Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych w Republice Federalnej Niemiec - sprawozdanie listopad 2006

Transkrypt

1 Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych w Republice Federalnej Niemiec - sprawozdanie listopad 2006 autor: Sonnhild Raschke tłumaczenie: Monika Lipska redakcja: Nina Klein Centrum Informacji o Książce Niemieckiej (BIZ) Przedstawicielstwo Frankfurckich Targów Książki ul. Chmielna 13a Warszawa t f post@biz-warschau.org

2 Wprowadzenie Historia Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych w Niemczech Zakres stosowania Okres obowiązywania Wyjątki Ceny serii oraz ceny książek sprzedawanych w większej ilości i w systemie subskrypcji Egzemplarze wybrakowane Internet Import i eksport Rozwiązania w Austrii i Szwajcarii Naruszenie przepisów Ustawy Podsumowanie - argumentacja za i przeciw...11 Bibliografia

3 Wprowadzenie Niemiecki rynek księgarsko-wydawniczy - jeden z najprężniejszych na całym świecie w 2005 roku osiągnął obrót w wysokości 9,159 mln euro (Dopiero po czterech latach można było odnotować znaczny wzrost, wynoszący 0,9 %. Wzrost wśród wydawnictw wynosił 2,3 %, podczas gdy księgarstwo musiało się pogodzić z 0,9 % obniżki.) Obecnie oferta na rynku obejmuje 1 mln tytułów i co roku wzbogacana jest o około 90 tys. nowych książek (2005r.: nowości wydawniczych i wznowień, czyli 3,8 % więcej niż rok wcześniej, w tym nowości, 5,4 % więcej niż rok wcześniej; dla porównania: przed dziesięciu laty liczba nowości wynosiła ; od tamtej pory przybyło ponad nowych tytułów). Załączony wykres przedstawia udział poszczególnych uczestników rynku księgarsko-wydawniczego w ogólnym obrocie na rynku. 1 Obrót na rynku księgarsko-wydawniczym - dane szacunkowe 2005 r. Sprzedaż wysyłkowa (łącznie z Internetem) mln. 11% Inne kanały dystrybucji 816 mln. 9% Wydawnictwa - sprzedaż bezpośrednia mln. 18% Domy handlowe 397 mln. 4% Kluby książki 290 mln. 3,2 % Księgarstwo mln. 55% Źródło: Buch und Buchhandel in Zahlen 2006, Börsenverein des Deutschen Buchhandels, Frankfurt/Menem 2006, str. 6 Książki posiadają w Niemczech status produktów o szczególnej wartości dla kultury. Ta wyjątkowa pozycja ma swój konkretny wpływ na gospodarkę kraju, m in. na książki obowiązuje podatek VAT w wysokości 7 %, a nie 16 %, jak w przypadku innych towarów; 1 Buch und Buchhandel in Zahlen 2006, Börsenverein des Deutschen Buchhandels, Frankfurt/Menem 2006, s. 5. 2

4 w całym kraju obowiązuje zasada sztywnych cen książek, która opiera się na systemie istniejącym już 100 lat, a którą reguluje Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych, na stałe podtrzymująca różnorodność w ofercie książek. Przedłożone sprawozdanie nakreśla historię reformy ustawy regulującej kwestię stałych cen książek oraz daje ogląd sytuacji panującej na rynku księgarsko-wydawniczym pod tym właśnie kątem. 1 Historia System regulujący stałą cenę książek ma w Niemczech długą tradycję, której początki sięgają dziewiętnastego wieku ( ) i uchwalonej wówczas Reformy Krönera (Krönersche Reform). Adolf Kröner, wydawca i przewodniczący Związku Księgarzy i Wydawców Niemieckich (Börsenverein des Deutschen Buchhandels) zaproponował w 1887r. porozumienie między wydawcami i dystrybutorami książek, ustalające wiążące ceny książek przy sprzedaży odbiorcy finalnemu. Wówczas to członkowie Börsenverein zobowiązali się nie zmieniać ustalanych przez wydawnictwa cen detalicznych. Wszyscy, którzy naruszyli powyższą umowę, musieli liczyć się z sankcjami ze strony Börsenverein, a także z wstrzymaniem dostaw z wydawnictwa. Kilka lat później zasada ceny stałej została bliżej określona w ramach ogólnego systemu handlu książkami (buchhändlerische Verkehrsordnung). 2 Współczesne zasady rządzące w tej dziedzinie opierają się na tzw. systemie wspólnej deklaracji (Sammelreverssystem) z 1964/65r. 3 Przed wprowadzeniem w życie w roku 2002 Ustawy o kartelizacji cen publikacji wydawniczych większość wydawnictw podporządkowała się systemowi wspólnej deklaracji. Dzięki niemu wydawcy nie musieli zawierać umów z poszczególnymi detalistami, zapewniającymi utrzymanie stałej ceny. Do nadzoru w tym zakresie upoważniony był prawnik reprezentujący dane wydawnictwo, tzw. powiernik ds. kartelizacji cen (Preisbindungstreuhänder), który w imieniu wydawnictwa przedstawiał detaliście standardową umowę dotyczącą ceny stałej. W umowie tej detalista zobowiązywał się do przyjęcia i wprowadzenia cen ustalonych przez wydawnictwa związane systemem wspólnej deklaracji. W momencie, gdy do systemu dołączał kolejny wydawca, w imieniu drugiej strony umowę również podpisywał upoważniony przedstawiciel wszystkich działających w tym systemie detalistów. Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych, zwana dalej Ustawą, weszła w życie r. Taka decyzja 2 System handlu książkami obejmuje niewiążące zasady ogólnego porządku we wszystkich sektorach rynku księgarskowydawniczego. 3 H. Franzen / D. Wallenfels / Ch. Russ, Preisbindungsgesetz. Die Preisbindung des Buchhandels, Wyd. 5, C.H.Beck, Monachium 2006, s

5 była konieczna ze względu na spór między Komisją Europejską a niemiecką branżą księgarsko-wydawniczą, w 1993r. powstały w związku z praktykami w ramach systemu wspólnej deklaracji. 4 Zgodnie z Konwencją o Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej takie umowy podpisywane w Niemczech są niezgodne z prawem unijnym, gdyż ograniczają wolny handel między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Przez długi czas Börsenverein próbował nakłonić komisję Europejskiej do rozwiązania i potraktowania systemu sztywnych cen w Niemczech na wyjątkowych zasadach. Staranie te wspierane były również przez Parlament Europejski oraz Rząd Federalny Niemiec. Ostatecznie niemiecki Rząd zdecydował się na wprowadzenie ogólnie obowiązującej ustawy zastępującej system wspólnej deklaracji, która to miała długotrwale chronić system cen stałych w Niemczech. 5 Wszystkie niemieckie partie polityczne jednogłośnie wyrażały poparcie dla wprowadzenia ustawowej kartelizacji cen książek. 6 Ustawodawca taką formę ograniczenia wolności konkurencyjności w handlu książkami argumentuje chęcią ochrony dóbr kultury jakimi są książki oraz utrzymania prężnego rynku wydawniczego w Niemczech. 7 Dzięki systemowi cen stałych powinna bowiem zostać stworzona szeroka oferta dla szerokiego grona publiczności. Przy tym nie chodzi jedynie o dużą ilość tytułów, ale również o wsparcie działalności mniejszych i średnich wydawnictw oraz księgarń. U podstaw tej ustawy bowiem leży założenie, żeby po przystępnej cenie sprzedawać również wartościowe dla kultury książki wydawane w niskich nakładach. 8 2 Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych w Niemczech Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych w Niemczech (Buchpreisbindungsgesetz) zobowiązuje wydawnictwa do ustalenia konkretnych cen nowości wydawniczych oraz książek ze stałego programu wydawniczego. Ceny są podawane do wiadomości publicznej w katalogu wydawniczym lub w innej formie wśród informacji o programie oraz w Verzeichnis lieferbarer Bücher, tj. Katalogu Składowym Książki. 4 Tamże, s Patrz rozdz H. Franzen / D. Wallenfels / Ch. Russ, s Entwurf eines Gesetzes zur Regelung der Preisbindung bei Verlagserzeugnissen. Begründung, 2002, s H. Franzen / D. Wallenfels / Ch. Russ, s. 6. 4

6 Każdy detalista, sprzedający książki na wolnym rynku, jest zobowiązany do stosowania ustalonej przez wydawnictwo ceny. Stąd klient zarówno małej księgarni w małej miejscowości, jak i dużej sieci księgarskiej w mieście za tę samą książkę zapłaci tyle samo. Ustalona cena łącznie z opodatkowaniem VAT dotyczy ceny, po której książka nabywana jest przez finalnego odbiorcę (Ustawa... 2). Przy czym finalny odbiorca w rozumieniu niniejszej ustawy to osoba, która nabywa książki w innych celach niż w celu jej dalszej odsprzedaży. W przypadku, gdy wydawnictwo sprzedaje książkę bez udziału pośredników, np. przez Internet, również jest zobowiązane do zachowania określonej wcześniej ceny. Poszczególne uzgodnienia w sprawie rabatów zawierane między podmiotami księgarskimi a wydawcami są z reguły indywidualne i nie podlegają nakazowi upublicznienia. Nie mogą one jednak mieć na celu wyłącznie maksymalizacji zysku z transakcji z dystrybutorem, jeśli inne małe księgarnie mogą być przy tym pokrzywdzone. Przy ustalaniu ceny i warunków dalszej sprzedaży wydawnictwa są zobowiązane odpowiednio uwzględnić wkład wniesiony przez mniejsze księgarnie w globalne zaopatrzenie w książki oraz ich serwis księgarski i nie uzależniać rabatów wyłącznie od obrotu księgarni (Ustawa... 6 ust.1). Bowiem to właśnie małe i średnie księgarnie przyczyniają się do tego, że książka jest dostępna w całym kraju. One to również zapewniają odpowiedni serwis, udzielają dodatkowych informacji, doradzają i zamawiają książki. Ustawodawca nie określił jednak widełek, które by dotyczyły upustów. To sąd w każdej indywidualnej sprawie rozstrzygać będzie zatem, czy mamy do czynienia z działaniem naruszającym przepisy Ustawy... 6 ust. 1. W praktyce jednak okazuje się, że małe księgarnie często mimo Ustawy są pokrzywdzone w porównaniu z dużymi sieciami księgarskimi. Podczas gdy duże księgarnie otrzymują upusty do 50 %, mali księgarze skarżą się, że upusty dla nich obecnie wynoszą przeciętnie %. Według Börsenverein upust opłacalny dla małych księgarń powinien wynosić obecnie 38 % 9, gdyż według corocznych statystyk porównawczych Börsenverein wprost proporcjonalnie rosną koszty małych księgarń, dochodząc do 30,9 % obrotu. Stąd upust nie wystarcza często na pokrycie kosztów, nie wspominając już o wartościach dodatnich. Przykład ten uwidacznia, jak wydawcy, wbrew wymaganiom Ustawy, przy ustalaniu rabatów kosztów serwisu oferowanego przez małe księgarnie nie dostatecznie je uwzględniają. Bardziej konkretnie Ustawa opisuje przepisy dotyczące upustów dla tzw. Zwischenbuchhandel (dystrybutorów), czyli tych podmiotów handlowych, które są pośrednikami między wydawnictwami (herstellender Buchhandel) a księgarstwem detalicznym (verbreitender Buchhandel, tj. Sortimenter). Do podmiotów handlu pośredniego należą zewnętrzne podmioty, którym wydawnictwa zlecają reprezentowanie ich jako przedstawiciele handlowi (Verlagsauslieferungen). Stąd Verlagsauslieferungen działają w 9 Reisinger, So kann es nicht weitergehen!, w: Börsenblatt 42/2006, Frankfurt/Main

7 imieniu wydawcy, ale na własny rachunek. W odróżnieniu do nich Barsortimenter prowadzą działalność we własnym imieniu i na własny rachunek. Do najbardziej znanych w Niemczech hurtowników, którzy zakupują w wydawnictwach całą paletę tytułów, składują i sprzedają je dalej księgarzom, należą KNV i Libri. Oni to otrzymują od wydawnictw ok. 45 % upustu, w tym na nich samych przypada 15 % i 30 % na księgarzy. Handel pośredni pełni w Niemczech znaczącą rolę w upowszechnianiu książek. Liczne księgarnie zaopatrują się każdego dnia właśnie u nich, gdyż są one w stanie w ciągu dnia dostarczyć dany tytuł, a ich oferta obejmuje średnio pozycji. Dlatego też ustawodawca zobowiązuje wydawców do nie obniżania upustów dla Zwischenbuchhandel poniżej stawki proponowanej dla dużych sieci księgarskich (Ustawa... 6 ust. 3). Ponadto sieci handlowe, jak supermarkety, sklepy papiernicze itp. nie mogą być traktowane przez wydawców na lepszych warunkach nawet, jeśli zakupują większe ilości książek (Ustawa... 6 ust.2). 2.1 Zakres stosowania W rozumieniu niniejszej Ustawy ustalone ceny detaliczne dotyczą książek, które są sprzedawane odbiorcom finalnym przez podmioty handlu książką. Ustawa obejmuje również nuty muzyczne, produkty kartograficzne (atlasy), a także reprodukcje w nich użyte. Ponadto Ustawie podlegają tzw. obiekty kombinowane, których główną część stanowi książka, np. książka z CD w metalowym pudełku (Ustawa... 2). 2.2 Okres obowiązywania Sprzedaż książki po niższej cenie niż określa to Ustawa jest możliwa dopiero po upływie przynajmniej 18 miesięcy od daty wydania książki (Ustawa... 8 ust. 1). Cena może zostać obniżona przed upływem tego okresu pod warunkiem, że książka ukazała się wcześniej, co wynikło np. z aktualizowania zbioru przepisów lub też obniżenia wartości merytorycznej wydania okazjonalnego z powodu dezaktualizacji tematu, wydarzenia (Ustawa... 8 ust. 2). Wydawnictwa znoszą ceny na starsze książki, gdyż większość nakładu zostaje zazwyczaj wysprzedana w ciągu trzech miesięcy od ukazania się książki na rynku. Przeprowadzając wyprzedaż za bezcen, jak się określa wyprzedaż starszych wydań, wydawnictwo pozbywa się reszty nakładu, zaoszczędza miejsce w magazynach oraz obniża koszty związane z ich składowaniem. Informacja o obniżce ceny musi zostać podana do 6

8 wiadomości publicznej, np. na tzw. żółtych stronach (Gelbe Seiten), tj. w dodatku do magazynu branżowego Börsenblatt. 2.3 Wyjątki Do wyjątków, które nie objęte są niniejszą Ustawą zaliczają się zasadniczo książki używane oraz książki audio (Ustawa... 3 ust. 2). Podobnie rzecz się ma z kalendarzami, oprócz tych, które ukazały się w formie książki, lub w których zawartość tekstu jest przeważająca. Niższe ceny mogą również dotyczyć egzemplarzy sprzedawanych wydawcom, księgarzom i autorom na użytek własny. Także bibliotekom udziela się 5-10 % rabatu. Podobnie jest ze szkołami, dokonującymi zbiorowych zamówień podręczników, które stają się następnie własnością publiczną (Ustawa... 7 ust. 2 i 3). E-books, czyli książki w formie cyfrowej lub udostępniane przez portale internetowe do zapisania i wydrukowania nie podlegają Ustawie. Decyzję taką argumentuje się tym, że rozpowszechnianie e-books wykracza poza granice kraju i tym samym wymyka się obowiązującym w nim regułom Ceny serii, ceny książek sprzedawanych w większej ilości oraz w systemie subskrypcji Wydawcy i importerzy są w określonych przypadkach uprawnieni do ustalania cen odbiegających od ceny stałej przewidywanej przez Ustawę. Dotyczy to książek sprzedawanych w większej ilości oraz w systemie subskrypcji, a także serii. Ceny serii nie podlegające ustawie dotyczą serii książek, ale tylko w określonym zakresie, np. edycji książkowych dołączanych do gazet. Obniżona cena dotyczy wówczas tylko zakupu całej serii, a nie pojedynczej książki. Przy zakupie przez firmę lub instytucję większej ilości egzemplarzy wybranego tytułu na własny użytek, np. podręcznika komputerowego, wydawnictwo może ustalić wyjątkową dla nich cenę do 20 % poniżej ogólnej ceny detalicznej. Ceny subskrypcyjne (Subskriptionspreise) to również ceny ustalone poniżej właściwej ceny detalicznej. Są one wprowadzane przez wydawnictwa, by zachęcić czytelników do zamówienia książki przed jej ukazaniem się lub do zakupu jej w pierwszych tygodniach po wydaniu. Warunkiem jest jednak wydanie jednotomowe lub wielotomowe, ale ukazujące się 7

9 w całości. W Niemczech cenę subskrypcyjną można wprowadzać do 3 miesięcy po ukazaniu się tytułu. Przy tym nie może ona przekraczać 20 % obniżki (Ustawa... 5 ust. 4 pkt 3). W praktyce jednak ceny subskrypcyjne nie odgrywają znaczącej roli. Opisane ceny serii, książek sprzedawanych w większej ilości oraz w systemie subskrypcji obowiązują wszystkie podmioty handlowe (Ustawa... 5) i muszą być wcześniej podane do wiadomości publicznej, np. na tzw. żółtych stronach (Gelbe Seiten) w Börsenblatt Egzemplarze wybrakowane Ponadto ceny stałe są zniesione dla egzemplarzy wybrakowanych (Mängelexemplare), czyli takich, które sprzedawane są poniżej pierwotnej ceny detalicznej z powodu zewnętrznego uszkodzenia lub błędów. Nie chodzi przy tym o brak stron, gdyż taka wada czyniłaby książkę zupełnie nieużyteczną, ale np. o zniszczoną w wyniku długiego składowania w magazynie okładkę książki (Ustawa... 7 ust. 1 pkt 4). Zasadniczo dotyczy to tylko nielicznych egzemplarzy danego wydania. Pozostałe egzemplarze wydania nadal podlegają regulacjom Ustawy. Poniżej ustalonej wcześniej ceny mogą być wyprzedawane tylko egzemplarze wybrakowane, wyraźnie oznaczone, czyli np. opatrzone stemplem z napisem Egzemplarz wybrakowany lub M na odwrocie książki (Ustawa... 7 ust. 1 pkt 4). W praktyce ten punkt Ustawy jest co raz to naruszany, kiedy wydawnictwa wyprzedają po niższej cenie książki nie wykazujące żadnych wad lub pozbywają się całych palet z książkami, deklarując ich mniejszą wartość i oznaczając jako wybrakowane. W praktyce jednak proceder taki jest trudny do wykrycia, tym bardziej, że nie ma odpowiednich służb, które systematycznie poddawałyby to kontroli. 3 Internet Ceny stałe obejmują również sprzedaż w sklepach internetowych oraz poprzez inne internetowe podmioty handlowe. Sprzedaż drogą elektroniczną poza granice kraju regulują odrębne przepisy dotyczące importu i eksportu. 10 W Internecie często można napotkać na przykłady naruszające tę zasadę. Tak np. w sklepie aukcyjnym e-bay czy w sklepie internetowym Amazon pojawiają się nowości 10 Patrz rozdz. 4. 8

10 wydawnicze poniżej ustalonej ceny detalicznej. Jeżeli jednak książki te są oferowane przez osoby prywatne, które wcześniej zakupiły je od postępującego zgodnie z prawem detalisty, nie można ich zaliczyć do nowych. Prawo naruszają dopiero podmioty internetowe prowadzące w tym zakresie działalność gospodarczą, handlujące książkami po cenie obniżonej. Często działają one pod przykrywką osób prywatnych lub przy opisie produktu podają niezgodnie z prawdą informację o wybrakowaniu produktu. Ponieważ jednak Internet jest za mało przejrzysty i anonimowy, trudno zawsze kontrolować wszystkie działania i egzekwować prawo w tym zakresie. Mimo to w interesie przedstawicieli księgarstwa Börsenverein oraz powiernicy ds. kartelizacji cen uważnie obserwują te działania i doprowadzają do karania znanych przypadków łamania prawa. E-books, czyli książki w formie cyfrowej lub udostępniane przez portale internetowe do zapisania i wydrukowania nie podlegają Ustawie. Decyzję taką argumentuje się tym, że rozpowszechnianie e-books wykracza poza granice kraju i tym samym wymyka się obowiązującym w nim regułom. 4 Import i eksport Import oraz eksport książek w krajach Unii Europejskiej objęty jest przepisami wspólnego prawa unijnego, w szczególności Artykułem 28 Konwencji o Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej, którego podstawą jest założenie o wolnym przepływie towarów. Ponadto w art. 81 i 82 Konwencji zakazuje się porozumień i umów, które ograniczają handel między krajami członkowskimi (...) i mają na celu lub powodują uniemożliwienie oraz wypaczenie zasady wolnej konkurencji panującej na wspólnym rynku (Konwencja... art. 81) Stąd według Ustawy 4 książki importowane lub eksportowane w ramach UE nie są nią objęte. Niedozwolony jest jednak proceder wywozu książek z zamiarem ich reimportu do Niemiec, w celu obejścia niniejszej Ustawy (Ustawa... 4 ust. 2). Obowiązku cen stałych nie nakłada się natomiast na importowane książki obcojęzyczne (Ustawa... 2 ust. 2). Importerzy książek do Niemiec są zobowiązani do określenia i opublikowania ceny stałej, włączając podatek VAT (Ustawa... 5 ust. 1). Punkt ten dotyczy podmiotów handlowych sprowadzających książki z Austrii, Szwajcarii i Holandii i sprzedających je następnie w Niemczech. 11 Kolejne punkty zakładają, że wszyscy importerzy książki nie mogą, w celu ustalenia ceny finalnej, obniżać ceny dla odbiorcy finalnego zalecanej przez wydawcę kraju wydającego dla Niemiec albo z góry ustalonej lub zalecanej przez kraj wydający ceny netto 11 B. Menche, Börsenverein des Deutschen Buchhandels (red.), Glossar zur Buchpreisbindung. Leitfaden für Verlage und Buchhandlungen, Frankfurt/Menem 2006, s.11. 9

11 (Ustawa... 5 ust. 2). Również Unia Europejska w Traktacie z Maastricht przychylnie wypowiedziała się za narodową i regionalną różnorodnością kultur krajów członkowskich, której częścią integralną są efektywne, funkcjonalne rynki książki. 12 Podobne ustawy o stałych cenach książki funkcjonują w Szwajcarii, Danii, Włoszech, Holandii, Norwegii i na Węgrzech. 4.1 Rozwiązania w Austrii i Szwajcarii Austriacki rynek książki jest mniejszy od niemieckiego. Dwie trzecie obrotu firm księgarsko-wydawniczych stanowią importowane książki niemieckie. Do roku 2000 w Austrii obowiązywał system wspólnej deklaracji, który obejmował również zagraniczne umowy z Niemcami i ze Szwajcarią. 13 Ponieważ jednak umowy te stały w sprzeczności z unijnym prawem europejskim, uchwalono na wzór Francji Krajową ustawę o stałej cenie książek. Stąd importerzy książek niemieckich sprowadzanych do Austrii muszą ustalać cenę detaliczną na podstawie ceny stałej obowiązującej w Niemczech. Austriaccy importerzy sprowadzający publikacje zza granicy, w szczególności z Niemiec, nie mają prawa ustalać ceny odbiegającej od poziomu ceny ustalonej lub sugerowanej przez wydawnictwo w kraju jego pochodzenia, albo od ceny ustalonej przez kraj wydawnictwa dla celów sprzedaży na terenie Austrii. 14 W Szwajcarii administracyjny podział na obszar francusko-, włosko i niemieckojęzyczny jest charakterystyczny również dla rynku książki. W części francuskojęzycznej zasada ceny stałej dotyczy jedynie publikacji wydawnictw szwajcarskich. W części włoskiej nie ma w tym zakresie żadnych wiążących reguł. W niemieckojęzycznym regionie szwajcarskim, gdzie 80 % obrotu na rynku książki pokrywa import z Niemiec, obowiązują zagraniczne umowy o cenie stałej, podpisywane z wydawnictwami niemieckimi i austriackimi. Umowy te tym razem nie są niezgodne z prawem unijnym, gdyż Szwajcaria nie jest członkiem UE Naruszenie przepisów ustawy Wszyscy, którzy działają w sprzeczności z przepisami Ustawy, muszą się liczyć z upomnieniem, roszczeniem o zaniechanie lub zrekompensowaniem szkód powstałych 12 Entwurf eines Gesetzes zur Regelung der Preisbindung bei Verlagserzeugnissen, 2002, s H. Franzen / D. Wallenfels / Ch. Russ, s Tamże, s Tamże, s

12 w wyniku celowego działania czy zaniedbania (Ustawa... 9 ust. 1). Wniesienie roszczenia o zaniechanie oznacza natychmiastowe zaniechanie handlu książkami poniżej wcześniej ustalonej ceny, niemniej dotychczasowe działanie nie jest karane. Przy tym istotnym warunkiem jest to, że pociągnięty do odpowiedzialności może zostać tylko detalista, który sprzedając książki, prowadzi działalność gospodarczą (Ustawa... 9 ust. 2 pkt 1). Natomiast roszczenia o zaniechanie mogą dochodzić m. in. dystrybutorzy książek, wydawcy, związki branżowe, jak Börsenverein, a także prawnicy, którzy są powiernikami ds. kartelizacji cen (Ustawa... 9 ust. 2). Przykładem unaoczniającym jest przykład wydawnictwa ADAC-Verlag, które w kooperacji z wydawnictwem Brockhaus oferowało swoim internetowym klientom słowniki pisowni niemieckiej oraz obcojęzyczny z CD w cenie promocyjnej 39,9 euro, podczas gdy pierwotna ustalona dla odbiorców finalnych cena kompletu bez CD wynosiła 41,95 euro. W wyniku działania w sprzeczności z przepisami wydawnictwo ADAC-Verlag było zobligowane do wycofania się z takiego procederu oraz datku w wysokości euro na rzecz instytucji użyteczności publicznej. 6 Podsumowanie - argumentacja za i przeciw Niemiecka Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych jest i była przedmiotem żywej dyskusji. Jednak większość dystrybutorów, księgarzy i wydawców, a także całe branżowe związki księgarsko-wydawnicze za nią się opowiadają. Politycznie nigdy nie stanowiła ona kości niezgody. Do jej przeciwników należą natomiast przedsiębiorcy, którzy poprzez jej uchylenie i tym samym zlikwidowanie bariery dla wolnej konkurencyjności upatrują własne korzyści. Tak na przykład firmy będące klientami kluczowymi, którzy zamawiają książki w dużej ilości, nie otrzymują jednak większych rabatów na poziomie podobnym do tych, które są im zapewniane przez inne sektory gospodarki. Są oni przekonani, że książkę należy traktować jak każdy inny produkt handlowy, a ustawa osłabia konkurencyjność i podnosi ceny książek, w szczególności bestsellerów, gdyż świat księgarsko-wydawniczy nie działa wyłącznie na czysto ekonomicznych zasadach. Według nich Ustawa przeszkadza uczestnikom rynku w zdobyciu jak największych korzyści jak najmniejszym kosztem. 16 Ponadto pojawiają się krytyczne głosy ze strony środowiska wydawniczego, według których Ustawa w szczególności w odniesieniu do regulacji systemu rabatów jest nieprecyzyjna. Jak podaje tygodnik Die Zeit, duże sieci księgarskie jak Thalia czy Hugendubel, wykorzystując swoją władzę, od dawna wymuszają od wydawców upusty 16 Tamże, s

13 do 50 %. 17 Dzięki wyższej marży większe sieci księgarskie mogą zainwestować więcej środków na rozszerzenie oferty i działania promocyjne niż ich mniejsi konkurenci. W ten sposób Ustawa zapobiega wprawdzie walce o cenę, jednak nie jest w stanie zatrzymać tendencji koncentracyjnych w handlu książkami. Orędownicy Ustawy przede wszystkim podkreślają podwójną rolę książek, które są dla nich zarówno dobrem materialnym jak i kulturalnym i dlatego powinny być traktowane na wyjątkowych zasadach. Jeżeli podporządkowuje się książkę wyłącznie zasadom rynkowym, również jej zawartość staje się jedynie towarem. 18 Ponadto Ustawa chroni według jej zwolenników przede wszystkim mniejsze księgarnie, które działają pod znakiem ciągłej kalkulacji: z jednej strony wysokie rabaty na bestsellery, które z drugiej strony pozwalają im na zakup innych książek nie podlegających tak dużym rabatom. W warunkach wolnych cen i wolnych negocjacji w zakresie rabatów małe i średnie księgarnie nie byłyby w stanie utrzymać się wobec możliwości wielkich domów handlowych czy sieci księgarskich. Tym samym pierwsze założenia kalkulacji, którymi jest intratny handel bestsellerami, stają się mrzonką. Księgarze musieliby wówczas żyć z zamówień i wyrównywać różnicę między kosztem własnym i ceną zbytu, stosując wysokie ceny. 19 Istnieje zagrożenie, że w takim przypadku wiele małych i średnich księgarń musiałoby zostać zamkniętych. To znowu miałoby kolejne skutki dla mniejszych księgarzy i wydawców oraz autorów, którzy w ten sposób straciliby ważną dla nich część odbiorców. Ponadto można by spodziewać się, że uchylenie Ustawy spowodowałoby spadek ceny bestsellerów, ale jednocześnie znaczne podwyższenie cen na pozostałe tytuły. Wówczas dla wydawców i księgarzy zyskowna byłaby tylko sprzedaż wybranych znanych tytułów. A jednak kultura bestsellerów nie jest tu największą ambicją i stanem docelowym polityki kulturalnej. Książki są w ich różnorodności zwierciadłem społeczeństwa, świadkami dla potomności, archiwum ducha, wiedzy i przepaści danej epoki. Każda książka jest wyjątkowym dobrem kultury J. Uehlecke, An die Kette gelegt, w: Die Zeit H. Franzen / D. Wallenfels / Ch. Russ, s Tamże, s Tamże, s

14 Bibliografia Buch und Buchhandel in Zahlen 2006, Börsenverein des Deutschen Buchhandels, Frankfurt/Menem Entwurf eines Gesetzes zur Regelung der Preisbindung bei Verlagserzeugnissen. Begründung (Projekt ustawy regulującej kartelizację cen publikacji wydawniczych. Uzasadnienie), _buchpreise_kabinett.pdf ( ). Hans Franzen / Dieter Wallenfels / Christian Russ, Preisbindungsgesetz - Die Preisbindung des Buchhandels, Wyd. 5, Wydawnictwo C.H.Beck, Monachium Rolf Reisinger, So kann es nicht weitergehen!, w: Börsenblatt 42/2006, Frankfurt/Main 2006, ( ). Birgit Menche, Börsenverein des Deutschen Buchhandels (red.), Glossar zur Buchpreisbindung. Leitfaden für Verlage und Buchhandlungen (Glosariusz terminów i pojęć Ustawy o kartelizacji cen publikacji wydawniczych), Frankfurt/Menem ( ). Gesetz zur Regelung der Preisbindung bei Verlagserzeugnissen 2006 (Ustawa o kartelizacji cen publikacji wydawniczych), htttp:// ( ). Preisbindung allgemein (Informacje na temat kartelizacji cen publikacji wydawniczych), ( ). Jens Uehlecke, An die Kette gelegt! w: DIE ZEIT, Hamburg , ( ). 13