CYRYLICA ROSYJSKA. Andrzej Wijas

Transkrypt

1 CYRYLICA ROSYJSKA Andrzej Wijas

2 LITERY PODOBNE W ALFABECIE ŁACIŃSKIM I CYRYLICY cyrylica Аа Кк Мм Оо Ттт alfabet łaciński A a K k M m O o T t

3 LITERY PODOBNE, ALE OZNACZAJĄCE RÓśNE DŹWIĘKI cyrylica alfabet łaciński Вв W w Ее [je], [ e], [e], [jo], [ o], [o] Нн N n Рр R r Сс S s Уу U u Хх H h (Ch ch)

4 LITERY RÓśNE cyrylica Бб Ггг ДдDдg Ёё Жж Зз alfabet łaciński B b G g D d [jo], [ o], [o] śŝ Z z

5 LITERY RÓśNE cyrylica Иии Ййй Лл Пп Фф Цц Чч alfabet łaciński I i J j L l (Ł ł) P p F f C c transkr.: Cz cz, wymowa [ć]

6 LITERY RÓśNE cyrylica Шш Щщ Ъъ Ыы Ьь Ээ Юю Яя alfabet łaciński Sz sz transkr. Szcz szcz, wym. [śś] twardy znak Y y miękki znak E e [ju], [ u], [u] [ja], [ a], [a]

7 SAMOGŁOSKI JOTOWANE Ее je po spółgłosce oznaczają jej zmiękczenie, [j] się nie wymawia [ e] [e] Ёё jo [ o] [o] nazwa Юю ju [ u] [u] Яя na początku wyrazu, po samogłosce, po twardym i miękkim znaku wymowa zgodnie z nazwą ja [ a] ш (sz), ж [Ŝ], ц [c] są niemal zawsze twarde, wówczas samogłoski jotowane wymawiane są jak niejotowane [a]

8 ZNAKI Ъъ twardy znak Ьь miękki znak oddzielają spółgłoskę od następującej po niej samogłoski jotowanej, dzięki czemu wymawiane jest [j] pomiędzy nimi spółgłoska jest wymawiana twardo w starej ortografii był zapisywany po twardych spółgłoskach na końcu wyrazu, np.: онъ [on] spółgłoska jest wymawiana miękko uwaga: л [ł] ль [l ]

9 brak znaku ню [ńu] (jak pol. [niu]) пя [p a] (jak pol. [pia]) зе [z e] лё [l o] PRZYKŁADY twardy znak нъю [nju] зъе [zje] miękki znak нью [ńju] пья [p ja] зье [z je] льё / льо [l jo]

10 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Аа A a Оо O o (1) występuje akanie, tzn. nieakcentowane a i o wymawiane są jednakowo i ulegają redukcji: na początku wyrazu i w pozycji przedakcentowej wymowa jak krótkie [a] w pozostałych przypadkach wymowa jak bardzo zredukowane [a] oznaczane jako [ə] np.: молоко (mołoko) [məłako], оборотень (oborotień) [abərat eń], Караганда (Karaganda) [kərəganda], много (mnogo) [mnogə]

11 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Аа A a Оо O o (2) nieakcentowane o nie jest redukowane i jest wymawiane jak [o] w niektórych wyrazach zapoŝyczonych, np.: радио [radio], неореализм [neor ealizm] lub [n eor ealizm] czasem moŝliwe są dwa warianty wymowy, np.: поэт [poet] lub [paet]

12 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Вв W w nie ulega ubezdźwięcznieniu w połączeniach typu кв (kw), св (sw), тв (tw), цв (cw) itp., por.: квант [kwant] vs. pol. kwant [kfant] свет [sw et] vs. pol. świat [śf at] твой [twoj] vs. pol. twój [tfuj] цвет [cw et] vs. pol. cwibak [cfibak]

13 Гг G g TRUDNIEJSZE PRZYPADKI w końcówkach dopełniacza typu -ого (-ogo), -его (- ego) wymowa jak [w], np.: красного (krasnogo) [krasnəwə], синего (siniego) [s`ińewə], его (jego) [jewo], того (togo) [tawo] uwaga: много (mnogo) [mnogə], ale: многого (mnogogo) [mnogəwə], строго (strogo) [strogə], ale: строгого (strogogo) [strogəwə] niekiedy wymowa jak [ch]: лёгкий (liogkij) [l ochkij], мягкий (miagkij) [m achkij], бог (bog) [boch] w niektórych wykrzyknikach jak dźwięczne [h]: ого! (ogo!) [oho!], ага! (aga!) [aha!]

14 Дд D d Тт T t TRUDNIEJSZE PRZYPADKI ulegają mocniejszemu zmiękczeniu, niŝ w j. polskim, bliskiemu (ale nie toŝsamemu!) do polskich [dź] i [ć], np.: медведя [m edw ed a], быть [byt ], дело [d ełə], тело [t ełə] połączenia дз (dz) i дж (dŝ) wymawiane są zawsze oddzielnie, jak w polskich wyrazach podziemny, podŝegać, np.: дзен [d-zen], Джон [d-ŝon]

15 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Ее je Ёё jo (1) ё(jo) zazwyczaj nie jest zapisywane jest zastępowane przez е (je) ёmusi być zapisywane tylko jeŝeli z kontekstu nie moŝna się domyślić prawidłowej wymowy (np. все [fs e] vs. всё [fs o]), jeśli wyraz jest rzadko uŝywany (np. pochodzenia obcego), w ksiąŝkach dla dzieci, podręcznikach, encyklopediach itp. w związku z tym е (je) moŝe być odczytane na 6 róŝnych sposobów [je], [ e], [e], [jo], [ o], [o]: съесть [sjest ], сесть [s est ], шерсть (szerst ) съемки [sjomki], семга [s omga], шепот (szopət)

16 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Ее je Ёё jo (2) ёjest zawsze akcentowane, z wyjątkiem słów złoŝonych (np. трёхэтажный [tr ochetaŝnyj]) i niektórych wyrazów zapoŝyczonych nieakcentowane е (je) moŝe być zbliŝone do [i] / [y] lub [ə], np.: еда wymowa pomiędzy [jeda] a [jida] жена wymowa pomiędzy [Ŝena] a [Ŝyna] (dla uproszczenia nie uwzględniono tej właściwości na pozostałych slajdach)

17 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Ее je Ээ E e (1) е(je) moŝe być wymawiane jak [e] (bez zmiękczania poprzedzającej spółgłoski) takŝe w wielu wyrazach zapoŝyczonych i pochodnych od nich (obowiązkowo lub opcjonalnie), np.: депо [depo] lub [d epo], неореализм [neor ealizm] lub [n eor ealizm], секс [seks], ale: сексуальный [s eksualnyj] турне [turne] niekiedy istnieją dwa warianty zapisu z е (je) lub э (e), np.: карате / каратэ [kərate]

18 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Ее je Ээ E e (2) słowo zapisane z е (je) moŝe mieć odmienne znaczenie od słowa zapisanego z э (e), np.: метр [m etr] metr ale: мэтр [metr] mistrz поет (поёт) [pajot] (on/ona) śpiewa ale: поэт [poet] lub [paet] poeta

19 Жж śŝ Цц C c Шш Sz sz TRUDNIEJSZE PRZYPADKI są zwykle twarde, dlatego и (i) po nich wymawiane jest jak [y], е (je) jak [e] (połączenia жж ŜŜ, зж zŝ moŝna wymawiać twardo jak [ŜŜ] lub bardzo miękko jak [źź]), a pozostałe samogłoski jotowane pojawiają się tylko w zapoŝyczeniach i zwykle choć nie zawsze wymawiane są jak niejotowane, np.: живой [Ŝywoj], жюри [Ŝuri], шевелить [szew elit ], парашют [paraszut], центр [centr], цирк [cyrk] ale: Коцюбинский [koc ubinskij] (ukr. nazwisko), позже [poŝŝe] lub [poźźe], вожжи [woŝŝy] lub [woźźi], дождь [doszt ] lub [dośś] (wyjątek)

20 Зз Z z Сс S s TRUDNIEJSZE PRZYPADKI nie ulegają tak silnemu zmiękczeniu jak w j. polskim, tzn. zmiękczonych [s ], [z ] nie naleŝy wymawiać jak [ś], [ź], lecz jak w wyrazach sinus [sìnus], Zinaida [zìnaida], np.: сеть [s et ], сила [sìła] зелёный [z el onyj], зима [zìma] uwaga! jak długie [śś] wymawia sięщ, a takŝe opcjonalnie ждь (Ŝd ) w wyrazie дождь [doszt ] lub [dośś] (patrz poprzedni slajd) jak długie [źź] mogą opcjonalnie wymawiać się połączenia жж ŜŜ, зж zŝ (patrz poprzedni slajd)

21 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Ии I i Лл L l Ł ł na początku wyrazu, jeŝeli poprzedni wyraz kończył się na twardą spółgłoskę wymawia się jak [y], np.:ониона [on y ana], отимени [at ym eni], сигорем [s ygər em] przed spółgłoskami i samogłoskami niejotowanymi z wyj. и (i) wymawia się jak polskie kresowe [ł] pomiędzy zwykłym [ł] a twardym [l], np. лук [łuk] przed znakiem miękkim, samogłoskami jotowanymi oraz и (i) wymawia się jak miękkie [l ] (np. jak w wyrazie lipa), np.: пыль [pyl ], левый [l ewyj], Литва [litwa]

22 TRUDNIEJSZE PRZYPADKI Чч Cz cz Щщ Szcz szcz Яя ja miękko jak polskie [ć] miękko jak polskie [śś] (długie) uwaga! podobnie wymawiane są takŝe połączenia шч (szcz), сч (scz), жч (Ŝcz) nieakcentowane я (ja) moŝe być zbliŝone do [i] lub [ə], np.: часы [ćisy], язык [jizyk] (dla uproszczenia nie uwzględniono tej właściwości na pozostałych slajdach)

23 ALFABET ROSYJSKI ja ja/ a/a Яя ef (fe) f Фф i kratkoje j Йй ju ju/ u/u Юю u u Уу i i Ии e oborotnoje e Ээ te t Тт ze z Зз miagkij znak - Ьь es s Сс Ŝe Ŝ Жж y y Ыы er r Рр jo jo/ o/o Ёё twiordyj znak - Ъъ pe p Пп je je/ e/e jo/ o/o Ее śśa śś Щщ o o/a/ə Оо de d Дд sza sz Шш en n Нн ge g/w/ ch/h Гг će ć Чч em m Мм we w Вв ce c Цц eł l /ł Лл be b Бб cha ch Хх k k Кк a a/ə Аа nazwa wym. litera nazwa wym. litera nazwa wym. litera