Kazimierz żydowska dzielnica Krakowa

Transkrypt

1 Kazimierz żydowska dzielnica Krakowa Krakowski Kazimierz, dziś kojarzony głównie jako dawna dzielnica żydowska, założony został jako samodzielne miasto przez króla Kazimierza Wielkiego w roku 1335 na obszarze kilku osad, których początki sięgają jeszcze XI stulecia. Dawny ratusz miejski na placu Wolnica Miasto lokowane na prawie niemieckim posiadało okazały rynek o wymiarach 195 x 195 m oraz charakterystyczny, szachownicowy układ ulic, zachowany w części do dnia dzisiejszego. Otoczone było również murami obronnymi. W końcu XV wieku po wygnaniu ludności żydowskiej z Krakowa, powstało w rejonie ulicy Szerokiej specyficzne miasto żydowskie, dynamicznie rozwijające się w ciągu następnych kilku stuleci. Okres świetności Kazimierza przypadł na stulecia XV i XVI. Od połowy XVII wieku następował powolny upadek miasta. Ostatecznie włączono go do Krakowa na początku XIX Wieku. Przed II wojną światową cały teren dawnego miasta Kazimierza zamieszkiwało kilkadziesiąt tysięcy ludności żydowskiej, tworząc w ten sposób specyficzną dzielnicę o wyjątkowej atmosferze i niespotykanej już dziś kolorystyce. Wszystko to niestety zostało bezpowrotnie zniszczone przez hitlerowców. Pozostały jedynie niektóre zabytki będące świadkami życia oraz pamiątkami kultury i tradycji dawnych mieszkańców Kazimierza. Spacer po Kazimierzu najlepiej rozpocząć na Placu Wolnica, zajmującym dziś część obszaru dawnego rynku kazi- 1 nr 9 (18), Wrzesień 2008

2 mierskiego. Na placu wznosi się dawny ratusz miejski, zbudowany w pierwotnej formie w XV stuleciu, wielokrotnie przebudowywany między innymi w XVII i XIX wieku. Obecnie budynek ten mieści okazałe zbiory krakowskiego Muzeum Etnograficznego. W północno-wschodnim narożniku dawnego rynku stoi od XIV stulecia główny kościół parafialny Kazimierza bazylika Bożego Ciała, ufundowana przez króla Kazimierza Wielkiego. Ta okazała budowla, należąca od początku XV wieku do Kanoników Regularnych Laterańskich jest jednym z najwybitniejszych przykładów krakowskiego gotyku. Wewnątrz zwraca uwagę okazały, barokowy ołtarz główny, a także piękne stalle z XVII wieku, należące do najwspanialszych dzieł tego typu w Polsce. Wewnątrz świątyni spoczywają między innymi bł. Stanisław Kazimierczyk, żyjący w XV wieku zakonnik tutejszego klasztoru, oraz twórca Kaplicy Zygmuntowskiej, obywatel Kazimierza, Bartłomiej Berecci. Kościół Bożego Ciała......i jego wnętrze Drugą gotycką świątynią dawnego Kazimierza, równie wartą uwagi, jest znajdujący się u zbiegu ulic Skałecznej i Augustiańskiej kościół ŚŚ. Katarzyny i Małgorzaty, również ufundowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku. W krużgankach klasztoru OO. Augustianów godne uwagi są liczne malowidła ścienne, których część pochodzi jeszcze ze średniowiecza. Tam również mieści się konfesja Izajasza Bonera zwanego błogosławionym, miejscowego zakonnika, czczonego w tutejszym kościele od XV stulecia. 2 nr 9 (18), Wrzesień 2008

3 Kościół na Skałce od strony Wisły Pod koniec XIX stulecia w podziemiach kościoła urządzono słynną kryptę zasłużonych Polaków. Fresk z kaplicy Matki Boskiej Pocieszenia w kościele św. Katarzyny Urokliwą ulicą Skałeczną podążamy w kierunku malowniczej, barokowej świątyni ŚŚ. Michała i Stanisława, na Skałkę, miejsce męczeńskiej śmierci biskupa Stanisława ze Szczepanowa, zamordowanego w 1079 roku przez króla Bolesława Śmiałego. Pierwotna, romańska świątynia stała w tym miejscu już w XI stuleciu. W XIV wieku wzniesiono gotycki kościół, nad którym w 2 połowie XV stulecia opiekę przejęli Paulini, sprowadzeni tu przez Jana Długosza. Obecną świątynię wzniesiono w XVIII wieku w stylu późnego baroku. W okazałym, barokowym wnętrzu szczególnie warto zobaczyć drewnianą kłodę, według legendy zroszoną krwią św. Stanisława, a także resztki kamiennych stopni ołtarza, przy którym miał zostać zamordowany. Fasada kościoła paulinów na Skałce To właśnie na Skałce znaleźli miejsce wiecznego spoczynku między innymi Jan Długosz, Stanisław Wyspiański, Adam Asnyk, Henryk Siemiradzki, 3 nr 9 (18), Wrzesień 2008

4 Karol Szymanowski, czy Czesław Miłosz. Na dziedzińcu przykościelnym dostrzegamy malowniczą sadzawkę z figurą św. Stanisława. Według tradycji woda z tej sadzawki ma mieć właściwości lecznicze. Z tego miejsca rozpościera się efektowny widok w kierunku kościoła Św. Katarzyny. Od strony ulicy Paulińskiej widoczny jest fragment średniowiecznych murów obronnych Kazimierza. zrekonstruowanego fragmentu murów obronnych dawnego Kazimierza. Jedyną czynną bożnicą pozostaje dziś słynna synagoga Remuh (ul. Szeroka 40), ufundowana w połowie XVI wieku przez bogatego Żyda, Izraela Isserlesa Auerbacha dla syna, wybitnego rabina Mojżesza Isserlesa, zwanego Remuh. W skromnym wnętrzu zobaczyć można centralnie położoną bimę, a na wschodniej ścianie renesansową szafę ołtarzową, tzw. aron ha-kodesz. Do synagogi przylega jeden z najstarszych w Polsce cmentarzy żydowskich, zniszczony niestety w dużym stopniu przez hitlerowców, w ostatnich czasach pieczołowicie uporządkowany i restaurowany. Widok na Synagogę Wysoką od ulicy Wąskiej Zwiedzanie dawnej dzielnicy żydowskiej najlepiej rozpocząć w jej centrum, tj. przy ulicy Szerokiej. To właśnie na tym placu, od kilkunastu lat, początkiem lipca odbywa się koncert finałowy Festiwalu Kultury Żydowskiej Szalom na Szerokiej. Pierwszą i najważniejszą synagogą wzniesioną na Kazimierzu w XV stuleciu (prawdopodobnie w 1407 roku) jest Stara Synagoga stojąca przy ul. Szerokiej u wylotu ul. Józefa. Wielokrotnie przebudowywana, dzisiejszy kształt zawdzięcza odbudowie z lat 50. XX wieku. Obecnie wewnątrz mieści się oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa prezentujący zabytki z zakresu historii i kultury Żydów. Budynek synagogi przylega do Synagoga Stara Wśród pozostałych synagog i domów modlitwy zachowanych do dnia dzisiejszego na krakowskim Kazimierzu warto zwrócić uwagę na niewielką synagogę Poppera, pochodzącą z 1. połowy XVII wieku (ul. Szeroka 16), bożnicę Wysoką, z salą modlitw na piętrze wzniesioną w XVI stuleciu (ul. Józefa 38), synagogę Izaaka, fundowaną w XVII wieku przez bogatego kupca Izaaka Jakubowi- 4 nr 9 (18), Wrzesień 2008

5 cza (ul., Jakuba 25), a także siedemnastowieczną bożnicę Kupa, przylegającą do fragmentu średniowiecznego muru Kazimierza (ul. Warschauera 8). Szczególnie warta uwagi jest wzniesiona w 2. połowie XIX stulecia dla żydów postępowych synagoga Tempel, ze szczególnie efektownym wystrojem wnętrza oraz jedynymi zachowanymi w Polsce witrażami synagogalnymi z XIX i XX wieku (ul. Miodowa 24). W ramach krótkiego 4-odcinkowego cyklu artykułów staraliśmy się przedstawić najważniejsze miejsca Krakowa, o których możnaby napisać opasłe tomy. Zachęcamy więc do kompleksowego odkrywania Podwawelskiego Grodu na własną rękę, a także miejsc nieobecnych w większości przewodników, o których napiszemy wkrótce. Tekst: Leszek Zaraska; zdjęcia: Ewa Perlińska Atmosfera przedwojennej dzielnicy żydowskiej szyldy sklepów na ulicy Szerokiej Warto przez dłuższą chwilę pospacerować po pełnych uroku uliczkach Kazimierza, by chociaż częściowo poczuć pozostałości atmosfery przedwojennej dzielnicy żydowskiej. Chętni mogą zasiąść i odpocząć w licznych, klimatycznych knajpkach, a miłośnicy zabytków techniki odwiedzić Muzeum Inżynierii Miejskiej (ul. Św. Wawrzyńca 15) zajmujące pomieszczenia dawnych zajezdni tramwajowych z początku XX stulecia. Zniszczona kamienica, nadal częsty widok na Kazimierzu 5 nr 9 (18), Wrzesień 2008