MALENIEC JAKO CENTRUM LOKALNEGO PRZEMYSŁU TERENOWEGO

Transkrypt

1 MALENIEC JAKO CENTRUM LOKALNEGO PRZEMYSŁU TERENOWEGO Opoczyńskie Zakłady Przemysłu Terenowego w Maleńcu ( )

2 KONTEKST HISTORYCZNY LATA 50-TE XX WIEKU Daty: Świat: r. Wojna koreańska (wzrost napięcia między USA, ZSRR) 1952 r. Powstaje Europejska Wspólnota Węgla i Stali 1953 r. Śmierć Józefa Stalina 1955 r. Powstanie Układu Warszawskiego 1956 r. Powstanie węgierskie Polska: r. Plan Sześcioletni (przyśpieszona industrializacja kraju) 1952 r. Konstytucja PRL 12 marca 1956 r. Śmierć Bolesława Bieruta w Moskwie 28 czerwca 1956 r. Poznański Czerwiec Region 1948 r. Powstanie Koneckich Zakładów Odlewniczych 1950 r. Reforma administracyjna kraju. Powiat konecki i opoczyński w granicach województwa kieleckiego

3 KONTEKST HISTORYCZNY PLAN SZEŚCIOLETNI Cel główny: Budowa podstaw ustroju socjalistycznego i wzrost dobrobytu ludności w ramach modelu gospodarki centralnie planowanej (nakazowo-rozdzielczej). Przewidywane efekty dla lat : 1. Wzrost produkcji przemysłowej o 85-95%, poprzez rozwój przemysłu ciężkiego, w tym: a) modernizację i rozbudowę istniejących zakładów przemysłowych (Huta Ostrowiec ) b) budowę 210 nowych fabryk i zakładów produkcyjnych (Fabryka Armatur w Kielcach, Cementownia Wierzbica, Kombinat Gipsowy Dolina Nidy w Busku-Zdroju) 2. Wzrost wydajności rolnictwa o 35-45%, poprzez zmianę struktury własności gruntów: a) kolektywizację gospodarstw indywidualnych i tworzenie spółdzielni produkcyjnych (Zrzeszenia Upraw Ziemi, Rolnicze Spółdzielnie Wytwórcze, Rolnicze Zespoły Spółdzielcze) b) zakładanie Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR), c) rozwijanie sieci Państwowych Ośrodków Maszynowych (POM), jako centrów obsługi gospodarstw uspołecznionych i PGR 3. Podniesienie stopy życiowej ludności o 55-60%, poprzez m.in. a) rozwój budownictwa mieszkaniowego (osiedla przyzakładowe), b) powszechny dostęp do edukacji, kultury i służby zdrowia ( białe soboty, akcje łączności wieś-miasto) Pomoc ZSRR, przykład ZSRR i przyjaźń ZSRR gwarancją wykonania planu 6-letniego

4 KONTEKST HISTORYCZNY MIASTO-FABRYKA-KOMBINAT Praca Siła robocza Kultura, edukacja Miasto Fabryka Wieś Żywność PGR POM Spółdziel. Mieszkanie zdobycze socjalne Zaopatrzenie materiałowe Wybrane zjawiska towarzyszące przemianom: migracja ludności ze wsi do miast, w tym migracja kultur i obyczajowości, nowy etap urbanizacji (powstawanie nowych miast i ich urbanizacja)-osiedla robotnicze. Przemysł terenowy

5 PRZEMYSŁ TERENOWY JAKO WSPARCIE ROZWOJU WIELKIEGO PRZEMYSŁU Daty: : tworzenie się bazy organizacyjnej przemysłu terenowego. Zakłady przemysłu terenowego, jako: zaplecze materiałowe (materiały pomocnicze, narzędzia) dla przemysłu, dostawca niezbędnych narzędzi na rynki lokalne i dla miejscowego rolnictwa (narzędzia gospodarcze, wyposażenie domowe, części do maszyn rolniczych), centra usługowe (punkty usług dla ludności, rolnictwa, przemysłu-usługi kowalskie, blacharskie, introligatorskie, szewskie, krawieckie, transportowe, budowlane, montażowe), zakłady pracy dla miejscowej ludności wiejskiej, centra życia kulturalnego i politycznego (przedszkola i świetlice przyzakładowe, struktury partii).

6 ORGANIZACJA PRZEMYSŁU TERENOWEGO NA POZIOMIE WOJEWÓDZKIM Zakład nr 1 Ministerstwo Przemysłu Drobnego i Rzemiosła Wojewódzkie Rady Narodowe Wojewódzkie Zarządy Przemysłu Terenowego Zakłady (Grupy) Przemysłu Terenowego Zakład nr 2 Zakład nr 3

7 Wojewódzki Zarząd Przemysłu Terenowego w Kielcach (od III 1951 r.) PRZEMYSŁ TERENOWY NA KIELECCZYŹNIE Rzucowskie Zakłady Przemysłu Terenowego w Rzucowie Radomskie Zakłady Przemysł Terenowego w Radomiu Koneckie Zakłady Przemysłu Terenowego w Końskich Suchedniowskie Zakłady Przemysłu Terenowego w Suchedniowie Kieleckie Zakłady Przemysłu Terenowego w Kielcach Opoczyńskie Zakłady Przemysłu Terenowego w Maleńcu (profil działalności: odlewnictwo, wyroby metalowe, usługi) Ogółem: Największe zakłady: 55 zakładów i fabryk (1435 zatrudnionych). Rzucowska Odlewnia Żelaza (200 osób), Warsztaty Nożownicze w Przedborzu (168 osób), Fabryka Łopat Stalma w Maleńcu

8 Opoczyńskie Zakłady Przemysłu Terenowego w Maleńcu OPOCZYŃSKIE ZAKŁADY PRZEMYSŁU TERENOWEGO STRUKTURA ORGANIZACYJNA Zakład nr 1. Fabryka Łopat Stalma w Maleńcu Zakład nr 2. Zakład Narzędzi Szewskich Mijas w Maleńcu Zakład nr 3. Odlewnia Żeliwa Roman Stelmach w Opocznie Zakład nr 4. Zakład Graficzny Ignacy Figur w Opocznie

9 OPOCZYŃSKIE ZAKŁADY PRZEMYSŁU TERENOWEGO ZAŁOGA Zatrudnieni (1954 r.): Zatrudnieni (1957 r.): 167 osób (w tym 5 kobiet) 232 osób, w tym: 10 inżynierów i techników (4,3%), 21 pracowników umysłowych (9,05%), 211 robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani. Wykres. Stan zatrudnienia w poszczególnych zakładach OZPT,

10 Zatrudnienie (1951 r.) Pracownicy: Organizacja pracy: Wynagrodzenie: (1951 r.) ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA ZAŁOGA 57 osób, w tym: 56 mieszkańców pobliskich miejscowości 90% robotnicy o pracy normowanej, pełnoetatowej, dwuzmianowej, 10% robotnicy o pracy nienormowanej, pracujący na akord i zatrudniani sezonowo. Aleksander Wiaderny, Lucjan Górski, Jadwiga Suchoroska, Zygmunt Stelmach, Czesław Kusiak, Franciszek Farasiński, Antoni Czepelski, Mieczysław Szwed oraz Władysław Stelmach. System dwuzmianowy: I zmiana ( ), II zmiana ( ). 635 zł, dodatek za uciążliwą płacę, płatny urlop wypoczynkowy, deputaty węglowe, wczasy wypoczynkowe, ubranie ochronne.

11 ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA (BRONISŁAW BARAŃSKI, Słowo Ludu 1952 r.)

12 ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA Praca (1964 r.) Fotografia. Widok na stary zakład przemysłowy w Maleńcu od strony północnej, 1964 r.

13 ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA Praca (1964 r.) Fotografia. Rozgrzewanie złomu kolejowego do dalszej obróbki (1100 st. C, 2 godz.) 1964 r.

14 ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA Praca (1964 r.) Fotografia. Przerwa w pracy. W oczekiwaniu na rozgrzanie złomu kolejowego, 1964 r.

15 ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA Praca (1964 r.) Fotografia. Walcowanie blachy, 1964 r.

16 ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA Praca (1964 r.) Fotografia. Rozgrzewanie blachy do produkcji gwoździ (800 st. C), 1964 r.

17 ZAŁOGA FABRYKI ŁOPAT STALMA Praca (1964 r.) Fotografia. Produkcja gwoździ na starej gwoździarce, 1964 r.

18 OPOCZYŃSKIE ZAKŁADY PRZEMYSŁU TERENOWEGO ASORTYMENT PRODUKCJI Producent Produkty wiodące Produkty/usługi dodatkowe Zakład nr 1. Fabryka Łopat Stalma w Maleńcu szpadle gdańskie, ogrodnicze, łopaty piaskowe, balastowe, węglowe, do torfu, gliny i zapraw, gwoździe budowlane, kielnie murarskie, motyki trójzębowe, radlice (łapki) do sprężyn, patelnie, młoty kowalskie, młotki gospodarcze. metalowe ochraniacze do butów-tzw. żabki do podbicia obcasów, haczyki i narożniki metalowe do okien, blacha do innych wyrobów, noże (z materiału przesyłanego do Fabryki Noży w Przedborzu). Zakład nr 2. Zakład Narzędzi Szewskich Mijas w Maleńcu ambusy, cęgi i łyżki szewskie, młotki, tarniki szewskie, babki do kos, sztupry i szarsznity szewskie. usługi szewskie, kowalskie Zakład nr 3. Odlewnia Żeliwa Stelmach w Opocznie odlewy montowane, odlewy surowe, płyty kuchenne, ruszty i kręgi, zasuwy, kuchenki skrzynkowe, odlewy do młocarni. usługi budowlane, maszynowe Zakład nr 4. Zakład Graficzny I.Figur w Opocznie druk i oprawa broszur i książek usługi introligatorskie

19 FABRYKA ŁOPAT STALMA WYBRANE PRODUKTY

20 FABRYKA ŁOPAT STALMA CYKL PRODUKCYJNY PRODUKTÓW Wykres. Czas produkcji 1 sztuki wybranego produktu, 1952 r. 32 godz.: 1 tona blachy na łopaty do torfu i gliny 400 godz.: 1 tona blachy na kielnie budowlane

21 FABRYKA ŁOPAT STALMA PLANY PRODUKCYJNE Plan produkcji na 1954 r.: łopaty i szpadle haczyki do okien patelnie motyki trójzębne radlice do sprężyn sztychówki do torfu 750 tysięcy 100 tysięcy 10 tysięcy 10 tysięcy 6 tysięcy 500 sztuk

22 FABRYKA ŁOPAT STALMA KOSZ JEDNOSTKOWY PRODUKTU (SZPADLA GDAŃSKIEGO) Wykres. Koszty produkcji 1 sztuki szpadla gdańskiego, 1953 r. [%]

23 FABRYKA ŁOPAT STALMA SPRZEDAŻ PRODUKTÓW Wykres. Planowane wpływy ze sprzedaży danej kategorii produktów w 1952 r., [%]

24 FABRYKA ŁOPAT STALMA CENA PRODUKTÓW Wykres. Cena jednostkowa wybranych produktów w 1952 r., [%]

25 FABRYKA ŁOPAT STALMA INFRASTRUKTURA I PARK MASZYNOWY (1954 R.) Powierzchnia: Całkowita powierzchnia zakładu: Ogólna powierzchnia hal produkcyjnych: Plac przyfabryczny: Łąka przyfabryczna: Ogród: Park maszynowy (m.in.): 1 walcarka 1 młot resorowy 4 prasy 1 tokarka 1 szlifierka 3 nożyce do cięcia blachy 1 wiertarka 2 gwoździarki 2 piece grzewcze 4 wózki ręczne 1 samochód ciężarowy Star m m m2 550 m m2

26 FABRYKA ŁOPAT STALMA SUROWCE Surowce i materiały podstawowe: Złom kolejowy Blacha żelazna Drzewo grabowe Drut na nity Węgiel kamienny, koks Lakier smołowy Drut cienki i gruby Nity Materiały pomocnicze: Mosiądz (na panewki) Cegła szamotowa Smar cylindrowy Troki pergaminowe Nafta i benzyna Oliwa maszynowa Odzież robocza Gazy spawalnicze Części zamienne Zapotrzebowanie surowcowe (1952 r.): złom kolejowy 675 ton węgiel/koks 675 ton mosiądz 1 tona benzyna 10 ton drzewo grabowe cement cegła szamotowa drut do wiązania 12 ton 6 ton 5 ton 14 ton

27 FABRYKA ŁOPAT STALMA SUROWCE-ZŁOM KOLEJOWY Zapotrzebowanie (1953 r.): 1 tona szpadli i łopat=1,25 tona blachy Moce przerobowe (1953 r.): 2,8 tony /dzień Dostawcy złomu kolejowego: Centra Złomu w Katowicach, Zakłady Naprawcze Wagonów i Parowozów w: Pruszkowie, Gliwicach, Opolu, Ostrowie Wielkopolskim, Rejonowa Składnica Złomu PKP w Olsztynie.

28 FABRYKA ŁOPAT STALMA ODBIORCY PRODUKTÓW: ROZMIESZCZENIE GEOGRAFICZNE

29 1. Wielkie zakłady przemysłowe, np.: FABRYKA ŁOPAT STALMA KATEGORIE ODBIORCÓW PRODUKTÓW Kombinaty metalurgiczne: Huta 1 Maja w Gliwicach, Huta im. Józefa Stalina w Katowicach (Łabędach), Huta Zawiercie Przedsiębiorstwa budowlane: Kieleckie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego, Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego Nr 10 w Katowicach, Zakłady Wyrobów Terakotowych w Opocznie, Przedsiębiorstwo Budowlane Zakładów Przemysłu Ciężkiego w Krakowie Przedsiębiorstwa chemiczne: Państwowe Zakłady Azotowe w Chorzowie Przedsiębiorstwa produkcyjne: Fabryka Drutu i Wyrobów z Drutu w Sosnowcu 2. Rolnictwo i przetwórstwo rolno-spożywcze oraz leśnictwo: Państwowe Zakłady Zbożowe w Lublinie, Olsztynie, Kielcach, Rzeszowie, Warszawie. Powiatowe Związki Gminnych Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Końskich, Lublinie, Rzeszowie, Radomiu, Olsztynie, Okręgowa Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu, Wrocławski Okręg Lasów Państwowych, 3. Centra dystrybucji i sprzedaży (hurtownie): Centrala Handlu Przemysłu Metalowego w Bydgoszczy, Gdańsku Chorzowie, Opolu, Radomiu, Krakowie, Gliwicach, Częstochowie, Kutnie, Białe Podlaskiej, Zielone Górze, Bytomiu, Gdyni, Lublinie, Łodzi, Rzeszowie, Poznaniu, Toruniu. Wrocławiu, Warszawie. 4. Administracja oraz instytucje publiczne, ale również: Ministerstwo Obrony Narodowej, Wojewódzkie urzędy bezpieczeństwa publicznego w Warszawie, Szczecinie, Wrocławiu, Opolu, Koszalinie, Krakowie, Gdańsku, Bydgoszczy, Poznaniu, Kielcach.

30 FABRYKA ŁOPAT STALMA EPILOG 1961 Definitywne zakończenie produkcji w zakładzie Zakład przemysłowy w Maleńcu uznany został za zabytek techniki oraz wpisany do Rejestru Zabytków województwa kieleckiego. Budynki zakładu zaadaptowano na magazyny.