TRANSPORT DROGOWY TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWGZLĘDNIENIEM PALIW PŁYNNYCH

Transkrypt

1 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DLA NAUCZYCIELI Monika Kukulska TRANSPORT DROGOWY TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWGZLĘDNIENIEM PALIW PŁYNNYCH Niniejszy materiał dydaktyczny został opracowany w ramach pracy dyplomowej na Studiach podyplomowych Logistyka i spedycja dla nauczycieli w Wyższej Szkole Logistyki. Materiał dydaktyczny przeznaczony jest dla nauczycieli współpracujących z Wyższą Szkołą Logistyki i może być wykorzystywany wyłącznie w sposób niekomercyjny do celów dydaktycznych. POZNAŃ

2 Spis treści Wstęp... 3 ROZDZIAŁ I PODZIAŁ I REGULACJE PRAWNE TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH... 4 Towary niebezpieczne i przepisy przewozu towarów niebezpiecznych... 5 Umowa europejska dotycząca międzynarodowego transportu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR)... 7 Klasyfikacja towarów niebezpiecznych ROZDZIAŁ II PRZEWOZY PŁYNNYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Opakowania dla towarów niebezpiecznych Sposoby przewozu płynnych towarów niebezpiecznych Czynności przewozowe Techniczne środki transportu do przewozu paliw płynnych ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki cystern Oznakowanie i wyposażenie pojazdów ROZDZIAŁ III BEZPIECZEŃSTWO W TRANSPORCIE PŁYNNYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Zagrożenia wynikające z transportu płynnych substancji niebezpiecznych Główne przyczyny wypadków w transporcie towarów niebezpiecznych Ochrona towarów niebezpiecznych i nadzorowanie pojazdu Postępowanie w sytuacjach awaryjnych PODSUMOWANIE I WNIOSKI BIBLIOGRAFIA

3 Wstęp Wyższa Szkoła Logistyki. Materiały Studiów Podyplomowych Logistyka dla nauczycieli. Poznań Celem pracy jest określenie głównych zasad postępowania w przewozie płynnych towarów niebezpiecznych ze szczególnym uwzględnieniem paliw płynnych. Pierwszy rozdział definiuje pojęcie towarów niebezpiecznych i klasyfikuje je w oparciu o przepisy Europejskiej Umowy ADR. Przedstawia przepisy regulujące przewóz towarów niebezpiecznych. Pojazd nim wyruszy w drogę, np. z rafinerii do odbiorcy musi być odpowiednio sprawdzony pod względem technicznym, zaopatrzony w odpowiednią dokumentację i oczywiście oznakowany. Czynności przewozowe i obowiązki poszczególnych uczestników tego typu transportu opisano w rozdziale drugim. Z roku na rok wzrasta ilość przewozów towarów niebezpiecznych, które mogą stwarzać zagrożenie zarówno na człowieka jak i środowisko przyrodnicze, i sferę materialną. Dlatego przy przewozie ładunków niebezpiecznych tak ważną rolę dogrywa bezpieczeństwo, któremu poświecono wiele uwagi w rozdziale trzecim. 3

4 ROZDZIAŁ I PODZIAŁ I REGULACJE PRAWNE TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Trzeci sektor gospodarki czyli usługi obejmuje (według Europejskiej Klasyfikacji Działalności) między innymi transport. Transport w gospodarce narodowej pełni bardzo ważną funkcję- ma wpływ na rozwój gospodarczy. Transport to działalność, która polega na świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczanie osób i/lub ładunków z punktu nadania do punktu odbioru oraz świadczenie usług pomocniczych, bezpośrednio z tymi usługami związanych 1. Transport z jednej strony korzysta z produkcji poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej (np. przemysł metalowy, hutniczy, drzewny, energetyczny), z drugiej zaś strony świadczy usługi przewozowe bierze udział w procesie tworzenia wartości we wszystkich dziedzinach 2. Przewozi surowce, materiały i półfabrykaty przeznaczone do dalszej produkcji a także gotowe produkty konsumpcyjne. Poza obsługą działów produkcji materialnej transport obsługuje też działy nieprodukcyjne (np. ochrona zdrowia, oświata, administracja), a także świadczy usługi dla ludności; zaspakaja potrzeby komunikacyjne ludności, sprzyja rozwojowi turystyki, aktywizuje życie społeczno- gospodarcze i kulturalne. W gospodarce transport pełni następujące funkcje: funkcję konsumpcyjną oznaczającą zaspokojenie potrzeb przewozowych przez świadczone usługi transportowe, funkcję produkcyjną oznaczająca zaspokojenie potrzeb produkcyjnych przez świadczenie usług transportowych, tzn. przez tworzenie warunków działalności gospodarczej, jej stymulację oraz wpływ na funkcjonowanie rynku i wymianę, funkcję integracyjną, która pozwala zintegrować państwo i społeczeństwo poprzez usługi transportowe 3. Transport niesie jednak zagrożenia dla środowiska i bezpieczeństwa użytkowników dróg, w postaci zwiększonej emisji zanieczyszczeń oraz liczby wypadków i kolizji drogowych. Wzrost zapotrzebowania na podstawowe surowce takie jak benzyna, olej napędowy generują wzrost przewozów towarów niebezpiecznych wraz z nimi zwiększenie ryzyka i bezpieczeństwa na drodze. 1 M. Stajniak, M. Hajdul, M. Foltyński, A. Krupa,Transport i spedycja. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk, Poznań 2008, wyd. II, s P. Małek, Ekonomika transportu., PWE, Warszawa 1969, s W. Rydzykowski, K. Wojewódzka-Król (red.), Transport, Warszawa PWE 2009, s. 2. 4

5 Towary niebezpieczne i przepisy przewozu towarów niebezpiecznych Towary niebezpieczne to takie przedmioty i materiały, których przewóz jest albo zabroniony, albo dopuszczony jedynie na warunkach określonych prawem. Mogą one występować w trzech stanach skupienia: ciekłym, stałym lub gazowym 4. Mogą stwarzać zagrożenia chemiczne, fizyczne lub biologiczne jednocześnie stanowić duże niebezpieczeństwo dla ludzi, zwierząt, środowiska. Dla takich towarów ustalono precyzyjne kryteria klasyfikacyjne, których spełnienie jest warunkiem i zarazem obowiązkiem objęcia ich specjalnymi przepisami transportowymi. Na podstawie stwarzanych zagrożeń, towary niebezpieczne dzielą się na 13 grup zwanych klasami, a podział ten opiera się na wyodrębnieniu zagrożeń dominujących, których negatywne skutki dla ludzi i środowiska powstają w krótkim czasie 5. W Polsce głównym sposobem przewozu materiałów niebezpiecznych jest transport drogowy i stanowi 81% ogólnej ilości przewozów, a dotyczy to szczególnie aglomeracji miejskich. Pomimo wzrostu popularności transportu kolejowego w ostatnich latach przewozy towarów niebezpiecznych koleją stanowią tylko 18% 6, transport śródlądowy stanowi niewielki procent tego typu przewozów. W roku 2007 struktura transportu materiałów niebezpiecznych w Polsce przedstawiała się następująco: paliwa płynne (etylina, olej napędowy) przewożone cysternami, stanowiące około 72%, gazy skroplone (LPG takie jak: propan butan, chlor, amoniak) około 19% natomiast substancje toksyczne i żrące 3,1% 5 Ze względu na charakter oraz ilość przewożonych materiałów niebezpiecznych ryzyko wystąpienia zagrożenia jest znaczące. Takie wypadki mogą spowodować skażenia środowiska o zasięgu lokalnym a nawet skalę globalną, utratę zdrowia lub życia ludzi, szkody dóbr materialnych. W 2010 r. organy Inspekcji Ochrony Środowiska przyjęły informacje o wystąpieniu 114 zdarzeń, mających znamiona poważnej awarii, w tym 31 dotyczyło 4 M. Fertsch, pod.red, Podstawy logistyki. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Poznań 2008, wyd. II, s J. Fabisiak, J. Michalak, J. Kupiński, System zarządzania jakością w transporcie substancji niebezpiecznych, Logistyka 6/2010, Poznań, s I. Grabarek, S. Bęczkowska, Analiza czynników warunkujących ergonomiczne warunki pracy i bezpieczeństwo podczas transportu towarów niebezpiecznych, Logistyka 4/2010, Poznań, s.1. 5 Tamże, s.5. 5

6 transportu 7. Aby przewidzieć oraz minimalizować związane z tym ryzyko, dla każdej gałęzi transportu istnieją odrębne porozumienia międzynarodowe. Warunki transportu drogowego są regulowane w przepisach Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego transportu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) 8. Oprócz przepisów ADR istnieją również inne regulacje prawne, dotyczące pozostałych rodzajów transportu. W transporcie kolejowym jest to Regulamin RID (Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych- z fr. Reglement concernant le transport Internationale ferroviaire des marchandises Dangereuses), w transporcie morskim Kodeks IMDG (miedzynarodowy kod przewozu towarów niebezpiecznych w formie opakowanej, droga morską, ang. International Maritime Dangerous Goods Code), w transporcie lotniczym Instrukcje Techniczne IATA/DGR (Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Powietrznego przepisy dotyczące towarów niebezpiecznych, ang. International Air Transport Association- Dangerous Gooda Regulations), natomiast w Żegludze śródlądowej Umowa AND(Europejskie porozumienie w sprawie międzynarodowych przewozów materiałów niebezpiecznych śródlądowymi drogami wodnymi, ang European Agreement concerning the international Carriage of Dangerous foods by Inland Waterways). Innymi przepisami są: - Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r. w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych 9, - Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych 10, - Ustawa 11 z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym. Również szereg rozporządzeń regulują przepisy w sprawie, np. świadectwa dopuszczenia pojazdów do przewozu towarów niebezpiecznych 12, wysokości wynagrodzeń członków komisji egzaminacyjnej prowadzący kurs dla kierowców przewożących towary niebezpieczne, w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw 7 Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Informacja o realizacji zadań Inspekcji Ochrony Środowiska w 2010 roku. Warszawa czerwiec 2011, s J. Sadowski, Bezpieczeństwo transportu drogowego ładunków niebezpiecznych, Logistyka 3/2011 Poznań, s.2. 9 Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008r., (Dz. Urz. UE L 260 z dnia r.). 10 Ustawa z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671, z 2004r. Nr 96, poz.959, Nr 97, poz. 962, Nr 173, poz. 1808, z 2005r. Nr 90, poz.757, Nr 141, poz. 1184, z 2006r. Nr 249, poz oraz z 2007r. nr 176, poz i Nr 192, poz. 1381). 11 Ustawa z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym, (Dz. U. z 2007r. Nr 125, poz. 874, z późn. Zm.). 12 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz.2011, z 2005r. Nr 187, poz oraz z 2010r. Nr 137, poz.917). 6

7 bezpieczeństwa 13, formularza listy kontrolnej, w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia 14 czy parkingów na które są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne, 15. Przewóz pojazdów i zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 12 ton, w tym pojazdów transportujących materiały niebezpieczne, jest objęty okresowymi ograniczeniami i zakazami ruchu. Ograniczenia i zakazy ruchu, niektórych pojazdów na drogach reguluje Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007 roku w sprawie okresowych ograniczeń oraz zakazu ruchu. Zakaz ruchu pojazdów na drogach, na obszarze kraju obowiązuje od godziny 8.00 do w dni ustawowo wolne od pracy oraz w okresie wakacyjnym 16. Nadrzędnym celem tych przepisów jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa przewozów poprzez zastosowanie najlepszych, zharmonizowanych w skali światowej standardów technicznych, stworzenie spójnego systemu regulacji. Przewozy towarów niebezpiecznych podlegają szeregowi wymogów i ograniczeń prawnych, dzięki międzynarodowym przepisom transport po krajach Europejskich jest łatwiejszy i bardziej ergonomiczny. Wszystkie te działania podnoszą poziom sprawności funkcjonowania transportu, bezpieczeństwa oraz umożliwia prowadzenie szeroko rozumianych kontroli drogowych i granicznych. Najlepiej o tym świadczą dane statystyczne GUS-u : W latach najszybciej rosła liczna samochodów ładowności 15 ton i więcej (ponad dwukrotny wzrost) oraz samochodów o ładowności w przedziale od 10 ton do 14,9 tony (o 43,2%), co miało związek ze znacznym rozwojem transportu międzynarodowego. Umowa europejska dotycząca międzynarodowego transportu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR- ang.the European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 roku 13 Rozporządzenie w sprawie uzyskania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr 200, poz. 1654) 14 Rozporządzenie w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia( Dz. U. Nr 161, poz. 1567) 15 K. Grzegorczyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne. Transport w praktyce, Błonie 2011, s Z. Jóźwiak, Logistyka transportu ładunków niebezpiecznych na przykładzie miasta Gryfino, Logistyka 6/2010, Poznań, s.3. 7

8 obowiązuje obecnie w 46 krajach, Polska ratyfikowała Umowę ADR w 1975 roku 8. Przepis ten podlega cyklicznej nowelizacji na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w oparciu o jednolite, zharmonizowane zasady dotyczące wszystkich rodzajów transportu. Cykl nowelizacji wynosi dwa lata, kolejne wersje wchodzą w życie w dniu 1 stycznia roku nieparzystego (2011, 2013, itd.). Przez pierwsze sześć miesięcy obowiązywania nowej wersji umowy dopuszcza się stosowanie wersji poprzedniej. Przewozy wykonane zgodnie z ADR dozwolone są na obszarze całej Europy. Zgodnie z umową ADR, wszystkie przedsiębiorstwa uczestniczące w przewozie towarów niebezpiecznych, (tzn. nadawcy, spedytorzy, przewoźnicy, odbiorcy itd.), powinni opracować, wdrożyć i stosować plan ochrony towarów niebezpiecznych. Wszystkie osoby uczestniczące w działalności związanej z przewozem towarów niebezpiecznych powinny być świadome zagrożenia stwarzanego przez towary niebezpieczne i odpowiednio do swoich obowiązków przestrzegać przepisów dotyczących zabezpieczenia towarów niebezpiecznych 17. Umowa ADR stanowi wieloletni dorobek miedzy narodowej grupy ekspertów z różnych dziedzin nauki i techniki i podlega stałej modernizacji na forum Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych opracowana i wydana przez Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego i od tego czasu podlega stałej modernizacji. Umowa ta składa się z umowy głównej oraz z załączników A i B, będących jej integralną częścią. Umowa główna określa stosunki prawne między uczestniczącymi państwami, natomiast przepisy regulujące w szerokim zakresie warunki przewozu poszczególnych towarów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie samochodowym są zawarte w jej załącznikach. Załączniki A i B podzielone są na dziewięć części, przy czym załącznik A zawiera części od 1 do 7, a załącznik B części 8 i 9. Każdy z załączników podzielony jest na poszczególne działy tematyczne (Tabela 1) Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy, P. Majewski, Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR , zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3-4, 8

9 Tabela 1. Części tematyczne załącznika A i B do umowy ADR ZAŁACZNIK A 1. Przepisy ogólne. 2. Klasyfikacja. 3. Wykaz towarów niebezpiecznych, przepisy szczególne oraz wyłączenia dotyczące towarów niebezpiecznych pakowanych w ilościach ograniczonych. 4. Przepisy dotyczące stosowania opakowań i cystern. 5. Procedury nadawcze. 6. Wymagania dotyczące konstrukcji i badań opakowań, Dużych Pojemników do Przewozu Luzem (DPPL), dużych opakowań i cystern. 7. Przepisy dotyczące warunków przewozu, załadunku, rozładunku oraz manipulowania ładunkiem ZAŁACZNIK B 8.Wymagania dotyczące załogi pojazdu, wyposażenia, postępowania i dokumentacji. 9.Wymagania dotyczące konstrukcji i dopuszczenia pojazdów. Źródło: P. Maciejewski. Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR , zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s.3. Celem przepisów jest wyeliminowanie wypadków oraz rozmiarów szkód mających wpływ na dla życia, zdrowia człowieka a także środowiska. Przepisy zawarte w Umowie ADR odnoszą się do wszystkich biorących udział w procesie transportowym, np.: wszystkie przedsiębiorstwa uczestniczące w przewozie towarów niebezpiecznych, producenci, nadawcy, spedytorzy, przewoźnicy, odbiorcy, itd.. Tabela 2. Relacje przepisów ADR w stosunku do uczestników przewozu NUMER I NAZWA CZĘŚCI ADRESAT PRZEWOZU TEMATYCZNYCH ZAŁĄCZNIKÓW 1.Przepisy ogólne 2.Klasyfikacja 3.Wykaz materiałów niebezpiecznych, przepisy szczególne oraz wyłączenia towarów niebezpiecznych pakowanych w ilościach ograniczonych Wszyscy uczestnicy przewozu Producenci materiałów niebezpiecznych oraz ich nadawcy Wszyscy uczestnicy przewozu 4.Przepisy dotyczące stosowania opakowań i Nadawcy i przewoźnicy 9

10 cystern 5.Procedury wysyłkowe 6.Wymagania dotyczące konstrukcji i badań opakowań, DPPL, dużych opakowań i cystern. 7.Wymagania dotyczące warunków przewozu, załadunku, rozładunku oraz manipulowania ładunkiem 8.Wymagania dotyczące załogi pojazdu, wyposażenia, postępowania i dokumentacji Nadawcy Producenci (projektanci) opakowań i cystern, dozór techniczny (jednostki badawcze i dopuszczające) Nadawca, załadowca, przewoźnik i odbiorca materiału niebezpiecznego Przewoźnicy 9.Wymagania dotyczące konstrukcji i dopuszczenia pojazdów Producenci pojazdów i przewoźnicy Źródło: P. Maciejewski. Transport towarów niebezpiecznych w świetle nowelizacji umowy ADR , zeszyty naukowe WSOWL, nr 3 (147) 2007, Wrocław, s 4. Podstawową rolą polskich przepisów ( ustawy i rozporządzeń) jest wprowadzenie wymagań technicznych do wykonywania wymagań technicznych ADR do transportu krajowego i wskazanie właściwych władz, tj. jednostek wyznaczonych do wykonywania badań towarów, opakowań, cystern, szkolenia kierowców itp. 15. Polskie przepisy zostały oparte o wymagania międzynarodowe co umożliwiło podniesienie poziomu bezpieczeństwa przewozów poprzez zastosowaniu międzynarodowych standardów technicznych, stałego doskonalenia przepisów, stosowanie tych samych wymogów w transporcie krajowym i międzynarodowym. Bezpieczeństwo ruchu drogowego ma wymiar lokalny, regionalny, krajowy i ponadnarodowy dlatego tak istotne są porozumienia międzynarodowe. Przepisy krajowe nie mogą naruszać zasady Umowy ADR o spełnieniu wymagań dotyczących ich klasyfikacji, pakowania, oznakowania, dokumentacji oraz konstrukcji i wyposażenia pojazdu. W praktyce oznacza to łatwiejszą identyfikację towarów, spójny system regulacji prawnych, a przede wszystkim przyjazny system dla użytkownika. Przewozy drogowe towarów niebezpiecznych w Polsce szacowane są na około 3,5 mld tkm rocznie. Stanowi to około 5% udziału w całości takich przewozów w UE i sytuuje Polskę na 6 pozycji wśród państw Unii po Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Francji i Wielkiej Brytanii. Zarówno w Polsce, jak też w pozostałych państwach UE, ponad połowę towarów stanowią materiały ciekłe zapalne przewożone na krótkich odcinkach w ruchu krajowym. 10

11 Zasady postępowania przewożąc towary niebezpieczne są regulowane poprzez wiele rozporządzeń (o których była mowa w rozdziale 1.2). Jednym z przykładów jest według art ustawy z dnia 28 października 2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych Przewóz niektórych towarów niebezpiecznych podlega obowiązkowi zgłoszenia do komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej 10 zgłoszenia towarów przez nadawcę, przewoźnika lub właściciele placówki Straży Granicznej. Odpowiedzialnym za przewóz materiałów niebezpiecznych jest wojewoda Ustawa informuje o terminach i warunkach zgłaszania tych towarów. Określa wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z przewozem, również organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli. Kolejnym istotnym Rozporządzeniem określającym okresowe ograniczenia oraz zakazy ruchu pojazdów i zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 12ton, z wyłączeniem autobusów 19. Klasyfikacja towarów niebezpiecznych Wszystkie przedmioty lub substancje posiadające cechy materiałów niebezpiecznych (łatwopalne, żrące, trujące, niebezpieczne dla środowiska itp.) muszą być identyfikowane, klasyfikowane i nazwane unikatowymi standardowymi nazwami używanymi w przepisach umowy ADR o przewozie towarów niebezpiecznych. Zgodnie z ADR rozróżnia się następujące klasy towarów niebezpiecznych: Klasa 1 Materiały i przedmioty wybuchowe Klasa 2 Gazy Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne Klasa 4.1 Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone Klasa 4.2 Materiały samozapalne Klasa 4.3 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne Klasa 5.1 Materiały utleniające Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne 10 Tamże. 15 Tamże, s Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 31 lipca 2007r. w sprawie okresowych ograniczeń oraz zakazu ruchu niektórych pojazdów na drogach. 11

12 Klasa 6.1 Materiały trujące Klasa 6.2 Materiały zakaźne Klasa 7 Materiały promieniotwórcze Klasa 8 Materiały żrące Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne 20 Materiały niebezpieczne objęte tytułem klasy definiowane są na podstawie ich właściwości do odpowiedniej klasy. Przypisanie materiałowi lub przedmiotowi niebezpiecznemu jednego lub kilku zagrożeń dodatkowych dokonuje się na podstawie kryteriów klasy lub klas odpowiadających tym zagrożeniom, wymienionym odpowiednio w przepisach ADR. Każdy materiał lub przedmiot zapakowany w określone opakowanie może być zaklasyfikowany tylko do jednej grupy zgodności, jest to związane z badaniem prowadzącym do ustalenia kodu klasyfikacyjnego 21. Warunkiem bezpiecznego przewozu jest prawidłowa klasyfikacja. Za prawidłową klasyfikację odpowiada nadawca towaru. Dane klasyfikacyjne muszą być wpisane do dokumentacji przewozowej. Klasyfikacja stanowi podstawę właściwego doboru opakowania i pojazdu. Dokonując klasyfikacji danego materiału należy brać pod uwagę miedzy innymi jego właściwości takie jak stan skupienia, temperatury zapłonu czy temperatury wrzenia, własności toksyczne, żrące, oddziaływanie na środowisko itp. Klasyfikację materiałów i przedmiotów wybuchowych (klasa 1) przeprowadza Wojskowy Instytut Techniki i Uzbrojenia. Klasyfikację materiałów promieniotwórczych (klasa 7) przeprowadza Państwowa Agencja Atomistyki. Klasyfikację pozostałych materiałów i przedmiotów niebezpiecznych przeprowadza Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie. Każdy z materiałów posiada własną pozycję oznaczoną czteroliterowym numerem UN- czyli numery rozpoznawcze, identyfikujące dane substancje np.: UN benzyna, klasa zagrożenia 3 UN 2915 substancje radioaktywne, klasa zagrożenia Numer UN został ustalony przez Centralny Komitet Narodów Zjednoczonych jest przydzielony do jednej z grup pakowania (PG). Są one zazwyczaj na tablicach niebezpieczeństw, które umieszczane są na pojazdach podczas transportu. Te informacje są niezwykle ważne dla służb ratunkowych, aby 20 Umowa ADR obowiązująca od dnia 1stycznia roku (załącznika A, cz.2, dział 2.1). 21 W. Drewek, Identyfikacja obowiązujących przepisów dotyczących procedur transportu materiałów niebezpiecznych transportem samochodowym w Unii Europejskiej, Logistyka 6/2010, Poznań, s A. Janczak, Transport ADR klasyfikacja towarów niebezpiecznych,

13 przy wypadkach z materiałami niebezpiecznymi szybko określić potencjał niebezpieczeństwa substancji i wprowadzić właściwe sposoby postępowania. System GSH (Global Harmonized System- Globalny System Zharmonizowany) zawiera ujednolicone kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia i środowiska, w tym także zagrożeń związanych z właściwościami fizycznymi chemikaliów. Określa również zasady informowania o zagrożeniach, zawiera wymogi dotyczące oznakowania. Oznakowanie poszczególnych klas materiałów niebezpiecznych przedstawia się następująco: Klasa 1 substancje i przedmioty wybuchowe Są wrażliwe na uderzenie i/lub tarcie i/lub ogrzewanie pod zamknięciem. Mogą powodować wybuch masowy, rozrzut odłamków, intensywny ogień/promieniowanie cieplne, świecenie, uk lub wydzielanie dymu. Niewielkie zagrożenie wybuchem i pożarem ( 1.4) Nalepka ostrzegawcza dla podklasy Klasa 2 Gazy Gazy palne (2.1), gazy niepalne i nietrujące (2.2), gazy trujące (2.3)

14 Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne Klasa 4. Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone (4.1), materiały samozapalne (4.2), materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne (4.3), Klasa 5.1 Materiały utleniające, Klasa 5.2 nadtlenki organiczne Klasa 6.1 Materiały trujące Klasa 6.2 Materiały zakaźne 14

15 Klasa 7 Materiały promieniotwórcze Klasa 8 Materiały żrące Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne. Dodatkowo ustalono oznakowanie produktu niebezpiecznego dla środowiska Rysunek 1. Znaki ostrzegawcze dla towarów niebezpiecznych Źródło:

16 ROZDZIAŁ II PRZEWOZY PŁYNNYCH TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Przewozy płynnych towarów niebezpiecznych wymagają specjalistycznych środków transportu i opakowań by spełnić ogół wymogów bezpieczeństwa. Osoby uczestniczące w przewozie takich towarów muszą posiadać niezbędne certyfikaty, zaświadczenia, odbyć szkolenia. Jest to praca bardzo odpowiedzialna wymagająca doświadczenia i wiedzy, znajomości rygorystycznych przepisów przez przewoźnika, nadawcę i odbiorcę oraz innych osób biorących udział całym procesie transportowym Spośród całej gamy towarów niebezpiecznych najwięcej transportuje się paliw płynnych, bowiem około 70% wszystkich przewozów. Roczny przewóz paliw płynnych szacuje się na około 100 mln ton. W związku z tym obserwuje się również najwięcej wypadków z udziałem klasy 3. Większość zdarzeń i wypadków ma miejsce podczas czynności związanych z załadunkiem lub rozładunkiem towarów niebezpiecznych, natomiast mniejsza liczba zdarzeń przypada na czynności związane z przewozem. W tej sytuacji działania zmierzające do ograniczenia ryzyka katastrofy na Polskich drogach i zapewnienie bezpieczeństwa przewozu, są niezbędne 23. Niezbędna jest znajomość i umiejętność wdrażania wszystkich wymogów określonych w przepisach. Opakowania dla towarów niebezpiecznych Dobór właściwego opakowania jest podstawowym warunkiem bezpiecznego transportu i magazynowania. We wszystkich rodzajach transportu powinny być wyłącznie używane opakowania oznakowane symbolem opakowaniowym ONZ. Prawo umieszczania takiego symbolu na produkowanych seryjnie opakowaniach uzyskuje jedynie ten producent, który przedstawił właściwym organom władzy prototyp określonego rodzaju opakowania, który uzyskał pozytywną ocenę na podstawie wykonanej serii badań. Rodzaje badań i sposób ich przeprowadzenia określają przepisy ADR w dziale Opakowanie materiałów niebezpiecznych w świetle przepisów ADR powinno być takie, aby nie stwarzało zagrożenia w normalnych warunkach przewozu, a także w wypadku 23 M. Nader, S. Bęczkowska, Zintegrowane systemy zarządzania jakością w transporcie towarów niebezpiecznych., Logistyka 4/2009, Poznań, s B. Hancyk, Kryteria doboru opakowań dla przewożonych materiałów niebezpiecznych - cz. II 3/2008, Instalator Polski, Rynek chemiczny. 16

17 niewielkiej awarii, powinno być wykonane i zamykane w taki sposób, aby podczas przewozu w normalnych warunkach, na skutek wibracji, działania chemicznego, zmiany temperatury, wilgotności lub ciśnienia żaden materiał niebezpieczny nie może uszkodzić zewnętrznej części opakowani lub do jego wyraźnego osłabienia 25. Opakowania podzielono według pojemności : Tabela 3. Rodzaj i opis opakowania RODZAJ OPAKOWANIA Wskazany wraz z numerem instrukcji pakowania P (Packaging) IBC (Intermediate Bulk Container) R (RID/ADR) LP (Large Packaging) brak symbolu OPIS opakowania o pojemności do 450 litrów / 400kg netto (np. bębny, skrzynie, kanistry) duże pojemniki do przewozu luzem (DPPL) o pojemności nie większej niż 3000 litrów opakowania metalowe lekkie o pojemność do 40 litrów/ 50kg netto duże opakowania o objętości nie większej niż 3m 3, składające się z opakowania zewnętrznego zawierającego przedmioty lub opakowania wewnętrzne o łącznej masie przekraczającej 400kg lub 450 litrów pojemności przewóz opakowań jest zabroniony Źródło: K. Grzegorczyk, R. Buchcar,Towary niebezpieczne. Transport z praktyce,s.18 Prawidłowo opakowane sztuki towarów niebezpieczne muszą zawierać: oznakowanie zawartości, dokument w postaci Certyfikatu klasyfikacyjnego zawiera m.in. niezbędny numer UN dla wysyłanego materiału, kierujący nadawcę do właściwej pozycji w tabeli A w dziale 3.2 ADR. W kolumnie (8) tej pozycji znajdują się kody wymaganej instrukcji pakowania (przepis ADR 4.1.4) 24. Kolejnym oznakowaniem są umieszczone nalepki ostrzegawcze, znak materiał zagrażający środowisku - w przypadku rzeczywistego zagrożenia. Ważnym elementem opakowania z cieczami są strzałki kierunkowe, 25 W. Drabek. Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów niebezpiecznych w ruchu samochodowym,logistyka 6/2010, Poznań, s.6. 17

18 oznakowanie opakowania 26, powinno mieć trwałe i czytelne oznakowanie o odpowiednich wymiarach, umieszczone w takim miejscu, aby było dobrze widoczne, ostrzegało i informowało o istniejącym zagrożeniu 27. Każde opakowanie powinno mieć znakowanie zawierające symbol potwierdzające, że prototyp opakowania przeszedł z wynikiem pozytywnym określone badania i jest dopuszczone do przewozu towarów niebezpiecznych, kod rodzaju opakowania (np., bęben, kanister, worek, skrzynia ), kod materiału opakowania (np., papier, tworzywo, metal, drewno, szkło ), kod grupy pakowania (wytrzymałość opakowania- trzy grupy pakowania materiały stwarzające duże, średnie lub małe zagrożenia), gęstość, ciśnienie cieczy, miesiąc, rok produkcji, znak państwa dopuszczającego opakowanie, numer rejestracyjny i nazwa lub znak producenta, obciążenie (wytrzymałość na spiętrzenie). Sztuki przesyłki zaopatrzone w różne nalepki ostrzegawcze mogą być ładowane i pakowane razem do tego samego opakowania, pojazdu lub kontenera, gdy jest to dozwolone odpowiednimi przepisami Umowy ADR 21. Jeśli numery UN i nalepki, wymagane dla towarów zawartych w opakowaniu zbiorczym, nie są widoczne, to należy je umieścić na tym opakowaniu wraz z napisem OPAKOWANIE ZBIORCZE a w transporcie międzynarodowym dodatkowo w języku angielskim, francuskim lub niemieckim. Innym rodzajem opakowań są cysterny stałe, odejmowalne lub baterie. Jeżeli opakowania są napełniane materiałami ciekłymi, należy pozostawić wolną przestrzeń gwarantującą, że nie nastąpi ubytek cieczy, ani trwałe odkształcenie opakowania w wyniku powiększenia się objętości cieczy pod wpływem temperatury, które mogą wystąpić podczas przewozu. Opakowanie nowe, wyremontowane, wielokrotnego użytku lub po renowacji powinno z wynikiem pozytywnym przejść odpowiednie badania zgodnie z przepisami ADR. Przed napełnieniem i oddaniem do przewozu każde opakowanie powinno być sprawdzone i uznane 21 Tamże, s Tamże. 26 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009r w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 5, poz. 439) 27 Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy instytut Badawczy, 18

19 za wolne od wad, zanieczyszczenia lub innych uszkodzeń. Każde opakowanie wskazujące oznaki zmniejszenia wytrzymałości w porównaniu z zatwierdzonym typem konstrukcji, nie powinno być używane. Sposoby przewozu płynnych towarów niebezpiecznych Czynności przewozowe Odpowiedzialnym za przewóz materiałów niebezpiecznych jest wojewoda. Podczas przewozu ich (wg ADR) należy zgłosić to do komendanta wojewódzkiego Policji oraz komendanta wojewódzkiego państwowej Straży Pożarnej. W zgłoszeniu należy przedstawić następujące dane: numer rozpoznawczy towaru niebezpiecznego i jego nazwę (zgodnie z umową ADR), numer klasy oraz, o ile występuje numer grupy pakowania, numer podklasy oraz literę grupy zgodności zgodnie z umową ADR, ilość towaru i sposób jego przewozu odpowiednio w cysternie, luzem lub w sztukach przesyłki, planowane miejsce i czas rozpoczęcia przewozu, planowaną trasę przewozu, odpowiednio imię, nazwisko i miejsce zamieszkania albo nazwę i siedzibę oraz adres przewoźnika, nadawcy i odbioru towaru. Tego zgłoszenia dokonuje się w terminie nie krótszym niż 5 dni przed rozpoczęciem przewozu, jeżeli przewóz rozpoczyna się w kraju lub przed zezwoleniem na wjazd pojazdu z materiałem niebezpiecznym na terytorium RP, jeżeli przewóz rozpoczyna się za granicą właściwa graniczna placówka kontrolna Straży Granicznej. Nadawca towarów niebezpiecznych jest zobowiązany dostarczyć do przewozu tylko takie przesyłki, które spełniają wymagania ADR. Powinien on w szczególności: upewnić sie, ze towary niebezpieczne są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR, zaopatrzyć kierowcę w informacje i dane oraz, jeżeli to konieczne, w wymagane dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące (certyfikat pakowania kontenera, zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa itd.), pisemna instrukcje dla kierowcy, 19

20 używać wyłącznie opakowań, dużych opakowań i dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL), które są dopuszczone i odpowiednie do przewozu danych materiałów oraz posiadają oznakowanie wymagane przez ADR, stosować sie do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych, zapewnić, aby nawet próżne nie oczyszczone pojazdy i duże lub małe kontenery były odpowiednio oznakowane i posiadały wymagane nalepki ostrzegawcze 20. Przewoźnik, przyjmując do przewozu towary niebezpieczne, musi dopełnić kilku obowiązków, które narzuca mu prawo, m.in.: upewnić się, czy ma prawo przewozić takie materiały, czy dysponuje odpowiednim sprzętem, sprawdzić wzrokowo, czy ładunek jest dobrze zapakowany, sprawdzić, czy pojazd, pojazdy nie są przeciążone, sprawdzić, czy materiały są prawidłowo sklasyfikowane i oznaczone, upewnić się, że materiały niebezpieczne są prawidłowo oznaczone, upewnić się, czy pojazd jest prawidłowo oznakowany, upewnić się, czy ładunek zgłoszono do przewozu odpowiednim organom administracji i ewentualnie dokonać takiego zgłoszenia ( o ile wymagają tego przepisy ADR), upewnić się, czy kierowca jest odpowiednio przeszkolony, czy posiada świadectwo ADR, sprawdzić czy jednostka transportowa posiada o odpowiednie dokumenty 20 Do kierowania pojazdem przewożącym towary niebezpieczne [ ] uprawniona jest osoba, która ukończyła 21 rok życia 10, posiada świadectwa ADR, które dokumentuje jego znajomość przepisów w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych i okazywać je na żądanie organów lub osób uprawnionych do przeprowadzania kontroli. Kierowca według rozporządzenia musi przejść odpowiednie szkolenia 28. Kierowca, który jest odpowiedzialny na przewożony towar musi posiadać: dokument przewozowy, zawierający opis każdego z przewożonych towarów niebezpiecznych, w szczególności jego numer rozpoznawczy, nazwę i ilość, 10 Tamże, 20 Tamże, Dział Tamże, s Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla kierowców przewożących towary niebezpieczne (Dz.U.2005 Nr 187 poz.1571). 20

21 instrukcje pisemne (z listą wyposażenia awaryjnego i ochron osobistych) na wypadek awarii dotyczące wszystkich przewożonych towarów niebezpiecznych, zgodnie z zakresem, formą i językiem określonymi przez umowę ADR(rozdz.5.4.3). Obsługa cystern przez kierowcę związana z ich napełnianiem lub opróżnianiem wymaga dodatkowych uprawnień związanych z egzaminem wykonywanym przez TDT (Transportowy Dozór Techniczny) 29. Napełniający powinien: upewnić się przed napełnieniem, że stan techniczny cysterny jak i wyposażenie są w dobrym stanie, upewnić się, że w przypadku pojazdów-cystern, pojazdów-baterii, cystern odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerów-cystern oraz MEGC, nie został przekroczony termin ich następnego badania, napełniać cysterny jedynie materiałami, które są dopuszczone do przewozu w tych cysternach, stosować się, przy napełnianiu cysterny, do wymagań dotyczących załadunku, przestrzegać, podczas napełniania cysterny, określonych dla danego materiału maksymalnego dopuszczalnego stopnia napełnienia lub maksymalnej dopuszczalnej masy zawartości na litr pojemności cysterny, sprawdzić szczelność zamknięć cysterny, po jej napełnieniu, zapewnić, aby na zewnętrznej powierzchni napełnionej cysterny, nie było pozostałości ładowanego materiału, zapewnić, aby zostały umieszczone wymagane przepisami tablice barwy pomarańczowej oraz nalepki ostrzegawcze na cysternach, a także innych pojemnikach służących do przewozu 25. Załoga pojazdu ma obowiązek uzgodnienia i rozpoznania zagrożeń z przewoźnikiem, które związane są z przewożonymi towarami, a także uzgodnić czynności i działania, które należy podjąć w razie wypadku lub zagrożenia 25. Obowiązkiem kierowcy jest nadzór nad właściwym załadunkiem i zabezpieczeniem towaru, oznakowaniem pojazdu odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi. 29 M. Różycki, Praktyka Przewozu w Cysternach, kwartalnik, Towary niebezpieczne, s.11 21

22 Umowa ADR (dział 7) reguluje również obowiązki załadowcy oraz pakującego, którzy miedzy innymi odpowiadają za sprawdzenie stanu opakowań. Bardzo ważną rolę w pełni doradca ds. przewozu towarów niebezpiecznych. Do zadań doradcy należy w szczególności: doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych, stwierdzanie zgodności realizacji przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie i umowie ADR, sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorcy w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych oraz z czynności z tym związanych, sporządzanie raportów powypadkowych, jeżeli w związku z przewozem towarów niebezpiecznych doznały obrażeń osoby, wystąpiła szkoda majątkowa lub nastąpiło skażenie środowiska. Do takich działań zobowiązuje Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10 maja 2005r. w sprawie upoważnienia Dyrektora Dozoru Technicznego do wykonywania niektórych czynności administracyjnych wynikających z przepisów Umowy europejskiej ADR 30. Przewożąc ładunek trzeba podjąć szczególne starania o to by nie ulegał samoistnie zmianie położenia, np. poprzez użycie pasów spinających, przesuwanych przegród, regulowanych podpór, poduszek powietrznych i urządzeń przeciwpoślizgowych. Próżne, nieoczyszczone opakowania (w tym DPPL) powinny być zamknięte i oznakowane tak jak w stanie napełnionym 12. Otwieranie opakowań z towarem niebezpiecznym może dokonywać osoba z uprawnieniami. W procesie transportu paliw płynnych, ale także i innych towarów niebezpiecznych stawiane są dodatkowe wymagania takie jak: miejsce parkowania, czas parkowania oraz zakres czynności formalnych w przypadku przedłużenia czasu parkowania, uzależnione od przewożonego towaru. W przypadku zatrzymania pojazdu poza parkingiem czas postoju cysterny lub kontenera cysterny powinien być ograniczony do minimum. Ponadto obsługa parkingu powinna być powiadomiona o właściwościach materiału niebezpiecznego. Istnieją 30 Zarządzenie Nr 16 Ministra Infrastruktury z dnia 10 maja 2005r. w sprawie upoważnienia Dyrektora Dozoru Technicznego do wykonywania niektórych czynności administracyjnych wynikających z przepisów Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz. Urz. MI Nr 6, poz Tamże, s

23 również ścisłe przepisy dotyczące środków ostrożności związanych z przygotowaniem pojazdu do przewozu towarów niebezpiecznych: czyszczenia cysterny po wyładunku poprzedniego ładunku, przed załadunkiem przedmiotów przeznaczonych do przewozu. W pojeździe przeznaczonym do przewozu paliw płynnych mogą znajdować się tylko osoby upoważnione do uczestnictwa w przewozie, w tym kierowcy jeden lub dwóch 31. Techniczne środki transportu do przewozu paliw płynnych ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki cystern Umowa ADR w dziale 1.2 podaje dokładne definicje dla następujących pojęć: Cysterna pojecie ogólne - oznacza zbiornik wraz z jego wyposażeniem obsługowym i konstrukcyjnym. Określenie to użyte samodzielnie może oznaczać kontenercysternę, cysternę przenośną, cysternę odejmowalną lub cysternę stałą czy też wieloelementowy kontener do gazu, zgodnie z odrębnymi definicjami, Cysterna do przewozu odpadów, napełniana podciśnieniowo oznacza cysternę stałą, cysternę odejmowalną, kontener-cysternę lub cysternę typu nadwozie wymienne używaną głównie do przewozu odpadów niebezpiecznych, o specjalnych cechach konstrukcyjnych lub wyposażeniu ułatwiających załadunek i rozładunek odpadów, Cysterna odejmowalna oznacza cysternę, inną niż cysterna stała, kontenercysterna albo element pojazdu-baterii lub MEGC, o pojemności większej niż 450 litrów, która nie jest zaprojektowana do przewozu materiałów bez ich rozładunku, a jej przenoszenie odbywa się zazwyczaj w stanie opróżnionym, Cysterna przenośna oznacza cysternę multimodalną o pojemności większej niż 450 litrów, (zgodną z przepisami ADR lub przepisami Kodeksu IMDG), wskazaną w instrukcji cysterny przenośnej (kod T), Cysterna stała oznacza cysternę o pojemności większej niż 1000 litrów, która jest trwale połączona z pojazdem (który w tym wypadku staje się pojazdem-cysterną) lub stanowi integralną część ramy takiego pojazdu, Cysterna typu wymienne nadwozie" uważana jest za kontener-cysternę, Cysterna zamknięta hermetycznie oznacza cysternę, której otwory są zamknięte hermetycznie i która nie jest wyposażona w zawory bezpieczeństwa, płytki bezpieczeństwa 31 S. Bęczkowska, P. Bęczkowski, Organizacja i technologia transportu towarów niebezpiecznych na przykładzie przewozu paliw płynnych 31, Logistyka 4/2009, s.3, 6. 23

24 lub inne podobne urządzenia. Cysterny wyposażone w zawory bezpieczeństwa poprzedzone płytkami bezpieczeństwa uważa się za zamknięte hermetycznie, Największa liczba przewozów w tym również paliw płynnych, odbywa się przy użyciu cystern stałych. Można je podzielić. PODZIAŁ CYSTERN STAŁYCH ZE WZGLĘDU NA PRZEZNACZENIE ZE WZGLĘDU NA ZŁOŻONOŚĆ KONSTRUKCJI - gazów skroplonych - do paliw płynnych i ropopochodnych - do towarów chemicznych - do mas bitumicznych - samojezdne - przyczepiane Rysunek 2. Podział cystern stałych Źródło: na podstawie S. Bączkowska, P. Bęczkowski organizacja i technologia transportu towarów niebezpiecznych na przykładzie przewozu paliw płynnych, Logistyka 4/2009, s.3. W przypadku przewozu dużych ilości paliw płynnych transportem drogowym w cysternach stawiane są wysokie wymagania dla osprzętu, zaworów spustowych i nalewowych zaworów bezpieczeństwa oraz czujników napełniania. Cysterna powinna być napełniana tylko takimi materiałami, które są dopuszczone w umowie ADR. Cysterna powinna spełniać wszystkie wymagania techniczne i powinna być sprawna (umowa ADR, rozdział ). Każdy użytkownik cysterny powinien ściśle przestrzegać zasad przy napełnianiu dokładnie opisano je w części 4 umowy ADR. Cysternę należy napełniać cysternę zgodnie z instrukcją producenta cysterny z uwzględnieniem danych na tabliczce znamionowej. Przed przystąpieniem do napełniania właściwego cysterny należy: jednostkę transportową ustawić na twardym i równym podłożu i unieruchomić za pomocą hamulca pomocniczego, 24

25 wyłączyć silnik i wyłącznik akumulator, ustawić gaśnice do natychmiastowego użycia, podłączyć uziemienie cysterny ze stałym miejscem uziemienia. Po napełnieniu właściwym cysterny należy: sprawdzić, czy wszystkie zawory są zamknięte, odłączyć i zwinąć przewód uziemienia oraz umieścić go w jego stałym miejscu, gaśnice umieścić na ich stałym miejscu, przed odjazdem sprawdzić stan cysterny. W stanie do jazdy cysterna powinna być napełniona, co najmniej w 80 % albo mniej niż w 20 %. Podczas opróżniania cysterny postępuje się analogicznie. Do przewozu paliw stosuje się cysterny o przekroju kufrowym. Zaletą tej konstrukcji jest znacznie niżej położony środek ciężkości o ponad trzydzieści cm w stosunku do cystern o innych przekrojach np. okrągłym i eliptycznym przedstawionym na rys. 3. Rysunek 3. Cysterna do przewozu paliw płynnych (o przekroju kufrowym) Źródło: Paweł Szostak Krzysztof Kowalski Cysterny ich przeznaczenie i konstrukcja Cysterny o przekroju kołowym, głównie stosowane są do przewozu materiałów o malej gęstości. Przekrój owalny i kuferkowy są stosowanie do zbiorników niskociśnieniowych Przekrój zbiornika ma wpływ na stateczność ruchu i położenie środka masy pojazdu. Pod tym względem przekrój owalny i kuferkowy, pomimo wyższych kosztów 25

26 wytwarzania, ma bardziej korzystne cechy niż kołowy, ponieważ przyczynia się do obniżenia wysokości środka masy pojazdu 32. Rysunek 4. Cysterna o przekroju kołowym do przewozu paliw gazowych Źródło: Paweł Szostak Krzysztof Kowalski Cysterny ich przeznaczenie i konstrukcja Niezależnie od rodzaju i kształtu cysterny załadowany towar niebezpieczny nie powinien wchodzić w reakcje ze zbiornikiem cysterny, uszczelnieniami, armaturą oraz osłoną ochronna i nie powinien wpłynąć na osłabienie konstrukcji cysterny. 32 L. Prochowski, A. Żuchowski, Technika transportu ładunków,wki Ł.Warszawa 2009r, s

27 Rysunek 5. Położenie środka ciężkości w zależności od rodzaju zbiornika Źródło: S. Głowacka,: Analiza badan stateczności bocznej cystern do przewozu towarów niebezpiecznych zagadnienia wybrane. Prace Naukowe Politechniki Radomskiej -Transport Nr 1(24)/2006, Radom 2006, s Podstawowe zespoły i układy cystern do przewozu paliw płynnych to: zbiornik, system napełniania i opróżniania, układ wentylacji, układ dystrybucyjno- pomiarowy, izolacja termiczna, włazy zintegrowane z zaworami i czujnikami (pokrywy), wyposażenie bezpieczeństwa, wyposażenie uzupełniające. Przyczepa jest tak montowana na podwoziu naczepy, że podczas transportu ma położenie lekko pochylone ( tylnia część jest niżej). Zbiornik cysterny wewnątrz może być podzielony na kilka komór. Każda komora może być wypełniona innym płynem. To pozwala przewozić kilka odmian paliwa w poszczególnych komorach jednej cysterny. Do każdej z komór powinien być wziernik lub wskaźnik do oceny ilości cieczy w komorze. Poszczególne komory mają właz z pokrywą i umieszczonym w niej zaworem oddechowym oraz bezpiecznikiem przeciwogniowym. Zawór oddechowy jest ważnym elementem każdej komory zbiornika ponieważ jego zadaniem jest umożliwienie wyrównania ciśnienia wewnątrz zbiornika z poziomem ciśnienia wewnątrz zbiornika z poziomem ciśnienia atmosferycznego. Cysterna jest wyposażona w instalację zamkniętego obiegu oparów paliwa oraz system 27

28 zabezpieczający przed przepełnieniem, z czujnikami pneumatycznymi lub optoelektrycznymi. Szafy armaturowe, osłaniające urządzenia pomiarowe oraz pompę, są rozmieszczone z boków lub przy dennicy cysterny 33. Poważnym zagrożeniem jest zanieczyszczenie przewożonego ładunku z powodu niedokładnego oczyszczenia zbiornika po poprzednim transporcie. W celu uniknięcia tych zagrożeń pojazdy zbiornikowe są myte w specjalnych myjniach. Procedury mycia powinny być dostosowane zarówno do wymagań wynikających z właściwości przewożonego ładunku, jak i stosowanych technologii oczyszczania zbiorników. Instrukcja mycia obejmuje wymagania względem każdego elementu procesu czyszczenia (mycie wewnątrz, mycie zewnątrz, płukanie i suszenie). Procedura mycia jest zwykle ustalona na podstawie listu przewozowego po ostatnim przewożonym produkcie, który kierowca powinien okazać w myjni. Kierowca powinien także poinformować o właściwościach przewożonego ładunku, stanie zbiorników i armatury oraz ewentualnych resztkach w zbiornikach. Kierowca dokonuje kontroli umycia pojazdu. Po pozytywnym wyniku tej kontroli następuje zaplombowanie zbiorników za pomocą linki celnej. Następnie kierowca uzyskuje Certyfikat mycia, w którym opisana jest procedura mycia, z uwzględnieniem rodzaju i właściwości środków myjących, liczba umytych komór, nazwa i dane firmy myjącej, data i godzina. Oznakowanie i wyposażenie pojazdów Pojazdy transportujące towary niebezpieczne w transporcie drogowym, poza niewielkimi wyjątkami, dotyczącymi ściśle określonych, małych ilości ładunku w pojeździe przewożącym sztuki przesyłki, powinny być oznakowane prostokątnymi tablicami koloru pomarańczowego, umieszczonymi z przodu i z tyłu pojazdu lub zestawu pojazdów (jednostki transportowej), pionowo, prostopadle do osi pojazdu. 33 Tamże, s

29 Rysunek 6. Tablica informacyjna umieszczona na pojazdach przewożących substancje niebezpieczne Źródło: W. Drewek, Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów niebezpiecznych w ruchu samochodowym, Logistyka 6/2010, s.13. Dla niektórych cystern i podczas przewozu luzem, mogą to być tablice z numerami zagrożenia ( w górnej części rysunku 3) i numerem UN (w dolnej części rysunku 3). Jeśli pojazd przewożący towar niebezpieczny luzem, kontener lub cysterna oznakowane są z przodu i z tyłu tablicami bez numerów, to na ich bokach dodatkowo muszą być tablice z numerami, odpowiednio do transportowanych ładunków. W przypadku cystern wielokomorowych tablice takie powinny być umieszczone na obu bokach na wysokości każdej z komór. 34 Rysunek 7. Tablica informacyjna umieszczona na pojazdach przewożących substancje niebezpieczne Źródło: W. Drewek, Charakterystyka przedsięwzięć związanych z organizacją transportu materiałów niebezpiecznych w ruchu samochodowym, Logistyka 6/2010, s.13. Tablice odblaskowe barwy pomarańczowej powinny mieć szerokość 400 mm i wysokość nie mniejszą niż 300 mm; powinny być otoczone czarnym obrzeżem o szerokości nie większej niż 15 mm. Tablice powinny być dobrze widoczne. Jeżeli, ze względu na wielkość lub konstrukcję pojazdu, powierzchnia dostępna do umieszczenia takich tablic jest zbyt mała, to ich wymiary mogą być zmniejszone do 300 mm szerokości, 120 mm wysokości i do 10 mm szerokości czarnego obrzeża. Tablice barwy pomarańczowej, które nie dotyczą przewożonych towarów niebezpiecznych lub ich pozostałości, powinny być zdjęte lub zakryte 34. Numer rozpoznawczy zagrożenia składa się z dwóch lub trzech cyfr, czasem poprzedzonych literą X. Cyfry najczęściej odpowiadają klasom zagrożeń stwarzanych przez ładunek i wskazują następujące zagrożenia: 34 K. Kociołek.Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych,

30 2 emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną, 3 zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający się, 4 zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się, 5 działanie utleniające (wzmagające palenie), 6 działanie trujące lub zakaźne, 7 działanie promieniotwórcze, 8 działanie żrące, 9 zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją, Powtórzenie pierwszej cyfry wskazuje na nasilenie opisanego przez nią zagrożenia. Jeżeli zagrożenie właściwe dla danego materiału może być wystarczająco określone jedną cyfrą, to po takiej cyfrze podaje się zero. Numer rozpoznawczy zagrożenia poprzedzony literą X oznacza, że materiał reaguje niebezpiecznie z wodą. W odniesieniu do takich materiałów gaszenie wodą może być stosowane jedynie za zgodą specjalistów. Pojazdy oznakowane tablicami pomarańczowymi, powinny dodatkowo być oznakowane nalepkami ostrzegawczymi: przewożące ładunek luzem w skrzyni ładunkowej na obu bokach i z tyłu pojazdu, przewożące ładunek luzem w kontenerze na obu bokach z przodu i z tyłu kontenera, przewożące ładunek w cysternie jednokomorowej na obu bokach i z tyłu cysterny, przewożące ładunek cysternie wielokomorowej na bokach każdej z komór nalepkami odpowiednio do zawartości komory i z tyłu cysterny odpowiednio po jednej z nalepek różnych wzorów występującej na oznakowaniu komór, przewożące ładunek w kontenerze-cysternie na obu bokach, z przodu i tyłu kontenera-cysterny, przewożące towary wybuchowe klasy 1. na obu bokach i z tyłu pojazdu, przewożące towary wybuchowe klasy 7. na obu bokach i z tyłu pojazdu 34. Pojazdy-cysterny, kontenery-cysterny, cysterny przenośne, specjalne pojazdy lub kontenery albo specjalnie wyposażone pojazdy lub kontenery, przewożące ciecze o temperaturze wyższej niż 100 o C lub ciała stałe o temperaturze wyższej, niż 240 o C, dla których wymagany jest znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze, powinny być zaopatrzone na obu bokach i z tyłu pojazdu, a w przypadku kontenerów, kontenerów-cystern 30

31 i cystern przenośnych - na obu bokach oraz z przodu i z tyłu - w znak w kształcie trójkąta o długości boku co najmniej 250 mm, w kolorze czerwonym, zgodny z poniższym wzorem: Rysunek 8. Znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze Pojazd i cysterna przewożące towary niebezpieczne muszą być oznaczone zgodnie z wieloma normami. Poza oznaczeniami wynikającymi z przepisów ADR (tablice z numerami, nalepki) na jednostce transportowej winny znaleźć się co najmniej następujące elementy: 1. Tabliczka pojazdu oznaczenie wynikające z prawa drogowego. 2. Tabliczka zgodna np. z ADR zatwierdzona przez producenta. Każda cysterna winna być wyposażona w metalową, odporną na korozję tabliczkę, trwale przymocowaną do cysterny w miejscu widocznym, łatwo dostępnym dla kontroli. Jeżeli tabliczki nie można przymocować do zbiornika w sposób trwały, to zbiornik powinien być oznakowany co najmniej danymi wymaganymi przez przepisy dotyczące budowy zbiorników ciśnieniowych. Dane te mogą być umieszczone bezpośrednio na ściankach samego zbiornika, jeżeli ścianki są tak wzmocnione, że wytrzymałość zbiornika nie będzie zmniejszona. Na tabliczce powinny być naniesione dane zależne od przeznaczenia cysterny. Najczęściej wymagane jest naniesienie poprzez stemplowanie lub w inny podobny sposób. numer zatwierdzenia typu, nazwa lub znak wytwórcy, numer fabryczny, rok produkcji, ciśnienie próbne (ciśnienie manometryczne), pojemność, a dla zbiorników wielokomorowych - pojemność każdej komory, temperatura obliczeniowa (tylko wtedy, gdy jest ona wyższa niż +50 C lub niższa niż -20 C), 31