KURS DLA PSZCZELARZY

Transkrypt

1 KURS DLA PSZCZELARZY ROZDZIAŁ III 2.Zakładanie pasieki i gospodarka pasieczna 2.1.Niezbędne warunki do zakładania pasieki Zanim podejmie się decyzję o założeniu pasieki, kandydat na pszczelarza powinien mieć minimalne przygotowanie teoretyczne związane z pracami w pasiece, w tym: rozróżnianiem na plastrze pszczół robotnic, trutni, matek, czerwiu, jaj, poszytego miodu, pierzgi, rodzajów komórek plastra itp. oraz sprawdzić reakcję organizmu na działanie jadu pszczelego i ogólnego kontaktu z pszczołami tj. strachu przed żądleniem i brzękiem pszczół. Teren na którym ustawia się ule z pszczołami nazywamy pasieczyskiem. Wymaga on ogrodzenia. Ogrodzenia stałe, nie wymagają żywopłotu, natomiast ogrodzenia siatkowe spełniają swoje zadanie razem z posadzonym obok żywopłotem. Na żywopłot preferowana jest śnieguliczka dająca znaczny pożytek pszczołom. Minimalna powierzchnia pasieczyska to około 20 arów, pozwalająca na ustawienie uli z pszczołami w odpowiedniej odległości (10 m) od sąsiadów czy też drogi ogólnodostępnej. W przypadku nie zachowania tej odległości konieczne jest spełnienie specjalnych wymagań w zakresie ogrodzenia (szczelne i wysokie na 3 m).pasieczysko powinno znajdować się w pobliżu zabudowań, co ułatwia nadzór nad pasieką. W pobliżu pasieczyska powinna się znajdować dostateczna ilość drzew, roślin miododajnych (wierzby). Nie stawiać uli: w centrum ruchliwego miasta oraz z daleka od pożytków, w pobliżu zakładów przemysłowych emitujących zanieczyszczenia np. cukrownie frontem wylotowym w bezpośredniej bliskości wody stojącej lub płynącej, w której to obciążone i powracające pszczoły mogą się utopić, na przeciągu, gdzie chłodne powietrze wdziera się do ula przez otwory wlotowe, w kotlinie (niecce), gdzie ciężkie i chłodne powietrze, szczególnie podczas bezwietrznej pogody stoi bez ruchu, naprzeciwko budynków ustawionych w podkowę, której część otwarta skierowana jest na południe, gdyż wtedy wiatr zachodni łapie się na jej wschodnim ramieniu i wdziera się do całego kwadratu, powodując, że rój pszczół nie ma spokoju ani w zimie, ani w lecie, na terenie piaszczystym, nie osłoniętym, gdyż latem ule będą się przegrzewać, w gęstym lesie lub słabo prześwietlanym sadzie, ze względu na cień na miejscu, gdzie mogą występować wstrząsy powstałe, np. na skutek rąbania drzew tak, aby światło z okien lub latarni ulicznych padało na otwory wylotowe, wabiąc wieczorem pszczoły, co często powoduje ich śmierć, Lepsze od południowego kierunku ustawienia jest lekkie odchylenie frontu ula na południowy wschód. Takie ustawienie, daje na wylot poranne słońce i zapobiega przemieszczaniu się zachodniego wiatru wzdłuż otworów wylotowych i odciąganiu z nich ciepła. Dobre jest lekkie obniżenie terenu przed frontem wlotowym ula, tak żeby woda i chłodne powietrze łatwiej spływały. Nie wskazana jest lokalizacja pasieki np. w centrum ruchliwego miasta z powodu zbyt dużej odległości dzielącej pszczoły od pożytków. Nie wskazane są również okolice rozwiniętych ośrodków przemysłowych lub hałaśliwych zadymionych fabryk. Hałasy, wstrząsy, wyziewy i obce zapachy drażnią pszczoły, utrudniają im pracę i mogą powodować zatrucia. Ponadto należy unikać pasiek przy dużych zbiornikach wodnych (szeroka rzeka, jeziora) gdyż w czasie przelotów nad nimi zwłaszcza w czasie wiatru czy nagłego deszczu będą się topiły. Nie wskazane jest zakładanie pasiek w pobliżu wytwórni słodyczy, gdyż mogą być problemy

2 z nadlatywaniem pszczół i żądleniem załogi. Podobnie w pobliżu pastwisk dla krów, hodowli koni, które mogą być atakowane przez pszczoły. Nie należy ustawiać pni pszczół w odległości mniejszej niż 10 m od drogi publicznej, obcego domu mieszkalnego, stajni, ogrodu. Można zmniejszyć tą odległość pod warunkiem ustawienia przed granicą tego terenu ogrodzenia naturalnego np. krzewy lub sztucznego o wysokości 3 m. Odległość, od arterii komunikacyjnej powinna wynosić nie mniej niż 50 m. W pobliżu pasieczyska powinna się znajdować dostateczna ilość drzew i roślin miododajnych, np. wierzby. Żywopłot ochrania pasiekę od wiatru i zadymek śnieżnych, a także może dostarczyć pszczołom dużych ilości pyłku i nektaru. Wybierając teren należy pamiętać, że na 1km2 nie powinno znajdować się więcej niż 7-8 rodzin pszczelich. Powinien to być teren na którym występuje dużo pożytków. Dobrym terenem pożytkowym są lasy liściaste o gęstym podszyciu runa leśnego oraz rośliny takie jak akacje, gryka czy rzepak. Ponieważ lot pszczół po nektar bywa opłacalny wtedy, gdy nie jest dłuższy niż 2 km, a gdy warunki pogodowe bywają gorsze tylko do 1.5 km, pasieka nie powinna być zakładana dalej niż te odległości. Dalszy lot pszczół będzie nieopłacalny, ponadto pszczoły mogą ginąć. Ze względu na pożytki i lokalizację pasiek, rozróżniamy: 1. gospodarkę stacjonarną: odległość sąsiednich pasiek liczących pni powinna wynosić 4-5 km, 2. gospodarkę wędrowną. Najważniejszymi dla gospodarki pasiecznej cechami pożytków są: czas występowania pożytku, okres jego trwania, obfitość i żródło Baza pożytkowa, jak ją ocenić? Pszczoły zbierają przede wszystkim nektar i pyłek z roślin rosnących w okolicy pasieki. Ponadto specjalną grupę roślin stanowią te, które dostarczają pszczołom spadzi: drugiego obok nektaru surowca miodowego. Stopień wykorzystania przez pszczoły roślinności pożytkowej jest uzależniony od odległości pomiędzy pasieką a kwitnącymi roślinami. Uważa się że lot przekraczający odległość 2 km jest mało opłacalny, gdyż pszczoły zbieraczki zużywają wtedy dużo cukrów do wytworzenia energii, a ładunki nektaru są znacznie mniejsze niż przynoszone z bliższych terenów. Zasięg produktywnego lotu pszczół ma obszar nie większy niż 1,5 do 2 km czyli zajmuje powierzchnię 706 do 1256 ha. Jednak najefektywniejszy zbiór pszczoły dokonają z pożytków znajdujących się w promieniu 500 metrów od pasieki. Najlepszą byłaby więc okolica, gdzie kwitnienie pożytku ciągnąłoby się przez cały sezon czyli od wiosny do jesieni. Ogólną ocenę bazy pożytkowej umożliwia zapoznanie się z roślinnością występującą w okolicy pasieki. Wśród roślin uprawnych największe znaczenie dla pszczół mają:gryka, rzepak, rzepik, gorczyca, koniczyna, wyka, serdela, słonecznik oraz kolender i kminek, a nawet ziemniaki. Z chwastów polnych miododajnych najwydajniejsze są: chaber bławatek, ostrożeń polny, kąkol, ognicha, łopucha, wyka ptasia, nostrzyk oraz żmijowiec. Z drzew owocowych najbardziej nektarodajne są: wiśnia i czereśnia oraz jabłoń, z krzewów agrest i malina, Z warzyw uprawnych ogórki, dynie, kapustne i cebulowe. Z drzew i krzewów rosnących w mieście i osiedlach, są: lipa, akacja, klony, śnieguliczka, oliwnik wąskolistny, porzeczka złota, karagana, kolcowój. Rośliny łąkowe, główne znaczenie mają motylkowe oraz chwasty: rzeżucha łąkowa, rdest wężownik, kminek, a z krzewów wierzba. W lasach największe znaczenie dla pszczół mają: lipa, wierzby, klony, wišzy, jarzębina, grusza polna, dzika czereśnia, z krzewów: malina, kruszyna, jeżyna, trzmielina, leszczyna oraz krzewinki takie jak odmiany borówki, bagno, żurawina i wrzos. Jeśli chodzi o spadż leśną, to jego żródłem są: jodła, świerk i modrzew.

3 Poniżej przykładowa ocena zasobów pożytkowych obszaru o promieniu 2 km Okres Rośliny Powierzchnia Wydajność miodowa Zasoby Zasoby pożytkowe ogółem Wiosna Iwa...0,7 ha.180 kg kg Wiosna Klon zwykły...1,4 ha.200 kg kg Wiosna Wierzby...7,0 ha.150 kg kg Wiosna Mniszek...30,0 ha...30 kg kg Ilość wziątku Wiosna Drzewa owoc....6,0 ha...20 kg kg Wiosna Rzepak.180,0 ha...70 kg kg Lato Kruszyna...8,0 ha...35 kg kg Lato Malina...10,0 ha...70 kg kg Lato Robinia a....10,0 ha.600 kg kg Lato Lipa drobn....24,0 ha...30 kg kg Lato póżne Łaki...30,0 ha...15 kg kg Lato póżne Las mieszany...80,0 ha...20 kg kg Lato póżne Lucerna...18,0 ha...40 kg kg Ogółem zasoby Z tej oceny zasobów wynika, że w ciągu roku pszczoły mogłyby zebrać z tego terenu 15 ton miodu. Jeśli pasieka liczy 100 rodzin, to jedna rodzina na własne potrzeby zużywa 90 kg miodu rocznie, czyli w poszczególnych miesiącach : kg w kwietniu i maju, 30 kg w czerwcu, kg w lipcu, kg w sierpniu. 2.3.Pożytki główne Za okres pożytku głównego uważa się porę masowego kwitnienia najważniejszych w danej okolicy roślin nektarodajnych. Najczęściej jest to okres między czerwca i trwa do lipca. Okres ten charakteryzuje wzmożony dopływ nektaru do ula, spadek czerwienia, przemijanie nastroju rojowego, włączanie się do pracy bezczynnych poprzednio pszczół rojowych, wzmożona wentylacja gniazda, spadek zawartości dwutlenku węgla w ulu. Wskutek wytężonej pracy ilość pszczół lotnych wymierających w ciągu dnia znacznie przewyższa ilość młodych robotnic wygryzających się z komórek, więc w okresie pożytku głównego rodziny pszczele stopniowo słabną. Wyróżniamy pożytki występujące w okresach: wczesnowiosennych: okres ten rozpoczyna się w kwietniu i do tych pożytków zaliczamy takie rośliny jak podbiał pospolity, wierzbę, klon zwyczajny i borówkę czarną. Pożytek ten przygotowuje rodzinę do dalszych zbiorów w latach o cieplej i wczesnej wiośnie. w pełni wiosny: w tym okresie dla gospodarki pasiecznej istotne są rzepak i rzepik ozimy, drzewa owocowe, mniszek pospolity. Najodpowiedniejszą metodą dla pasiek wykorzystujących pożytki wiosenne jest zmiana struktury rodzin przez zastosowanie nalotów, dokonywanych w pierwszych dniach rozpoczęcia się wziątka, okresu wczesnoletniego: zaliczamy tu rośliny takie jak koniczyna biała, chwasty polne, gorczyca polna, rzodkiew- świerzpa, chaber bławatek, mlecz polny, żmijowiec zwyczajny,

4 oset, ostrożeń, wyka ozima i jara, koniczyna szwedzka, oraz lipy (stanowią one zdecydowanie najobfitsze pożytki w całym sezonie), pózno letnie: do których zaliczamy: lipy, które kwitną od połowy sierpnia, gryka, lucerna, nostrzyk, rzepak jary, koniczyna czerwona, saradela, wierzbówki, bodziszek łąkowy, trendowniak bulwiasty, szałwia, mięta, mikołajek polny. Korzystanie z pożytku póżno letniego stanowi nie tylko przedłużenie okresu zbioru miodu w sezonie lecz również dodatkowe zródło pyłku niezbędnego do jesiennego rozwoju rodzin i prawidłowej zimowli. Wpływa on dodatnio na przygotowanie rodzin do następnego sezonu okresu jesiennego: kwitną od połowy sierpnia do września. Roślin pożytku jesiennego jest niewiele ale najważniejszymi są wrzosowiska, które zajmują bardzo duże powierzchnie (ok, 2 ml ha) do tego okresu zalicza się również rośliny poplonowe np. facelia błękitna, gorczyca biała, oraz mieszanki tych roślin. Aby w pełni wykorzystać ten okres należy dbać o przedłużenie czerwienia, aby wychodzące z komórki pszczoły mogły zastępować zbieraczki, które łatwo przy tak póznych zbiorach giną Jak poprawić pożytki dla pszczół. Przede wszystkim najważniejsze jest właściwe ocenienie pożytków występujących w pobliżu pasieczyska. Jeśli się okaże, że ilość pożytków jest zbyt mała w stosunku do ilości rodzin pszczelich, należy jeśli to możliwie powiększyć bazę pożytkową poprzez dosianie roślin miododajnych oraz nasadzenia drzewek i krzewów miododajnych. Bardzo ważną rzeczą jest obliczenie wstępnej wydajności miodowej roślin i wybranie takich, których plon udaje się najlepiej na danym terenie. Im działka na której zakłada się pasieczysko jest większa, tym pszczelarz ma większe możliwości manewru obsiania roślin miododajnych lub dodatkowego zasadzenia krzewów i drzewek. Przy poprawianiu pożytków dla pszczół pszczelarz powinien się zorientować o terminie kwitnienia pożytków, w taki sposób aby okres kwitnienia nowych pożytków nie zbiegał się w czasie z już występującymi. Najważniejsze jest aby zapewnić pszczołom jak najdłuższy i wydajny czas występowania pożytku, czyli jeśli to możliwe od wczesnej wiosny do jesieni. 2.4.Liczba pni pszczelich w zasięgu lotu pszczół. Uważa się, że na 1 km2 terenu nie może znajdować się więcej niż 6 do 7 rodzin pszczelich, gdyż wtedy uzyska się optymalne tzw. napszczelenie terenu. Zasięg lotu pszczół w zasadzie nie przekracza 3 km, ale najbardziej opłacalnym zasięgiem jest odległość do 1,5 km. Pszczoła może zebrać i umieścić do 75 mg nektaru czyli około 75% masy jej ciała, ale przyjmuje się, ze przeciętny ładunek wynosi mg. Przy lotach na odległość 1 km, na zebranie 30 kg pyłku czyli pełnego zapotrzebowania dla rodziny pszczelej, pszczoły zużywają 12 kg miodu, a przy lotach na odległość 200 metrów od ula, tylko 4kg przy takim samym zebraniu pyłku. Przyniesiony ładunek nektaru pszczoła oddaje tuż przy wylotku 4 pszczołom odbierającym i trwa to od kilku do kilkudziesięciu sekund w zależnoi od gęstości nektaru. Jednak łączny czas oddawania ładunku licząc od wejścia pszczoły do wylotka i wyjścia na powtórny lot trwa około 3 minut. Przyjmuje się, że czas pracy pszczół lotnych trwa około 14 godz. jednak jego intensywność jest zależna od ilości wziątku. Jeśli nektaru jest mniej, to na pożytku pracuje około 60% pszczół, reszta zajmuje się pracami ulowymi. Przy silniejszych rodzinach liczba pszczół lotnych jest większa, a po wzištek mogą być wysyłane nawet 8-dniowe pszczoły. Jednak w ulu nie może być zachwiana pewna równowaga czyli nie może być za dużo pszczół zbieraczek, a za mało odbiorczyń nektaru i zajmujących się dalszą jego przeróbką. Uważa się, że zbyt silne rodziny zbierają mniej miodu w przeliczeniu na 1 kg pszczół. Tabela opłacalności lotu pszczoły zależnie od odległości pożytku od ula Odległość Liczba max. lotów dziennie Przeciętna masa wziątku Ilość nektaru zanoszonego do ula Zużycie miodu...w mg Zapas, który pozostaje w ulu...1 km...20 lotów...40 mg/lot mg mg 200 m lotów mg/lot mg mg

5 2.5.Wielkość pasieki. Wielkość pasieki uzależniona jest przede wszystkim od jak najbliższego położenia przy pożytkach i obfitością zasobów nektarowych i pyłku. Nie opłaca się lokowanie na jednym miejscu pasieki większej niż pozwala na to baza pożytkowa. Przy obliczaniu wielkości pasieki lepiej przyjąć niższy wskażnik wynikający ze wstępnych obliczeń, gdyż należy brać pod uwagę zawodność pogody, która wpływa na wydajność nektarową i pyłkową roślin na pożytkach. W warunkach naszego kraju niewiele jest miejsc, gdzie można postawić 70 do 80 pni na pasieczysku stałym. Jeśli na 1 km2 terenu przyjmuje się, że może się znajdować maksymalnie 7 rodzin pszczelich, to znając areał pożytków w najbliższym sąsiedztwie można obliczyć wielkość zakładanej pasieki. Przyjmuje się, że każda rodzina pszczela zużywa w ciągu roku około 100 kg na własne potrzeby. To co zbiera pszczelarz jest nadprodukcjąś pszczół. Jeśli ustawi się zbyt dużo uli na pasieczysku, to może doprowadzić do sytuacji tzw. przepszczelenia. Takimi miejscami z reguły bywają tereny w pobliżu aglomeracji miejskich, gdyż tam są usytuowane małe pasieki tzw. hobbystów. Na takich terenach może brakować pożytków nektarowych i pyłkowych co spowoduje głód w pasiekach, którego następstwem będą wzajemne rabunki rodzin pszczelich. Taka sytuacja w krótkim czasie przyniesie osłabienie istniejących rodzin pszczelich i narażenie ich na choroby takie jak zgnilec, grzybica, warroza czy nosemoza. W takim przypadku pszczoły rabujące się wzajemnie bardzo szybko przeniosą choroby na cały okoliczny teren i zarazić wszystkie ule. Ponadto w ulu musi być odpowiedniej wielkości przestrzeń produkcyjna pozwalająca na rozkładanie nektaru do odparowania, potrzebna jest też przestrzeń magazynowa, gdzie gromadzone są zapasy dojrzałego miodu. Jeśli tych przestrzeni brakuje, matka jest automatycznie ograniczana Stałe pasieczysko. Przeciętna wielkość stałego pasieczyska to 35 do 40 uli na toczku. Ule z pszczołami powinny znajdować się możliwie jak najbliżej żródeł pożytków. Wybierane miejsce na stałe pasieczysko, należy je w pierwszym rzędzie ogrodzić w taki sposób, aby obsadzić żywopłotem od strony najczęściej wiejących wiatrów (południowych i południowo zachodnich w naszym regionie). Wśród roślin wybranych na żywopłot zaleca się leszczynę, karaganę, śnieguliczkę, antypkę i ałyczę. Pozostały teren wewnątrz stałego pasieczyska można obsadzić roślinami, które zapewniąś lekki cień od strony południowo zachodniej. Najlepsze są jabłonie, wiśnie, robinia akacjowa, wierzba iwa oraz wyższe i lużne krzewy. Nasadzenia powinny znajdować się w rozstawie na tyle rzadkiej, by dawały tylko plamy cienia, nie zasłaniając całego pasieczyska. Na terenie gdzie będą stały ule najlepiej posiać trawę i póżniej kosić ją regularnie. Ule następnie ustawić wprost na trawniku, gdyż niezadarniona ziemia szybciej w lecie się przegrzewa, a w razie nagłej ulewy strącane deszczem ule brudzą się piaskiem i giną. Ule powinny być ustawione na nóżkach (legarach) na wysokości ok cm od ziemi. Pod nóżki najlepiej podłożyć cementowe podkładki, które zapobiegną butwieniu się drewnianych nóżek i wgniataniu się w rozmiękłą ziemię. Teren powinien być wyrównany, a jeśli znajduje się na lekkim wzgórzu, to należy porobić tarasy, na których ustawione będą ule. Na stałe pasieczyska nie nadają się tereny położone w zimnych i wilgotnych kotlinach, gdzie osiada mgła i spływa ochłodzone nocą powietrze, oraz tereny położone zbyt nisko, o wysokim poziomie wody gruntowej (jest tam zawsze zimniej i rodziny są częściej podatne na choroby). W miejscu dostępnym dla całej pasieki, a jednocześnie zacisznym i dobrze nagrzanym przez słońce ustawia się poidło dla pszczół i topiarkę słoneczną do wytopu wosku. Poidło musi być czynne cały czas i zapewniać pszczołom czystą i najlepiej bieżącą wodę. W dogodnym miejscu dla obserwacji całego pasieczyska należy usytuować pracownię pasieczną. Niezbędnym sprzętem na pasieczysku jest waga, która powinna być wraz z ulem kontrolnym usytuowana pod szerokim dachem lub przewiewną obudową, nie zmieniającą mikroklimatu wokół danego ula. Urządzanie pasieczyska. Przed ustawieniem uli pasieczysko powinno być wyrównane i obsiane trawą albo mieszanką trawy i białej koniczyny. Przed ulami dobrze jest pozostawić placyki, wysypane żwirem lub piaskiem. Na pasieczysku nie zadrzewionym dobrze jest posadzić drzewa owocowe niskopienne lub też krzewy ocieniające ule, a służące jednocześnie za znaki orientacyjne dla pszczół. Rozstawienie uli na pasieczysku powinno odpowiadać następującym warunkom: pszczelarz powinien mieć łatwy dostęp do każdego ula wszystkie ule na pasiece powinny być dobrze widoczne z jednego punktu np. z pracowni pasiecznej, co ułatwia ich obserwacje zwłaszcza w okresie rójek pszczoły muszą mieć ułatwioną orientację, co zapobiega ich błądzeniu oraz zalatywaniu do obcych rodzin matek powracających z lotu godowego

6 zaleca się aby odległość między ulami wynosiła co najmniej 2 do 4 m. przed ulem powinna znajdować się wolna przestrzeń przynajmniej 1,5 do 2 m, umożliwiająca stopniowe wzbijanie się pszczół w powietrze z mostków wylotowych i wygodny ich powrót z pożytków możliwość właściwego rozstawienia uli najczęściej ustawia się w rzędy lub szachownicę, gdyż symetryczne ustawienie uli sprzyja błądzeniu pszczół (im działka większa tym lepiej) Koło działki nie powinny przebiegać drogi, którymi przepędza się zwierzęta gospodarskie, ani ścieżki dla pieszych. Odległość od ścieżki nie może być mniejsza niż 10 m. (jeśli jest mniejsza konieczny jest wysoki parkan lub żywopłot (wys. 2 m) Niewskazane jest usytuowanie pasieczyska w pobliżu jeziora, stawu lub szerokiej rzeki, gdyż pszczoły przelatujące lub wracające z pożytku łatwo się topią. Pasieczysko powinno być osłonięte od północnych i zachodnich wiatrów np. poprzez budynki, sad lub żywopłot. W pobliżu pasieki powinien być dostęp do naturalnego żródła wody, jeśli jej brak, pszczelarz powinien zainstalować specjalne poidła dla pszczół. Pasieczysko nie powinno być otoczone zbyt wysokimi budynkami, żywopłotem czy zwartym drzewostanem, gdyż zmuszałoby pszczoły do wysokich lotów Pasieczysko nie powinno być umieszczane w kotlinach, gdyż wiosną topniejący śnieg zbyt długo by się tam utrzymywał, ponadto w lecie brak przewiewu i duże nagrzanie. W górach ule należy rozlokować najlepiej na zboczach południowych, gdyż na północnych występują gorsze warunki rozwoju wiosną Pasieczysko nie powinno być też umieszczone przy pniach drzew, które powodują zbyt duży cień, co opóżnia wiosenny rozwój pszczół, oraz łatwość ich zapadania na choroby takie jak nosemoza czy grzybica. Nie powinno się ustawiać pasieczyska zbyt blisko mieszkań, czy budynków gospodarskich, gdyż podrażnione pszczoły mogą łatwo zaatakować./li> Pszczoły nie powinny przelatywać na pożytek przez drogi publiczne o dużym ruchu samochodowym, (mogłyby spowodować wypadek poza tym bywają niszczone przez szybkie pojazdy. Ule mogą być ustawiane w słońcu, ale należy je zabezpieczyć przed nadmiernym ogrzewaniem, trzeba zapewnić wentylacje poprzez przewiew pod daszkiem i od wlotka pod daszek. Można też daszki pomalować białą farbą. 2.6.Pasieka wędrowna. Jedną z metod podnoszenia wydajności pasiek stanowi przewożenie uli na obfite pożytki oddalone od miejsca stałego postoju pasieki. Do wędrówek z pszczołami może być użyty prawie każdy ul, po odpowiednim przystosowaniu, jednak jeśli pszczelarz nastawia się wyłącznie na gospodarkę wędrowną, to konstrukcja ula i jego wyposażenie powinna odpowiadać specjalnym wymaganiom. Najodpowiedniejsze są ule o ramkach szerokich i niskich, niezbyt dużych wymiarów i raczej lekkie. Powinny być pozbawione wystających części, aby w czasie przenoszenia transportu ich nie uszkodzić. Praktycznym zastosowaniem jest też przybicie na stałe dna i ramki poddasza. Do łączenia ruchomych elementów składowych ula używa się różnego typu listew, uchwytów i jarzem, Ule muszą być szczelne, aby w czasie transportu pszczoły nie wydostały się i nie pożądliły. Ramki powinny być unieruchomione za pomocą stałych odstępników przybitych w górnej i dolnej części ramek, gdyż kołysanie w czasie przewożenia uli może gnieść pszczoły i silnie wzburzyć rodzinę pszczelą. Jeśli ule przewozi się latem, to należy odpowiednio przygotować i jeśli pszczoły nie zajmują całego gniazda, uzupełnia się je do kompletu ramkami z woszczyną lub pustymi, przez co umożliwia się przejście na nie części pszczół, zwiększa się ogólną powierzchnię plastrów i wzmaga wentylację. Gdy silna rodzina zajmuje cały korpus gniazdowy, to przez usunięcie części powały, umożliwia się pszczołom wyjście z gniazda do poddasza lub do pustej nadstawki, którą umieszcza się na korpusie gniazdowym. W takich sytuacjach nakrywa się ul z góry ramą obitą siatką drucianą lub rzadką tkaniną workową. Otwory wentylacyjne w ściankach daszka mają być zasiatkowane od wewnątrz, przez co zapewniają pszczołom dostateczny dopływ powietrza. Jeśli chodzi o wyloty, to na czas przewozu zamyka się je szczelnie lub wstawia specjalną wkładkę (płaska skrzyneczka z siatki) w celu lepszej wentylacji ula. Podobna zasada dotyczy otworów wentylacyjnych daszka, które obite są siatką w pewnej od nich

7 odległości. Ważną rzeczą w gospodarce wędrownej są toczki, na które ustawia się ul. Najbardziej praktyczne są składane konstrukcje, które są na stałe przymocowane do dna ula, i nie przeszkadzają w transporcie, po przybyciu na miejsce można je łatwo rozłożyć. Niezbędne warunki do gospodarki wędrownej. Gospodarka stacjonarna zwłaszcza dużych pasiek staje się coraz mniej opłacalna zwłaszcza w sytuacji coraz większego ubożenia pożytków pszczelich związanego z wykaszaniem łąk przed ich zakwitaniem, walką z chwastami itp. W takiej sytuacji gospodarka wędrowna staje się koniecznością, szczególnie jeśli odległość na pożytki nie przekracza 100 km, gdyż wywóz zwłaszcza małej pasieki na dalsze odległości związany jest ze zwiększeniem kosztów transportu. Na stanowiska wędrowne powinno się zabierać jedynie silne rodziny pszczele, słabsze pozostawiając na miejscu. Dobrze jest wcześniej wybrać stanowisko, gdzie zostaną postawione ule, tak aby po przybyciu szybko i sprawnie je rozlokować. Pasiekę przeznaczoną do przewozu najlepiej załadować na środek transportu o wczesnym świcie, tak aby przewóz i ustawienie uli na nowym miejscu odbyło się wczesnym rankiem. Ule powinny być na tyle pojemne aby umożliwiały utrzymanie silnych rodzin i gromadzenie dużej ilości nektaru. Konieczne jest także zaopatrzenie się w duże zapasy pełnowartościowych plastrów, które umożliwiają terminowe poszerzenie gniazd i miodni. Miodobranie w pasiece wędrownej może być przeprowadzone na miejscu w przywiezionej przenośnej pracowni pasiecznej, albo ramki z zasklepionym miodem zostaną dostarczone do pracowni stacjonarnej i tam w ogrzanym pomieszczeniu następuje odwirowanie miodu. Przy wyborze stanowiska dla pasieki wędrownej duże znaczenie ma bliskość naturalnych zbiorników wody typu staw, rzeka, studnia, gdyż donoszenie wody z większych odległości jest bardzo uciążliwe. Przed przywiezieniem uli należy teren oczyścić i wyrównać i od razu zaplanować miejsca na rozstawienie uli, na poidło oraz przenośną pracownię. Pasieczysko musi mieć dogodny dojazd, aby nie trzeba było przenosić uli na większą odległość. Terminy przewozu rodzin pszczelich. Ważnym czynnikiem wpływającym na opłacalność pasieki wędrownej jest odległość na jaką przenosi się pasiekę oraz krotność jej przenoszenia na kolejne pożytki w różnych okolicach. Jeśli chodzi o odległość, to należy brać pod uwagę czas przewozu i ustawiania pasieki, w taki sposób aby prace te wykonać przed wzejściem słońca. Uważa się, że przy odległości do 30 km, można zdążyć ze wszystkimi pracami w 2 do 4 godz. wtedy najlepszą porą do przewozu jest wczesny świt, który jest mniej męczący dla ludzi oraz pszczół. Stosując właściwą gospodarkę wędrowną, planuje się kolejne przewozy w taki sposób, aby pszczoły mogły korzystać z możliwie nieprzerwanego pożytku przez cały sezon. Jeżeli w okolicy stałego pasieczyska występuje dość obfity pożytek wiosenny, pierwsza wędrówka powinna nastąpić zaraz po jego zakończeniu. Zaplanowanie kolejnych przewozów pasieki wymaga dobrego zaznajomienia się z warunkami pożytkowymi danej miejscowości, do której ule mają być przewiezione, a także zorientowania się w odległościach i warunkach przejazdu z miejsca na miejsce. Jednorazowe przewozy rodzin pszczelich powinny być wykonane w takim terminie, aby pszczoły mogły wykorzystać od początku okres kwitnienia roślin pożytkowych na nowym stanowisku. Przed wywiezieniem rodzin pszczelich, pszczelarz powinien uzyskać informacje dotyczące ile pni będzie przebywało na pożytkach oraz uzgodnić z innymi pszczelarzami dokładne miejsce postoju. Ważną rzeczą jest wcześniejsza ocena danego pożytku w taki sposób, aby nie nastąpiło pszczepszczelenie danej okolicy. Wentylacja podczas przewozu. Podczas przewozu rodzin pszczelich na przyczepach lub samochodami ciężarowymi, szybka jazda po dobrej drodze, powoduje również lepszą wentylację uli, co ma duże znaczenie. Przewóz uli w okresie chłodniejszym np. na wiosnę jest zdecydowanie wygodniejszy dla pszczelarzy niż w okresie letnim, gdyż rodziny pszczele sš wtedy silniejsze i w gniazdach jest zwykle dużo czerwiu. Podczas przewozu może nastąpić zaniepokojenie pszczół w ulu ze względu na wstrząsy wywołane jazdą i temperaturą zewnętrzną. Taka sytuacja może spowodować nadmierne podniesienie się temperatury w ulach. Aby temu zapobiec, należy wcześniej zapewnić pszczołom więcej przestrzeni w ulu, tak aby mogły częściowo opuścić plastry. Uważa się ze na 1 kg pszczół powinno przypadać 10 cm3 wolnej

8 przestrzeni głównie nad gniazdem. Przed wyruszeniem na wędrówkę należy wyjąć ramki zapełnione miodem oraz te w których miód jest rzadki i jeszcze nie zasklepiony. W ulach zaopatrzonych w kołnierze umocowuje się na nich siatkę drucianą lub rzadkie płótno. Jeśli pszczoły są przewożone w ulach wielkopolskich, to konieczne jest użycie specjalnych ram osiatkowanych, bądż ustawienie na części gniazdowej nadstawek lub drugich korpusów. Okienka kontrolne zabezpiecza się siatką drucianą. W okresie wiosennym pozostawia się na gnieżdzie górne ocieplenie, a ule przykrywa się daszkami, latem daszki można zdjąć i przewieżć je oddzielnie. Przy przewozach uli w gorące letnie dni należy zabrać ze sobą wodę oraz szmaty, aby w razie zaniepokojenia pszczół i niebezpieczeństwa podniesienia się temperatury w gniżdzie, spryskać siatkę wodąś, lub nakładać na nią dobrze zwilżoną szmatę. Przed wyruszeniem wyloty najlepiej zamknąć szczelnie lub zabezpieczyć je osiatkowanymi wkładkami dla lepszej wentylacji rodzin pszczelich. Ogólnie uważa się, że latem przy temperaturze powyżej 25 stopni C, przewóz pni powinien odbywać się nocą, a jeśli jest dość gorąco, to trakcie podróży należy zrobić przerwę, zdjąć ule i umożliwić pszczołom oblot. Rodzaje transportu pszczół. Wędrówki z pasiekami odbywają się przeważnie pzy użyciu takich środków przewozowych, jakie są dostępne dla poszczególnych pszczelarzy i zależne od ilości przewożonych rodzin. Przy dużej ilości uli niezbędnym środkiem transportu jest samochód ciężarowy, przy mniejszej przyczepy jedno lub dwuosiowe. Ponadto jeszcze niedawno przy dużych odległościach jednym ze środków transportu była kolej, ale tym rodzajem transportu można było korzystać jedynie w porze chłodniejszej ze względu na bezpieczeństwo rodzin pszczelich. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu wielu pszczelarzy korzystało z wozów konnych, na których ustawiało się formę platformy, aby zmieścić jak najwięcej uli, ale taki przewóz możliwy był jedynie na małe odległości i wymagał dużej ostrożności. Obecnie coraz częściej pszczelarze korzystają z przyczep (lawet), na których ustawiają ule jedno lub kilkukondygnacyjnie. Przewóz tym rodzajem transportu jest wygodny dla pszczelarza, bowiem przyczepę można dołączyć do samochodu osobowego, a przejazd jest w miarę szybki. Miodobranie na wędrówkach. Przede wszystkim miodobranie niezależnie gdzie się odbywa powinno być przeprowadzone szybko i sprawnie, niezależnie od ilości uli. Zanim rozpocznie się miodobranie należy przygotować pomieszczenie, w tym przypadku będzie to pawilon pasieczny lub przenośna pracownia pasieczna. Przy miodobraniu na wędrówkach bardzo ważnym czynnikiem jest szczelność drzwi i okien oraz czystość pomieszczenia. Ponadto wcześniej przygotować odpowiednio narzędzia do miodobrania takie jak sprzęt do wirowania, stół do odsklepiania, noże, widelec, pojemniki na miód powinny być starannie oczyszczone i wyparzone. W pomieszczeniu powinna się znajdować miska z ciepłą wodą do mycia rąk. Pracownicy zajmujący się bezpośrednio pozyskiwaniem miodu powinni być ubrani w białe fartuchy, a na głowach lekkie przewiewne czapki lub chusty. Tradycyjnie miodobranie należy rozpocząć od rodzin najsilniejszych, by zapewnić im miejsce do znosząścego jeszcze nektaru. Przebieg miodobrania będzie szybszy jeżeli wcześniej przygotujemy dwa komplety zapasowych ramek, wtedy po odebraniu miodu z magazynu miodowego, wkładamy w to miejsce ramki zapasowe. Przy pożytkach spadziowych należy pamiętać, aby nie pozostawiać miodu w gnieżdzie, jako zapasu zimowego ale odwirować cały miód. Po ostatnim wirowaniu, ramki z korpusów miodowych oraz z nadstawek oddajemy pszczołom do osuszenia. Po kilku dniach odbieramy je z uli, regulujemy wielkość gniazd i wstawiamy podkarmiaczki aby ponownie rozpocząć cykl przygotowania rodzin do zimowania i następnego sezonu. Miodobranie na wędrówkach. Kit pszczeli czyli propolis jest nazywany także najstarszym lekiem Słowiańszczyzny. Jest to balsamiczno żywiczna substancja powstała przy udziale pszczoły miodnej z żywiczno woskowatych wydzielin pączków topoli, brzozy, wierzby, sosny, świerku, jodły, olchy, kasztanowca, osiki, dębu, wiązu i jesionu. Służy pszczołom do uszczelnienia ula, łączenia ramek z plastrami, a także unieszkodliwiania szkodników, które wtargnęły do ula. Kit pszczeli gromadzony jest przez pszczoły od wiosny do jesieni w ilości średnio 50 gram rocznie na jedną rodzinę, dzięki zastosowaniu w ulu powałek, jego ilość zwiększa się średnio do 80 gram z jednej rodziny. Propolis najchętniej zbierany jest przez pszczoły w godzinach popołudniowych, wyłącznie w słoneczne dni, szczególnie pod koniec lata. Pozyskiwanie propolisu następuje najczęściej przez dokładne oskrobanie miejsc styku ramek, beleczek odstępnikowych lub powałem. Dużą jego ilość pozyskuje się w czasie jesiennego i wiosennego brakowania plastrów. Jego produkcję można zwiększyć stosując większe odstępy między beleczkami i ściankami ula, oraz pozostawiając szpary i wolne miejsca. W gospodarce powałowej

9 można stosować podwójne siatki nylonowe, które umieszcza się bezpośrednio na ramkach. Można też wycinać w powałach otwory z odpowiednio dopasowanymi wkładkami z nylonowej siatki jako poławiacz kitu. Miejsca styku, a często całe otwory, pszczoły powlekają stosunkowo czystym kitem. Siatkę z zaklejonymi oczkami wkłada się do chłodziarki, ponieważ zimny i kruchy kit łatwo wtedy odpryskuje od gładkiej powierzchni tworzywa. Stosuje się też inne wkładki do pozyskiwania propolisu. Pozyskiwanie pyłku. Pyłek kwiatowy, to męskie komórki rozrodcze produkowane przez kwiaty w bardzo dużych ilościach. Przykładowo jeden kwiat jabłoni daje ziaren pyłku, mniszka , orzecha leszczyny , brzozy , a kukurydzy Pyłek przynoszony jest do ula przez pszczoły zbieraczki, w postaci obnóży, z których para waży od 10 do 20 mg. Pyłek kwiatowy można pozyskiwać bezpośrednio wytrząsając dojrzałe kwiatostany roślin wiatropylnych lub odbierając przynoszone przez pszczoły obnóża za pomocą tzw. poławiaczy pyłku. Dzienne zbiory pyłku kwiatowego są bardzo zróżnicowane i zależą od zasobów pożytkowych okolicy, warunków atmosferycznych i innych czynników. Uważa się że pszczela rodzina zbiera dziennie od 100 do 300 gram pyłku. 2.7.Sposoby zestawiania uli: (wady i zalety) jednorzędowe, dwurzędowe, grupowe, dowolne. Ule na toczku można ustawić rzędami, czyli: jeden rząd dwa rzędy, trzy i więcej rzędów Jednak w taki sposób, aby wylotki wszystkich uli były skierowane w jednym kierunku. Odstępy między rzędami powinny wynosić co najmniej 5 m, a między poszczególnymi ulami w rzędach: przy ulach jednokolorowych 5 do 6 metrów przy ulach wielokolorowych 3 do 5 metrów Ule można też ustawiać grupowo: po dwa, trzy, z wylotkiem skierowanym w różne strony. Niektórzy pszczelarze decydują się na ule rozrzucone, z wylotami również w różne strony. Niewskazane jest jednak ustawianie uli blisko jeden drugiego, ponieważ zbyt ciasne ustawianie uli powoduje błądzenie pszczół. W takich sytuacjach skrajnie położone ule mają zbyt duże zloty pszczół, a jednocześnie w środkowych ulach ubywa pszczół. Uważa się, że wylotki uli powinny być skierowane na kierunek południowo wschodni, gdyż on jest najdogodniejszy do prawidłowego rozwoju rodziny. W przypadku gospodarki wędrownej ule powinno się stawiać raczej wylotkiem w kierunku pożytku, Ustawianie wylotka uli w kierunku północnym jest niewskazane zwłaszcza wczesną wiosną, gdyż opóżni to ranne wyloty pszczół i powoduje wcześniejsze skrócenie wieczornych lotów czyli w konsekwencji osłabi rozwój rodziny pszczelej Przegląd rodzin pszczelich. W trakcie całego roku wyróżnia się dwa wielkie i kompleksowe przeglądy uli : 1. Główny przegląd wiosenny 2. Główny przegląd jesienny Oba mają duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju pasieki, ale ich zakres prac znacznie równi się od siebie. Przede wszystkim przegląd wiosenny dokonuje się po pierwszym oblocie wczesno wiosennym, bądż po wystawieniu pszczół ze stebnika. Ocenia się pobieżny przegląd polegający na wykonaniu najpilniejszych zabiegów i usunięcia niedomagań niektórych rodzin. Główny przegląd dokonuje się na wiosnę, w bezwietrzny słoneczny dzień przy temperaturze minimalnej 14 stopni C, gdyż jest on połączony z rozbieraniem gniazd. Dobrze, aby pszczoły miały przynajmniej minimalny pożytek, gdyż zabezpieczałoby to przed rabunkiem. Podczas przeglądu ustala się szczegółowo stan rodziny i gniazda biorąc pod uwagę:

10 ocena aktualnej siły rodziny ocena ilości i jakości czerwiu oraz jakości matek stwierdzenie stanu zapasów pokarmu ocena zdrowotności rodzin regulacja wielkości gniazd oczyszczenie ramek i uli stan plastrów Siłę rodziny określa się wg liczby plastrów zajętych przez pszczoły tzw. na czarno. Do bardzo silnych rodzin zaliczamy te, które zajmują 6 do 8 plastrów w ulach Dadanta (8-11 Wielkopolskich). Rodziny średnie zajmują odpowiednio 4-5 plastrów w Dadancie i 6-7 Wielkopolskich. Słabe rodziny to takie, które obsiadują mniej niż 4 plastry w Dadancie i poniżej 6 w ulu Wielkopolskim. Ilość czerwiu w gnieżdzie ocenia się na podstawie liczby plastrów z czerwiem, uwzględniając rozmiary zajętych przez niego powierzchni. W ulach wielokorpusowych silne rodziny zasiedlają obydwie kondygnacje, a w dolnej powinien znajdować się czerw kryty, w górnej zaś 2-3 plastry z jajami i larwami. Ocena czerwiu polega na stwierdzeniu nie tylko jego ilości ale na wyglądzie czerwiu. W silnych rodzinach powinno być 4-5 ramek Dadanta z czerwiem, w tym połowa zajętych przez larwy i jaja. W wielkopolskich odpowiednio 6-7 ramek. Jeśli czerw, larwy lub jaja nie są w porządku, jego przyczyny mogą być następujące: 1. starość, niedorozwój, uszkodzenie, strutnienie lub całkowita utrata matki 2. mała ilość pszczół, będąca następstwem głodowania, biegunki lub choroby zakażnej 3. nadmierne poszerzenie i niedostateczne ocieplenie gniazda, brak wolnych plastrów z budową pszczelą, plastry zanieczyszczone odchodami lub zapleśniałe 4. niedostateczne zapasy miodu i pierzgi. O jakości matki świadczy przede wszystkim wygląd czerwiu czyli składanie jajek do komórek w sposób zwarty, zataczając regularne koła lub elipsy. Na środkowych ramkach mogą być widoczne kolejno następujące po sobie kręgi czerwiu krytego, larw i jaj. W skrajnych plastrach gniazda powinny przeważać jaja i larwy. Ilość zgromadzonego w gnieżdzie miodu można ocenić na podstawie grubości plastra w całkowicie zalanej miodem ramce np. w ramce dadanowskiej lub warszawskiej poszerzanej mieści się 3,2 do 4 kg miodu, w wielkopolskiej 2,3 do 2,5 kg. Uważa się że w okresie wiosennym zapasy miodu w przeciętnej rodzinie pszczelej powinny wynosić nie mniej niż 6 kg i 1 plaster pierzgi. W tym czasie rodzina pszczela zużywa w ciągu doby ponad 300 g miodu i 100 g pierzgi. Jeśli będzie znaczne zmniejszenie zapasów, to będzie ono miało wpływ na rozwój rodziny i może nawet częściowo lub całkowicie go zahamować. Jeżeli przed nastaniem obfitszego pożytku zapas zmaleje do 1 kg, należy pszczoły dokarmić, dając po 1 litrze syropu średniej gęstości. Obfitość zapasów w okresie wczesnej wiosny jest niezbędnym warunkiem dobrego rozwoju rodziny, ale nadmierne ich gromadzenie w gnieżdzie nie jest wskazane. Ocena zdrowotności rodzin polega na dokładnym obejrzeniu całego gniazda i wnikliwemu przyjrzeniu się pszczołom i czerwiu. Do najczęściej występujących wiosną chorób pszczelich zalicza się: chorobę sporowcową: osłabiającą pszczoły, które leniwie chodzą po plastrach, siadają na daszku lub zewnętrznych ścianach ula, na trawie przed wylotem można zobaczyć zmęczone zbieraczki chorobę roztoczową: która powoduje ubytek pszczół lotnych, a zaatakowane nią robotnice nie mogą wzbić się do lotu i spadają z wylotka, mają charakterystycznie wykręcone skrzydełka zgnilec czyli kiślica: powoduje zamieranie czerwiu otwartego, który jest nienaturalnie ułożony w komórkach warrozę: najgrożniejszą chorobę pszczół, którą trudno zdiagnozować w początkowym stadium rozwoju, a powoduje niszczenie czerwiu oraz żerowanie na dorosłych osobnikach i systematyczne rozprzestrzenianie się na całą rodzinę. Podczas kontroli usuwa się z ula plastry wadliwie zbudowane, z komórkami trutowymi, zapleśniałe, stare i zanieczyszczone odchodami pszczół i zmienione chorobowo. Regulacja wielkości gniazd polega na sprawdzeniu wielkości gniazda i w miarę potrzeby ujmuje się 1 lub 2 ramki. W silnych rodzinach, które dobrze przetrwały okres zimowli nie zachodzi zwykle potrzeba

11 ścieśniania gniazd, ale w słabszych lub chorych, gdzie wiosną wyginęło sporo pszczół lotnych, gniazda będą zbyt obszerne. Ogólnie lepiej jest mocniej ścieśnić gniazdo niż pozostawić o jedną ramkę więcej. Oczyszczanie ramek i uli najlepiej wykonać przy słonecznej pogodzie. Czyszczenie dobrze jest zacząć od oskrobania stalową szczotką górnych beleczek. Ramki bardziej zabrudzone omieść z pszczół, wyjąć z ula i wyczyścić. Do kompletowania gniazd używać należy plastrów jasnobrązowych, w których wygryzło się już kilka pokoleń pszczół. W mniejszych pasiekach po usunięciu z ula zbędnych i wybrakowanych plastrów, przeprowadza się dokładne czyszczenie jego wnętrza, czyli usuwa się odchody pszczół, narosty woskowe, kit itp. Jeśli aura jest sprzyjająca, dobrą rzeczą jest przetarcie oczyszczonego wnętrza ula szmatką zwilżonąś 5 % roztworem formaliny. Następnie należy wyjąć ramki i po delikatnym usunięciu pszczół, oczyszcza z ich beleczek ostrym nożem kał, wosk i kit. Oczyszczone ramki wstawia się z powrotem do gniazda zachowując ich pierwotną kolejność. Dokładne oczyszczenie ula jest pracą dość żmudną i zabiera sporo czasu. Dlatego w dużych pasiekach w pierwszej kolejności przeprowadza się przegląd i uporządkowanie gniazd, jako zabieg pilniejszy, a oczyszczenie i odkażanie wnętrz uli można wykonać nieco póżniej przy słonecznej pogodzie. Niektóre ule np. stojaki wielkopolskie ze względu na ich powierzchnię, najlepiej przenieść ramki do transportówki i dopiero rozpocząć prace wewnątrz ula. Ogólnie podczas prac czyszczenia gniazda powinno się jak najmniej ochładzać gniazdo. W ulach rozbieralnych np. wielkopolski z dnem odejmowanym można przeprowadzić o wiele dokładniej prace oczyszczające wewnątrz ula. Jednak dobrze jest na okres czyszczenia ula przesiedlić pszczoły do innego ula, aby gruntownie wykonać czyszczenie ula i ramek. Przy dobrze prowadzonej pasiece warto mieć kilka czy kilkanaście zapasowych uli, gdyż jest to warunek prawidłowego prowadzenia pasieki. Gniazdo musi być starannie ocieplone z góry, boków, a w ulach o dnie pojedynczym również od spodu. W pniach słabszych stosuje się też zwężanie uliczek do 8-9 mm przez zakładanie pomiędzy górne beleczki ramek listewek powałowych, co powoduje utrzymanie temp. około 35 stopni C. w ulu niezbędnej do wychowu czerwiu. Kolejną czynnością jest zmniejszenie wylotów uli, w rodzinach silniejszych do 5 cm, w słabszych 2-3 cm. W razie ocieplenia i słonecznej pogody wyloty należy poszerzyć, aby nie utrudniać pszczołom wylatywania, a po ponownym ochłodzeniu ponownie zmniejszyć. Zabiegi mające na celu utrzymanie odpowiedniej temperatury w ulu sprzyjają rozwojowi przede wszystkim rozwojowi słabszych rodzin, w silniejszych nie należy zwężać uliczek itp. gdyż są tam duże rezerwy pszczół nie zajętych ogrzewaniem czerwiu. Ogólnie podstawową zasadą w dobrej gospodarce pasiecznej jest utrzymywanie silnych rodzin przez okrągły rok, ponieważ znoszą one lepiej zimę, lepiej i szybciej rozwijają się i lepiej wykorzystują wczesne pożytki.