Marek Marczewski Obraz statystyczny przestępstw z art. 202 k.k. (The offences of art. 202 from the point of view of statistics Summary)...

Transkrypt

1

2 Spis treści Wykaz skrótów...7 Wstęp...9 Jarosław Warylewski Pornografia próba definicji (Pornography an attempt of constructing a definition Summary)...11 Wiesław P. Tekely Zwalczanie pornografii na ziemiach polskich w dobie zaborów i w II RP (Fighting pornography on the territory of Poland during its partition and in the Second Polish Republic Summary)...30 Anna Przyborowska Klimczak Zapobieganie i zwalczanie pornografii w świetle dokumentów międzynarodowych (Countermeasures and prevention of pornography in the light of international documents Summary)...43 Marek Mozgawa, Patrycja Kozłowska Kalisz Analiza dogmatyczna przestępstw związanych z pornografią (zagadnienia podstawowe) (Dogmatic analysis of offences connected with pornography (the basic problems) Summary)...61 Marek Kulik Przestępstwa pornograficzne w ujęciu porównawczym (Pornographic offences in the comparative approach Summary)

3 Spis treści Wiesław Kozielewicz Przestępstwo produkowania i rozpowszechniania pornografii kwestie sporne w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego (The offence of producing and disseminating pornography the controversial problems in the light of the Supreme Court s decisions Summary) Marek Marczewski Obraz statystyczny przestępstw z art. 202 k.k. (The offences of art. 202 from the point of view of statistics Summary) Marek Mozgawa, Patrycja Kozłowska Kalisz Pornografia dziecięca w świetle badań empirycznych (aspekty prawnokarne) (Child pornography in the light of empirical research (penal law aspects) Summary) Magdalena Budyn Kulik Psychologiczne i społeczne następstwa konsumpcji pornografii (Psychological and social consequences of the consumption of pornography Summary) Filip Radoniewicz Pornografia w Internecie (aspekty wybrane) (Pornography on the Internet (selected problems) Summary)...227

4 Wykaz skrótów Akty prawne k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.k. z 1932 r. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 60, poz. 571) k.k. z 1969 r. ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.p.k. z 1928 r. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 33, poz. 313) pr. aut. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) StGB Strafgesetzbuch (niemiecki kodeks karny) TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) TUE Traktat o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30) Czasopisma OSNKW PiP Prok. i Pr. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Karna i Wojskowa Państwo i Prawo Prokuratura i Prawo 7

5 Wykaz skrótów Instytucje i organizacje CERN NASK SN SO UE UMCS WSiSW Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire (Europejska Rada Badań Jądrowych), obecnie Organisation Europeenne pour la Recherche Nucleaire (Europejska Organizacja Badań Jądrowych) w Genewie Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa Sąd Najwyższy Sąd Okręgowy Unia Europejska Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie Wymiar Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne (Unii Europejskiej) Inne ARPA DC DNS FTP GG HTML http IMAP IP ISO LAN MB NAT p2p POP3 SMTP www Advanced Research Project Agency (Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych) direct connect (bezpośrednie połączenie) domain name system (system nazw domen) file transfer protocol (protokół transferu plików) Gadu Gadu (komunikator internetowy) hypertext markup language (język znaczników hipertekstu) hypertext transfer protocol (protokół obsługujący sieć www) internet message access protocol (internetowy protokół pocztowy, następca POP3) Internet Protocol International Standard Organisation (Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna) local area network (sieć lokalna) megabajt network address translation (translacja adresów sieciowych) peer to peer (sieć komputerów równorzędnych) post office protocol version 3 (protokół odbioru poczty elektronicznej) simple mail transfer protocol (protokół przekazywania poczty elektronicznej) World Wide Web

6 Wstęp Dnia 13 grudnia 2010 r. odbyła się Lublinie konferencja naukowa pt. Pornografia, zorganizowana przez Katedrę Prawa Karnego Porównawczego UMCS w Lublinie w ramach kolejnego już II Lubelskiego Seminarium Karnistycznego. Prace zawarte w niniejszej książce przedstawiają naukowe rezultaty tej konferencji. Celem spotkania było zaprezentowanie różnorodnych problemów związanych z zagadnieniem pornografii w świetle różnych gałęzi prawa, oczywiście ze szczególnym akcentem położonym na elementy karnistyczne. W pierwszej części konferencji obradom przewodniczył Prezes Sądu Apelacyjnego w Lublinie Marek Wolski, a uczestnicy wysłuchali następujących referatów: prof. dr. hab. Jarosława Warylewskiego (Uniwersytet Gdański) pt. Pornografia próba definicji, doc. dr. Wiesława Tekely ego (UMCS) pt. Zwalczanie pornografii na ziemiach polskich w dobie zaborów i w II RP, prof. dr hab. Anny Przyborowskiej Klimczak (UMCS) pt. Przeciwdziałanie i zapobieganie pornografii w świetle dokumentów międzynarodowych oraz prof. dr. hab. Marka Mozgawy i dr Patrycji Kozłowskiej Kalisz (UMCS) pt. Analiza dogmatyczna przestępstw związanych z pornografią (zagadnienia podstawowe). W drugiej części seminarium obradom przewodniczył prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Lublinie Stanisław Rutkowski, a referaty wygłosili: dr Marek Kulik (UMCS) Przestępstwa «pornograficzne» w ujęciu porównawczym, sędzia Sądu Najwyższego Wiesław Kozielewicz Przestępstwo produkowania i rozpowszechniania pornografii kwestie sporne w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, dr Marek Marczewski (Instytut Wymiaru Sprawiedliwości) Obraz statystyczny przestępstw z art. 202 k.k.. W trzeciej części konferencji obradom przewodniczył mecenas Stanisław Estreich, a przedstawiono następujące wystąpienia: 9

7 Wstęp prof. dr. hab. Marka Mozgawy i dr Patrycji Kozłowskiej Kalisz (UMCS) pt. Pornografia dziecięca w świetle badań empirycznych (aspekty prawnokarne), dr Magdaleny Budyn Kulik (UMCS) pt. Psychologiczne i społeczne następstwa konsumpcji pornografii, mgr. Filipa Radoniewicza (UMCS) pt. Pornografia w Internecie (zagadnienia wybrane). W dyskusji uczestnicy II Lubelskiego Seminarium Karnistycznego wskazywali na niezwykłe zróżnicowanie analizowanej materii, podnosili wątpliwości co do zasadności zbyt częstego powoływania biegłych w sprawach o przestępstwa pornograficzne, rozważali wpływ polityków i oczekiwań społeczeństwa na prawnokarne uregulowania dotyczące pornografii oraz poruszyli kwestie pornografii w sztuce, kontratypu sztuki, granic między sztuką a pornografią i zakresu wolności artystycznej. W podsumowaniu dyskusji stwierdzono, że konferencja była bardzo dobrą okazją do wymiany poglądów dotyczących zróżnicowanych aspektów pornografii oraz dotyczyła problematyki złożonej i niezwykle interesującej, bez wątpienia zasługującej na dalsze badania (zarówno dogmatyczne, jak i empiryczne). Mam nadzieję, że niniejsze opracowanie, prezentujące wieloaspektowe rozważania w materii pornografii, zainteresuje Czytelników, a Lubelskie Seminarium Karnistyczne, które pozwolę sobie stwierdzić już na stałe wpisało się w kalendarium naukowych przedsięwzięć mających na celu zintensyfikowanie kontaktów między teorią a praktyką prawa, w kolejnych swoich odsłonach przyniesie równie interesujące tematy badawcze. Prof. dr hab. Marek Mozgawa

8 Pornografia próba definicji Jarosław Warylewski 1. Pojęcie pornografii czy też normatywne znamię treści pornograficzne (art. 202 k.k.) funkcjonują w dyskursie publicznym i mają znaczenie nie tylko przy dokonywaniu ocen społecznych lub moralnych, ale również przy karnoprawnej ocenie ludzkich zachowań. Dlatego też swego rodzaju spór o właściwe rozumienie (interpretację) tych pojęć od lat nie traci wiele ze swej aktualności, zwłaszcza że polski kodeks karny pojęć tych nie definiuje, a formułowane niekiedy stwierdzenie, że definicję taką możemy znaleźć w każdym komentarzu do kodeksu karnego, nawet jeżeli nie jest do końca fałszywe, to i tak nie rozwiązuje wszystkich problemów natury definicyjnej. Definicji faktycznie wskazać można wiele, konstruowanych wedle różnych metod i kryteriów, zawsze jednak pamiętać należy o ich raczej projektującym niźli regulującym charakterze i istniejącym marginesie wątpliwości co do desygnatów wyznaczanych treścią tych definicji w przypadkach trudnych, granicznych i wyjątkowych. Słusznie Marian Filar uważa, że problemy definicyjne biorą się m.in. stąd, że termin pornografia i znamię treści pornograficzne mają charakter ocenny. Zawsze więc ostateczna decyzja co do identyfikacji i wskazania desygnatów tych pojęć należeć będzie do podmiotu oceniającego, w szczególności do sądu, np. w przypadku stosowania art. 202 k.k. Dlatego też każda definicja pornografii czy też próba jej skonstruowania musi być traktowana nie jako uniwersalny i zobiektywizowany wzorzec, lecz jedynie jako narzędzie wspomagające w procesie dokonywania ocen. Zastrzec chciałbym, że opracowanie to w żadnej mierze nie pretenduje do rozwiązania czy choćby tylko przybliżenia problemów związanych z funkcjonowaniem i stosowaniem zakazów dotyczących pornografii 11

9 Jarosław Warylewski z art. 202 k.k. Nie będę się m.in. zajmował w nim ratio legis tych zakazów, weryfikacją tezy o szkodliwości pornografii ani propozycjami de lege ferenda dotyczącymi przepisów art. 202 k.k. Co najwyżej zmierzać będę do wyjaśnienia jednego ze znamion strony przedmiotowej tych zakazów. 2. Przed podjęciem próby zdefiniowania przeze mnie, nie po raz pierwszy zresztą 1, takich pojęć jak pornografia i treści pornograficzne z uwzględnieniem ich współczesnego kontekstu i rozumienia w początkach XXI wieku należy przybliżyć choć trochę kontekst historyczny i kilka uwag poświęcić funkcjonowaniu tych terminów w dawnej i obecnej doktrynie prawa karnego. Ludzka seksualność była wyrażana i prezentowana od czasów najdawniejszych i, podobnie jak dzisiaj, bez względu na cel twórcy mogła też podniecać bądź zawstydzać. Z epoki kamiennej (ok. 11 tys. lat p.n.e.) pochodzi relief naskalny odkryty w pobliżu Angles sur l Anglin (Francja), który przedstawia trzy nagie kobiety z wyraźnie zaznaczonymi organami płciowymi. Wizerunek kobiet przesycony jest zmysłowością, a obok nich stoi byk, symbol płodności 2. Jeszcze starszy (ok. 25 tys. lat p.n.e.) jest wizerunek nagiej kobiety o ogromnych piersiach odkryty w jaskini w Laussel oraz kamienna figurka Wenus z Willendorf (ok. 30 tys. lat p.n.e., zob. rysunek 1) 3. Wyraźny aspekt seksualny ma też tzw. czerwona figurka z Mauren (wykonana ok. 20 tys. lat p.n.e.) przedstawiająca kobietę z ogromnymi pośladkami, nad którymi umieszczony został fallus. W antycznej Grecji ustawiano tzw. hermy, które przedstawiały głowę mężczyzny i ogromnego penisa w stanie erekcji 4. Bogaty przegląd rysunków, rzeźb, budowli i innych obiektów przedstawiających męskie organy płciowe daje G.R. Scott w swojej książce poświęconej kultowi fallicznemu 5. Liczne przykłady starożytnych zabytków erotycznych i pornograficznych (ok. 300) pochodzących m.in. z Pompei i Herkulanum zgromadzono w Muzeum Archeologicznym w Neapolu. Przez wiele dziesiątków lat dostęp do specjalnie wydzielonego pomieszczenia, w którym się je przechowuje, był ograniczany lub całkowicie zakazany. W podobny sposób 1 Zob. m.in.: J. Warylewski, Przestępstwa seksualne, Gdańsk 2001, s. 254 i n.; tenże, Sprośne rysunki (w:) J. Zajadło (red.), Fascynujące ścieżki filozofii prawa, Warszawa 2008; tenże, Kodeks karny. Część szczególna, tom I. Komentarz do art , Warszawa Zob. R. Fester, M.E.P. König, Weib und Macht. Fünf Milionen Jahre Urgeschichte der Frau, Frankfurt 1988, s Obecnie przechowywana w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu. 4 Zob. A. Stewart, Art, Desire and the Body in Ancient Greece, Cambridge G.R. Scott: Phallic worship. A history of sex & sexual rites, London

10 Pornografia próba definicji Rysunek 1. Wenus z Willendorf postępowano z tzw. papirusem turyńskim, który jest przechowywany w Muzeum Egipskim w Turynie. Ten zabytek z II tysiąclecia p.n.e. zawiera cykl bardzo śmiałych scen erotycznych i jestem pewien, że wiele osób miałoby wątpliwości, czy uznać go za zabytek sztuki erotycznej czy za przykład starożytnej pornografii 6. Stwierdzenie, że seksualność była od samego początku przedmiotem ludzkiej ekspresji, znalazło się nawet w raporcie tzw. komisji Meesego (znanej z negatywnego nastawienia do publikacji erotycznych), która została powołana w Stanach Zjednoczonych przez prokuratora generalnego Edwina Meesego w 1985 r. na specjalne życzenie prezydenta Ronalda Reagana dla zbadania szkodliwości pornografii 7. Według raportu komisji z 1986 r. ślady tej ekspresji znajdują się głównie wśród zabytków antycznej Grecji i Rzymu. Wiele wieków przed narodzeniem Chrystusa pojawiły się na ateńskich i attyckich wazach wizerunki ukazujące w sposób bardzo wyrazisty stosunki homo i heteroseksualne, w tym analne i oralne 8. Brian McNair uważa, że pornografia w dzisiejszym rozumieniu tego 6 Zob. J.A. Omlin, Der Papyrus und seine satirisch erotischen Zeichnungen und Inschriften, Turyn Raport końcowy liczył 1960 stron, a koszty badań wyniosły dolarów. 8 Zob. Raport komisji z 1986 r., s