CERTYFIKAT Z POLSKIEGO DROGA DO UNIFIKACJI I JAKOŚCI NAUCZANIA

Transkrypt

1 Anna DOMAŃSKA, Centrum Języka i Kultury Polskiej Polonicum, Uniwersytet Warszawski CERTYFIKAT Z POLSKIEGO DROGA DO UNIFIKACJI I JAKOŚCI NAUCZANIA Streszczenie. Pierwsze państwowe egzaminy certyfikatowe z języka polskiego jako obcego (JPJO) przeprowadzono w roku Od tego czasu juŝ ponad 1500 osób przystąpiło do tego egzaminu. Polskiemu systemowi certyfikacji przyjrzało się w 2008 roku ALTE (przeprowadzając tzw. audyt). Autorka chciałaby przybliŝyć wszystkim zainteresowanym ramy prawne funkcjonowania certyfikacji JPJO oraz standardy wymagań (dla poziomów B1, B2, C2), opisać pokrótce dorobek certyfikacji oraz przedstawić kształt egzaminu. 1. INFORMACJE OGÓLNE Rok 2009 to szósty rok działalności systemu certyfikacji języka polskiego jako obcego. Prace przygotowawcze zmierzające do uruchomienia certyfikacji jpjo rozpoczęły się w Ministerstwie Edukacji Narodowej co prawda duŝo wcześniej, bo 1999 roku, ale formalna moŝliwość potwierdzenie znajomości polskiego jako obcego i zdobycia certyfikatu została wprowadzona ustawą z dnia 11 kwietnia 2003 roku o zmianie Ustawy o języku polskim. Na jej mocy powołana została Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego, której zadaniem jest sprawowanie nadzoru nad egzaminami przeprowadzanymi przez państwowe komisje egzaminacyjne, powoływanie ich składów, wyznaczanie terminów egzaminów, zlecanie przygotowania zadań egzaminacyjnych, organizacja i prowadzenie szkoleń dla egzaminatorów i autorów zadań. W skład Komisji wchodzą przedstawiciele największych polskich akademickich ośrodków nauczania języka polskiego jako obcego, a jej przewodniczącym jest prof. Władysław Miodunka z UJ. Uniwersytet Jagielloński jest równieŝ polskim reprezentantem w Stowarzyszeniu ALTE (Association of Language Testers in Europe), do którego Polska została przyjęta najpierw jako członek stowarzyszony, a od 2004, od wstąpienia Polski do Unii Europejski jako członek rzeczywisty. Jednostką organizacyjną, odpowiedzialną za obsługę administracyjną i finansową Państwowej Komisji Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego oraz komisji przeprowadzających egzaminy, jest Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego. Dokumentem poświadczającym znajomość języka polskiego jako obcego jest wydawany przez Komisję certyfikat. Czym są państwowe egzaminy certyfikatowe? Są to testy biegłości językowej pozwalające ocenić kompetencje językowe zdających. Do egzaminu moŝe przystąpić kaŝdy, niezaleŝnie od swoich dotychczasowych doświadczeń edukacyjnych. 2. KONSTRUKCJA TESTU Na kaŝdy poziomie zaawansowania test trwa łącznie (z przerwami) około 5 godzin i wygląda tak samo. Składa się z pięciu części, czterech pisemnych i z mówienia. Testowane są następujące sprawności: rozumienie ze słuchu (zdający słuchają zwykle pięciu nagrań i rozwiązują zadania odnoszące się do usłyszanego tekstu - 30 minut),

2 Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw poprawność gramatyczna (godzinny test zawiera 8-10 ćwiczeń testujących znajomość polskiej gramatyki), rozumienie tekstu pisanego (zdający mają 45 minut na napisanie odpowiedzi do 4-5 zadań), pisanie (w czasie 90 minut zdający piszą dwie prace pisemne, formę krótką, np. Ŝyczenia, pozdrowienia i długą, np. opowiadanie; tematy wybierają spośród 3 lub 4 podanych zestawów), mówienie (egzamin ustny na ogół odbywa się następnego dnia po pisemnym, kaŝdy zdaje indywidualnie, losuje zestaw zawierający materiał wizualny, temat do wypowiedzi monologowej i temat do dyskusji - po krótkim przygotowaniu odpowiada przez około 15 minut). Z kaŝdej części egzaminu moŝna uzyskać maksymalnie 40 punktów, czyli za cały test maksymalnie 200. Wymogiem zdania egzaminu jest uzyskanie minimalnej liczby punktów (60 %, czyli 24 z 40 moŝliwych) z kaŝdej sprawności. Oznacza to, Ŝe niezdanie jednej części egzaminu jest równoznaczne z niezdaniem całego egzaminu. W chwili obecnej egzaminy są przeprowadzane na trzech poziomach zaawansowania: podstawowym B1, średnim ogólnym B2 i zaawansowanym C2. Standardy wymagań egzaminacyjnych zostały opracowane na podstawie tabel i wskaźników biegłości Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego 1 i są zgodne z wymogami Rady Europy. Tak wygląda odniesienie egzaminów z języka polskiego jako obcego do Wspólnych Europejskich Poziomów Biegłości Językowej: ESOKJ: A1 Breakthrough ESOKJ: A2 Waystage - - ESOKJ: B1 Threshold Poziom podstawowy PL-B1 ESOKJ: B2 Vantage Poziom średni ogólny PL-B2 ESOKJ: C1 Effective Operational Proficiency - ESOKJ: C2 Mastery Poziom zaawansowany PL-C2 Jednocześnie trwają intensywne prace nad przygotowaniem poziomu C1 i A2, a w niedalekiej perspektywie równieŝ A1. 3. CERTYFIKACJA W LICZBACH 3.1 Sesje egzaminacyjne Po raz pierwszy cudzoziemcy (i Polacy na stałe zamieszkali zagranicą) mieli moŝliwość potwierdzenia swojej znajomości polskiego 3 i 4 czerwca 2004 roku w Warszawie, Krakowie i Katowicach. Wtedy bowiem odbyły się pierwsze, historyczne egzaminy z JPJO przeprowadzone przez Państwową Komisję Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego. Przystąpiły do nich 42 osoby, a w całym pierwszym roku certyfikacji w czterech 1 Europejski System Opisku Kształcenia Językowego (ESOKJ) to polska wersja publikacji Rady Europy Common European Framework of Reference for Languages: Learning, teaching,assessment; Council of Europe,

3 V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna sesjach egzaminacyjnych (trzech krajowych i jednej zagranicznej) egzamin zdawało 106 osób z 24 państw. Tak pierwszy rok działania certyfikacji ocenił prof. Władysław Miodunka: ( )spróbujmy zastanowić się, czy start egzaminów certyfikatowych naleŝy widzieć w kategorii sukcesu albo poraŝki. OtóŜ przed oficjalnym ich rozpoczęciem wielu specjalistów zastanawiało się nad liczbą ewentualnych zdających: jedni martwili się, Ŝe nie będzie kandydatów lub Ŝe będzie ich tak duŝo, iŝ nie będziemy przygotowani do ich obsłuŝenia. Jak zwykle okazało się, Ŝe racji nie miała Ŝadna z tych dwu grup opowiadających się za sytuacjami ekstremalnymi. Kandydatów było dotąd 106. Przekroczenie w pierwszym roku przeprowadzania egzaminów liczby 100 zdających trzeba postrzegać w kategoriach skromnego sukcesu, zwaŝywszy, Ŝe publikacje przygotowujące do zdawania egzaminów były dostępne dopiero od wiosny roku Po pięciu latach sytuacja wygląda następująco (stan na grudzień 2008 r.) : Ośrodki Tabela 1. Ośrodki egzaminacyjne w latach r. Poziom znajomości języka egzaminacyjne B1 B2 C2 Razem Warszawa (x 15) Kraków (x 11) Chicago (x 3) Nowy Jork (x 4) Berlin (x 7) Poznań (x 3) Bratysława (x 3) Wrocław (x 4) Mińsk Tokio Lille (x 2) Drezno Pekin Cieszyn Kijów Madryt ParyŜ Katowice Ateny Łódź Lublin Razem 64 egzaminy W. Miodunka, Wartość języka polskiego na międzynarodowym rynku edukacyjnym, w: Z zagadnień dydaktyki, pod red. E. Lipińskiej, A. Seretny, Universitas, Kraków 2006,

4 Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw Od pierwszego egzaminu minęło 5 lat. Do tej pory (stan na grudzień 2008) przeprowadzono 64 sesje egzaminacyjne w Polsce (Warszawa, Kraków, Poznań, Wrocław, Cieszyn, Katowice, Lublin, Łódź) i zagranicą (Chicago, Nowy Jork, Berlin, Bratysława, Kijów, Lille, Madryt, Ateny, ParyŜ, Pekin, Tokio), w których wzięło udział 1479 osób z kilkudziesięciu krajów Narodowość w certyfikacji Największą grupę zdających stanowią jak dotychczas Ukraińcy (212), zaraz za nimi plasują się Niemcy (213), a na trzecim miejscu znalazły się osoby deklarujące obywatelstwo polskie (183, głównie młodzieŝ polonijna z USA). Tabela 2. Kraje pochodzenia zdających w latach UKRAINA 213 SŁOWENIA 3 NIEMCY 212 WĘGRY 3 POLSKA 183 AUSTRALIA 2 USA 120 BRAZYLIA/PORTUGALIA 2 BIAŁORYŚ 89 FINLANDIA 2 ROSJA 70 JAPONIA/POLSKA 2 FRANCJA 60 LUKSEMBURG 2 JAPONIA 57 ŁOTWA 2 USA/POLSKA 57 MOŁDAWIA 2 HISZPANIA 53 PORTUGALIA 2 SŁOWACJA 46 SUDAN 2 CZECHY 36 SZWAJCARIA 2 SZWECJA 26 TURCJA 2 WŁOCHY 24 ALBANIA 1 CHINY 19 BELGIA/HISZPANIA 1 KANADA/POLSKA 19 BUŁGARIA/FRANCJA 1 WIELKA BRYTANIA 17 CHORWACJA 1 BELGIA 14 DANIA/POLSKA 1 AUSTRIA 11 EGIPT 1 GRECJA 11 IRAN 1 KOREA POŁ. 9 IRLANDIA 1 KANADA 8 KIRGISTAN 1 KAZACHSTAN 8 NIEMCY/SZWAJCARIA 1 RUMUNIA 7 MONGOLIA 1 NORWEGIA 6 NIGERIA 1 BUŁGARIA 5 NORWEGIA/POLSKA 1 LITWA 5 REP.PŁD.AFRYKI 1 ARMENIA 4 SERBIA 1 BRAZYLIA 4 SŁOWACJA/POLSKA 1 DANIA 4 SZWECJA/NIEMCY 1 FRANCJA/POLSKA 4 SZWECJA/USA 1 GRUZJA 4 TAIWAN 1 HOLANDIA 4 UKRAINA/POLSKA 1 SZWECJA/POLSKA 4 W.BRYTANIA/POLSKA 1 ESTONIA 3 WIETNAM 1 GRECJA/POLSKA 3 RAZEM Wszystkie dane za 49

5 V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna 3.3 Płeć w certyfikacji Charakterystyka społeczna zdających nie jest zaskoczeniem. Do egzaminów przystąpiły bowiem 943 kobiety (64 %) i 536 męŝczyzn (36 %), co odzwierciedla ogólne tendencje obu płci do uczenia się polskiego. Tabela 3. Zdający według płci Kobiety 943 MęŜczyźni Wiek w certyfikacji Na przestrzeni lat najliczniejszą reprezentację w certyfikatowych statystykach mają ludzie młodzi między 20 i 29 rokiem Ŝycia (48 %). Są to zazwyczaj osoby studiujące i/lub pracujące, które traktują certyfikat jako podniesienie swoich kwalifikacji zawodowych. Dalsze pozycje zajmują osoby między 16 i 19 rokiem Ŝycia (25 %), potem ludzie w wieku lat (16 %) i powyŝej 40 lat (10 %). Tabela 4. Zdający według wieku lat lat lat powyŝej Wybierane poziomy W pierwszym roku certyfikacji największą popularnością cieszył się poziom średni ogólny B2, po nim był poziom podstawowy B1, a najmniej interesowano się poziomem zaawansowanym C2. Tendencja ta utrzymała się przez kolejne lata, i tak, w sumie w okresie , poziom B2 wybrało 39 %, poziom B1 36 %, a poziom C2 25 % zdających. 4. JAKIE SĄ MOTYWACJE ZDAJĄCYCH I W JAKICH SYTUACJACH UśYWAJĄ CERTYFIKATU, CZYLI KOGO TESTUJEMY? Z przeprowadzonej na początku 2008 roku ankiety wynika, Ŝe zdający dzielą się na dwie grupy. Do pierwszej z nich naleŝą ludzie, którzy zdają egzamin dla własnej satysfakcji, chcą się sprawdzić (jeden ze zdających, który ma juŝ za sobą dwa egzaminy na róŝnych poziomach, nazwał to ambicjami sportowymi ), licząc wszakŝe na to, Ŝe uzyskany przy okazji certyfikat prawdopodobnie kiedyś pomoŝe im w Ŝyciu. Druga grupa to zdający, którzy podchodzą do egzaminu, poniewaŝ wymaga tego ich sytuacja Ŝyciowa bądź zawodowa, bez certyfikatu nie mogliby podjąć pracy (np. pielęgniarki, rzeczoznawcy majątkowi, zagraniczni członkowie zarządów banków, pracownicy lub właściciele biur tłumaczeń itd.). Części zdających certyfikat posłuŝył równieŝ do celów związanych z kształceniem (studia w Polsce, zwolnienie z lektoratu języka polskiego na polskiej uczelni lub zagranicznej slawistyce, zwolnienie ze zdawania polskiego na studiach). Zarówno jedni, jak i drudzy wysoko ocenili przydatność certyfikatu. Ankietowani w swoich opiniach często podkreślali jednak, Ŝe dokument jeszcze 50

6 Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw efektywniej spełniałby swoją rolę, gdyby był wydawany równieŝ w języku angielskim. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, PKPZJPjO podjęła odpowiednią uchwałę i od kwietnia 2008 roku do certyfikatu dołącza anglojęzyczny suplement. Nauczyciele i zdający mają równieŝ coraz więcej pomocy dydaktycznych słuŝących poznaniu egzaminu, jego konstrukcji, typów zadań oraz dobremu przygotowaniu się do testu. Są to Przykładowe testy na poziom B1, B2 i C2 zamieszczone na stronie internetowej PKPZJPjO ( dostępne równieŝ drukiem, czy Zeszyt ćwiczeń do poziomu B1 (na stronie www). Jak odnaleźć się w systemie certyfikacji jpjo pokaŝe zainteresowanym równieŝ Przewodnik po egzaminach certyfikatowych autorstwa E. Lipińskiej i A. Seretny (2005). Zakres materiału wyznaczają Standardy wymagań egzaminacyjnych (dostępne na stronie). Nowe podręczniki do uczenia polskiego jako obcego równieŝ konstruowane są w oparciu o wytyczne ze Standardów, co pozwala zaprzyjaźniać się z typami zadań i testów, i z - co waŝne - technikami ich rozwiązywania juŝ na początku przygody z językiem polskim. Z roku na rok certyfikacja cieszy się coraz większym zainteresowaniem (wzrost liczby zdających o ok. 100% więcej w stosunku do roku poprzedniego), zdobywa coraz większe uznanie wśród pracodawców, którzy oczekują od swoich pracowników legitymowania się certyfikatem, a na mapie nie tylko Europy, ale i całego świata przybywa miejsc scertyfikowanych. Cudzoziemcy (oraz Polacy na stałe przebywający zagranicą) w zdobyciu certyfikatu z języka polskiego upatrują nie tylko potwierdzenia swoich kompetencji językowych, ale równieŝ uzyskania waŝnego dokumentu pomagającego zarówno w edukacji, jak i na rynku pracy. Uruchomienie systemu urzędowego poświadczania znajomości języka polskiego jako obcego pozwala na dostosowanie się do systemu potwierdzania znajomości języków obcych w krajach członkowskich Rady Europy i jest odpowiedzią na istniejące w kraju i za granicą zapotrzebowanie instytucji i osób indywidualnych. Od pojawienia się moŝliwości zdobycia poświadczenia znajomości jpjo, do egzaminu przystąpiło ponad 1500 osób (pierwszy egzamin w 2009 r. odbył się juŝ w Łodzi). System certyfikacji niewątpliwie wpłynął na ujednolicenie nauczanego materiału (Standardy wymagań egzaminacyjnych określają nam bowiem, co powinien znać student na danym poziomie zaawansowania). Z całą pewnością wywarł wpływ równieŝ na jakość nauczania, poniewaŝ pojawiło się obiektywne narzędzie weryfikacji procesu dydaktycznego. LITERATURA: Europejski System Opisu Kształcenia Językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, CODN, Warszawa 2003 Lipińska E., 2004, O zahamowaniach utrudniających opanowanie języka docelowego i próbie ich przełamywania, Języki Obce w Szkole, nr 6, s Lipińska E., Seretny A., (red) 2006, Sprawności przede wszystkim, Uniwersitas, Kraków Gaszyńska-Magiera M., Seretny A.,2004 Przewodnik dla autorów zadań, Universitas, Kraków Miodunka W., 2006, Wartość języka polskiego na międzynarodowym rynku edukacyjnym, w:. E. Lipińskiej, A. Seretny (red) Z zagadnień dydaktyk jpjo, Universitas, Kraków 51