Za co można i należy wynagradzać posiadaczy praw. Implementacja Public Lending Right w Polsce

Transkrypt

1 Za co można i należy wynagradzać posiadaczy praw. Implementacja Public Lending Right w Polsce Aleksandra Burba Specjalista ds. prawnych i windykacji Stowarzyszenie Autorów i Wydawców Polska Książka

2 Systemy prawne ponad 50 krajów regulują kwestie prawa publicznego użyczenia, przy czym w 29 z nich (w tym w większości państw członkowskich UE) jest to system przewidujący rekompensatę dla posiadaczy praw autorskich. Obowiązek wprowadzenia opłat z tytułu PLR przynajmniej za wypożyczenia przez biblioteki dostępne dla publiczności oraz przynajmniej na rzecz autorów, wynika w UE z dyrektywy w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (2006/115/WE). Kwoty dzielone między uprawnionych z tytułu PLR są przy tym bardzo zróżnicowane i mieszczą się w szerokim przedziale między ok. 20 mln euro (Dania) oraz ok. 0,5 mln euro (Czechy). Dyrektywa tworzy ogólne ramy, a więc można ją implementować różnie, m.in.: przez wprowadzone do prawa autorskiego wyjątki na rzecz bibliotek, przewidujące wynagrodzenie dla posiadaczy praw, przez stworzenie funduszu przez wyodrębnienie dotacji państwowej na rzecz rodzimej kultury. Czym jest PLR Public Lending Right (prawo publicznego użyczenia)

3 Dyrektywa o najmie i użyczeniu zezwala na wyłączenie z systemu PLR części bibliotek publicznych np.: szkolnych, bibliotek nieprowadzących wypożyczeń na zewnątrz, bibliotek dla niewidomych. Nie jest jednak do pogodzenia z dyrektywą nieobejmowanie jakimkolwiek systemem rekompensaty wszystkich bibliotek publicznych, jak to czyni to obecnie polska ustawa o prawie autorskim. Dyrektywa nazywa jednostki, które mają być objęte przez PLR instytucjami dostępnymi dla publiczności, co ma niewątpliwie szersze znaczenie niż kategoria bibliotek publicznych funkcjonująca w polskim ustawodawstwie. W Polsce biblioteka publiczna oznacza placówkę prowadzoną przez samorządy. Kryterium objęcia danej instytucji przez PLR winna być zatem nie jej kwalifikacja do kategorii bibliotek publicznych wynikająca z polskiej ustawy, lecz sama możliwość wypożyczania przez szeroki krąg osób, co ma miejsce także w bibliotekach naukowych (o ile prowadzą wypożyczenia na zewnątrz), w bibliotekach uniwersyteckich oraz pedagogicznych. Biblioteki, które powinny podlegać systemowi PLR

4 We wszystkich krajach UE, które wprowadziły PLR, środki z tego tytułu otrzymują autorzy (obowiązek wynikający z dyrektywy), często także tłumacze, ilustratorzy, fotograficy, nierzadko wydawcy. Zdaniem SAiW Polska Książka wynagrodzenie powinno być w Polsce wypłacane zarówno autorom, jak i pozostałym wymienionym twórcom oraz wydawcom książek, którzy często dysponują wyłącznymi prawami do wydawanych przez siebie publikacji. Dyrektywa pozwala na ograniczenie uprawnionych do obywateli danego kraju lub piszących w danym języku. Uprawnieni

5 W krajach, w których PLR funkcjonuje od lat, jak na przykład w Australii, trwają starania o objęcie systemem coraz częściej udostępnianych przez biblioteki e-booków. Jest to kwestia gorąco dyskutowana i objęta intensywnymi działaniami środowisk bibliotekarskich oraz wydawniczych, jednak wymagająca co do zasady zmiany prawa. W Polsce papierowe książki wciąż stanowią około 94% ogółu wypożyczeń. Na obecnym etapie racjonalne i wystarczające byłoby objęcie systemem opłat, zgodnie z duchem dyrektywy, która odnosi się jedynie do egzemplarzy (nośników fizycznych): książek papierowych, wypożyczanych czasopism, materiałów audiowizualnych zapisanych na nośnikach. Co można objąć opłatą?

6 Nowy dekret z 13 grudnia 2012 r. (dekret w sprawie wynagrodzenia z tytułu PLR oraz wycofania dekretu z 25 kwietnia 2004 r. dotyczącego wynagrodzenia z tytułu PLR) zastąpił w Belgii dotychczasowy dekret królewski z 2004 r., który został uznany za niezgodny z prawem europejskim Zmiana przepisów na korzystniejsze dla posiadaczy praw nastąpiła z mocą wsteczną i była skutkiem wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 30 czerwca 2011 r. w sprawie VEWA vs. Belgia (sygn. C-271/10), w którym Trybunał orzekł, że wynagrodzenie z tytułu PLR nie może być czysto symboliczne ( wynagrodzenie, które należy w ten sposób ustalić, musi zgodnie z tym, co przewiduje motyw siódmy dyrektywy 92/100, pozwolić twórcom na uzyskiwanie stosownych dochodów. Jego wysokość nie może zatem być czysto symboliczna ) oraz że przy ustalaniu wynagrodzenia powinny być wzięte pod uwagę inne dane niż wyłącznie liczba zarejestrowanych użytkowników bibliotek ( art. 5 ust. 1 dyrektywy 92/100 sprzeciwia się przepisom (...) ustanawiającym system, zgodnie z którym wynagrodzenie należne twórcom w przypadku publicznego użyczenia obliczane jest wyłącznie w zależności od liczby wypożyczających zapisanych do placówek publicznych na podstawie ryczałtowej kwoty ustalonej od wypożyczającego na rok ). Korzystne rozwiązanie udało się wywalczyć w Belgii dzięki wystąpieniu krajowej organizacji autorów przeciw państwu belgijskiemu na forum UE. Istotne w tym kontekście jest stanowisko Komisji Europejskiej, że nie będzie ona interweniować w poszczególnych krajach UE, które nie wprowadziły dotychczas PLR, mimo braku implementacji dyrektywy do czasu wyczerpania przez uprawnionych wszelkich dostępnych im środków prawnych. Rozwiązania belgijskie

7 W nowym belgijskim systemie kwota wynagrodzenia z tytułu PLR obliczona została na podstawie dwóch czynników: wielkości zbiorów każdej biblioteki publicznej łącznej rocznej liczby wypożyczeń (która zastąpiła wcześniejsze niezgodne z prawem kryterium liczby zapisanych do bibliotek użytkowników) W praktyce biblioteki publiczne z poszczególnych regionów Belgii na początku każdego roku kalendarzowego są zobowiązane do złożenia odpowiedzialnej OZZ (organizacji Reprobel) deklaracji za rok ubiegły, określającej, jaka była wielkość ich zbiorów w roku ubiegłym oraz jaka była łączna roczna liczba wypożyczeń w tym okresie Przy określaniu wielkości zbiorów nie bierze się pod uwagę dzieł należących do domeny publicznej oraz dzieł w ogóle nie udostępnianych przez biblioteki czytelnikom. Bierze się natomiast pod uwagę dzieła udostępniane na miejscu, ponieważ zgodnie z ww. orzeczeniem w sprawie VEWA vs. Belgia sam fakt, że są one publicznie dostępne w bibliotece powoduje powstanie szkody po stronie posiadaczy praw (koncepcja szkody potencjalnej). Przy określaniu rocznej liczby wypożyczeń nie bierze się z kolei pod uwagę prolongat. Dekret z 2012 r. przewiduje stopniowy wzrost wynagrodzeń z tytułu PLR w Belgii wychodzi od poziomu 1,6 mln obecnie do ponad 3 mln w ciągu pięciu lat. Założenia nowego belgijskiego systemu PLR

8 Ilość woluminów w zbiorach Roczna stawka w latach Od 1 do Od do Od do Od do Od do i więcej Stawki do 2012 zależne od wielkości księgozbioru Ilość woluminów w zbiorach Od 1 do Od do Od do Od do Od do i więcej Stawki od 2013 zależne od wielkości księgozbioru Od 2004 do ,0168 0,0193 0,0219 0,0244 0,0269 0,0294 Stawki od wypożyczenia Stawki z tytułu PLR w Belgii

9 SAiW Polska Książka forsuje rozwiązanie, w którym za podstawę obliczenia wysokości opłaty można by przyjąć następujące kryteria, najlepiej łącząc przynajmniej dwa z nich: dostępny księgozbiór, liczbę czytelników liczbę wypożyczeń. Dopuszczalne byłoby także ustalenie wyższej stawki dla książek nabytych przez biblioteki w ciągu kilku lat poprzedzających wypłatę wynagrodzenia z tytułu PLR. Podstawowa stawka raczej nie powinna być niższa niż 0,05 euro za pojedyncze wypożyczenie książki. W wielu krajach PLR zarządzają OZZ, często te same, które pobierają opłaty reprograficzne. Także w Polsce najbardziej naturalne wydaje się pobieranie i podział opłat z tytułu PLR przez OZZ, ponieważ mają one doświadczenie związane inkasem i repartycją środków z tytułu opłat za kopiowanie w ramach dozwolonego użytku osobistego, a podział wynagrodzeń z PLR będzie miał podobny charakter. Ramowy projekt opłaty w Polsce