach bez dodatku miodu. Podobne zjawisko może występować w przypadku oznaczania zdolności zmiatania kationorodników ABTS. Poszczególne związki fenolowe, występujące zarówno

5 692 Probl Hig Epidemiol 2015, 96(3): w miodach, jak i herbatach, różnią się między sobą skutecznością zmiatania wolnych rodników, a ponadto mogą oddziaływać między sobą, zmieniając w ten sposób aktywność przeciwutleniającą produktu [19, 20]. Analizując wpływ dodatku miodu na wartości parametrów barwy mierzonej w systemie CIE Lab wykazano, że najistotniejsze (dostrzegalne przez konsumenta) zmiany barwy zaobserwowano w naparach herbaty tylko z dodatkiem miodu gryczanego. Napary herbaty z dodatkiem tej odmiany miodu charakteryzowały się jaśniejszą barwą o mniejszym nasyceniu barwy czerwonej oraz żółtej w stosunku do czystych naparów herbaty. Po dodaniu miodu wielokwiatowego nie zaobserwowano dostrzegalnej zmiany barwy naparów herbaty. Uzyskane wyniki mogą mieć znaczenie dla oznaczenia jakości sensorycznej uzyskanych naparów, która jest istotnym czynnikiem wyboru produktów przez współczesnego konsumenta. W literaturze przedmiotu obserwuje się również próby oszacowania jakości herbaty poprzez korelowanie wyników fizykochemicznych z parametrami barwy [4, 8, 9, 21]. W badanych naparach herbaty wartość współczynnika korelacji pomiędzy ogólną zawartością polifenoli a wartością parametru L* dla dodatku miodu wielokwiatowego wyniosła r 2 =0,58 (p=0,01) oraz tylko r 2 =0,16, (p=0,20) dla dodatku miodu gryczanego i była statystycznie nieistotna. Podobne zależności zaobserwowano pomiędzy jasnością barwy a ogólną aktywnością antyoksydacyjną. Wnioski 1. Dziesięcioprocentowy dodatek miodu (zarówno gryczanego i wielokwiatowego) istotnie wpływał na wzrost zawartości polifenoli, jak również powodował zwiększenie zdolności zmiatania wolnych rodników, podczas gdy 5% powodował spadek aktywności antyoksydacyjnej. 2. Dodatek miodu gryczanego powodował dostrzegalną zmianę barwy naparów herbaty. 3. Stwierdzono statystycznie istotną zależność pomiędzy zawartością polifenoli a wartością parametru barwy L* tylko dla dodatku miodu wielokwiatowego. Piśmiennictwo / References 1. Hodgson JM, Croft KD. Tea flavonoids and cardiovascular health. Review. Mol Aspects Med 2010, 31: Stańczyk A. Właściwości zdrowotne wybranych gatunków herbat. Bromat Chem Toksykol 2010, XLIII(4): Yuan J-M, Sun C, Butler LM. Tea and cancer prevention. Epidemiological studies. Pharmacol Res 2011, 64: Kuś PM, Congiu F, Teper D, et al. Antioxidant activity, color characteristic, total phenol content and general HPLC fingerprints of six Polish unifloral honey types. LWT Food Sci Technol 2014, 55: Majewska E. Comparison of chosen properties of bright and dark honeys. Nauk Przyr Technol 2009, 3, 4: Wilczyńska A. Aktywność antyoksydacyjna polskich miodów odmianowych. [w:] Jakość miodów w aspekcie czynników wpływających na ich właściwości przeciwutleniające. Wilczyńska A (red). Akad Mor w Gdyni, Gdynia 2012: Boyanova L, Ilieva J, Gergova G, et al. Honey and green/black tea consumption may reduce the risk of Helicobacter pylori infection. Diagn Microbiol Infect Dis 2015, 82: Dmowski P, Śmiechowska M, Sagan E. Wpływ czasu parzenia i stopnia rozdrobnienia herbaty czarnej na barwę naparu i jego właściwości przeciwutleniające. Żywn Nauk Technol Jakość 2014, 5(96): He W, Hu X, Zhao L, et al. Evaluation of Chinese tea by the electronic tongue. Correlation with sensory properties and classification according to geographical origin and grade level. Food Res Int 2009, 42: Kopjar M, Tadic M, Pilitzota V. Phenol content an antioxidant activity of green, yellow and black tea leaves. Chem Biol Technol Agric 2015, 2: Laddi A, Prakash NR, Sharma S, et al. Significant physical attributes affecting quality of Indian black (CTC) tea. J Food Eng 2012, 113: Owuor O, Obanda M, Hastings E, et al. The relationship between some chemical parameters and sensory evaluations for plain black tea (Camellia sinensis) produced in Kenya and comparison with similar teas from Malawi and South Africa. Food Chem 2006, 97: Wilczyńska A, Przybyłowski P. Colour, phenolics content and antioxidant activity of Polish honeys. Zesz Nauk Uniw Ekon w Poznaniu 2010, 158: Korir W, Wachira FN, Wanyoko JK, et al. The fortification of tea with sweeteners and milk and its effect on in vitro antioxidant potential of tea product and glutathione levels in an animal model. Food Chem 2014, 145: Zhang J, Li L, Sung-Hoon K, et al. Anti-cancer, antidiabetic and other pharmacologic and biological activities of pentagalloylglucose. Pharm Res 2009, 26: Monthana C, Ho C, Wang X, et al. Monitoring the binding processes of black tea thearubigin to bovine serum albumin surface using Quartz Crystal Microbalance with dissipation monitoring. J Agric Food Chem 2007, 55: Sharma V, Kumar HV, Rao LJM. Influence of milk and sugar on antioxidant potential of black tea. Food Res 2008, 41: Plumb GW, De Pascual TS, Santos-Buelga C, et al. Antioxidant properties of catechins and proanthocyanidins: Effect of polymerization, galloylation and glycosylation. Free Radic Res 1998, 29: Rice-Evans CA, Miller NJ, Papanga G. Structure-antioxidant activity relationship of flavonoids and phenolic acids. Free Radic Biol Med 1996, 20(7): Roginsky V, Lissi EA. Review of methods to determine chainbreaking antioxidant activity in food. Food Chem 2005, 92: Liang Y, Lu J, Zhang L, et al. Estimation of black tea quality by analysis of chemical composition and colour difference of tea infusions. Food Chem 2003, 80: