Information for Bereaved Families and Friends Following Murder or Culpable Homicide

Transkrypt

1 Information for Bereaved Families and Friends Following Murder or Culpable Homicide Informacje dla osób osieroconych w wyniku morderstwa lub nieumyślnego spowodowania śmierci POLISH

2 Prawa autorskie Korony Brytyjskiej 2009 ISBN: The Scottish Government St Andrew's House Edinburgh EH1 3DG Opracowanie na zlecenie Rządu Szkocji: RR Donnelley B /09 Publikacja: Rząd Szkocji, luty 2009 Dokument dostępny jest także w formacie audio lub w wersji z powiększonym drukiem oraz w innych wersjach językowych. Kontakt pod numerem Dokument dostępny jest na stronie internetowej Rządu Szkocji: Wydrukowano na papierze z surowców wtórnych nadającym się w 100% do recyclingu.

3 Wprowadzenie Informator opracowano dla osób bezpośrednio dotkniętych śmiercią bliskiego człowieka w wyniku morderstwa lub nieumyślnego spowodowania śmierci, oraz dla osób je wspierających. W takiej sytuacji wiele osób nie wie, czego się spodziewać. W informatorze wyjaśniamy przebieg i długość postępowania, a także powody, dla których konieczne jest podjęcie określonych czynności. W przygotowaniu informatora uczestniczyły osoby, które same doświadczyły straty bliskiego człowieka w podobnych okolicznościach. Opisaliśmy między innymi: zasady funkcjonowania policji, prokuratury oraz sądów; niektóre z praktycznych spraw, którymi należy zająć się po śmierci bliskiej osoby; dostępne źródła pomocy i wsparcia. Informator obejmuje szereg różnych zagadnień, jednak nie wszystkie informacje są potrzebne jednocześnie. Funkcjonariusz policji ds. kontaktów z rodzinami ofiar przestępstw (FLO) wyjaśni, które informacje są najważniejsze w danym momencie. Informator warto zachować i korzystać z niego w miarę potrzeb. Odpowiadamy tu na najważniejsze pytania, jakie osoby w żałobie mogą zadawać w tych trudnych chwilach. Podajemy także dane kontaktowe organizacji udzielających szczegółowych informacji oraz wsparcia. W informatorze mogą występować nieznane czytelnikowi specjalistyczne terminy prawnicze. Zawarliśmy je tutaj, ponieważ mogą pojawić się podczas śledztwa lub rozprawy sądowej. Terminy pojawiające się po raz pierwszy opatrzyliśmy krótką definicją, rozwiniętą w umieszczonym w części 8.2 słowniczku. i

4 Jeżeli do śmierci bliskiej osoby doszło w ciągu ostatnich kilku godzin, warto zapoznać się z rozdziałem Co trzeba wiedzieć teraz". Warto także: spisać nazwiska, adresy i numery telefonów osób, z którymi będzie trzeba się kontaktować (przeznaczona do tego jest część 1.1, w której wypełnieniu może pomóc funkcjonariusz FLO); zapisać ewentualne pytania oraz otrzymane informacje (miejsce na notatki znajduje się na następnych stronach); trzymać w bezpiecznym miejscu kopie związanych ze sprawą pism. Pytania dotyczące umieszczonych w informatorze zagadnień należy kierować do funkcjonariusza FLO, przedstawiciela wydziału informacyjnego dla ofiar przestępstw (Victim Information and Advice Officer) lub do organizacji wymienionych w części 1.1, które postarają się jak najszybciej udzielić niezbędnych wyjaśnień. Warto również zapoznać się z ulotką Żałoba po utracie bliskiej osoby będącą częścią tego pakietu informacyjnego. ii

5 Miejsce na notatki iii - viii

6 Spis treści Strona Rozdział 1 Ważne kontakty 1.1 Najważniejsze dane teleadresowe Family Liaison Officer (FLO) The Victim Information i Advice (VIA) Officer 6 Rozdział 2 Co trzeba wiedzieć teraz 2.1 Identyfikacja osoby zmarłej Widok ciała osoby zmarłej Informowanie innych osób o śmierci Przedmioty osobistego użytku i mienie zmarłego Sekcja zwłok Zainteresowanie ze strony mediów Organizacja pogrzebu 19 Rozdział 3 Dochodzenie 3.1 Śledztwo prowadzone przez policję Zbieranie materiału dowodowego Czas trwania śledztwa Sprawozdanie policyjne Rola prokuratora (PF) Przedstawienie zarzutów Definicja morderstwa i nieumyślnego spowodowania śmierci Zarzuty wstępne Podjęcie decyzji o wszczęciu postępowania 30 ix

7 Rozdział 4 Postępowanie sądowe Strona 4.1 Stawiennictwo w sądzie Przed rozprawą Zwolnienie warunkowe za poręczeniem Sąd najwyższy (High Court) Rozprawa Występowanie w sądzie w charakterze świadka Pomoc ze strony Witness Service Przebieg rozprawy Zastraszanie świadków Środki specjalne stosowane podczas składania zeznań przez świadków szczególnej troski Koszty związane z udziałem w rozprawie Wyrok Wyrokowanie Niepoczytalni sprawcy Oświadczenia ofiar przestępstw Apelacja skazanego Apelacja oskarżyciela Sprawy z oskarżenia prywatnego Powództwo cywilne 57 Rozdział 5 Po wydaniu wyroku 5.1 Victim Notification Scheme Długość pobytu skazanego w zakładzie karnym Przesłanki przedterminowego zwolnienia Po zwolnieniu skazanego z zakładu karnego 64 x

8 Strona Rozdział 6 Sprawy praktyczne 6.1 Rejestracja zgonu Zabójstwa popełnione za granicą Odszkodowania dla ofiar przestępstw Pomoc prawna Świadczenia i zasiłki Testament Kogo należy powiadomić o zgonie Wstrzymanie korespondencji Długi Skargi i zażalenia dotyczące wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych 77 Rozdział 7 Źródła pomocy i wsparcia 7.1 Victim Support Scotland Grupy samopomocowe i inne grupy wsparcia Organizacje wyznaniowe Inne źródła pomocy 84 Rozdział 8 Objaśnienie przebiegu procesu karnego i terminów prawniczych 8.1 Diagram przedstawiający przebieg śledztwa i postępowania karnego Słowniczek pojęć prawnych 87 xi

9 Ważne kontakty 1.1 Najważniejsze dane teleadresowe Ta część informatora przeznaczona jest do zapisywania nazwisk, adresów i numerów telefonów osób, z którymi być może będzie trzeba się kontaktować. Policja Porad i informacji na temat przebiegu śledztwa oraz postępowania karnego udziela: Family Liaison Officer (FLO, funkcjonariusz ds. kontaktów z rodzinami ofiar przestępstw): Telefon w godzinach służbowych: Telefon poza godzinami służbowymi: Skargi i zażalenia w sprawie dochodzenia przyjmuje: Senior Investigating Officer (SIO, starszy oficer śledczy): Adres do korespondencji i telefon: 1

10 Prokurator (Procurator Fiscal, PF) Informacji na temat przebiegu postępowania karnego (oraz na temat sekcji zwłok, jej wyników jak również przewidywanego terminu wydania zwłok do pochówku) udziela: Prokurator: Telefon w godzinach służbowych: Victim Information and Advice (VIA, wydział informacyjny przy prokuraturze) Informacji na temat przebiegu postępowania karnego udziela: Przedstawiciel VIA: Telefon w godzinach służbowych: Organizacje pomocowe Poufnej pomocy praktycznej i psychologicznej udziela: Miejscowy oddział organizacji pomocy świadkom Victim Support Scotland (VSS): Telefon: (lub krajowe biuro VSS pod numerem lub infolinie pod numerem lub ) 2

11 Grupy samopomocowe dla osób osieroconych: People Experiencing Trauma and Loss (PETAL): (pomoc dla bliskich ofiar morderstw i samobójstw) Telefon zaufania: kduffy@petalsupport.com Inne: Lekarz rodzinny (GP) W tej części warto zapisać dane kontaktowe swojego lekarza pierwszego kontaktu: Lekarz pierwszego kontaktu (GP) Telefon: 3

12 1.2 Family Liaison Officer (FLO) Funkcjonariusz ds. kontaktów z rodzinami ofiar przestępstw Niedługo po śmierci z bliskimi zmarłej osoby kontaktuje się funkcjonariusz policji do spraw kontaktów z rodzinami ofiar przestępstw (FLO). Posiada właściwe przeszkolenie w zakresie potrzeb osób w żałobie oraz doświadczenie w prowadzeniu dochodzenia. Funkcjonariusz FLO przekazuje rodzinie zmarłego numer (numery), pod którym jest dostępny oraz godziny, w jakich można się z nim kontaktować. Towarzyszy rodzinie zmarłego przez cały czas trwania dochodzenia policyjnego, w czym mogą wspierać go inni funkcjonariusze FLO. Rola FLO Funkcjonariusz FLO pośredniczy w kontaktach między rodziną ofiary a starszym oficerem śledczym (SIO), który koordynuje całe dochodzenie. FLO jest członkiem zespołu dochodzeniowego i ma do wykonania ściśle określone zadania. Jego dwie podstawowe funkcje to: zbieranie od bliskich zmarłego informacji na jego temat i przekazywanie ich oficerowi SIO; pośredniczenie pomiędzy rodziną a oficerem SIO i informowanie rodziny na bieżąco o przebiegu dochodzenia. Zadaniem funkcjonariusza FLO jest także: wspieranie rodziny zmarłego w bieżących czynnościach, jak na przykład podczas identyfikacji zwłok; informowanie członków rodziny o przebiegu dochodzenia; za zgodą zainteresowanych osób kierowanie ich do organizacji Victim Support lub innej wolontariackiej grupy pomocowej; 4

13 udzielanie w trakcie dochodzenia porad i wyjaśnień na temat zasad funkcjonowania systemu prawa karnego; udzielanie pomocy w kontaktach z zainteresowanymi sprawą środkami masowego przekazu; udzielanie odpowiedzi na pytania i w miarę możliwości kierowanie do osób lub organizacji mogących udzielić dalszych wyjaśnień. Jeżeli członkowie rodziny nie utrzymują ze sobą kontaktu lub są w separacji, funkcjonariusz FLO zadba o poinformowanie pozostałych bliskich o śmierci ich krewnego. Skontaktuje się także z innymi osobami, które z uwagi na relacje ze zmarłym powinny dowiedzieć się o jego śmierci. Czy funkcjonariusz FLO utrzymuje kontakty z rodziną przez cały czas trwania procesu karnego? Funkcjonariusz FLO pozostaje w kontakcie z bliskimi zmarłego tylko przez pewien czas, do momentu przejęcia jego roli przez organy odpowiedzialne za ściganie sądowe. Szczegółowe informacje na ten temat zamieściliśmy w kolejnym rozdziale. Kontakty między funkcjonariuszem FLO a organami odpowiedzialnymi za ściganie przestępstw Od samego początku FLO współpracuje z wydziałem informacji Victim Information and Advice (VIA) działającym przy szkockiej prokuraturze (Crown Office and Procurator Fiscal Service, COPFS). W kolejnym rozdziale przedstawiamy szczegółowe informacje na temat VIA oraz zasad współpracy pomiędzy FLO i VIA. Miejsce na numer telefonu funkcjonariusza FLO znajduje się w części 1.1 5

14 1.3 Victim Information and Advice (VIA) Officer Przedstawiciel wydziału informacji dla ofiar przestępstw VIA Zadaniem przedstawiciela VIA jest bieżące informowanie rodziny ofiary o przebiegu sprawy, przekazywanie ogólnych informacji na temat procesu karnego, a w razie potrzeby również kontaktowanie jej z organizacjami udzielającymi praktycznej i psychologicznej pomocy. Wyznaczony funkcjonariusz VIA powiadamia rodzinę ofiary o skierowaniu sprawy do prokuratora oraz o planowanych dalej czynnościach prawnych. Ponieważ VIA stanowi wydział prokuratury, jej przedstawiciele mają bezpośredni dostęp do informacji na temat sprawy. Rola przedstawiciela VIA Przedstawiciel VIA informuje funkcjonariusza FLO o wyniku wstępnego postępowania sądowego, w tym o zatrzymaniu oskarżonego w areszcie lub jego zwolnieniu. Po wycofaniu się funkcjonariusza FLO ze sprawy, jego obowiązki, również te dotyczące informowania rodziny, przejmuje przedstawiciel VIA. Moment ten zależy od różnych czynników i może nastąpić po pogrzebie, po pierwszym stawiennictwie oskarżonego w sądzie lub później, jeżeli dochodzenie trwa nadal. Przed wycofaniem się funkcjonariusza FLO ma miejsce spotkanie, na którym rodzina zmarłego ma okazję poznać przedstawiciela VIA. Do tego momentu w kontaktach pośredniczy funkcjonariusz FLO. 6

15 Przedstawiciel VIA odpowiada za udzielanie informacji i porad rodzinie zmarłego do czasu zakończenia procesu karnego, włącznie z apelacją. Może również przekazywać informacje na temat źródeł wsparcia dostępnych po zakończeniu sprawy (zob. rozdział 7). Więcej informacji na temat VIA można otrzymać pod numerem lub lub pod adresem (należy kliknąć na Are you a victim of crime?"). W odróżnieniu od funkcjonariuszy FLO, przedstawiciele VIA pracują w systemie zmianowym lub posiadają numery kontaktowe poza godzinami pracy. Dzwoniąc poza godzinami służbowymi, należy zostawić wiadomość z prośbą o kontakt. 7

16 8

17 Co trzeba wiedzieć teraz Na kolejnych stronach przedstawiamy informacje, które mogą przydać się od razu. 2.1 Identyfikacja osoby zmarłej Po śmierci zmarły przewożony jest do kostnicy przyszpitalnej lub miejskiej. Następnie przeprowadzana jest sekcja zwłok mająca na celu ustalenie przyczyn śmierci. Wpierw jednak konieczne jest rozpoznanie zmarłego przez dwie osoby. Mogą to być jego krewni lub osoby, które go znały. Możliwe jest przeprowadzenie identyfikacji przez łącze wideo. Osoby, które nie dokonywały rozpoznania, mogą same zdecydować, czy chcą obejrzeć zwłoki po identyfikacji. W tej sprawie należy zwrócić się do funkcjonariusza FLO. Zdarza się, że w wyniku odniesionych przez zmarłego obrażeń policja nie jest w stanie ustalić jego tożsamości. W takiej sytuacji stosuje się inne metody identyfikacji, na przykład badanie uzębienia, odcisków palców oraz kodu DNA pobranego przykładowo z należącej do zmarłego szczotki do włosów lub szczoteczki do zębów. Czasami konieczne jest pobranie próbek DNA z jamy ustnej krewnych zmarłego. Funkcjonariusz FLO wyjaśnia powody wykonania danego badania oraz jego rolę w identyfikacji zwłok. 9

18 2.2 Widok ciała osoby zmarłej Nawet gdy do śmierci doszło z przyczyn naturalnych decyzja o obejrzeniu zwłok nie jest łatwa. Może być jeszcze trudniejsza, jeżeli osoba poniosła śmierć w dramatycznych okolicznościach. Niektórzy mogą obawiać się widoku ciała ze względu na odniesione obrażenia. Funkcjonariusze policji mogą wyjaśnić rodzaj obrażeń, jednak ze względu na dobro sprawy zazwyczaj nie wolno im ujawniać szczegółów. Policjanci wytłumaczą, jakich informacji nie mogą przekazać i dlaczego. Ważne jest, aby bliscy zmarłego byli tego świadomi i przygotowani na pojawienie się podczas procesu dodatkowych faktów. Odczuwanie lęku lub zdenerwowania przed obejrzeniem ciała zmarłego jest całkowicie normalne. Czasem pojawia się obawa, że zmarły będzie wyglądał nienaturalnie. Niektórzy wolą zapamiętać go w trumnie lub w kostnicy, bądź pożegnać się z nim lub zapamiętać go takim, jakim był za życia. Osoby decydujące się na obejrzenie zmarłego powinny pamiętać, że zwłoki będą zimne w dotyku. Zazwyczaj można je dotykać dopiero po ich wydaniu do pochówku lub kremacji. Zobaczenie ciała zmarłego może stanowić pierwszy krok w radzeniu sobie z bólem i w pogodzeniu się z czyjąś śmiercią. Osobom, które nie chcą obejrzeć zwłok przed pochówkiem może być trudniej zaakceptować czyjeś odejście. 10

19 Zdarza się, że ciało można obejrzeć dopiero po przeprowadzeniu sekcji zwłok. Dzieje się tak, ponieważ na ubraniach i ciele zmarłego mogą znajdować się ślady stanowiące materiał dowodowy potrzebny do ustalenia tożsamości sprawcy i do jego skazania. Dlatego tak ważne jest ich właściwe zabezpieczenie. Funkcjonariusz FLO informuje krewnych i znajomych o tym, czy mogą obejrzeć zwłoki i ich dotykać. 2.3 Informowanie innych osób o śmierci Policja stara się jak najszybciej powiadomić najbliższych krewnych zmarłego o jego śmierci. Ponieważ policja może nie wiedzieć, z kim się kontaktować, należy udostępnić jej nazwiska osób zainteresowanych lub skontaktować się z nimi osobiście. Jak wspomniano w części 1.2 funkcjonariusz FLO może powiadomić o zgonie członków rodziny, którzy nie utrzymują ze sobą kontaktu lub są w separacji. Utrata kogoś bliskiego w dramatycznych okolicznościach jest wstrząsającym przeżyciem. W rozdziale 7 zamieściliśmy listę organizacji oferujących wsparcie, a w części 1.1 miejsce na zanotowanie danych kontaktowych. 11

20 2.4 Przedmioty osobistego użytku i mienie zmarłego Przedmioty osobistego użytku Do zadań policji należy zebranie materiału dowodowego (przedmiotów i śladów znalezionych na miejscu przestępstwa, na ciele zmarłego oraz na ciele innych osób). Oznacza to, że policja może chcieć zabrać przedmioty należące do osoby zmarłej, takie jak odzież lub biżuteria. Funkcjonariusz FLO lub przedstawiciel VIA wytłumaczy, dlaczego jest to konieczne. Niektóre z tych przedmiotów mogą stanowić dowód w sprawie. Zazwyczaj są zwracane rodzinie po zakończeniu procesu karnego (lub po zakończeniu apelacji). Zwrócenie wszystkich przedmiotów nie zawsze jest możliwe, na przykład jeżeli zostały zanieczyszczone i są niebezpieczne. Funkcjonariusz FLO lub przedstawiciel VIA wyjaśnią, co to oznacza. Jeżeli któreś z przedmiotów mają szczególną wartość dla krewnych zmarłego, powinni powiadomić o tym funkcjonariusza FLO lub przedstawiciela VIA, którzy postarają się o ich zwrot. Powiadomią także rodzinę o ewentualnym uszkodzeniu lub modyfikacji któregoś z przedmiotów osobistych w celu użycia ich w charakterze materiału dowodowego. Wówczas rodzina zmarłego może zdecydować, czy chce zwrotu tych rzeczy. Zwrócenie przedmiotów służących jako materiał dowodowy w sprawie może zająć dużo czasu. Zazwyczaj następuje to w momencie zakończenia procesu, później, jeżeli złożono apelację. W przypadku niepostawienia żadnych zarzutów policja może bezterminowo zatrzymać niektóre przedmioty, w tym odzież, którą ofiara miała na sobie w momencie śmierci. 12

21 Co dzieje się w przypadku zabójstwa popełnionego w domu należącym do bliskiej osoby ofiary Policja może zabezpieczyć przedmioty użytku osobistego znajdujące się w domu, jeżeli mają związek z dochodzeniem. Na czas zbierania dowodów miejsce przestępstwa może zostać zabezpieczone, a właściciel nie będzie miał do niego dostępu. Jeżeli dalszy pobyt w domu jest niemożliwy, lokalne władze mogą pomóc znaleźć tymczasowy lokal zastępczy. Po zebraniu materiału dowodowego policja postara się jak najszybciej udostępnić lokal właścicielom. Przed powrotem mieszkańcy mogą chcieć lub musieć dokładnie wysprzątać mieszkanie. Jeżeli nie czują się na siłach, by zrobić to osobiście, mogą zwrócić się do właściciela lokalu lub firmy ubezpieczającej. Funkcjonariusz FLO lub wolontariusz z organizacji Victim Support mogą zająć się zorganizowaniem tego rodzaju pomocy. Czasami policja jest zmuszona zebrać materiał dowodowy lub przeszukać mieszkanie, nawet jeżeli nie doszło w nim do zbrodni. Funkcjonariusz policji wyjaśni, dlaczego jest to konieczne i ile może zająć czasu. 13

22 2.5 Sekcja zwłok Na czym polega sekcja zwłok Niedługo po śmierci lub odnalezieniu ciała przeprowadzona zostaje sekcja zwłok (badanie lekarskie mające na celu ustalenie przyczyn zgonu). Osoby, które z przyczyn kulturowych, religijnych oraz z innych powodów nie życzą sobie przeprowadzenia sekcji zwłok, powinny powiadomić o tym prokuratora (PF), który w miarę możliwości postara się spełnić ich prośbę. Czasem jednak otwarcie zwłok jest konieczne, jeżeli zachodzi podejrzenie, że śmierć jest wynikiem działań przestępczych. Sekcję zwłok przeprowadza dwóch uprawnionych do tego lekarzy (patologów) w obecności starszego oficera śledczego (SIO) i prokuratora. Dzieje się tak, aby umożliwić zebranie całego dostępnego materiału dowodowego oraz uzyskać od patologów informacji pomocnych podczas śledztwa. Opóźnienia w wydaniu zwłok do pochówku Czasami konieczne jest przeprowadzenie dodatkowej sekcji zwłok, na przykład jeżeli zarzuty zostaną postawione więcej niż jednej osobie. Jest to przykre doświadczenie dla bliskich zmarłego, którzy muszą przygotować się na możliwość opóźnienia wydania zwłok. W przypadku przedłużającego się śledztwa prokurator może wstrzymać wydanie zwłok celem zachowania materiału dowodowego do czasu aresztowania sprawcy i postawienia go w stan oskarżenia. 14

23 Protokół z sekcji zwłok W protokole znajdują się szczegółowe wyniki oględzin oraz, w większości przypadków, podane zostają przyczyny śmierci. Czasem przyczyny zgonu można określić dopiero na podstawie dodatkowych badań laboratoryjnych, na których wyniki trzeba często poczekać. Jeżeli za życia zmarły wyraził wolę oddania narządów lub tkanek do przeszczepu, zostaną podjęte wszelkie starania, aby umożliwić spełnienie tego życzenia. W przypadku podejrzenia, że do śmierci doszło w wyniku przestępstwa, może to jednak być niemożliwe. Powodem jest konieczność przeprowadzenia badań przez biegłych w celu zebrania materiału dowodowego. W takim przypadku oddanie narządów lub tkanek do przeszczepu wymaga zgody prokuratora. Jeżeli podczas sekcji zwłok zaistnieje konieczność pobrania narządów lub tkanek, funkcjonariusz FLO uprzedzi o tym bliskich i odpowie na ich pytania. Bliscy mogą zażyczyć sobie zwrotu narządów i tkanek w celu pochowania ich lub skremowania wraz z ciałem lub zwrócić się do szpitala lub kostnicy z prośbą o ich skremowanie. Pytania i wątpliwości należy kierować do funkcjonariusza FLO lub przedstawiciela VIA. Warto wcześniej zapisywać pojawiające się pytania i przydatne informacje oraz sporządzać notatki z rozmów. Osoby przeżywające stres mogą mieć trudności z zapamiętaniem wszystkiego. Miejsce na notatki znajduje się na początku informatora. 15

24 2.6 Zainteresowanie środków masowego przekazu Współpraca z mediami Tragiczna śmierć i sprawa sądowa mogą budzić zainteresowanie prasy, radia i telewizji. Zdarza się, że dziennikarze dzwonią do bliskich zmarłego, nachodzą ich w domu lub chcą z nimi rozmawiać podczas rozprawy w sądzie. Mogą także podawać do publicznej wiadomości nazwiska i adresy członków rodziny zmarłego. Rozmawianie z dziennikarzami i wysłuchiwanie komentarzy w mediach na temat ukochanej osoby jest dla rodziny przykrym doświadczeniem. Niektóre osoby nie chcą rozmawiać z przedstawicielami środków masowego przekazu i większość dziennikarzy potrafi tę wolę uszanować. Inne osoby wolą, aby sprawa była nagłaśniania przez media, na przykład w celu dotarcia do świadków zdarzenia. Rodzina może wyznaczyć jednego przedstawiciela, który będzie odpowiedzialny za kontakt ze środkami masowego przekazu, szczególnie jeżeli poszukiwani są świadkowie mogący rzucić na sprawę nowe światło. Starszy oficer śledczy nadzoruje informacje przekazywane do mediów, aby dzięki nim dotrzeć do opinii publicznej. Niektóre osoby nie życzą sobie kontaktów ze środkami masowego przekazu, a zainteresowanie mediów sprawą lub członkami rodziny zmarłego postrzegają jako naruszenie ich prywatności i źródło stresu. Należy powiadomić o tym funkcjonariusza FLO, który może przejąć rolę rzecznika rodziny. Dziennikarze mogą poprosić o udostępnienie fotografii osoby zmarłej. Należy się wówczas zastanowić, jaki wizerunek tej osoby chciałoby się pokazać innym i jaki zapamiętać. W razie potrzeby możliwe jest zmodyfikowanie istniejącej fotografii, na przykład przez wycięcie fragmentu ze zdjęcia grupowego. W tej sprawie należy zwrócić się do funkcjonariusza FLO. 16

25 Jakich informacji wolno udzielać Osoby decydujące się na kontakty z mediami powinny zastanowić się zawczasu, co i jak chciałyby im przekazać. Wypowiedź może mieć formę krótkiego oświadczenia wygłoszonego lub odczytanego przez członka rodziny zmarłego lub na przykład przez funkcjonariusza policji lub adwokata. O pomoc w jego przygotowaniu można zwrócić się do funkcjonariusza FLO. Jeżeli śmierć nastąpiła z winy innej osoby, nie wolno publicznie wypowiadać się na temat sprawcy w sposób mogący zaszkodzić sprawie. Policja lub adwokat doradzą, jakich informacji należy unikać, aby nie zakłócić przebiegu śledztwa i sprawy. Co robić w przypadku niestosownych komentarzy w środkach masowego przekazu lub naruszania prywatności przez media Wszelkie uwagi krytyczne dotyczące zachowania mediów lub sposobu, w jaki przedstawiają sprawę, należy kierować do policji lub adwokata. Nie zawsze będą w stanie ukrócić pewne zachowania, ale mogą podjąć stosowne kroki mające na celu ich ograniczenie lub doradzić, jak postępować z dziennikarzami. Przykładowo, w przypadku niestosowanego zachowania dziennikarzy lub publikowania przez nich informacji, które zdaniem krewnych są niezgodne z prawdą lub nieobiektywne, można złożyć skargę do prasy, telewizji lub radia. W tym celu należy wysłać pismo do wydawcy danego tytułu prasowego lub do dyrektora stacji radiowej lub telewizyjnej. Niektóre media publikują lub nadają w takich sytuacjach przeprosiny, a gazety lub pisma mogą zaproponować przedrukowanie oświadczenia przygotowanego przez bliskich ofiary. 17

26 Dziennikarze podlegają również zapisom kodeksów praktyki zawodowej, które zobowiązują ich do poszanowania prywatności i uczuć osób osieroconych: Kodeks praktyki komisji ds. skarg przeciw prasie (Press Complaints Commission, PCC) określa zasady postępowania dziennikarzy prasowych. Więcej informacji na ten temat znaleźć można na stronie lub uzyskać pod numerem (tekstofon ). Po otrzymaniu skargi PCC wyznacza przedstawicieli, których zadaniem jest wypracowanie ugody pomiędzy stronami. PCC pomaga również w przypadkach fizycznego nękania osób osieroconych przez dziennikarzy. Osoby, które będą brały udział w rozprawie mogą skontaktować się z PCC w celu omówienia wątpliwości. Osoby nękane przez przedstawicieli mediów mogą skorzystać z telefonu zaufania pod numerem lub Usługa jest dostępna przez cały rok 24 godziny na dobę. Rodzina zmarłego może zwrócić się do PCC, jeżeli ma wątpliwości, czy artykuł, który ukaże się w prasie, będzie odzwierciedlał jej stanowisko. W tym celu nie jest konieczne składanie oficjalnej skargi. Kodeks praktyki brytyjskiego urzędu regulacji telekomunikacji (Office of Communications) określa zasady postępowania dziennikarzy telewizyjnych i radiowych. Skargi do Ofcom mogą składać osoby, zdaniem których program telewizyjny był nieobiektywny lub naruszył ich prywatność. Skargi mogą dotyczyć zarówno treści zawartych w programie, jak i jego całokształtu. Ofcom udostępnia formularze przeznaczone do składania skarg, które można równie pobrać ze strony Skargę należy złożyć jak najszybciej po emisji programu. Więcej informacji znajduje się na stronie lub pod numerem lub (tekstofon lub ). 18

27 2.7 Organizacja pogrzebu Kiedy może odbyć się pogrzeb? Pochówek może odbyć się po wydaniu przez prokuratora zgody na wydanie zwłok. Kremacja wymaga oddzielnej zgody prokuratora, dlatego należy jak najszybciej powiadomić o takiej decyzji funkcjonariusza FLO. Prokurator udziela zgody na kremację po postawieniu zarzutów wszystkim sprawcom i po zakończeniu dochodzenia przez obronę. Jeżeli ofiara poniosła śmierć na skutek morderstwa lub nieumyślnego spowodowania śmierci przeprowadzenie pochówku może nie być możliwe od razu, na przykład z powodu konieczności przeprowadzenia sekcji zwłok lub zebrania materiału dowodowego. Zgodnie z niektórymi wyznaniami religijnymi pochówek powinien odbyć się jak najszybciej. W takiej sytuacji należy zwrócić się do funkcjonariusza FLO. Prokurator postara się uszanować życzenia rodziny zmarłego, choć nie zawsze będzie to możliwe. Organizowanie pogrzebu Zorganizowanie pogrzebu wymaga podjęcia wielu decyzji, na przykład tych dotyczących jego miejsca, formy (tradycyjny pochówek lub kremacja), przemów, osób, które zostaną zaproszone, sposobu upamiętnienia zmarłego (kwiaty czy datki) oraz nagrobku. W tych wszystkich sprawach można poradzić się pracowników zakładu pogrzebowego, księdza lub innego duchownego. Czyniąc przygotowania, należy także wziąć pod uwagę życzenia zmarłego (zob. 6.6) oraz wolę osób blisko z nim związanych. 19

28 Koszty pogrzebu Jeżeli zmarły był zatrudniony, może mu przysługiwać odprawa pośmiertna (ang. death-inservice payment). Pracodawca może pokryć część kosztów pogrzebu z funduszu dobroczynnego. Niektórzy mogą skorzystać z pracowniczego lub prywatnego funduszu emerytalnego. Należy dowiedzieć się, czy zmarły należał do towarzystwa kremacyjnego lub czy posiadał opłacony plan pogrzebowy albo polisę ubezpieczeniową na pokrycie kosztów pochówku. Zorganizowanie pogrzebu kosztuje. Osoby o niskich dochodach lub pobierające już świadczenia mogą skorzystać ze wsparcia finansowego w pokryciu kosztów pochówku w postaci zasiłku pogrzebowego (ang. funeral payment). Jest on wypłacany do trzech miesięcy po pogrzebie. Informacji na temat zasiłku udzielają pracownicy urzędów zatrudnienia (JobcentrePlus) lub urzędów ds. wypłacania zasiłków (Benefit Delivery Centre). Są one również dostępne na stronie internetowej Numery kontaktowe tych urzędów można znaleźć w książce telefonicznej. Informacji na temat zasiłku udziela również lokalne biuro porad obywatelskich (Citizens Advice Bureau), którego numer kontaktowy znajduje się w książce telefonicznej. Criminal Injuries Compensation Scheme (CICS) O zwrot kosztów pogrzebu można także ubiegać się w ramach programu odszkodowań dla ofiar przestępstw (CICS). Odszkodowanie wypłacane jest osobie pokrywającej koszty pogrzebu, nawet jeżeli ona sama nie spełnia kryteriów udziału w programie. Pod uwagę brana jest także tożsamość religijna i kulturowa zmarłego oraz jego rodziny. 20

29 Więcej informacji na temat programu zamieściliśmy w części 6.3. Pomocy w składaniu wniosków CICS udziela organizacja Victim Support Scotland, z którą można się kontaktować pod numerem (biuro krajowe) lub i (infolinie). Zawiadamianie o śmierci Rodzina zmarłego może zamieścić ogłoszenie zawiadamiającego o jego śmierci oraz miejscu i terminie pogrzebu w prasie krajowej lub lokalnej. W tym celu należy skontaktować się z daną publikacją lub poprosić o pomoc pracowników zakładu pogrzebowego. Ze względów bezpieczeństwa nie należy podawać w ogłoszeniu swojego adresu. W wyborze rodzaju pochówku, zorganizowaniu go oraz załatwieniu formalności pomagają pracownicy zakładu pogrzebowego. Nazwy i dane teleadresowe zakładów pogrzebowych znajdują się w książce telefonicznej. Stowarzyszenie zakładów pogrzebowych National Association of Funeral Directors ( ) dysponuje spisami krajowych zakładów spełniających zasady kodeksu dobrych praktyk. 21

30 22

31 Dochodzenie 3.1 Śledztwo prowadzone przez policję Śledztwo prowadzi jednostka policji, na której terenie popełniono zbrodnię. Śledztwo zostaje zlecone przez prokuratora, któremu przedkładane są wszystkie wyniki, a kieruje nim starszy oficer śledczy (ang. Senior Investigating Officer, SIO). Zazwyczaj funkcję tę pełni starszy detektyw (ang. senior detective) przeszkolony w prowadzeniu dochodzeń w sprawie morderstw oraz przypadków nieumyślnego spowodowania śmierci. Podlega mu zespół śledczych prowadzących czynności wyjaśniające. SIO wyznacza funkcjonariusza ds. kontaktów z rodzinami ofiar przestępstw (FLO), który pośredniczy pomiędzy zespołem śledczym a rodziną ofiary. SIO zazwyczaj kontaktuje się z rodziną za pośrednictwem funkcjonariusza FLO (zob. 1.2.). Przez cały czas trwania śledztwa policja ściśle współpracuje z prokuratorem, który samodzielnie bada zebrane dowody i nadzoruje wszystkie czynności prowadzone w ramach śledztwa (zob. 3.5 i 3.6). 3.2 Zbieranie materiału dowodowego Głównym zadaniem policji jest zbieranie informacji. Działania funkcjonariuszy mogą wydawać się niedelikatne, szczególnie w pierwszych godzinach po tragedii. Jednak im więcej danych uda się zgromadzić, tym łatwiej będzie zrozumieć okoliczności śmierci. Niektóre informacje, na przykład szczegóły dotyczące obrażeń, nie mogą być udostępnione rodzinie ofiary, ponieważ mogłoby to utrudnić prowadzenie postępowania karnego. Jak już wspomniano w sekcji 2.4 czasami policja musi zatrzymać niektóre osobiste przedmioty należące do ofiary lub zabezpieczyć pomieszczenia w celu zebrania materiału dowodowego. 23

32 Funkcjonariusz FLO będzie zadawał bliskim ofiary szczegółowe pytania na temat zmarłego. Może to być dla nich przykre i sprawiać wrażenie, że FLO narusza ich prywatność. Nie jest to jego intencją po prostu im więcej policja dowie się na temat zmarłego, tym większe będą szanse znalezienia sprawcy i zebrania niezbędnego materiału dowodowego. Wszystkie wyjaśnienia składane policji mogą zostać przekazane adwokatom oskarżonego w pierwszych tygodniach po zgłoszeniu sprawy do prokuratury. Obronie nie wolno przekazywać tych zeznań ani danych kontaktowych rodzin ofiary oskarżonemu. Wszelkie wątpliwości dotyczące przekazywania informacji obronie należy zgłaszać przedstawicielowi VIA. 3.3 Czas trwania śledztwa Czas trwania śledztwa nie jest podporządkowany ograniczeniom czasowym. Czasami policji udaje się bardzo szybko zatrzymać sprawcę i od razu przekazać sprawozdanie prokuratorowi. Może się jednak zdarzyć, że pomimo ustalenia tożsamości sprawcy, nie uda się go odnaleźć. Śledztwo może się przedłużać również z innych powodów. W sytuacji, gdy niewystarczająca ilość materiału dowodowego uniemożliwia postawienie zarzutów, wyznaczony zostaje starszy rangą oficer, który dokonuje rewizji śledztwa. Może on kontaktować się bezpośrednio z bliskimi ofiary. Po zamknięciu śledztwo jest okresowo rewidowane i wznawiane w przypadku pojawienia się nowych informacji. 3.4 Sprawozdanie policyjne Sprawozdanie policyjne to poufny dokument streszczający informacje zebrane w trakcie rozmów ze świadkami, przesłuchań podejrzanych oraz z innych źródeł. Na jego podstawie prokurator wydaje decyzję o ewentualnym wszczęciu postępowania karnego. 24

33 3.5 Rola prokuratora (PF) Prokurator (ang. Procurator Fiscal, PF) jest urzędnikiem państwowym, który prowadzi śledztwo w sprawie wszystkich nagłych i budzących podejrzenia zgonów. Prokurator jest prawnikiem zatrudnianym przez prokuraturę (ang. Crown Office and Procurator Fiscal Service, COPFS). Prokurator odpowiada za: zlecanie przeprowadzenia sekcji zwłok (zob. 2.5); prowadzenie śledztwa w sprawie okoliczności śmierci; zlecanie badania przyczyn śmierci; decydowanie, czy konieczne jest wszczęcie wstępnego postępowania karnego i czy materiał dowodowy jest wystarczający (zob. 3.6); zdawanie sprawy oskarżycielom prokuratury koronnej (ang. Crown Counsel) w celu wydania postanowienia w sprawie wszczęcia postępowania karnego. Prokurator rozpatruje sprawozdanie policyjne dotyczące okoliczności śmierci i na jego podstawie wydaje decyzję w sprawie postawienia wstępnych zarzutów (zob. 3.6). Po stawieniu się przez oskarżonego w sądzie na rozprawie wstępnej (zob. 4.2) prokurator przesłuchuje świadków i zbiera materiał dowodowy (w języku angielskim ten etap nazywa się precognition i jest szczegółowo objaśniony w części 3.8). 25

34 Następnie przekazuje sprawozdanie zespołowi oskarżycieli (Crown Counsel), którzy wydają postanowienie o wszczęciu postępowania i decydują, przeciwko komu ma się toczyć i w oparciu o jakie zarzuty. W niektórych przypadkach mogą podjąć decyzję o niewszczynaniu postępowania. Bliscy zmarłego mogą w dowolnym momencie prosić prokuratora o wyjaśnienia. Należy jednak pamiętać, że prokurator nie będzie mógł udzielać informacji na temat materiału dowodowego. Funkcjonariusz FLO lub przedstawiciel VIA informuje, w jaki sposób można skontaktować się z prokuratorem. Dane kontaktowe można zapisać w części 1.1. Prokuratura (ang. Crown Office and Procurator Fiscal Service - COPFS) publikuje ulotki poświęcone pracy urzędu prokuratora, w tym postępowaniu w przypadku śmierci spowodowanej czynem przestępczym. Materiały są dostępne na stronie internetowej prokuratora (PF) lub prokuratury (COPFS) 26

35 3.6 Przedstawienie zarzutów Jeżeli śledztwo wykaże, że doszło do popełnienia przestępstwa, prokurator zadecyduje, czy należy doprowadzić winnego przed sąd, aby ustosunkował się do wstępnych zarzutów. Osoba, której postawiono zarzuty, nazywana jest oskarżonym (ang. accused). Zdarza się, że wydanie decyzji w sprawie postępowania karnego wymaga przeprowadzenia przez policję dodatkowych czynności śledczych. Po postawieniu przez prokuratora wstępnych zarzutów morderstwa, prokurator musi przedstawić rekomendację zespołowi oskarżycieli (Crown Counsel) odnośnie kwalifikacji prawnej zarzutów. Oskarżyciele rozpatrują dowody i wydają stosowne postanowienie. Decydują także o tym, czy prokurator powinien zezwolić na zwolnienie oskarżonego za poręczeniem. Prokurator kontaktuje się na piśmie ze wskazanymi przez funkcjonariusza FLO członkami rodziny ofiary i wzywa ich na spotkanie. Ma to zazwyczaj miejsce przed przesłaniem sprawozdania oskarżycielom. Prokurator przedstawia przebieg procedury wstępnej (ang. precognition) i odpowiada na pytania lub wątpliwości. W spotkaniu uczestniczy zazwyczaj przedstawiciel VIA. Warto wykorzystać tę okazję, by z nim porozmawiać. Niekiedy prokurator chce również przesłuchać (ang. precognosce) członków rodziny, którzy mogli być świadkami wydarzeń związanych ze sprawą. 27

36 3.7 Definicja morderstwa i nieumyślnego spowodowania śmierci Morderstwo (ang. murder) to umyślne działanie sprawcy mające na celu pozbawienie życia lub lekkomyślne działanie w złym zamiarze Nieumyślne spowodowanie śmierci (ang. culpable homicide) to pozbawienie życia na skutek bezprawnego działania, ale bez zamiaru spowodowania śmierci lub bez lekkomyślnego działania w złym zamiarze. Czyn może zostać zakwalifikowany jako nieumyślne spowodowanie śmierci także w przypadku zmniejszonej poczytalności (ang. diminished responsibility) z powodu choroby psychicznej lub w przypadku zabójstwa w afekcie (tj. na skutek prowokacji). Lekkomyślne działanie w złym zamiarze (ang. wicked recklessness) stwierdza się na podstawie okoliczności towarzyszących działaniom oskarżonego, takich jak rodzaj obrażeń oraz inne czynniki wskazujące na charakter napaści. Może się zdarzyć, że zarzut morderstwa zostanie zmieniony, jeżeli oskarżenie uzna, iż materiał dowodowy nie jest wystarczający, by go podtrzymać. W takiej sytuacji oskarżonemu zostaje postawiony zarzut nieumyślnego spowodowania śmierci lub na przykład napaści. Zmiana kwalifikacji prawnej czynu może mieć miejsce także w trakcie trwania procesu karnego. Przedstawiciel VIA informuje o tego rodzaju zmianach. W miarę możliwości rodzina ofiary otrzymuje także uzasadnienie zmiany kwalifikacji prawnej czynu. Nie zawsze jest możliwe podanie wszystkich powodów takiej decyzji, ponieważ mogłoby to utrudnić wszczęcie postępowania sądowego. 28

37 3.8 Zarzuty wstępne Oskarżony, któremu postawiono zarzuty spowodowania śmierci, staje przed sądem jeszcze w trakcie zbierania przez policję materiału dowodowego. W przypadku postawienia zarzutów wstępnych i wezwania oskarżonego do sądu, otrzymuje on oficjalny dokument (ang. petition) zawierający wstępne przedstawienie zarzutów. Następnie oskarżony stawia się w sądzie celem formalnego postawienia w stan oskarżenia. Informacje na temat procedur sądowych znajdują się w części 4.2. Oskarżony może zostać zwolniony za poręczeniem lub zatrzymany (w areszcie lub w placówce dla nieletnich ang. Young Offender's Institute) na czas trwania postępowania (zob. 4.2 i 4.3) Na tym etapie prokurator rozpoczyna szczegółowe dochodzenie wstępne (ang. precognition). Celem dochodzenia jest zbadanie przez prokuratora dostępnych materiałów dowodowych oraz uzyskanie dodatkowych materiałów. Mogą to być wyniki badań laboratoryjnych lub badań lekarskich, które mają znaczenie dla sprawy. Prokurator przesłuchuje najważniejszych świadków i dba o właściwe wykonanie wszystkich czynności śledczych. Może przesłuchiwać także bliskich ofiary. Rodziny ofiary mogą być także przesłuchiwane przez obrońcę lub jego przedstawiciela (ang. precognition agent). Przesłuchań może być kilka, jeżeli zarzuty postawiono więcej niż jednej osobie. Obrońcy lub ich przedstawiciele mają obowiązek informować rodzinę ofiary o przesłuchaniu z wyprzedzeniem i powinni zaproponować dogodny termin i miejsce. Przesłuchanie wstępne stanowi kluczowy etap postępowania, należy więc współpracować z urzędnikami. Więcej informacji na ten temat zamieściliśmy w części

38 3.9 Podjęcie decyzji o wszczęciu postępowania Prokurator przedstawia oskarżycielom swoje rekomendacje dotyczące wszczęcia postępowania i stawianych zarzutów. Przygotowując rekomendacje, prokurator bierze pod uwagę przepisy prawa, materiał dowodowy oraz interes publiczny. Oznacza to, że przestępstwo musi być znane w szkockim systemie prawa oraz że muszą istnieć wystarczające i wiarygodne dowody wskazujące na popełnienie przestępstwa i na winę oskarżonego. Przedstawiciel VIA (zob. 1.3) na piśmie informuje bliskich ofiary o przebiegu sprawy. Jest to jego obowiązek, nie ma więc konieczności zwracania się do niego z prośbą o informacje. To do niego należy kierować pytania i wątpliwości dotyczące sprawy lub procedur. VIA przekazuje rodzinie zmarłego również daty przesłuchań i rozpraw, które mogą ulegać zmianie (zob. 4.8) Zdarza się, że decyzja o wszczęciu postępowania karnego musi być odroczona do czasu zgromadzenia wystarczającego materiału dowodowego. Podjęcie decyzji o niewszczynaniu postępowania lub umorzenie postępowania po jego rozpoczęciu oznacza koniec sprawy. Prokurator informuje o tym bliskich zmarłego. Powinien także zaproponować spotkanie w celu wyjaśnienia powodów takiej decyzji. W niektórych przypadkach możliwe jest wszczęcie sprawy z powództwa cywilnego (zob. 4.19), jest to jednak skomplikowane i może wiązać się ze znacznymi wydatkami. W takiej sytuacji należy zasięgnąć porady prawnej. 30

39 Postępowanie sądowe 4.1 Stawiennictwo w sądzie Członkowie rodziny mogą uczestniczyć we wszystkich posiedzeniach sądu z wyjątkiem rozpraw, podczas których oskarżony: staje przed sądem po raz pierwszy w celu wysłuchania zarzutów (ang. appears on petition); staje przed sądem w celu formalnego postawienia go w stan oskarżenia (ang. full committal), jeżeli po pierwszym stawiennictwie został zatrzymany w areszcie. Obydwie rozprawy odbywają się w sądzie okręgowym (ang. Sheriff Court) i są prowadzone za zamkniętymi drzwiami. Więcej informacji na ten temat zamieściliśmy w części 4.2. Czasami sędzia prosi osoby zebrane na sali rozpraw o jej opuszczenie. W rozprawie mogą uczestniczyć wyłącznie pracownicy wymiaru sprawiedliwość między innymi w przypadku, gdy konieczne jest omówienie kwestii prawnych w zamknięciu lub gdy zeznania składa osoba nieletnia. Usłyszane podczas rozprawy informacje i wypowiedzi mogą budzić silne emocje, sprzeciw oraz chęć zareagowania na nie. Mimo to, osoby obserwujące rozprawę (w tym bliscy oraz przyjaciele ofiary i oskarżonego) mają obowiązek powstrzymać się od zabierania głosu. Istnieje możliwość opuszczenia sali, jeżeli omawiane kwestie okażą się zbyt przykre. Osoby uczestniczące w rozprawie w charakterze świadka mogą zasiąść w ławach przeznaczonych dla publiczności dopiero po złożeniu zeznań. Nie mogą również uczestniczyć w rozprawie wstępnej (omówionej szerzej w części 4.2) z uwagi na dobro sprawy. 31

40 Sędzia może poprosić osoby zakłócające porządek o opuszczenie sali. Może również zakazać wchodzenia i wychodzenia z sali rozpraw podczas pouczenia przysięgłych (ang. charge to the jury), wyjaśnionego szerzej w części

41 4.2 Co dzieje się przed rozprawą Pierwsze stawiennictwo oskarżonego w sądzie Pierwsza rozprawa, na której stawia się podejrzany o popełnienie morderstwa lub nieumyślne spowodowanie śmierci, jest rozprawą zamkniętą. Jest to tak zwane stawiennictwo za wezwaniem (ang. appearing on petition) i odbywa się w sądzie okręgowym właściwym dla miejsca popełnienia przestępstwa. Sędzia w sądzie okręgowym to sheriff. W wezwaniu przedstawione są zarzuty, na poparcie których istnieje wystarczający materiał dowodowy, oraz skierowany do sądu wniosek o wszczęcie kolejnych etapów postępowania. Etapy te obejmują gromadzenie materiału dowodowego, przesłuchanie świadków oraz przygotowanie raportów przez biegłych. Podczas pierwszej rozprawy adwokat oskarżonego zazwyczaj ogłasza, że jego klient nie ustosunkowuje się do stawianych mu zarzutów (ang. makes no plea or declaration). Prokurator zwraca się wówczas do sędziego o kontynuowanie przesłuchania oskarżonego (ang. commit the accused for further examination) oraz o zatrzymanie go w areszcie. Na tym etapie adwokat oskarżonego może wnieść o zwolnienie za poręczeniem. Choć może to budzić zdziwienie, oskarżonemu przysługuje prawo do ubiegania się o zwolnienie za poręczeniem nawet w przypadku najcięższych przestępstw. Sędzia zobowiązany jest zwolnić oskarżonego, o ile nie istnieją uzasadnione powody przemawiające za zatrzymaniem go w areszcie (zob. 4.3). Jeżeli sędzia przychyli się do wniosku adwokata, oskarżony zostanie wypuszczony na wolność i będzie musiał stawić się w sądzie dopiero na rozprawie wstępnej w sądzie najwyższym. Rozprawa wstępna odbywa się w ciągu 11 miesięcy od pierwszego stawiennictwa w sądzie. Rozprawa główna natomiast musi odbyć się w ciągu 12 miesięcy od pierwszego stawiennictwa w sądzie. 33

42 Postawienie w stan oskarżenia (ang. full committal) Jeżeli podczas pierwszego stawiennictwa sędzia nie wyda zgody na zwolnienie warunkowe, oskarżony zostanie zatrzymany w areszcie i doprowadzony przed sąd w ciągu 7-11 dni w celu formalnego postawienia w stan oskarżenia. Ta rozprawa również odbywa się za zamkniętymi drzwiami. Oskarżony może ponownie starać się o zwolnienie za poręczeniem, nawet jeżeli jego wniosek został odrzucony podczas pierwszego stawiennictwa w sądzie. Jeżeli sędzia i tym razem odrzuci wniosek, następne stawiennictwo w sądzie będzie miało miejsce na rozprawie wstępnej w sądzie najwyższym. Ta rozprawa musi odbyć się w ciągu 110 dni od formalnego postawienia w stan oskarżenia. Rozprawa główna musi odbyć się w ciągu 140 dni. Sąd może wydać decyzję o wydłużeniu wyżej wymienionych terminów 110 dni, 140 dni i 12 miesięcy. O wszelkich obawach związanych ze zwolnieniem podejrzanego za poręczeniem należy powiadomić funkcjonariusza ds. kontaktów z rodzinami ofiar przestępstw (FLO) lub przedstawiciela wydziału informacyjnego VIA, natychmiast po otrzymaniu wiadomości o aresztowaniu. W ten sposób przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu oskarżonego zostaną uwzględnione uwagi najbliższych ofiary. Prokurator może wówczas wnieść wniosek o zastosowanie specjalnych warunków zwolnienia. 34

43 Rozprawa wstępna Na rozprawie wstępnej oskarżyciel oraz obrońca informują sędziego, czy są gotowi do rozpoczęcia procesu. Jeżeli obydwoje zadeklarują taką gotowość, sąd wyznacza termin rozprawy. W przeciwnym razie, sprawa jest kontynuowana : zostaje wyznaczony kolejny termin, w którym oskarżyciel i obrońca przedstawią oświadczenie o gotowości do rozpoczęcia rozprawy. Sędzia może wyznaczyć termin rozprawy tylko, jeżeli obie strony są do niej w pełni przygotowane. Rozprawy wstępne są otwarte dla publiczności. Ze względu na dobro sprawy nie mogą w nich jednak uczestniczyć osoby występujące w charakterze świadka. Oskarżony może przyznać się do winy na rozprawie wstępnej. Jeżeli jest to możliwe, przedstawiciel VIA informuje o takim zamiarze bliskich ofiary. Zdarza się, że oskarżony podejmuje decyzję tuż przed rozpoczęciem rozprawy lub w ostatniej chwili zmienia zdanie. 35

44 4.3 Zwolnienie za poręczeniem Rozpatrywanie wniosku o zwolnienie za poręczeniem i jego warunków W części 4.2 wyjaśniliśmy okoliczności, w jakich przypadkach brana jest pod uwagę możliwość zwolnienia za poręczeniem. Wniosek o zwolnienia można składać na różnych etapach postępowania, także jeżeli wcześniej został odrzucony. Przedstawiciel VIA informuje o tym rodzinę zmarłego. W tej części opisujemy przesłanki, jakimi kieruje się sędzia okręgowy (ang. sheriff), rozpatrując wniosek o zwolnienie za poręczeniem. Sędzia uwzględnia charakter stawianych zarzutów oraz inne okoliczności przedstawione przez prokuratora. Oskarżony zostaje zwolniony za poręczeniem, o ile w opinii sądu nie istnieją uzasadnione powody, by sądzić, że: oskarżony nie stawi się na rozprawę lub nie stawi się w sądzie w innym oznaczonym terminie; po zwolnieniu za poręczeniem może popełnić przestępstwo; będzie próbował wpływać na świadków; może utrudniać prowadzenie postępowania, na przykład poprzez ukrywanie się; może postępować w sposób budzący lub mogący budzić strach lub cierpienie świadków. Opisane sytuacje są brane pod uwagę przy określaniu standardowych warunków zwolnienia za poręczeniem. Prokurator może zażądać dodatkowych warunków specjalnych, w tym takich jak oznaczenie miejsca zamieszkania oskarżonego lub zakaz zbliżania się do rodziny ofiary i/lub jej miejsca zamieszkania. 36

45 Odwołania od decyzji w sprawie zwolnienia za kaucją Wszystkie decyzje dotyczące zwolnienia oskarżonego za poręczeniem podejmuje sędzia. W niektórych przypadkach oskarżenie może odwołać się od decyzji zezwalającej na zwolnienie oskarżonego z aresztu. W przypadku decyzji odmownej takie prawo ma również oskarżony. W przypadku odrzucenia odwołania oskarżony może zażądać rewizji decyzji, ale tylko, gdy istnieją ku temu uzasadnione powody. Przedstawiciel VIA informuje bliskich ofiary o zwolnieniu oskarżonego za poręczeniem oraz o zastosowaniu dodatkowych warunków zwolnienia. W sytuacji, gdy zwolniony za poświadczeniem oskarżony w jakikolwiek sposób niepokoi rodzinę ofiary, należy zapisywać wszystkie przykłady takiego zachowania i bezzwłocznie zgłaszać je policji oraz przedstawicielowi VIA. 37

46 4.4 Sąd najwyższy (High Court) Sprawy o morderstwo oraz nieumyślne spowodowanie śmierci rozpoznawane są przez sąd najwyższy z udziałem ławy przysięgłych składającej się z 15 losowo wybranych obywateli. Materiał dowodowy strony oskarżenia przedstawia oskarżyciel (ang. Advocate Depute) będący prawnikiem o bardzo dużym doświadczeniu. Każdego z oskarżonych reprezentuje osobny obrońca (ang. Counsel), który przemawia w imieniu oskarżonego podczas rozprawy i przed wydaniem wyroku. Na sali rozpraw sędzia sądu najwyższego, oskarżyciele i obrońcy występują w perukach i togach. Oskarżony ustosunkowuje się do stawianych zarzutów, przyznając się do winy (ang. guilty) lub nie (ang. not guilty). W przypadku przyznania się oskarżonego do winy, świadkowie nie muszą składać zeznań. Oskarżyciel przedstawia okoliczności przestępstwa sędziemu, który może wydać wyrok od razu lub odroczyć go w czasie. Przedstawiciel VIA powiadamia rodzinę ofiary o odroczeniu wyroku oraz o terminie i miejscu, w którym zostanie wydany. Jeżeli oskarżony nie przyznaje się do winy, odbywa się rozprawa, a świadkowie zostają wezwani do składania zeznań. Jak wyjaśniliśmy w części 4.2 przed rozprawą główną odbywa się rozprawa wstępna, której celem jest wyjaśnienie pewnych kwestii mogących prowadzić do opóźnienia rozprawy głównej (jak na przykład dostępność świadków). Mogą w niej uczestniczyć osoby zainteresowane poza świadkami, co powodowane jest dobrem sprawy. Rozprawa główna powinna rozpocząć się w terminie określonym na rozprawie wstępnej. Sądy najwyższe znajdują się w Edynburgu, Glasgow i Aberdeen. Sprawy rozpoznawane przez sąd najwyższy mogą się również toczyć w budynkach sądów okręgowych w całej Szkocji. Rozprawy nie zawsze odbywają się w sądzie położonym w okolicy miejsca zamieszkania bliskich zmarłego. Rozprawy wstępne odbywają się wyłącznie w sądach w Glasgow, Edynburgu i Aberdeen. 38