Skargi indywidualne wniesione do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Analiza. 1

Transkrypt

1 Joanna Truszkowska Skargi indywidualne wniesione do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Analiza. 1 Szczegółowe zapoznanie się z kierunkami myślenia i sposobami postępowania dominującymi w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, z filozofią ochrony praw i wolności, a przede wszystkim z problemami, występującymi w tej dziedzinie w państwach - stronach Konwencji umożliwiają tabelarycznie ujęte dane statystyczne. Przedstawiają one m.in. informacje o ilości składanych, zarejestrowanych, dopuszczonych lub odrzuconych skarg, o rodzajach wyroków oraz naruszeniach artykułów Konwencji i jej Protokołów, na podstawie których wyroki te zostają wydane. Zważywszy jednak na ogromnie istotną rolę, silną pozycję i autorytet, jakim cieszy się ten organ i z tym związany ogrom przekazywanych mu do rozpatrzenia spraw prezentując dostępne dane według poszczególnych państw, ograniczono się do okresu trzech lat, tj. od 1999 do 2001 roku. Dokonując analizy należy pamiętać, że sprawy niejednokrotnie toczą się dłużej niż rok, z tego też powodu często zdarza się, że skarga dotycząca danego naruszenia może zostać nadesłana, zarejestrowana, badana pod względem jej dopuszczalności niekoniecznie tego samego roku, a rozpatrzenie jej co do meritum i wydanie wyroku następuje jeszcze w innym terminie. W tabeli 1 przedstawiono ilość skarg złożonych do Trybunału, a przed reformą także do Komisji, w latach oraz wydane przez ten organ, wyroki. 1 Niniejsze opracowanie stanowi fragment pracy magisterskiej pod tytułem: "Ochrona praw jednostki w działalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w świetle Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności napisanej w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Porównawczego w Akademii Ekonomicznej w Krakowie pod kierunkiem dr Zofii Szafrańskiej (egzamin magisterski został złożony 20 marca 2003 roku). 1

2 Tabela 1. Ilość skarg indywidualnych składanych do Trybunału (wcześniej Komisji) oraz wydane wyroki Prowizorycznie założone akta Skargi zarejestrowane Skargi niedopuszczone lub skreślone z listy spraw Skargi dopuszczone Skargi odrzucone podczas rozpatrywania Wyroki % % % % % % , , , ,1 8 66,7 94 3, , , ,0 70 0, , , , ,9 42 0, , , , ,1 31 0, , , , ,2 52 0, , , , ,4 95 1, , , , , , , , , , ,9 1 8,3 72 2, , , , , , , , , ,9 1 8,3 60 2, , , , ,8 1 8,3 50 1, , , , , , , , , , , , , , ,4 1 8, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 Razem Źródło: opracowanie własne na podstawie strony: 2

3 Dane zawarte w tabeli ukazują, że w badanym okresie działalności Trybunału można zaobserwować systematyczny wzrost liczby napływających do Strasburga listów ze skargami. Rekordowy pod tym względem był rok 2001, w którym zostało przysłanych takich listów, czyli więcej niż w długim okresie pierwszych trzydziestu lat od rozpoczęcia funkcjonowania Europejskiej Komisji Praw Człowieka, tj. od 1955 do 1984 roku, w którym zanotowano zgłoszeń. W całej historii Konwencji napłynęło do Strasburga listów, mniej więcej więc co siódmy z nich znalazł się tam w 2001 roku. Najbardziej radykalny, aż dwukrotny wzrost widoczny był na przestrzeni czterech ostatnich analizowanych lat z 7,7% w roku 1998 do 14,8% w roku Warte pokreślenia jest, że w tym okresie Trybunał rozpoczął działalność jako organ zreformowany. Skarga spełniająca wszystkie obowiązujące wymogi formalne oraz zawierająca niezbędne informacje zostaje zarejestrowana. Trybunał w całej swojej działalności wszczął w ten sposób postępowanie w sprawach. Również i w tym przypadku widoczna jest tendencja wzrostowa, co jest logicznie powiązane ze zwiększającą się liczbą nadsyłanych listów. W 1985 roku spośród wszystkich 2831 zgłoszeń ze skargami, 21% zostało zarejestrowanych, w %, w %, a w %. Z jednaj strony niezaprzeczalnym faktem jest, że coraz więcej spraw zostaje wszczętych przez Trybunał, z drugiej zaś jednak organ ten nie dopuszcza do zarejestrowania ponad połowy skarg. Te z nich, które zostały zakwalifikowane przez Trybunał do kolejnego etapu weryfikacji zostają poddane procedurze badania ich dopuszczalności. Z prezentowanych w tabeli danych wynika, że skarg spełniających wymagane kryteria dopuszczalności tak, by następnie mogły zostać oddane do merytorycznego rozpatrzenia, było niezwykle mało. Praktycznie dopiero w latach dziewięćdziesiątych ich liczba przekroczyła sto, a tylko raz w historii Trybunału tysiąc, a dokładniej 1086 w roku Odnosząc jednak tę ostatnią liczbę do ogółu skarg zarejestrowanych stanowi to tylko ok. 10%. Rozpatrując dalej taką zależność można zauważyć, że rekordowy pod tym względem był rok 3

4 1995, w którym z 3481 skarg na podstawie, których organ ten wszczął postępowanie, aż 807 zostało dopuszczonych, czyli 23%. Podsumowując, nie można w tym przypadku zaobserwować żadnego trendu, bowiem często zdarza się, iż po jednorazowym lub kilkuletnim wzroście, następuje nagły drastyczny spadek tak jak miało to miejsce w 1996 roku, w którym dopuszczono 624 skargi, czyli o 183 skargi mniej w porównaniu do 1995 roku. Po analizie danych dotyczących skarg dopuszczonych przez Trybunał, nie jest zaskoczeniem ilość skarg przez niego odrzuconych lub skreślonych z listy spraw. Odnosząc się ponownie do ogółu liczby skarg zarejestrowanych, których od początku działalności prowadzonej w Strasburgu było widzimy, że aż 67% skarg zostało dotąd niedopuszczonych lub skreślonych z listy Trybunału. Analizując dane obserwuje się spadek ilości odrzuconych skarg jedynie w latach: 1986, 1990 oraz W pozostałych latach liczba ta rośnie. Do zdarzeń incydentalnych należy odrzucenie skargi przez Trybunał już podczas jej rozpatrywania. Z wyjątkiem ośmiu takich przypadków zaistniałych w pierwszych trzydziestu latach jego działalności, pojedyncze sytuacje wystąpiły w: 1991, 1993, 1994 oraz 1997 roku. Sprawa, która trafia na wokandę kończy się wydaniem przez Trybunał wyroku. Tylko w latach 2000 i 2001 zapadło ich 1584, czyli 61% ogółu orzeczeń. Na pozostałe lata działalności tego organu przypadają znikome wartości, które raz są większe raz mniejsze. Porównując procentowo ilości wydanych wyroków w roku 1985 oraz w 2001 otrzymujemy ogromną różnicę tj. aż 33,8%. Bardziej szczegółowe dane odnoszące się do ilości i rodzajów orzeczeń z wyszczególnieniem państw, których dotyczą zostaną przedstawione w dalszej części opracowania. W tabeli 2 zilustrowano kształtowanie się ilości składanych skarg indywidualnych w poszczególnych państwach stronach Konwencji w latach Dodatkowo bardziej szczegółowo zostanie zaprezentowane w tabeli 3 procentowe porównanie ilości skarg odrzuconych lub skreślonych z listy Trybunału oraz skarg przez organ ten dopuszczonych do merytorycznego rozpatrzenia. 4

5 Tabela 2. Kształtowanie się ilości składanych skarg indywidualnych z poszczególnych państw w latach Państwo Prowizorycznie założone akta Skargi zarejestrowane Skargi odrzucone lub skreślone z listy spraw 5 Skargi skierowane pod obserwację rządu Skargi dopuszczone Albania Andora Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Gruzja Hiszpania Holandia Irlandia Islandia Lichtenstein Litwa Luksemburg Łotwa

6 Państwo Prowizorycznie założone akta Skargi zarejestrowane Skargi odrzucone lub skreślone z listy spraw Skargi skierowane pod obserwację rządu Skargi dopuszczone Macedonia Malta Mołdawia Niemcy Norwegia Polska Portugalia Rosja Rumunia San Marino Słowacja Słowenia Szwajcaria Szwecja Turcja Ukraina Węgry Wielka Brytania Włochy Inne Razem

7 Źródło: opracowanie własne na podstawie strony: 7

8 Tabela 3. Procentowe zestawienie skarg odrzuconych i dopuszczonych przez Trybunał wg państw Państwo Skargi odrzucone lub skreślone z listy spraw (w procentach) Skargi dopuszczone (w procentach) Albania 0, Andora Austria 4,3 3,4 2,3 1,2 1,8 3,2 Belgia 0,8 0,4 0,9 1,5 0,1 3,4 Bułgaria 1,6 1,4 2,6 0,3 0,3 0,1 Chorwacja 0,9 1,2 0,8 0 0,5 0,8 Cypr 0,1 0,2 0,2 0,4 0,1 0,9 Czechy 1,7 1,1 3,0 0,5 0,4 0,4 Dania 1,6 0,7 0,6 0,3 0,3 0,4 Estonia 0,2 0,3 0,3 0,3 0,1 0,1 Finlandia 2,4 1,8 1,4 0,4 0,9 0,3 Francja 8,0 9,2 9,9 7,0 7,4 6,9 Grecja 2,0 1,5 1,1 2,3 1,7 4,3 Gruzja Hiszpania 3,7 3,4 2,6 1,6 0,2 0,3 Holandia 3,4 2,5 2,4 0,1 1,0 0,7 Irlandia 0,2 0,3 0,3 0,4 0,2 0,1 Islandia 0,1 0 0,1 0,3 0 0,1 Lichtenstein Litwa 0,7 1,1 1,7 0,4 0,9 0 Luksemburg 0,2 0,4 0,1 0 0,2 0,3 Łotwa 0,3 0,4 0, ,4 Macedonia 0,3 0,2 0, ,5 Malta 0,1 0,1 0 0,1 0 0,1 Mołdawia 0,2 0,7 0, ,4 Niemcy 9,4 9,5 5,9 0,1 1,4 1,1 Norwegia 0,3 0,5 0,6 0,4 0 0,4 Polska 10,2 10,9 15,7 0,4 1,6 3,5 Portugalia 0,6 1,1 0,8 2,3 2,4 5,3 Rosja 9,9 13,5 13, ,3 Rumunia 0,9 3,2 6,0 0,1 2,9 0,1 San Marino ,1 0 0 Słowacja 1,2 1,5 1,8 0,4 0,6 1,1 Słowenia 0,7 0,5 0,9 0,1 0 0,1 Szwajcaria 2,7 2,8 2,3 0,3 0,9 0,3 Szwecja 2,9 2,0 1,2 0,1 0,7 0,5 Turcja 4,3 5,8 4,3 15,3 25,7 12,2 Ukraina 8,8 6,4 5,7 0,5 0,1 0,1 Węgry 1,5 1,0 1,0 0,1 0,1 0,3 Wielka Brytania 6,3 6,9 5,9 4,4 2,9 4,6 Włochy 7,2 4,1 2,9 57,9 44,8 46,1 8

9 Razem Źródło: opracowanie własne na podstawie strony: W pierwszym roku badanego okresu najczęściej pisali do Trybunału Włosi. Nadesłali oni 3645 listów ze skargami, co stanowi ok. 18% wszystkich złożonych skarg. Pozycję te utrzymali w kolejnych latach, zwiększając jednak swój udział w ogóle wniosków do prawie 24% w 2001 roku. Na drugim miejscu w roku 1999 i 2000 była Polska, z której napłynęło w kolejnych latach 2895 i 3108 listów. Z takimi wynikami jednak, odstawała ona dosyć od dominującego kraju, a nawet zwiększając swój dystans w 2001 roku spadła na trzecią pozycję ustępując miejsca stosunkowo nowej stronie Konwencji tj. Rosji. W pierwszych dwóch analizowanych latach na pozycji trzeciej znajdowała się Francja. Do krajów, z których Trybunał otrzymał najmniej listów należą Andora, Lichtenstein oraz San Marino, analogicznie 5, 3, 7. Spośród nadesłanych listów Trybunał zarejestrował, we wszystkich trzech latach, najwięcej skarg rosyjskich. Zasługuje to na uwagę bowiem stanowiły one około połowy lub nawet więcej całości wysłanych do Strasburga listów z tego kraju, a pod tym względem Rosja dopiero w 2001 znalazła się w czołówce, na drugiej lokacie. W 1999 roku zaraz po liderze znajdowały się Włochy, z których zarejestrowano 882 skargi. W roku 2000 ich pozycję objęła Francja, a w 2001 Polska, z której zarejestrowano prawie połowę z nadesłanych skarg. Na trzecim miejscu plasowały się w kolejnych latach: Francja, Włochy i ponownie Francja. Widać tu również, że ilość skarg zarejestrowanych np. w Andorze (w roku 1999 i 2001) czy Lichtensteinie (w 2000 roku) przewyższa liczbę skarg napisanych do Trybunału. Wynika to z wcześniej wytłumaczonej sytuacji związanej w tym przypadku z faktem, że zdarza się, że rok złożenia przez stronę skargi nie pokrywa się z rokiem jej zarejestrowania. W 1999 roku Trybunał nie zarejestrował żadnej skargi z Gruzji ani z San Marino, w 2001 zaś z Lichtensteinu. 9

10 Istnieją również przypadki, w których Trybunał postanowił zakomunikować skargi rządom, aby ustosunkowały się do stawianych im zarzutów. Sytuacja taka miała miejsce zwłaszcza w następujących krajach: w latach 1999 i 2000 kolejno we Włoszech, Turcji i Francji, a w 2001 roku najwięcej skarg do rozpatrzenia otrzymały rządy Hiszpanii, ex aequo Włoch i Turcji następnie Wielkiej Brytanii. Skargi nigdy nie zostały skierowane pod obserwację rządu w Albanii, Andorze, i Lichtensteinie. Na szczególną uwagę zasługują skargi odrzucone przez Trybunał lub skreślone z listy spraw, jak również skargi przez niego dopuszczone. Trybunał w 1999 roku nie dopuścił do dalszej procedury najwięcej skarg pochodzących z Polski tj. 358, czyli 10,2% wszystkich odrzuconych a następnie z Rosji tj. 348 skarg (9,9%) i Niemiec, czyli 331 (9,4%). W 2000 Polaków pokonali Rosjanie, a trzecie miejsce zachowali Niemcy. W roku 2001 sytuacja rysowała się w następujący sposób: najsłabiej spełniały kryteria dopuszczalności skargi polskie, rosyjskie i francuskie, które stanowiły kolejno 15,7%, 13,9% oraz 9,9% ogółu złożonych skarg pochodzących ze wszystkich państw. W omawianych trzech latach działalności Trybunału, dopuścił on do merytorycznego rozpatrzenia spośród skarg zarejestrowanych 2556 skarg, czyli niecałe 8%. Można więc zauważyć, jak wiele bezzasadnych zażaleń trafia do tego organu. Faktycznie najwięcej do zarzucenia mają: Włosi, Turcy i Francuzi, Trybunał dopuścił w analizowanym okresie 57,9%; 44,8% i 46,1% z ogółu, skarg włoskich; 15,3%; 25,7% i 12,2% tureckich oaz 7%; 7,4% i 6,9% francuskich. Odnosząc te dane do ilości skarg zarejestrowanych widzimy, że co roku mniej więcej połowa zostaje dopuszczona z Włoch. W Turcji ich ilość waha się ogromnie od ok. 17% w roku 1999 przez ok. 37% w 2000, aby w 2001 roku osiągnąć poziom tylko 8% i jest to o tyle niepokojące, że ilość rejestrowanych skarg w analizowanym okresie rosła z roku na rok. W przypadku Francji ilość skarg dopuszczonych plasuje się w przedziale od ok. 4,5% do ok. 7,7%. Polska jest krajem, z którego napłynęła do Trybunału ogromna ilość wniosków, spośród których zostało zarejestrowanych od 24% skarg w 1999 roku do 52% w 2001 roku, a z nich niecałe pół procenta w roku 1999; 2% w roku 2000 i 10

11 1,5% w 2001 roku zostało przez Trybunał uznane za dopuszczalne. Nie oznacza to jednak, że pod względem merytorycznym skargi pochodzące z Polski są zawsze bezzasadne ale, że Polacy składają je nie zawsze, gdy rzeczywiście istnieje taka potrzeba i możliwość, a przede wszystkim nie są odpowiednio poinformowani i przygotowani. Jeszcze gorzej przedstawia się sytuacja w Rosji, z której tylko dwie skargi w ciągu trzech lat zostały dopuszczone, a przecież kraj ten należał do przodujących pod względem ilości skarg zarejestrowanych. W pozostałych krajach rozkład jest mniej lub bardziej podobny. Stosunkowo najlepiej sytuacja przedstawia się w Portugalii i Wielkiej Brytanii. Dopuszczona skarga zostaje przez Trybunał rozpatrzona i następnie organ ten wydaje wyrok. Zawarte w tabeli 4 dane ukazują jak kształtuje się liczba i rodzaje orzeczeń, które zapadły w latach odnośnie poszczególnych krajów. 11

12 Tabela 4. Ilość i rodzaje wyroków Trybunału wydanych w latach Państwo Wyroki (Izby i Wielkiej Izby) Wyroki (finalne-po odwołaniu do Wielkiej Izby) Wyroki (polubowne rozstrzygnięcie sporu) 2 Wyroki (o skreśleniu) Albania Andora Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Gruzja Hiszpania Holandia Irlandia Islandia Lichtenstein Litwa Luksemburg Łotwa

13 Państwo Wyroki (Izby i Wielkiej Izby) Wyroki (finalne-po odwołaniu do Wielkiej Izby) Wyroki (polubowne rozstrzygnięcie sporu) 2 Wyroki (o skreśleniu) Macedonia Malta Mołdawia Niemcy Norwegia Polska Portugalia Rosja Rumunia San Marino Słowacja Słowenia Szwajcaria Szwecja Turcja Ukraina Węgry Wielka Brytania Włochy Razem Źródło: opracowanie własne na podstawie strony: 13

14 2 Konwencja w tym przedmiocie mówi o decyzji, jednak z postanowień art. 44 ust. 2 Regulaminu Trybunału wynika, że decyzja 14

15 Z wszystkich przedstawionych rodzajów wyroków najczęstsze są te, które wydawane są przez Izbę i Wielką Izbę. W roku 1999 zapadły 134 orzeczenia z tego najwięcej w sprawach włoskich, francuskich i tureckich. Rok później było ich o 313 więcej, a w czołówce znajdowały się te same państwa. W roku 2001 liczba wyroków wzrosła dodatkowo o 278 i Turcja wyprzedziła Francję. Taka struktura wydanych wyroków uzasadniona jest faktem, że najwięcej dopuszczonych przez Trybunał skarg pochodzi z tych krajów. Odnośnie innych krajów ilość wydanych wyroków Trybunału jest znikoma i nie przekracza kilkunastu wyroków, za wyjątkiem Wielkiej Brytanii, wobec której w 2001 roku zapadło 30 orzeczeń. Organ w Strasburgu robi wszystko co w jego mocy, by gdy tylko to jest możliwe, doprowadzić do polubownego załatwienia sporu. W roku 1999 takich rozstrzygnięć było o trzy i pół razy mniej niż wyroków Izb, w 2000 roku niecałe dwa razy mniej, a w kolejnym roku prawie pięć razy mniej. Polubowne rozwiązanie najczęściej dotyczyło spraw włoskich, tureckich, portugalskich i francuskich. Warto zwrócić tu uwagę na Portugalię bowiem w jej przypadku liczba polubownych rozstrzygnięć jest niewiele mniejsza od liczby wyroków Izb, a nawet w roku 2001 ją przewyższała. Tylko raz w badanym okresie został wydany przez Wielką Izbę wyrok na skutek wystąpienia strony z wnioskiem do odwołania się do niej. Orzeczenie to zapadło w sprawie Finlandii w roku Do zdarzeń incydentalnych należą również wyroki o skreśleniu sprawy z listy Trybunału. Od roku 1999 do 2001 takich wyroków było 21, co porównując do wszystkich wyroków Izb, których zapadło 1306, czy do tych o polubownym załatwieniu sporu (419), ukazuje to ich znikomość. Struktury i formy wyroków Trybunału w roku 2001 przedstawiono w tabeli 5. 15

16 Tabela 5. Wyroki Trybunału w 2001 roku Państwo Wyrok, w którym wykazano przynajmniej jedno naruszenie brak naruszeni a Sprawa, w której nie wykazano naruszenia Konwencji i Protokołów podczas jej merytorycznego rozpatrzenia sprawa skreślona z listy lub nastąpiło polubowne rozstrzygnięcie sporu 3 sprawa merytoryczni e niebadana Jedynie zadośćuczynienie Albania Andora Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Gruzja Hiszpania Holandia Razem 16

17 Irlandia Islandia Lichtenstein Litwa Luksemburg Łotwa Malta Mołdawia Niemcy Norwegia Polska Portugalia Rep. San Marino Rosja Rumunia Słowacja Słowenia Szwajcaria Szwecja Turcja Ukraina Węgry Wielka Brytania Włochy Razem

18 Źródło: opracowanie własne na podstawie strony: Konwencja w tym przedmiocie mówi o decyzji, jednak z postanowień art. 44 ust. 2 Regulaminu Trybunału wynika, że decyzja ta jest w formie wyroku. 18

19 Analizując orzeczenia z roku 2001, a dokładniej te, w których wskazano na co najmniej jedno naruszenie, można zauważyć, że aż w 359 sprawach, czyli ok. 53% ogółu wyroki takie zapadały w sprawach włoskich. Prawie o połowę mniej takich wyroków zanotowano w Turcji (169), a trzecie miejsce zajęła bardzo już oddalona od nich Francja, w której wystąpiły tylko 32 takie sprawy. Biorąc pod uwagę, że ta kategoria wyroku stanowi aż trzy czwarte wyroków, które zapadły w roku 2001, a spośród tej kategorii 82% to wyroki dla trzech wymienionych państw, to warte podkreślenia jest po pierwsze, że w wielu krajach Trybunał w ogóle nie wydał wyroków, w których powoływałby się na więcej niż jedno naruszenie, po drugie w pozostałych państwach liczba takich wyroków nie przekroczyła dwudziestu. Nieco inaczej kształtuje się sytuacja w kwestii spraw, w których nie wykazano żadnego naruszenia. Ich 2001 roku było ich 39, z czego najwięcej w Wielkiej Brytanii (11) i we Włoszech (5), co stanowi ok. 6% spraw z co najmniej jednym naruszeniem. Spraw, podczas których Trybunał zdecydował o skreśleniu bądź też strony zdecydowały się na polubowne rozstrzygnięcie sporu było 157, czyli 17,7% wszystkich wyroków. Takich wyroków najwięcej zapadło w sprawach tureckich, włoskich oraz portugalskich. Naruszenie wynikające ze złego zastosowania prawa krajowego lub złej jego interpretacji przez organy państwowe powoduje, że efektem wyroku Trybunału jest jedynie zadośćuczynienie poszkodowanemu powstałych szkód, a nie zalecenie dokonania zmian w prawie krajowym. Z danych zawartych w tabeli widać, że wyroki, w których Trybunał orzekł jedynie o zadośćuczynieniu można zaliczyć do incydentalnych. W roku 2001 wydane zostały tylko trzy i dotyczyły Wielkiej Brytanii, Portugalii i Rumunii. Rzadkością również były orzeczenia, w których organ stwierdzał, że sprawa nie będzie poddana merytorycznej ocenie. W omawianym roku było tylko 8 takich przypadków. Odnosząc to do 889 wyroków wydanych w analizowanym roku widzimy, że nie stanowią one nawet jednego procenta. Świadczy to przede wszystkim o precyzji rozpatrywania spraw przez Trybunał, a co za tym idzie, relatywnie małej ilości przeoczeń i pomyłek. 19

20 Najwięcej wyroków w roku 2001 zapadło w sprawach włoskich, tureckich i francuskich. Jakich naruszeń Konwencji i jej Protokołów dotyczyły wyroki, w tych krajach oraz pozostałych państwach - stronach Konwencji, przedstawia tabela 6. 20

21 Tabela 6. Kształtowanie się ilości naruszeń artykułów Konwencji i jej Protokołów na podstawie wyroków Trybunału według państw w latach Państwo Austria Andora Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Rok Artykuł Art.1 Art Art Art.4 Art Art Art.7 Art Art Art Art.11 1 Art Art Art.18 Art.34 1 Art.1 Prot Art.2 Prot. 1 Art.3 Prot. 1 Art.2 Prot. 4 1 Art.1 Prot. 6 Art.3 Prot. 6 Art.6 Prot.6 Art.2 Prot. 7 3 Art.4 Prot. 7 1 Razem

22 Państwo Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Rok Artykuł Art.1 Art.2 Art Art.4 Art Art Art.7 Art Art Art Art Art Art Art.18 Art.34 Art.1 Prot Art.2 Prot. 1 Art.3 Prot. 1 Art.2 Prot. 4 1 Art.1 Prot. 6 Art.3 Prot. 6 Art.6 Prot.6 Art.2 Prot. 7 1 Art.4 Prot. 7 Razem

23 Państwo Hiszpania Holandia Irlandia Islandia Lichtenstein Litwa Rok Artykuł Art.1 Art Art Art.4 Art Art Art.7 Art Art.9 Art Art.11 Art.13 Art Art.18 Art.34 1 Art.1 Prot. 1 Art.2 Prot. 1 Art.3 Prot. 1 Art.2 Prot. 4 Art.1 Prot. 6 Art.3 Prot. 6 Art.6 Prot.6 Art.2 Prot. 7 1 Art.4 Prot. 7 23

24 Razem Państwo Luksemburg Łotwa Macedonia Malta Mołdawia Niemcy Rok Artykuł Art.1 Art.2 Art.3 1 Art.4 Art Art Art.7 1 Art Art.9 1 Art.10 1 Art.11 Art.13 1 Art Art.18 Art.34 Art.1 Prot. 1 1 Art.2 Prot. 1 Art.3 Prot. 1 Art.2 Prot. 4 Art.1 Prot. 6 Art.3 Prot. 6 Art.6 Prot.6 Art.2 Prot. 7 24

25 Art.4 Prot. 7 Razem Państwo Norwegia Polska Portugalia Rep. San Marino Rumunia Słowacja Rok Artykuł Art.1 1 Art.2 Art Art.4 Art Art Art.7 Art Art.9 1 Art Art.11 Art Art.14 1 Art.18 Art.34 Art.1 Prot Art.2 Prot. 1 Art.3 Prot. 1 1 Art.2 Prot. 4 Art.1 Prot. 6 Art.3 Prot. 6 Art.6 Prot.6 25

26 Art.2 Prot. 7 Art.4 Prot. 7 Razem Państwo Słowenia Szwajcaria Szwecja Turcja Ukraina Węgry Rok Artykuł Art.1 Art Art Art.4 1 Art Art Art Art Art.9 1 Art Art Art Art Art Art Art.1 Prot Art.2 Prot. 1 1 Art.3 Prot. 1 Art.2 Prot. 4 Art.1 Prot. 6 Art.3 Prot

27 Art.6 Prot.6 1 Art.2 Prot. 7 Art.4 Prot. 7 Razem Państwo Wielka Brytania Włochy Razem Legenda Rok Artykuł Artykuły Konwencji i jej Protokołów Art Obowiązek przestrzegania praw człowieka Art Prawo do życia Art Zakaz tortur Art Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej Art Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego Art Prawo do rzetelnego procesu sądowego Art Zakaz karania bez podstawy prawnej Art Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego Art Wolność myśli, sumienie i wyznania Art Wolność wyrażania opinii Art Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się Art Prawo do skutecznego środka odwoławczego Art Zakaz dyskryminacji Art Granice stosowania ograniczeń praw Art Skargi indywidualne Art.1 Prot Prot. 1 Ochrona własności Art.2 Prot Prot. 1 Prawo do nauki Art.3 Prot Prot. 1 Prawo do wolnych wyborów Art.2 Prot Prot. 4 Prawo do swobodnego poruszania się Art.1 Prot Prot. 6 Zniesienie kary śmierci 27

28 Art.3 Prot Prot. 3 Zakaz stosowana zobowiązań Art.6 Prot Prot. 6 Stosunek do Konwencji Art.2 Prot Prot. 7 Prawo do odwołania w spawach karnych Art.4 Prot Prot. 7 Zakaz ponownego sądzenia lub karania Razem Źródło: opracowanie własne 28

29 Najczęściej naruszanym artykułem Konwencji jest: przepis art. 6 - prawo do rzetelnego procesu sądowego, które ma podstawowe znaczenie w rozumieniu Konwencji dla odpowiedniego funkcjonowania mechanizmu demokracji. Zapewnia ono każdemu prawo do przedstawienia sądowi do rozstrzygnięcia wszelkich roszczeń dotyczących praw i obowiązków cywilnych lub każdego oskarżenia w sprawie karnej. Wynika z niego prawo do sądu, którego jednym z aspektów jest prawo dostępu do niego. Dodatkowym uzupełnieniem są gwarancje zawarte w przepisie art. 6 ust. 1 dotyczące organizacji składu sądu oraz sposobu prowadzenia postępowania. Całość tworzy prawo do rzetelnego procesu sądowego 4. Wymagania rzetelnego procesu ujęte w przepisie art. 6 Konwencji stosuje się do wszystkich rodzajów spraw, ale największe stawia się w sprawach karnych zarówno tych najprostszych, jak i najbardziej skomplikowanych. Ponadto, sąd sprawując swoją funkcję sądowniczą, musi rozstrzygać sprawy należące do jego kompetencji zgodnie z zasadą rządów prawa oraz w postępowaniu prowadzonym zgodnie z obowiązującą go procedurą, zachowując w szczególności rozsądny termin. Każdy sąd musi być niezawisły, bezstronny, z wystarczająco długą kadencją jego członków, a także musi zapewniać wszelkie gwarancje proceduralne. Dane przedstawione w tabeli ukazują, iż sądy mają ogromne problemy ze sprostaniem wymaganiom rzetelnego procesu sądowego. W analizowanych latach widoczny jest niepokojący wzrost ogółu liczby naruszeń przepisu art. 6 ze 129 przypadków w roku 1999 przez 562 w 2000 roku do 596 w Najgorzej z gwarantowaniem tego prawa radziły sobie: Włochy, Francja i Turcja. Cytowany artykuł nie został zaś w ogóle naruszony w: Estonii, Irlandii, Lichtensteinie, Malcie i Mołdawii, a w pozostałych krajach można mówić, o rzadszych przypadkach wszczęcia postępowań przed Trybunałem w wyniku pogwałcenia prawa do rzetelnego procesu sądowego. 4 Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka orzecznictwo; Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Zakamycze, Kraków 2001, s. 30

30 W największej ilości naruszany jest paragraf 1 przepisu art. 6, w tej części, w której odnosi się on do przewlekłości postępowania sądowego kolejno: cywilnego i karnego. Naruszenia jednak, nie dotyczą tylko tego ustępu, a na podstawie naruszeń pozostałych ustępów analizowanego artykułu, Trybunał wydał w latach m.in. następujące orzeczenia:! Uniemożliwienie adwokatowi przed sądem apelacyjnym obrony oskarżonej nieobecnej na rozprawie (Belgia);! Brak niezawisłości i bezstronności Sądu Bezpieczeństwa Państwa (Turcja);! Brak publicznej rozprawy przed sądem (Wielka Brytania, Austria);! Naruszenie prawa do sądu z powodu odmowy wykonania prawomocnego nakazu eksmisji (Włochy);! Brak ustosunkowania się przez sąd odwoławczy do argumentów strony (Hiszpania);! Skazanie za inne przestępstwo niż to, które zarzucano oskarżonym (Francja);! Oddalenia kasacji bez rozpatrzenia przedstawionych argumentów (Włochy);! Odrzucenie odwołania z powodu uznania, iż został przekroczony termin jego złożenia (Hiszpania);! Odmowa zgody na obecność aresztowanego oskarżonego na rozprawie przed Sadem Najwyższym (Austria);! Odmowa ujawnienia stronie stanowiska prokuratora wobec skargi kasacyjnej (Francja);! Brak ustnej rozprawy przed sądem w sprawie karnej (San Marino);! Odmowa rozpatrzenia apelacji od wyroku sądu cywilnego pierwszej instancji (Hiszpania);! Nieujawnienie przez oskarżyciela pewnych istotnych dowodów w procesie karnym ze względu na interes publiczny (Wielka Brytania);! Odmowa wypłaty zasądzonego odszkodowania (Grecja); 30

31 ! Brak możliwości ustosunkowania się przez stronę w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym do dowodów ważnych ze względu na przedmiot sporu (Czechy);! Brak kontroli sądowej organów administracyjnych o ukaraniu za wykroczenie (Słowacja);! Odmowa władz wykonania prawomocnego wyroku sądowego (Grecja);! Zmiany w składzie Sądu Kasacyjnego w toku postępowania (Grecja);! Odmowa z zapoznaniem oskarżonej w procesie karnym w instancji apelacyjnej z treścią ważnego dowodu (Finlandia);! Brak bezstronności ławy przysięgłych (Wielka Brytania);! Skazanie w sprawie karnej na podstawie nielegalnie uzyskanych dowodów (Wielka Brytania);! Uniemożliwienie adwokatom obrony oskarżonego nieobecnego na rozprawie, odmowa kasacji z powodu odmowy poddania się nakazowi aresztowania (Francja);! Brak kontaktu z adwokatem w czasie pobytu w areszcie i w postępowaniu przed Sądem Bezpieczeństwa Państwa (Turcja);! Brak precyzyjnej informacji na temat czasu i miejsca popełnienia zarzuconego przestępstwa (Włochy);! Brak rozprawy w instancji odwoławczej, łączenie funkcji oskarżyciela i sędziego (San Marino);! Brak zawiadomienia o rozprawie przed Radą Stanu (Francja);! Brak bezstronności sędziów w postępowaniu administracyjnym (Szwajcaria);! Obowiązek składania wyjaśnień dotyczących miejsca pobytu jako naruszenie prawa do milczenia (Irlandia) 5. Najwięcej naruszeń przepisu art. 6 obserwuje się we Włoszech. Kraj ten znany jest z chronicznej zapaści wymiaru sprawiedliwości, gdzie sądy działają 5 Wykaz wszystkich orzeczeń wydanych przez Trybunał znajduje się na stronie: oraz w zbiorach orzecznictwa np. Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka orzecznictwo, OIRE, Warszawa 1999; Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka orzecznictwo, OIRE, Warszawa 2000, czy Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka orzecznictwo, OIRE, Warszawa

32 w warunkach utrudniających korzystanie z prawa do sprawiedliwego sądu. Niepokojący jest długi czas toczących się postępowań sądowych czy częste odraczanie procesów. Od wielu lat Strasburg jest zasypywany skargami o przewlekłość spraw sądowych we Włoszech, głównie cywilnych. Stworzono specjalne przyspieszone procedury ich rozpatrywania, powołano zespoły prawników zajmujące się wyłącznie tym. Deklarowane przez władze włoskie wysiłki dla polepszenia sytuacji nie dały rezultatów. Sprawy toczą się niedopuszczalnie długo, często tak długo, że wyrok sądowy nie ma już właściwie żadnego sensu (...) 6. Nie można jednak dziwić się nienajlepszej kondycji włoskiego sądownictwa, znając włoską mentalność, czy beztroskie podejście do rzeczywistości, które zdecydowanie nie idą w parze z zaskakująco skomplikowanym systemem biurokratycznym. Dodatkowo jednym ze znaczących problemów jest fakt, iż osoby piastujące publiczne stanowiska nie mogą zostać z nich zwolnione, dlatego też niejednokrotnie nie angażują się wystarczająco w wykonywanie swoich obowiązków, a również biorąc pod uwagę ich stosunkowo krótki czas pracy, wadliwą organizację administracyjną czy niski poziom personelu sekretarskiego, sprawy są odkładane i ciągną się w nieskończoność, jak widać często nie z winy sędziów. We Francji, nie w takim wymiarze, ale podobnie, jak we Włoszech istnieją spore problemy z przewlekłością postępowań. Także to państwo odpowiada za opóźnienia nie tylko sądów rozpatrujących sprawę, ale również innych władz publicznych. Zdarza się często, że postępowanie toczy się w zwolnionym tempie np. z powodu zbyt długo trwającego przygotowywania opinii przez biegłych, a zgodnie z orzecznictwem strasburskiego Trybunału to sąd jest odpowiedzialny za sposób i termin przeprowadzania opinii, bowiem biegli wykonują swoje obowiązki pod kontrolą sędziego ponoszącego odpowiedzialność za sprawny przebieg procesu 7. Niestety problem nie uległ zmniejszeniu, mimo że ustawodawstwo francuskie w roku 1993 wprowadziło do procedury karnej środek odwoławczy, który daje prawo podejrzanemu lub 6 Hermeliński W., Skuteczny środek zaskarżenia przewlekłości postępowań sądowych, Palestra 3-4, 2002, s. 7 i n. 32

33 osobie występującej jako strona cywilna w sprawie, do złożenia po upływie roku od daty wszczęcia przeciwko niej śledztwa lub ustanowienia się stroną cywilną, żądania do sędziego śledczego, aby postanowił o przekazaniu podejrzanego do dyspozycji właściwego sądu orzekającego, lub podjął decyzję o umorzeniu sprawy. W okresie jednego miesiąca od otrzymania takiego wniosku sędzia śledczy ma obowiązek wydać postanowienie, w którym uznaje żądanie za zasadne i przekazuje sprawę do sądu lub też stwierdza, iż postępowanie nie powinno być kontynuowane. Gdyby sędzia śledczy nie podjął decyzji w powyższym terminie, podejrzany lub strona cywilna mogą zwrócić się bezpośrednio do Izby Oskarżeń sądu właściwego do rozpoznania sprawy, która w terminie dwudziestu dni orzeka, co należy zrobić ze sprawą 8. Niedociągnięcia francuskiego systemu prawnego, a przy tym wysoka świadomość swobód obywatelskich w kraju o tak długiej tradycji demokratycznej oraz łatwy z prawnego, ale i geograficznego punktu widzenia dostęp obywateli do Trybunału powoduje, iż Francuzi mają powody do walki, i walczą. W Turcji zaś prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd jest również niezwykle trudno osiągalne. Powodów jest wiele: niepodejmowanie żadnych działań w celu zapobieżenia tolerowania przez władze poważnych naruszeń, co objawia się biernością funkcjonariuszy państwa wobec zarzutów niezgodnego z prawem postępowania czy wyrządzenia szkody oraz uniemożliwianiem wszczęcia śledztwa lub jego utrudnianie; niemożność odpowiedniego zabezpieczenia dowodów, brak bezstronnie prowadzonych śledztw; brak bezpieczeństwa i niepewna sytuacja skarżących i świadków czy nawet strach pokrzywdzonych i ich adwokatów przed represjami. Gdy w takich warunkach dojdzie do rozpoczęcia postępowania, niejednokrotnie rodzi się problemem jego przewlekłości, na którą często poszkodowany nie ma możliwości powołać się do Trybunału w Strasburgu, a zatem nie otrzyma też odszkodowania, co również narusza Europejską Konwencję Praw Człowieka. 7 ibidem s. 7 i n. 8 ibidem s. 7 i n. 33

34 Takie przeszkody wynikają, więc nie tylko z niesprawnego działania tureckiego wymiaru sprawiedliwości, ale również ze skomplikowanej sytuacji politycznej państwa i zawikłanego konfliktu kurdyjskiego. Co więcej, dane zawarte w tabeli ukazują, iż w krajach wysoko rozwiniętych, utożsamianych niejednokrotnie z praworządnością, w mniejszej ilości, ale też dochodzi do naruszeń. Wszelkie urzędy czy sądy działające niemalże nienagannie, znajdują się przecież w rękach ludzi, którzy właśnie są tylko ludźmi i dlatego zdarza się, że popełniają błędy. Na pewno jednak poczucie świadomości obywateli tych państw o przysługujących im prawach jest dużo większe niż przykładowo w niektórych krajach rozwijających się. Pomijając indywidualne, osobiste motywacje poszkodowanych, zdecydowanie łatwiej można domagać się tam swoich praw, a ludzie chcą oraz dysponują funduszami by o nie walczyć. Nie występują też tak trywialne przyczyny ograniczonej możliwości domagania się praw przez jednostki, jak zbyt daleko położone sądy, mała ilość sal rozpraw, niedostosowanie budynków dla osób niepełnosprawnych, źle funkcjonujący system informacji. Do incydentalnych należą problemy takie, jak brak informacji o adwokatach udzielających pomoc prawną czy wysokie koszty postępowania. Zatem, sama infrastruktura i organizacja wymiaru sprawiedliwości nie są przyczyną opóźnień w prowadzeniu postępowań. Jednak nieodpowiednie, skomplikowane warunki techniczne nie mogą tłumaczyć opieszałości sądownictwa, a sam Trybunał twierdzi, iż techniczne przeszkody uniemożliwiające realizację prawa dostępu do sądu naruszają prawa człowieka. Oczywiste jest, że najwięcej zależy od samych państw, a przede wszystkim od tego, jak radzą sobie z problemem przewlekłości postępowań i jakie środki odwoławcze wprowadzają do swoich prawodawstw. W państwach, w których prawo do rozpatrzenia spawy w rozsądnym terminie gwarantowane jest w konstytucji, środkiem odwoławczym umożliwiającym przyspieszenia postępowania jest skarga konstytucyjna. Zarówno w Hiszpanii, Niemczech i Republice Czeskiej istnieje możliwość wniesienia takiej skargi zarzucającej naruszenie prawa przez przewlekłość postępowania. Trybunał Konstytucyjny, 34

35 gdy uzna skargę za zasadną nakazuje wówczas zaprzestania dokonywania naruszeń i poleca przywrócenie stanu istniejącego przed naruszeniem. Zarzut przewlekłości postępowania może zostać postawiony też bezpośrednio w środkach odwoławczych od wyroków, w tych państwach, w których Europejska Konwencja Praw Człowieka została inkorporowana do ich wewnętrznego porządku prawnego. Tak więc, sądy np. w Holandii, Norwegii czy Szwajcarii są właściwe do oceny, czy doszło do przekroczenia rozsądnego terminu postępowania i do naprawienia wynikających z tego szkód, a stwierdzony stan przewlekłości postępowania może znaleźć odzwierciedlenie w końcowym rezultacie postępowania 9. Z powyższego wynika, że państwa, w których obserwujemy stosunkowo niewiele naruszeń przepisu art. 6 niekoniecznie chlubią się niezwykłą sprawnością sądów, idealnym funkcjonowaniem władz publicznych, klarowną sytuacją polityczną, pomijając w ogóle bariery natury technicznej, ale mogą się poszczycić istniejącym systemem prawnym, który w sytuacji naruszenia przez władze postanowień Konwencji, zapewnia skarżącym środki odwoławcze dające możliwość zaskarżenia przewlekłości postępowania sądowego oraz uzyskania odpowiedniego zadośćuczynienia w ramach swoich, krajowych porządków prawnych, zanim zdecydują się na skierowanie skargi do organu międzynarodowego. W takiej sytuacji do Strasburga kierowane są sprawy rzeczywiście tego wymagające, a postępowanie przed Trybunałem ma faktycznie charakter subsydiarny. Drugim najczęściej naruszanym artykułem Konwencji był przepis art. 5 gwarantujący prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. W roku 1999 takich naruszeń było tylko 12, w roku 2000 liczba ta wzrosła ponad ośmiokrotnie do 101, by zmaleć o 20% w roku 2001 osiągając poziom 79 naruszeń. Mimo takich wahań suma naruszeń w trzech analizowanych latach wynosi 192 i z jednej strony jest na tyle wysoka, że pod względem ilości naruszeń stawia przepis art. 5 Konwencji na drugim miejscu, po prawie do rzetelnego sądu (1287), z drugiej zaś jest stosunkowo niska, bowiem jest sześć 35

36 i pół razy mniejsza od liczby naruszeń przepisu art. 6. Prawo to najmniej respektowane było we Francji i Turcji. Przykładami naruszeń są: Odmowa postawienia aresztowanego niezwłocznie przed sędzią (Bułgaria, Wielka Brytania); Bezprawne pozbawienie wolności w pomieszczeniach hotelowych (Hiszpania); Nadmierna długość tymczasowego aresztowania (Francja, Czechy, Włochy); Bezprawne umieszczenie w izbie wytrzeźwień (Polska); Brak możliwości uzyskania odszkodowania z powodu uwięzienia z naruszeniem niezwłoczności postawienia przed sędzią oraz sądzenia w rozsądnym terminie (Wielka Brytania); Aresztowanie bez podstawy prawnej (Litwa); Niepotwierdzone oficjalnie aresztowanie (Turcja); Aresztowanie z powodu działań niestanowiących przestępstwa (Polska) 10. Od 1999 do 2001 roku najmniej zostały naruszone przepis art. 1 traktujący o obowiązku przestrzegania praw człowieka (dwa naruszenia miały miejsce w Portugalii i we Włoszech) oraz przepis art. 4 zapewniający zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej jedyny raz naruszony w Turcji poprzez domniemane przetrzymywanie w niewoli. Prawo do życia (art. 2) ma podstawową rangę i jest jednym z fundamentów również systemu ochrony stworzonego przez Radę Europy. Z przedstawionych danych wynika, że nie udało się uniknąć naruszeń w Bułgarii, na Cyprze, w Holandii, Szwajcarii, Turcji i Wielkiej Brytanii, co jest dosyć niepokojące. Najczęściej przyczyną naruszenia było: spowodowanie śmierci na 9 ibidem s. 7 i n. 10 Wykaz wszystkich orzeczeń wydanych przez Trybunał znajduje się na stronie: oraz w zbiorach orzecznictwa np. Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka orzecznictwo, OIRE, Warszawa 2000; Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka orzecznictwo, OIRE, Warszawa 1999 czy Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka orzecznictwo, OIRE, Warszawa

37 skutek pobicia i odmówienie udzielenia pomocy osobie przebywającej w areszcie policyjnym lub w więzieniu, zabójstwo działaczy politycznych czy osób uczestniczących w procesie sądowym (głównie w Turcji). Jednym z bardziej nietypowych naruszeń było: wydalenie nielegalnego imigranta chorego na AIDS ze Szwajcarii. Wydawać by się mogło, że w dzisiejszych czasach, przy takim rozwoju cywilizacji, zjawisko tortur jest czystą abstrakcją. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału przepis art. 3 zakaz tortur stanowi wraz z prawem do życia jedną z pryncypialnych wartości demokratycznych społeczeństw. Mimo to przepis art. 3 Konwencji został naruszony w niespodziewanie wielu krajach takich, jak.: Austria, Belgia, Cypr, Francja, Grecja, Holandia, Litwa, Niemcy, Polska, Słowenia, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania i Włochy, a w większości z nich nikt by się takiego naruszenia nie spodziewał. Zdecydowanie pod względem ilości naruszeń przoduje Turcja, gdzie w ciągu trzech lat zanotowano ich aż 47. Turcja znana jest z powszechnej praktyki stosowania tortur oraz innych poważnych metod złego traktowania osób zatrzymanych przez policję turecką, która posługuje się takimi sposobami zadawania bólu, jak wieszanie zatrzymanych za związane z tyłu nadgarstki (tzw. palestyńskie powieszenie), rażenie prądem elektrycznym, bicie w stopy (tzw. falaka), polewanie lodowatą wodą pod ciśnieniem, przetrzymywanie w małych, ciemnych i dusznych celach. Często osoby podejrzewane o wspieranie, czy nawet tylko sympatyzowanie z narodowym ruchem kurdyjskim są uprowadzane i zabijane, a sprawcy takich czynów pozostają bezkarni. Większość skarg napływających do Strasburga zarzuca władzom tureckim właśnie naruszenie praw człowieka w związku z konfliktem kurdyjskim i ciągłymi walkami między siłami bezpieczeństwa i członkami Partii Pracujących Kurdystanu. W pozostałych krajach najczęstsze naruszenia przepisu art. 3 spowodowane były przede wszystkim torturami w policyjnych aresztach, podczas przesłuchań czy w więzieniach, psychicznym znęcaniu się nad aresztowanymi, a często dodatkowym zarzutem był brak właściwego śledztwa. 37

38 Przepis art. 7 regulujący zakaz karania bez podstawy karnej został naruszony trzy razy, z tego dwa razy w Turcji a raz w Niemczech poprzez wymierzenie kary surowszej od tej, którą można było wymierzyć. Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, czyli przepis art. 8 jest jednym z bardziej problematycznych pod względem ogromnej różnorodności spraw. Przykładowymi naruszeniami były: inwigilacja przy pomocy urządzenia podsłuchowego; kontrola korespondencji; odmowa zgody na kontakty dziecka z naturalnym ojcem po jego rozstaniu się z matką; przymusowe badanie psychiatryczne; wydalenie cudzoziemca z kraju, w którym przeżył większość życia; niewykonanie sądowego nakazu wydania dzieci matce, czy niemożność widzenia się z aresztowanym synem. Najwięcej spraw, w których strony powoływały się na przepis art. 8 toczyło się w: Finlandii, Francji, Turcji, Wielkiej Brytanii i Włoszech. Przepis art. 9 wolność myśli, sumienia i wyznania został naruszony w badanym okresie dwanaście razy. Te pojedyncze przypadki miały miejsce w: Bułgarii, Francji, Grecji, Mołdawii, San Marino, Turcji, Wielkiej Brytanii i Włoszech, a m in. chodziło o: odmowę władz zgody dla Żydowskiego Stowarzyszenia Liturgicznego na prowadzenie religijnego uboju rytualnego; odrzucenie przez sąd przekonania katolików o niedopuszczalności rozwodu, czy obowiązek posłów złożenia przysięgi na Ewangelię. Prawo każdego do wolności wyrażania opinii, która gwarantuje przedstawianie różnych poglądów (art. 10) było również przedmiotem spraw znajdujących się na wokandzie w Strasburgu. Turcja, Austria, Francja i Norwegia są krajami, w których toczyło się najwięcej postępowań w związku z naruszeniem cytowanego artykułu z powodu: skazania redaktora pisma za opublikowanie artykułu uznanego za szkodliwy dla interesów państwa; odmowy zezwolenia na eksploatację przekaźnika telewizyjnego; skazania za opublikowanie kopii dokumentów dotyczących wymiaru podatku, czy skazanie za użycie obraźliwych słów wobec strażników miejskich (Polska). Przepis art prawo do wolności zgromadzania się i stowarzyszania się zostało naruszone m.in. w następujący sposób: nakaz 38

39 obowiązkowej przynależności drobnych właścicieli ziemskich do stowarzyszenia łowieckiego, którego ze względów etycznych nie akceptowali; rozwiązanie partii politycznej, czy konstytucyjny zakaz członkostwa i udziału policjantów w działalności partii politycznych. Sprawy w tej kwestii były skierowane przeciwko: Bułgarii, Francji, Grecji, Turcji oraz Węgrom. Zagwarantowanie prawa do skutecznego środka odwoławczego przepis art. 13 wydaje się stanowić największy problem w Turcji i Wielkiej Brytanii. Strony powoływały się na ten przepis w sytuacjach takich, jak: brak skutecznego środka odwoławczego w związku z odmową podporządkowania się przez ministra wyrokowi; brak skutecznego śledztwa w sprawie śmierci męża; brak skutecznego śledztwa w sprawie zaginięcia brata; brak skutecznego środka w związku ze śmiercią w areszcie. W przepisie art. 14 państwa zobowiązały się zapewnić korzystanie z praw i wolności zawartych w Konwencji bez dyskryminacji wynikającej z jakichkolwiek przyczyn, których wymieniono jedenaście od płci i rasy aż po majątek i urodzenie. W badanym okresie najwięcej naruszeń w tym względzie zanotowano w Wielkiej Brytanii i Turcji, a wśród nich m.in.: dyskryminacja przy dziedziczeniu dziecka pozamałżeńskiego, którego przedwcześnie zmarły ojciec nie zdążył uznać za swoje; dyskryminacja właścicieli w stosunku do najemców; zarzut dyskryminacji Cygan ze względu na pochodzenie etniczne; przyznanie renty po zmarłym małżonku wyłącznie wdowom, czy nie zapobieżenie śmierci tylko z tego powodu, że mężczyzna był Kurdem (Turcja). Przepis art granice stosowania ograniczeń praw naruszony został sześć razy i we wszystkich przypadkach w Turcji. Zdaniem Trybunału następowało domniemane ograniczenie z nielegalnych, bezpodstawnych powodów. Przepis art. 34 zatytułowany skargi indywidualne od 1999 do 2001 roku został naruszony dziesięć razy, w tym osiem w Turcji, raz na Litwie i raz na Cyprze. Państwa łamały prawo poprzez zastraszanie osób występujących ze 39