MAGNETIC SUSCEPTIBILITY STUDY OF SOILS IN THE AREA OF KRAKOW AS AN INDICATOR OF SOIL POLLUTION

Transkrypt

1 GÓRNICTWO I GEOLOGIA 01 Tom 7 zeszyt Anna WOJAS Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków BADANIE PODATNOŚCI MAGNETYCZNEJ GLEB NA OBSZARZE KRAKOWA JAKO WSKAŹNIKA ICH ZANIECZYSZCZENIA Streszczenie. Przedstawiono wyniki pomiarów podatności magnetycznej górnej warstwy gleby na obszarze Krakowa. Pomiary były wykonane w sieci x km. Na ich podstawie skonstruowano mapę kappametryczną gleb Krakowa. Na badanym obszarze występuje rozległa anomalia podatności w rejonie huty ArcellorMittal Poland S.A. Maksymalna wartość, wynosząca SI, prawie dziewięciokrotnie przewyższa otrzymaną średnią wartość podatności gleb Krakowa. Wysoka podatność magnetyczna gleb występuje w centrum miasta (50-10) 10-5 SI. Podwyższone własności magnetyczne gleby są związane przede wszystkim z emisją pyłów z zakładu przemysłowego i z niską emisją (kotłownie, paleniska domowe) na obszarze miasta. MAGNETIC SUSCEPTIBILITY STUDY OF SOILS IN THE AREA OF KRAKOW AS AN INDICATOR OF SOIL POLLUTION Summary. The results of magnetic susceptibility investigations of topsoil in the Krakow area have been presented. Measurements were made in x km network. On this basis the magnetic susceptibility map of soils in the Krakow has been constructed. In the study area, an extensive susceptibility anomaly occurs around ArcellorMittal Poland SA steel plant. The maximum value, up to SI is nearly nine times higher than the obtained average value of susceptibility of Krakow soils. The high soils magnetic susceptibility (50-10) 10-5 SI in the city centre is observed. Increased magnetic properties of soils are primarily associated with emission of dust from steel plant and with low-emission (boilers, home hearths) in the city. 1. Wstęp Gleba jest jednym z najważniejszych elementów środowiska naturalnego, bez którego istnienie roślin i zwierząt, a także egzystencja człowieka byłyby niemożliwe. Gleba jest naturalnym tworem wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej, powstałym ze zwietrzeliny skalnej, w wyniku oddziaływania na nią zmieniających się w czasie zespołów organizmów żywych i czynników klimatycznych, w określonych warunkach rzeźby terenu (Polskie Towarzystwo Gleboznawcze 1989). Glebę uznaje się za zanieczyszczoną (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 września 00 r.), gdy stężenie co najmniej jednej substancji przekracza wartość dopuszczalną. Wyjątkiem jest przekroczenie wartości dopuszczalnej stężenia substancji

2 88 A. Wojas w badanej glebie, wynikające z naturalnie wysokiej jej zawartości w środowisku. W Rozporządzeniu określono wartości dopuszczalne stężeń w glebie dla metali, takich jak: As, Ba, Cr, Zn, Cd, Co, Cu, Mo, Ni, Hg, Sn i Pb. Badanie stanu zanieczyszczenia gleby metalami ciężkimi jest możliwe m.in. dzięki badaniom jej podatności magnetycznej. Powszechność występowania w glebach tlenków żelaza i związana z nimi obecność metali ciężkich sprawia, że często anomaliom podatności magnetycznej gleb towarzyszą anomalie geochemiczne. Badania podatności magnetycznej są stosowane w badaniach zanieczyszczenia gleb z uwagi na znacznie krótszy czas uzyskiwania wyników w porównaniu z tradycyjnie przeprowadzanymi badaniami geochemicznymi (Strzyszcz et al. 1996). Dzięki wynikom szeroko prowadzonych badań magnetometrycznych gleb wiadomo, że w obszarach uprzemysłowionych wzrostowi podatności magnetycznej gleby towarzyszy wzrost zawartości w niej metali ciężkich, takich jak: Pb, Zn, Cd (Strzyszcz 1993, Magiera et al. 00, Magiera 004). Podatność magnetyczna gleby jest również uzależniona od czynników naturalnych (Evans & Hellen, 003), do których należy zaliczyć: rodzaj skały macierzystej i zwietrzeliny, procesy fizykochemiczne zachodzące w glebie, a także działalność bakterii. Jak wykazały badania, własności magnetyczne gleby na terenach zurbanizowanych i uprzemysłowionych są związane z obecnością w glebie cząstek ferrimagnetycznych, pochodzących z pyłów atmosferycznych, zwanych według nazewnictwa angielskiego technogennymi cząstkami magnetycznymi (Magiera et al., 009, Magiera et al., 011).. Stan gleb na obszarze Krakowa Emisje pyłów i popiołów lotnych pochodzące z zakładów przemysłowych są głównym źródłem zanieczyszczenia gleby. Zakładami szczególnie uciążliwymi w rejonie Krakowa są: zakład przemysłowy ArcelorMittal Poland S.A. zlokalizowany we wschodniej części Krakowa, przedsiębiorstwa energetyki cieplnej: Elektrociepłownia Kraków S.A., położona na wschód od centrum miasta, oraz Elektrownia Skawina S.A., znajdująca się w Skawinie, poza południowo - zachodnią granicą administracyjną miasta (rys. 1).

3 Badanie podatności magnetycznej gleb na obszarze Krakowa 89 N Dłubnia 3 1 Kryspinów Wisła Rudawa 1 Wilga Białucha Staw Płaszowski Zalew Bagry Drwina Długa 1 3 Wisła Skawinka 3 1 km Legenda: Legend: granica miasta urban border ulice główne main streets rzeki rivers Możliwe źródła zanieczyszczeń: Possible sources of pollution: składowisko odpadów paleniskowych Elektrociepłowni Kraków S.A. 1 Krakow SA Power Plant s combustion waste landfill kontur opracowanej mapy kappametrycznej contour of the constructed map of soil magnetic susceptibility Główne źródła emisji zanieczyszczeń: Major sources of pollution: 1 huta ArcelorMittal Poland S.A. ArcelorMittal Poland SA steel plant stawy osadowe Kujawy Kujawy lagoons Stacje pomiaru zanieczyszczenia powietrza: M easurement stations of air pollut ion: stacja pomiaru przy al. Krasińskiego 1 measurement station at Krasinskiego Ave. 3 3 Elektrownia Skawina S.A. Skawina SA power station stacja pomiaru przy ul. Bulwarowej measurement station at Bulwarowa Street 3 Elektrociepłownia Kraków S.A. Kraków SA power plant składowisko odpadów - hałda Pleszów landfill - Pleszow bing stacja pomiaru przy ul. Bujaka measurement station at Bujaka Street zbiorniki wodne reservoirs Rys. 1. Plan obszaru badań z zaznaczeniem możliwych źródeł zanieczyszczeń gleb wraz z lokalizacją stanowisk pomiarowych zanieczyszczenia powietrza Fig. 1. Plan of the research area indicating possible sources of soil contamination along with the location of air pollution measurement stations W ciągu ostatnich lat ( ) zaobserwowano systematyczne obniżanie się emisji zanieczyszczeń pyłowych powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie

4 90 A. Wojas małopolskim (WIOŚ 011, według danych Głównego Urzędu Statystycznego). Emisja zanieczyszczeń pyłowych powietrza w Krakowie w roku 003 wyniosła Mg/rok (WIOŚ 003). Największy udział w emisji zanieczyszczeń posiadał obecny zakład ArcelorMittal Poland S.A., następnie Elektrownia Skawina S.A. i Elektrociepłownia Kraków S.A. (WIOŚ 003). Opad pyłu w Krakowie w ciągu ostatnich dwudziestu lat jest znacznie mniejszy w porównaniu z latami 80., wynosząc przykładowo w 1988 r. ~170 g/m na rok (UMK 1996), w 1995 r. 85 g/m na rok (UMK 1996), a w 001 r. 54 g/m na rok (UMK 00) (brak aktualnych danych opadu pyłu w Krakowie jest związany z zaprzestaniem prowadzenia pomiaru). Badania geochemiczne gleb Krakowa (Pasieczna 003) wykazały wysokie zawartości: Zn, Cu, Ni i Pb w glebie z poziomu głębokości 0,0-0, m. 3. Metodyka badań Podatność magnetyczna (κ), będąca podstawowym parametrem fizycznym określającym właściwości magnetyczne badanego ośrodka, spełnia obecnie bardzo ważną rolę w badaniach gleb. Pomiary podatności magnetycznej przeprowadzane na miejscu, w terenie (pomiary in situ) prowadzą do określenia tzw. pozornej podatności magnetycznej, która wyraża się wzorem (Sharma 1997) ( J + J ) ( J + J ) µ 0 i r i r κ a = = (1) H T gdzie: κ a podatność magnetyczna pozorna [-], J i namagnesowanie indukcyjne [A m -1 ], J r namagnesowanie szczątkowe [A m -1 ], H natężenie pola magnetycznego [A m -1 ]: T H =, T całkowity wektor indukcji pola magnetycznego Ziemi µ 0 7 henr weber µ 0 przenikalność magnetyczna próżni: µ 0 = 4π 10 = m A m. weber tesla = m, W badaniach podatności magnetycznej gleb zastosowano aparaturę MS firmy angielskiej Bartington. Pomiary podatności magnetycznej gleby wykonano in situ, przy użyciu urządzenia pomiarowego MS i czujnika polowego MSD (tzw. pętli) pracującego na częstotliwości 0,958 khz (Bartington Instruments Ltd. 1999).

5 Badanie podatności magnetycznej gleb na obszarze Krakowa 91 Pomiary podatności magnetycznej są w tym przypadku pomiarami powierzchniowymi, przeprowadzanymi przy lekkim docisku czujnika do powierzchni Ziemi (gleby). Zakres głębokościowy pomiaru jest związany z konstrukcją czujnika MSD. Pomierzona zostaje podatność magnetyczna ośrodka, który obejmuje warstwę gleby od powierzchni Ziemi do głębokości ok. 6 cm (Bartington Instruments Ltd. 1999). Warstwa ta jest nazywana w niniejszej pracy górną warstwą gleby. Do lokalizacji stanowisk pomiarowych zastosowano odbiornik GPS, o nazwie e TrexH firmy GARMIN, pozwalający ustalić pozycję GPS z dokładnością poniżej 15 m (Garmin Ltd ). 4. Pomiary terenowe podatności magnetycznej górnej warstwy gleby na obszarze Krakowa Terenowe pomiary podatności magnetycznej gleb przeprowadzono na obszarze całego Krakowa, obejmującym powierzchnię ha (UMK, 011). W ramach prac rekonesansowych wykonano powierzchniowe pomiary podatności magnetycznej gleb in situ (pomiary podatności magnetycznej pozornej) w sieci x km. Stanowiska pomiarowe zlokalizowano przede wszystkim w obrębie nieużytków rolnych, łąk i terenów leśnych. W przypadku obszaru zabudowanego i/lub zurbanizowanego stanowiska były wyznaczane na terenach zieleni miejskiej, tj. w obrębie parków miejskich, zieleni osiedlowej, zieleńców i zieleni fortecznej. W sumie pomiary podatności magnetycznej gleb wykonano na 11. stanowiskach pomiarowych. W trakcie realizacji pomiarów brano pod uwagę dodatkowe kryteria odnośnie do ich lokalizacji, tj.: - minimalna odległość od szlaku komunikacyjnego wynosiła 0 m, - roślinność występująca w miejscu pomiaru pozwalała na uzyskanie właściwego kontaktu czujnika aparatury pomiarowej z badaną glebą, - na obszarach niezalesionych i obszarach zadrzewionych pomiary były prowadzone w miejscach odsłoniętych, tzn. poza koronami drzew, tak aby opad zanieczyszczeń na powierzchnię Ziemi można było uznać za bezpośredni. Dla każdego stanowiska pomiarowego określono współrzędne geograficzne w układzie WGS-84 za pomocą odbiornika GPS.

6 9 A. Wojas W przypadku pomiarów na obszarze leśnym odgarniano podpoziom Ol poziomu organicznego, który, będąc zazwyczaj diamagnetyczny, stanowi warstwę izolacyjną, obniżającą wynik pomiaru (Strzyszcz & Rachował, 010). Na każdym stanowisku pomiarowym pomiar wykonywano minimum 5-krotnie, w celu uzyskania najbardziej prawdopodobnych wartości podatności magnetycznej gleby. Wynik końcowy podatności magnetycznej gleby obliczano na podstawie wzoru polecanego przez producenta aparatury dla pomiarów wykonywanych przy użyciu czujnika MSB (Bartington Instruments Ltd. 1999). a śr ( κ κ )/ κ = κ + () p1 p gdzie: κ a podatność magnetyczna pozorna gleby, κ śr średnia wartość podatności magnetycznej gleby z pomiarów powtarzanych, κ p1 wartość podatności magnetycznej powietrza przed wykonaniem pomiarów, κ p wartość podatności magnetycznej powietrza po wykonaniu pomiarów. W związku z powyższym w trakcie prac terenowych dokonano w sumie 590 pomiarów in situ podatności magnetycznej górnej warstwy gleby, na 11. stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych na obszarze Krakowa. 5. Zestawienie wyników pomiarów Wyniki przeprowadzonych pomiarów podatności magnetycznej gleb, z uwzględnieniem dzielnic Krakowa, zaprezentowano w formie tabeli (tab. 1). Na podstawie powierzchniowych pomiarów podatności magnetycznej gleb in situ skonstruowano mapę podatności magnetycznej (mapę kappametryczną) górnej warstwy gleb na obszarze Krakowa (rys. ). Przy konstruowaniu mapy kappametrycznej posłużono się programem Surfer Surface Mapping System firmy Golden Software. Na mapie przedstawiono izolinie podatności magnetycznej o wartościach: 10, 0, 30, 50, 70, 100, 130, 150, 00, 50, 300 i 350 ( 10-5 SI) oraz lokalizację 11. stanowisk pomiarowych.

7 Badanie podatności magnetycznej gleb na obszarze Krakowa 93 Istotnymi wartościami podatności magnetycznej gleby są wartości SI oraz SI. Jak wynika z prowadzonych badań na obszarze Górnego Śląska (Magiera, 004), przy wartościach podatności magnetycznej gleby rzędu (30-50) 10-5 SI istnieje zagrożenie zanieczyszczenia jej metalami ciężkimi. Natomiast przy wartości podatności magnetycznej gleby przekraczającej gleby, zawartość wybranych metali ciężkich). SI należy podjąć badania geochemiczne (określić odczyn Tabela 1 Wyniki pomiarów podatności magnetycznej gleb dla poszczególnych dzielnic Krakowa (wartości: minimalne, maksymalne, średnie, median podatności magnetycznej gleby) Nazwa dzielnicy Krakowa Liczba stanowisk κ min κ max κ śr κ Me Dzielnica I Stare Miasto Dzielnica II Grzegórzki 54,4 56,4 55,4 55,4 Dzielnica III Prądnik Czerwony 3 40,5 78,0 53,7 4,5 Dzielnica IV Prądnik Biały 8 6, 51,3 3,6 17,5 Dzielnica V Krowodrza 73, 119,4 96,3 96,3 Dzielnica VI Bronowice 4 6, 4,0 18,5 1,8 Dzielnica VII Zwierzyniec 8 15,0 7,8 9,8 6,6 Dzielnica VIII Dębniki 15 10,8 107,6 9,8 19,5 Dzielnica IX Łagiewniki-Borek Fałęcki 3 0, 59,8 35,8 7,4 Dzielnica X Swoszowice 7 11,7 1,5 16,1 15,1 Dzielnica XI Podgórze Duchackie 3 13,3 53, 38,6 49,4 Dzielnica XII Bieżanów-Prokocim 6 6,9 44,9 18,7 14,7 Dzielnica XIII Podgórze 6 18,1 67, 33,6 6,7 Dzielnica XIV Czyżyny 3 48,1 143,7 8,0 54, Dzielnica XV Mistrzejowice 1 53,9 53,9 53,9 53,9 Dzielnica XVI Bieńczyce 1 138, 138, 138, 138, Dzielnica XVII Wzgórza Krzesławickie 10 30,9 57,9 100,0 6,7 Dzielnica XVIII Nowa Huta 19,3 434,6 114,7 80,3 Poza granicami miasta 11 9,0 49,5 4,3 18,

8 94 A. Wojas Podatność magnetyczna gleb Krakowa Magnetic susceptibility of soils in the Krakow N Szerokość geograficzna Latitude km VII VI VIII IV V IX I X XI III II XV XVI XIV XIII XII XVII XVIII Dzielnica I Stare Miasto Dzielnica II Grzegórzki Dzielnica III Prądnik Czerwony Dzielnica IV Prądnik Biały Dzielnica V Krowodrza Dzielnica VI Bronowice Dzielnica VII Zwierzyniec Dzielnica VIII Dębniki Dzielnica IX Łagiewniki-Borek Fałęcki Dzielnica X Swoszowice Dzielnica XI Podgórze Duchackie Dzielnica XII Bieżanów-Prokocim Dzielnica XIII Podgórze Dzielnica XIV Czyżyny Dzielnica XV Mistrzejowice Dzielnica XVI Bieńczyce Dzielnica XVII Wzgórza Krzesławickie Dzielnica XVIII Nowa Huta Podatność magnetyczna κ. κ.10-5 j. SI Magnetic susceptibility 10-5 SI units Legenda: Legend: granica miasta urban border stanowisko pomiarowe measurement position granice dzielnic rzeki boundaries of districts rivers izolinia o wartości 30 the isoline of the 30 Długość geograficzna Longitude izolinia o wartości 50 the isoline of the 50 Rys.. Mapa kappametryczna gleb Krakowa jako wynik rekonesansowych pomiarów podatności magnetycznej gleb (κ 10-5 SI) Fig.. Distribution of the magnetic susceptibility of soils in the Krakow area as the result of reconnaissance investigation of soil magnetic susceptibility (κ 10-5 SI) 6. Dyskusja wyników pomiarów Mapa kappametryczna pozwoliła na określenie rozkładu podatności magnetycznej górnej warstwy gleb na obszarze Krakowa. Średnia wartość podatności magnetycznej górnej warstwy gleby dla całego rejonu badań wynosi SI. Na mapie kappametrycznej (rys. ) można wyróżnić istnienie trzech głównych anomalii podatności magnetycznej gleb. Anomalie występują w różnych częściach miasta i prawdopodobnie mają różne źródła pochodzenia. a) Anomalia kappametryczna wschodniej części miasta Badania podatności magnetycznej gleb wykazały występowanie rozległej anomalii kappametrycznej we wschodniej części Krakowa (rys. ). Według badań geochemicznych czarnoziemy występujące w tym rejonie są zanieczyszczone metalami ciężkimi, a mianowicie: Zn, Pb, Cu, Cd i Hg (Pasieczna, 003).

9 Badanie podatności magnetycznej gleb na obszarze Krakowa 95 Anomalia kappametryczna posiada dwa lokalne maksima. Pierwsze z nich pojawia się w rejonie zakładu przemysłowego, gdzie pomierzono najwyższe podatności magnetyczne, dochodzące do 434, SI. Głównym źródłem wysokiej podatności magnetycznej gleby na tym obszarze są technogenne cząstki magnetyczne, pochodzące z emisji zakładu przemysłowego ArcelorMittal Poland S.A. Zakład ten rozpoczął działalność w 1954 r. pod nazwą Huty imienia LENINA (Uchwała z dn. 0 stycznia 1954 r.). Widoczny jest związek rozciągłości anomalii (w przybliżeniu zachód - wschód) z przeważającymi dla Krakowa wiatrami wiejącymi z kierunków zachodnich. Pyły i popioły przemysłowe przemieszczają się zazwyczaj w kierunku południowo wschodnim i osiadają na powierzchni Ziemi. Wyniki badań wskazują, że opad ich ma miejsce także w bliskim sąsiedztwie zakładu przemysłowego. Wzrost podatności magnetycznej gleby w tym rejonie można również wiązać z zanieczyszczeniami pochodzącymi ze składowisk przemysłowych usytuowanych na południe od huty (rys. 1), w tym: - składowiska odpadów w Pleszowie, - składowiska odpadów paleniskowych Elektrociepłowni Kraków S.A., - składowiska odpadów żelazonośnych i składowiska popiołów i żużli (stawy osadowe Kujawy rekultywacja (UMK 011)) oraz składowiska szlamów (osadnik) należących do zakładu przemysłowego ArcelorMittal Poland S.A. Podatność gleb tego rejonu przekracza wartość SI, która jest przyjmowana za wartość graniczną, obligującą do podjęcia badań geochemicznych (Magiera, 004). Natomiast drugie maksimum (powyżej SI) anomalii kappametrycznej (rys. ) uwidacznia się w centrum Nowej Huty, na zachód od zakładu przemysłowego. Maksimum to może być wynikiem zanieczyszczenia gleby na skutek wzmożonego transportu drogowego na tym obszarze. Zachodni fragment opisywanej anomalii kappametrycznej, w okolicy Elektrociepłowni Kraków S.A., odpowiada glebom zanieczyszczonym, z przekroczonymi wartościami granicznymi zawartości Cu i Pb (Pasieczna, 003). W rejonie tym podatność magnetyczna gleb (gleby bielicowe) wynosi od 50 do ponad SI. Oprócz wpływu na wartości podatności magnetycznej gleby związków emitowanych z elektrociepłowni, niewykluczony jest również wpływ zanieczyszczeń z intensywnego ruchu drogowego występującego na tym obszarze.

10 96 A. Wojas b) Anomalia kappametryczna centralnej części miasta Druga, mniej rozległa anomalia podatności magnetycznej gleb pojawia się w centralnej części Krakowa. Anomalia ta charakteryzuje się czterokrotnie mniejszą intensywnością w porównaniu z anomalią kappametryczną wschodniej części miasta, jest silnie wydłużona, o rozciągłości południowy południowy zachód północny północny wschód (SSW-NNE). Na mapie kappametrycznej można wyróżnić dwa lokalne maksima w obrębie opisywanej anomalii (rys. ). Pierwsze z nich występuje w północnej części anomalii i podatność magnetyczna gleby wynosi tu powyżej SI. Maksimum prawdopodobnie jest związane z zanieczyszczeniem gleb cząstkami ferrimagnetycznymi, pochodzącymi z transportu drogowego (drogi o dużym natężeniu ruchu na tym obszarze to Aleje Trzech Wieszczów). Nie wyklucza się również zanieczyszczenia gleby spowodowanego spalaniem węgla w lokalnych kotłowniach i piecach domowych (niską emisją). Otrzymana podwyższona podatność magnetyczna gleb wraz ze znacznym zanieczyszczeniem powietrza zarejestrowanym w tym rejonie (UMK 011) stanowi poważne zagrożenie stanu gleb (czarnych ziemi) występujących na tym obszarze. Drugie maksimum zlokalizowano w pobliżu wychodni wapieni jurajskich, w obszarze silnie zadrzewionym (okolica Parku Skały Twardowskiego). W tym przypadku wzrost podatności magnetycznej może być spowodowany czynnikiem naturalnym i wiązać się z typem występującej gleby (mady?), w której zachodzą procesy fizykochemiczne oraz biologiczne prowadzące do wzrostu jej podatności. Podwyższona podatność magnetyczna gleb pojawia się również po obu stronach rzeki Wilgi i prawdopodobnie jest związana z zanieczyszczeniami pochodzącymi ze szlaków komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu (ul. Zakopiańska i ul. Wielicka). Charakteryzowana anomalia centralnej części miasta wraz z anomalią kappametryczną wschodniej części miasta zajmują przeważającą część powierzchni Krakowa. Na pozostałym obszarze badań podatność magnetyczna gleb jest znacznie niższa i zawiera się w granicach od 10 do SI. Wyjątkiem jest tu anomalia kappametryczna południowozachodniej części miasta.

11 Badanie podatności magnetycznej gleb na obszarze Krakowa 97 c) Anomalia kappametryczna południowo - zachodniej części miasta Na mapie kappametrycznej w południowo - zachodniej części Krakowa została zlokalizowana niewielka anomalia podatności magnetycznej ((30-50) 10-5 SI), o rozciągłości zbliżonej do rozciągłości anomalii centralnej części Krakowa. Anomalia ta może być związana z opadem pyłów i popiołów lotnych emitowanych przez Elektrownię Skawina S.A., znajdującą się przy południowo - zachodniej granicy administracyjnej miasta. 7. Wnioski Badania podatności magnetycznej gleb na obszarze Krakowa wskazują na związek między podatnością magnetyczną gleby a zanieczyszczeniami przemysłowymi. Należy do nich zaliczyć emisję pyłów i popiołów lotnych będących wynikiem procesów technologicznych (huta ArcelorMittal Poland S.A.) oraz spalanie paliw energetycznych (Elektrownia Skawina S.A., Elektrociepłownia Kraków S.A.). Istotna rola w zanieczyszczeniu gleby przypada transportowi drogowemu, a także niskiej emisji (działalności lokalnych kotłowni i pieców domowych). Ważne znaczenie przypisuje się również działającym składowiskom odpadów przemysłowych, zlokalizowanym w najbliższym sąsiedztwie huty oraz znajdującym się na obszarze Krakowa licznym spalarniom. Przeprowadzone badania, opracowana mapa kappametryczna gleby oraz stwierdzone na obszarze Górnego Śląska (Strzyszcz, 1993, Magiera et al., 00, Magiera, 004) związki pomiędzy podatnością magnetyczną gleby a obecnością w niej metali ciężkich ułatwiają wytypowanie stanowisk do przyszłych, bardziej szczegółowych badań geochemicznych. Praca wykonana w ramach badań własnych nr (grant dziekański) pt. Wykonanie pomiarów i wstępna obróbka danych pomiarowych w zakresie podatności magnetycznej gleb z rejonu Krakowa w r BIBLIOGRAFIA 1. Bartington Instruments Ltd.: Environmental Magnetic Susceptibility. Using the Bartington MS System John Dearing, Oxford OX8 4GE, England, OM0409 Issue 8, Evans M. E. & Heller F.: Environmental Magnetism, Academic Press Elsevier Science, Garmin Ltd.: Garmin etrex. Instrukcja obsługi, Excel Systemy Nawigacyjne, Szczecin

12 98 A. Wojas 4. Heller F., Strzyszcz Z., Magiera T.: Magnetic record of industrial pollution in forest soils of Upper Silesia, Poland. Journal of Geophysical Research, 1998, 103, B8, p. 17,767-17, Magiera T., Lis J., Nawrocki J. & Strzyszcz Z.: Podatność magnetyczna gleb Polski, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa Magiera T.: Wykorzystanie magnetometrii do oceny zanieczyszczenia gleb i osadów jeziornych, Prace i Studia, Vol. 59, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Zabrze Magiera T., Jabłoński M., Strzyszcz Z., Bzowska G.: Technogeniczne cząstki magnetyczne w pyłach atmosferycznych jako nośnik metali ciężkich, Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, 009, s Magiera T., Jabłońska M., Strzyszcz Z., Rachwał M.: Morphological and mineralogical forms of technogenic magnetic particles in industrial dusts, Atmospheric Environment, 011, 1/ Pasieczna A.: Atlas zanieczyszczeń gleb miejskich w Polsce, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa Polskie Towarzystwo Gleboznawcze: Roczniki gleboznawcze, Tom XL, Nr 3/4, Systematyka Gleb Polski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 września 00 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, Dziennik Ustaw, Nr 165, poz Sharma P. V.: Environmental and Engineering Geophysics, Cambridge University Press, 1997, p Strzyszcz Z.: Magnetic susceptibility of soils in the areas influenced by industrial emissions. Soil Monitoring, Monte Verita, Birkhäuser Verlag, Basel, 1993, p Strzyszcz Z., Magiera T., Heller F.: The Influence Of Industrial Immissions On The Magnetic Susceptibility Of Soils In Upper Silesia. Studia Geophysica et Geodaetica, 1996, 40, p Strzyszcz Z., Rachwał M.: Zastosowanie magnetometrii do monitoringu i oceny ekologicznej gleb na obszarach objętych wpływem emisji przemysłowych. Prace i Studia Vol. 78, IPIŚ PAN, Zabrze 010, s Uchwała Rady Państwa i Rady Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dn. 0 stycznia 1954 r. o nadaniu Zakładom Metalurgicznym w Nowej Hucie imienia Włodzimierza Lenina, Monitor Polski, 1954, Nr 8, poz Urząd Miasta Krakowa: Raport o Stanie Miasta 1995, Kraków Urząd Miasta Krakowa: Raport o Stanie Miasta 001, Kraków 00.

13 Badanie podatności magnetycznej gleb na obszarze Krakowa Urząd Miasta Krakowa: Raport o Stanie Miasta 010, Kraków Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie: Raport o stanie środowiska naturalnego w województwie małopolskim w 003 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie: Raport o stanie środowiska województwie małopolskim w 010 roku, Kraków 011. Abstract Results of reconnaissance surveys of magnetic susceptibility of topsoil in the Krakow area are presented. Measurements were carried out in situ, in x km network, using a Bartington's MS equipment and GPS locator. As a result of investigation it was stated that a big part of the study area was covered by soils with high magnetic susceptibility (average value for the entire area is SI). Based on the results of measurements, a magnetic susceptibility map of the topsoil was constructed. Three main anomalies were distinguished in the study area. The largest anomaly of susceptibility (maximum value equals to SI) occurs in the eastern part of Krakow and is associated mainly with the deposition of soil dust and fly ashes from industrial plant. Less extensive anomaly, with lower intensity (above SI) is found in the center of Krakow. Increased magnetic susceptibility of soils is probably related to pollution from road traffic, the activities of local boilers and home hearths in this area. In the SW of the city the anomaly of (30-50) 10-5 SI is also visible but its origin is difficult to determine.