Duchowieństwo. duszpasterską pełnili :

Transkrypt

1 Duchowieństwo W naszej parafii od początku duszpasterską pełnili : jej istnienia posługę ks. Jan Lewiarz ( od 14 listopada 1949 r. do 23 grudnia 1956 r. ) ks. prot. Michał Rydzanicz (od 1956 r. do 1960 r.) ks. Jerzy Zilitynkiewicz ( od 6 lipca 1960 do 1962) ks. Jan Rydzaj ( od 21 kwietnia 1962 do 1973 r.) ks. mitrof. prot. Michał Żuk ( 27 maja 1973 r. do 2006 r.) w chwili obecnej posługę duszpasterską pełni : ks. Bogdan Repeła ( wikariusz parafii od 16 stycznia 2005r; proboszczem od 30 stycznia 2006 r.)

2

3

4 Historia Parafii Play - Odsłuchaj Pierwsze prawosławne nabożeństwo w Lubinie odbyło się w 1949 roku. Organizatorem życia religijnego był jej pierwszy proboszcz ks. Jan Lewiarz z Zimnej Wody. Już 14 listopada 1949 roku informował on Warszawski Duchowny Konsystorz Prawosławny o konieczności zapewnienia opieki duszpasterskiej dla osiedlonej tam ludności prawosławnej [113]. Interweniując w tej sprawie, Konsystorz zwrócił się do MAP z prośbą o erygowanie placówki w Lubinie [ ]. Pomimo negatywnego stanowiska miejscowego Starostwa Powiatowego, którego zdaniem istniejące parafie w Zimnej Wodzie i Michałowie w pełni zabezpieczały posługę religijną władze wojewódzkie w porozumieniu z MAP udzieliły zezwolenia na powstanie parafii [115]. Wierni tworzący parafię pochodzili z Lubina i okolicznych wsi: Małomic, Osieka, Chróstnika i Trzmielowa. Liczbę wiernych w pierwszym okresie szacowano na około 80 rodzin. Oficjalnie parafia została erygowana 9 stycznia 1951 roku, kiedy to po długotrwałych problemach lokalowych oraz interwencji abp Tymoteusza [116], Urząd do Spraw Wyznań wyraził zgodę na przekazanie ludności prawosławnej poewangelickiego kościoła [117]. Budynek oddano ludności prawosławnej 12 kwietnia 1951 roku, Z ramienia PAKP obiekt przejmował ks. Jan Lewiarz. Znajdował się on w złym stanie. Zbudowany z drewna i gliny (tzw. mur pruski) z dobudowaną drewnianą wieżą bez dzwonu. Zdewastowany w 60%. Oprócz szczątków głównego ołtarza oraz wraku organów nie posiadał żadnych innych ruchomości, żadnych sprzętów kościelnych, jak również przedmiotów kultu religijnego [118]. Pomimo trudnej sytuacji materialnej wiernych, już od maja 1951 roku rozpoczęto celebrowanie nabożeństw. Zasadniczą sprawą było przeprowadzenie prac remontowych i doprowadzenie Świątyni do stanu używalności. W tym celu na dzień 28 października ogłoszona została ogólnometropolitalna zbiórka na remont lubińskiej cerkwi.[119].

5 Remont cerkwi rozpoczęto w 1952 roku. Wykonano m.in. oszklenie otworów okiennych, przeprowadzono naprawę drzwi wejściowych, uzupełniono tynki wewnętrzne i zewnętrzne oraz zniszczone rynny. Dokonano także częściowego uzupełnienia pokrycia dachowego. Jednak ze względu na skromne środki finansowe i brak pomocy ze strony władz administracyjnych nie dokończono w całości prac remontowych. Ważnym wydarzeniem w życiu parafian była wizytacja 3 czerwca 1956 roku bp Stefana, który wraz z ks. ks. Janem Lewiarzem i Atanazym Sławińskim oraz licznie zgromadzonymi wiernymi i przedstawicielami władz miasta, odprawił uroczyste nabożeństwo [120]. Powstanie parafii lubińskiej i następnie jej rozwój związany był z działalnością ks. Jana Lewiarza, który pełnił obowiązki proboszcza do 23 grudnia 1956 roku [121]. Pracę parafialną wspomagał Komitet Parafialny działający w składzie: Jan Kret (starosta cerkiewny), Dymitr Kiec (za-ca starosty) i Bazyli Spodarek (skarbnik) [122]. Do 1958 roku cerkiew w Lubinie była filią parafii w Zimnej Wodzie. Pierwszym proboszczem samodzielnej parafii p.w. Świętej Trójcy był ks. Michał Rydzanicz. Pod koniec 1959 roku parafia prawosławna w Lubinie otrzymała w użytkowanie poewangelicką kaplicę przy ul. 1 maja. Dotychczasowy obiekt został przekazany Kościołowi rzymskokatolickiemu. Trudno dokładnie określić przyczyny przekazania ludności prawosławnej nowego obiektu. Zapewne wynikały one z zainteresowania się starą cerkwią przez Kościół rzymskokatolicki [123]. Poza tym liczne trudności sprawiane przez lokalne władze, a także częste akty wandalizmu dokonywane przez miejscową młodzież, wpłynęły ostatecznie na zamianę obiektu [124]. Istotnym czynnikiem były również problemy z przeprowadzeniem kosztownych prac remontowych. Według ks. Michała Żuka władze Lubina w porozumieniu z Kościołem rzymskokatolickim zaproponowały prawosławnym już w lipcu 1958 roku dokonanie zamiany ich Świątyni na inny kościół lub inny obiekt [125]. Według protokołu zdawczo-odbiorczego sporządzonego 24 listopada 1959 roku budynek znajdował się w dobrym stanie. Przekazana kapliczka posiadała 13 otworów okiennych i 5 drzwi. Podłoga parkietowa w stanie dobrym, w przybudówce zniszczona podłoga z desek. Dach pokryty dachówką, wymagający

6 przełożenia. Strop drewniany, otynkowany, nie wymagał poważniejszego remontu [126]. Zdaniem Prezydium WRN we Wrocławiu powyższa zamiana została podyktowana koniecznością przeprowadzenia niezbędnych prac zabezpieczających w obiekcie zabytkowym, do czego zobowiązała się niezwłocznie Kuria Rzymskokatolicka. Otrzymanie nowego obiektu wymagało jednak pewnych nakładów finansowych. Inicjatywę podjęła nowa Rada Parafialna w składzie: Daniel Halkowicz (starosta), Kalistrat Pawełczak [127] (za-ca starosty) i Bazyli Spodarek (skarbnik). Po dokonaniu niezbędnych prac remontowych, poświęcenia Świątyni dokonał ks. Atanazy Sławiński [128]. 6 lipca 1960 roku proboszczem lubińskiej parafii został ks. Jerzy Zilitynkiewicz [129]. Dzięki jego inicjatywie pozyskano zdekompletowany ikonostas oraz kilkanaście ikon, które wzbogaciły wnętrze cerkwi [ ]. 19 maja 1960 roku został przekazany przez Prezydium WRN dzwon z nieczynnego kościoła poewangelickiego w Osieku [131]. Podjęto również starania, powołujac się na wcześniejsze zapewnienia miejscowych władz, o uzyskanie mieszkania dla proboszcza [132]. Od 21 kwietnia 1962 roku obowiązki proboszcza sprawował ks. Jan Rydzaj ( ) [133]. Dzięki wsparciu wiernych przeprowadzono gruntowne remonty wewnętrzne i zewnętrzne. W 1963 roku zakończono uzupełnianie brakujących elementów w ikonostasie, do którego ikony napisał ks. Alipiusz Kołodko. Poza problemami związanymi z generalnymi remontami Świątyni, oddzielnym zagadnieniem, z jakim borykał się ks. Jan Rydzaj, było czynne uczestnictwo wiernych na nabożeństwach. W piśmie do Dziekana Okręgu Wrocławskiego, lubiński proboszcz stwierdzał: nie wszyscy wierni czynnie uczestniczą w nabożeństwach. Młodzież wcale nie przychodzi, wyjątek stanowią uroczyste Święta. Wiek uczęszczających kształtuje się od 40 do 70 lat. Dzieci szkolne również słabo uczestniczą w nabożeństwach i na lekcjach religii. Liczba parafian maleje co roku [134]. Parafii nie ominęły również dotkliwe straty. W nocy z 15 na 16 czerwca 1968 roku nieznani sprawcy dokonali kradzieży i dewastacji Świątyni. Według relacji proboszcza: skradziono gotówkę w kwocie około 200 zł uzyskaną ze sprzedaży Świec, łyżycę pozłacaną do podawania komunii, daronośnicę (naczynie liturgiczne) do przenoszenia Św. Sakramentu dla chorych.

7 Ponadto obdarto z Ewangelii ornamenty wysadzane drogocennymi kamieniami. Cały kościół spenetrowano, szukając pieniędzy, powywracano kielichy, Świeczniki, ornatami pozatykano okna, [135] resztę porozrzucano po podłodze i wytarto nimi obuwie. Na podobne akty wandalizmu narażone były również pozostałe prawosławne obiekty sakralne na terenie Diecezji wrocławskoszczecińskiej. Działalność ks. J. Rydzaja przyczyniła się do ustabilizowania życia religijnego w Lubinie. Na początku lat siedemdziesiątych parafia liczyła 123 wiernych (24 rodziny). Funkcję starosty pełnił Wasyl Fedak, a skarbnika Zachar Obuszkiewicz. Przy parafii znajdował się jeden punkt katechetyczny, w którym naukę religii pobierało 23 dzieci [136]. W 1972 roku starostą cerkiewnym został wybrany Jan Hranyczny. W maju 1973 roku proboszczem parafii w Lubinie, w miejsce przeniesionego do Komańczy ks. J. Rydzaja, został ks. Michał Żuk. Przyszły duchowny urodził się 18 maja 1939 roku we wsi Piorunka na Łemkowszczyznie. W ramach Akcji Wisła został wysiedlony wraz z rodziną na ziemie odzyskane. Po ukończeniu szkoły podstawowej w 1954 roku wstąpił do Prawosławnego Seminarium Duchownego w Warszawie. Święcenia diakońskie przyjął 11 września, a kapłańskie 21 września 1960 roku. Cztery dni później objął pierwszą parafię w małej miejscowości Zimna Woda, niedaleko Legnicy. W każdą, niedzielę i święta służył w dwóch cerkwiach Zimnej Wodzie i oddalonym o kilkanaście kilometrów Michałowie. W latach pełnił posługę duszpasterską w parafii w Kalnikowie, niedaleko Przemyśla [137]. Pierwsza Św. Liturgię dla parafian w Lubinie ks. M. Żuk odsłużył 27 maja 1973 roku. Głównym zadaniem nowego proboszcza było stworzenie silnej i prężnie działającej parafii przy wciągnięciu w ten proces miejscowej ludności prawosławnej. Podjęte działania zmierzały do uaktywnienia wiernych. Temu celowi zapewne służyć miała inicjatywa umieszczenia na plebani siedziby Zarządu Koła Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego (UTSK). Sprzeciw części wiernych spowodował interwencję bp Aleksego, który stwierdził, że plebania jest obiektem parafialnym przeznaczonym do zamieszkania wyłącznie proboszczowi sprawującemu czynności sakralne. Dlatego też UTSK ze względu na swój charakter nie może prowadzić tam swojej działalności [138]. Z inicjatywy proboszcza i przy ogromnym wkładzie pracy

8 wiernych przeprowadzone zostały prace remontowe w Świątyni. W 1975 roku dokonano wymiany okien oraz wykonano nową instalację elektryczną. W 1977 roku odnowiono także budynek plebani (wymiana tynków zewnętrznych i malowanie elewacji). W 1978 roku podjęto starania o uzyskanie zezwolenia na dobudowanie przedsionka (prytwora) [139]. Został on wykonany już w 1979 roku. Wybudowano także prezbiterium (ołtarz), które miało nadać cerkwi bardziej sakralny charakter (pierwotnym przeznaczeniem obiektu przyszłej cerkwi była sala gimnastyczna dla żeńskiej młodzieży gimnazjalnej). Wykonanie prezbiterium, a wcześniej przedsionka, stanowiło już budowlę trójnawową, a także znacznie powiększyło wnętrze Świątyni, która szczególnie w większe Święta była za mała dla całej społeczności parafialnej [140]. 6 kwietnia 1986 roku odbyły się wybory Rady Parafialnej. Ponownie na stanowisko starosty cerkiewnego został wybrany Jan Hranyczny (pełnił tę funkcję od 1972r.). Ponadto w jej skład weszli Grzegorz Merena (za-ca starosty), Bogdan Bilica (skarbnik) oraz Oleg Herejczak i Bogdan Smetana. Komisję Rewizyjną tworzyli Grzegorz Fedor (przewodniczšcy), Jarosław Pyrcz i Ewa Wąsacz [141]. 19 czerwca 1989 roku, w dniu Święta parafialnego, odbyła się uroczystość poświęcenia gruntownie odremontowanej i powiększonej cerkwi. Św. Liturgię w asyście licznie zgromadzonego duchowieństwa oraz wiernych odprawił bp Jeremiasz [ ]. Istotnym zadaniem ks. M. Żuka było zapewnienie stałej pracy katechetycznej wśród najmłodszego pokolenia parafian. Nie zachowały się szczegółowe dane dotyczące nauczania religii. W roku szkolnym 1983/1984 katechezą objętych było 46 dzieci ze szkół podstawowych. Nauczanie religii odbywało się w cerkwi [143]. 5 kwietnia 1992 roku odbyły się wybory nowej Rady Parafialnej. Na stanowisko starosty cerkiewnego wybrany został Bazyli Spodarek, funkcję zastępcy starosty pełni Bogdan Smetana, a skarbnika Janina Pyrcz. Ponadto do Rady weszli Ewa Wasacz i Bazyli Dziadyk. Komisję Rewizyjną tworzyli Lubomir Kochan (przewodniczący), Piotr Kaniuczok i Anna Dąbkowska [144]. W połowie lipca 1992 roku w parafii lubińskiej odbyły się wybory kandydatów na członków Soboru Lokalnego [145]. W wyniku głosowania kandydatami wiernych na majšcy się odbyć Sobór

9 wybrani zostali Bazyli Spodarek i Ewa Wąsacz [146]. W 1997 roku duszpasterz zainicjował kolejną zmianę wyglądu cerkwi i parafianie podjęli się trudu kapitalnego remontu. Wynikał on ze złego stanu technicznego więźby dachowej i ścian zewnętrznych. W ramach prac przeprowadzono m.in. całkowitą wymianę drewnianej konstrukcji dachowej, przemurowano ściany podłużne do poziomu środkowej części okien (w celu przywrócenia ich pionowości).wykonano także żelbetowy dźwigar w kształcie łuku w ścianie poprzecznej w miejscu występowania ikonostasu oraz sklepienie o konstrukcji drewnianej o bardziej eliptycznym kształcie w stosunku do poprzedniego. Zwieńczeniem prac było zamontowanie dwóch charakterystycznych dla cerkwi kopuł zakończonych prawosławnymi krzyżami. W czasie remontu nabożeństwa odbywały się pod gołym niebem. Z Hrubieszowa sprowadzono czteropoziomowy, zabytkowy ikonostas. W podziemiach świątyni urządzono salę do nauki religii, którą w 1992 roku pobierało około 100 osób. Wraz z przeprowadzaniem prac remontowych świątyni, zadbano także o plebanię. W 1999 roku wykonano remont dachu, wymieniono m.in. łaty, pokrycie dachowe, obróbki blacharskie, rynny i rury spustowe. W 2003 roku przeprowadzony został remont i modernizacja części parterowej budynku. W 2004 roku rozpoczęto prace zewnętrzne polegające na przemurowaniu kominów, naprawie rynków i malowaniu elewacji. Podjęto również działania mające na celu osuszenie fundamentów [147]. Od czerwca do września 2005r. przeprowadzone zostały prace stolarskie wewnątrz świątyni. Powstała nowa konstrukcja chóru wraz z nowymi ławkami. W roku 2006r. staraniem proboszcza ks. Bogdana Repeły oraz wiernych przeprowadzone zostały prace mające na celu ocieplenia zadaszenia budynku plebani oraz remontu elewacji pomieszczeń gospodarczych. Na przełomie marca i kwietnia 2007r. zadbano o wymianę ogrodzenia przy parafii stosując konstrukcję z cegły klinkierowej i metaloplastyki. Na terenie parafii prowadzona jest działalność katechetyczna, którą objęte są dzieci i młodzież szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Lekcje religii odbywają się w Pozaszkolnym Punkcie Katechetycznym w pomieszczeniu plebani oraz w Trzmielowie (mieszkanie prywatne). W roku szkolnym 2000/2001 naukę religii pobierało 74 uczniów (43 z klas podstawowych, 11 gimnazjalistów i 20 z klas

10 ponadgimnazjalnych) [148]. Od 1 września 2004 roku funkcję katechety pełni Bogdan Repeła. W roku szkolnym 2004/2005 naukę religii pobierało 63 uczniów (33 z klas podstawowych, 13 [149] gimnazjalistów i 17 z klas ponadgimnazjalnych). W roku szkolnym 2007/2008 w nauce religii uczestniczy 33 uczniów szkoły podstawowej, 19 uczniów gimnazjum i 14 z klas ponadgimnazjalnych. Od r. prowadzona jest także nauka języka łemkowskiego. Od dnia r. dekretem Jego Ekscelencji Arcybiskupa Jeremiasza funkcję wikariusza parafii objął ks. mgr Bogdan Repeła, który od r. pełni funkcję proboszcza parafii. Parafia w Lubinie liczy 156 rodzin (ok. 350 osób). Są to mieszkańcy Lubina i okolicznych wsi. Pracę duszpasterską proboszcza wspiera Rada Parafialna, działająca w składzie Bazyli Spodarek (starosta), Janina Pyrcz (skarbnik) i Piotr Kaniuczok (przewodniczacy Komisji Rewizyjnej), a funkcję cerkiewnika Bogdan Smetana. Od roku 1998 do roku 2005r. funkcję psalmisty pełnił Oleh Smolej. Przy parafii działa także Stowarzyszenie Prawosławne, funkcjonujące jako oddział Stowarzyszenia Prawosławnego we Wrocławiu, którego przewodniczącą jest Ewa Wąsacz [ ]..cdn. [113] AMP, RV-4C 467, Pismo ks. J. Lewiarza do Warszawskiego Duchownego Konsystorza Prawosławnego z 14 listopada 1949 r. [114] AAN, MAP, syg. 1042, Pismo Warszawskiego Duchownego Konsystorza Prawosławnego do Departamentu Wyznaniowego MAP z 16 listopada 1949 r. [115] Ibidem, Pismo UWW do Departamentu Wyznaniowego MAP z 14 lutego 1950 r., tamże, Pismo Starosty Powiatu Lubińskiego do UWW z 12 kwietnia 1950 r. [116] APDWSz, Parafia Lubin. Pismo abp Tymoteusza do UdSW z 20 czerwca 1950 r. [117] AAN, MAP, syg. 1042, Pismo UdSW do Prezydium WRN we Wrocławiu z 9 stycznia 1951r. [118] APDWSz, Parafia Lubin, Protokół zdawczo-odbiorczy sporządzony w Prezydium PKN w Lubinie 12 kwietnia 1951 r. [119] AMP, Okólnik Warszawskiego Duchownego Konsystorza Prawosławnego z 12 sierpnia 1951 r. [120] Zob.: Cerkiewny Wiestnik 1956, nr 7, [121] APDWSz, Parafia Zimna Woda, Pismo ks. J. Lewiarza do Kancelarii Biskupiej z 21 grudnia 1956 r.

11 [122] Ibidem, Parafia Lubin. [123] Ibidem Pismo ks. K. Bratka do Prawosławnej Kurii Biskupiej we Wrociawiu z 29 lipca 1958 r. [124] Ibidem, Pismo Rady Parafialnej do bp Stefana z 28 marca 1958 r., tamże, Pismo Rady Parafialnej do Prezydium MRN w Lubinie z 28 marca 1958 r. [125] Ks. M. Żuk, Z nadijeju na majbutnie, Cerkownyj Kałendar 1999, Sjanik 1998, s [126] APDWSz, Parafia Lubin, Protokół zdawczo-odbiorczy z 24 listopada 1959 r. [127] Ibidem, Pismo Biskupa Wroclawsko-Szczecińskiego Stefana 30 listopada 1960 r. [128] Ks. M. Żuk, 35 lit parafii w Lubini, (w:)?cerkownyj Kałendar 1985, Sjanik 1984, s [129] Ks. J. Zilitynkiewicz ( ) pełnił posługę w Zimnej Wodzie (1959), Michałowie, Rudnej ( ), Lubinie ( ). Ks. Zilitynkiewicz pierwsze nabożeństwa w Lubinie sprawował już od maja 1960 r. Następnie obsługiwał parafię w Torzymiu (1962), Dekretem bp Aleksego z 18 marca 1975 r. przeniesiony w stan spoczynku, APDWSz, Akta osobowe ks. J. Zilitynkiewicza, Dekret Nr 90 bp Stefana z 6 lipca 1960 r. [130] Ks. M. Żuk, 35 lat parafii, s.195. [131] APDWSz, Parafia Lubin, Pismo Wydziału do Spraw Wyznań PWRN we Wrocławiu do Kurii Biskupiej z 19 maja 1960 r. [132] Ibidem, Pismo Parafian z Lubina do bp Stefana z 5 marca 1961 r. [133] Ks. J. Rydzaj w latach proboszcz w Lubinie, 12 maja 1973 r. przeszedł do pracy duszpasterskiej w Diecezji warszawsko-bielskiej, APDWSz, Akta osobowe ks. J. Rydzaja, Delegacja służbowa z 21 kwietnia i 962 T., tamże, Dekret Nr 17 z 27 lipca 1962 r. [134] APDWSz, Parafia Lubin, Pismo ks. J. Rydzaja do Dziekana Okręgu Wrocławskiego z 9 listopada 1970 r. [135] Ibidem, Pismo ks. J. Rydzaja do Kancelarii Biskupa Wrocławskiego i Szczecińskiego z 17 czerwca 1968 r, [136] Ibidem, Ankieta, Stan na 31 grudnia 1970 r. [137] Ibidem, Akta osobowe ks. M. Żuka, por. także: Jubileusz kapłaństwa o. Michała Żuka,?Przeglšd Prawosławny 2001, nr 1. [138] APDWSz, Parafia Lubin, Pismo Prawosławnego Biskupa Wrocławskiego i Szczecińskiego Aleksego do ks. Proboszcza M. Żuka z dnia 11 grudnia 1978 r.

12 [139] Ibidem, Pismo bp Aleksego do Wojewody Legnickiego z 17 listopada 1978 r. [140] Relacja ks. M. Żuka z 2 wrze?nia 2004 r. (zbiory prywatne autora). [141] APDWSz, Parafia Lubin, Protokół z ogólnego zebrania wiernych Parafii Prawosławnej w Lubinie z 6 kwietnia 1986 r. [142] Por: Tygodnik Polski Tygodnik Podlaski 1989, nr 9. [143] APDWSz, Informacja o aktualnym stanie Parafii Prawosławnej w Lubinie z 17 listopada 1983 r. [144] Ibidem, Protokół z zebrania wiernych Parafii Prawosławnej w Lubinie z 5 kwietnia 1992 r. [145] 10 października 1991 r. Sobór Biskupów PAKP podjął decyzję dotyczącą zwołania we wrześniu 1992 r. Soboru Lokalnego. Zgodnie ze Statutem i prawem kanonicznym jest on najwyższą władzą w Cerkwi. W jego skład mieli wejść zarówno hierarchowie, duchowni jak i przedstawiciele laikatu. Pomimo zakrojonych na szeroką skalę przygotowań (przeprowadzenie wyborów delegatów, prace Komisji, strona technicznoorganizacyjna, zabezpieczenie finansowe) Sobór nie został przez Metropolitę Bazylego zwołany. Chociaż nie odbył się w przewidzianym terminie (18-23 października 1992 r.) wywołał żywe reakcje wśród społeczności prawosławnej. Przygotowane przez poszczególne Komisje materiały dotyczyły całokształtu funkcjonowania Cerkwi. Zawierały szereg postulatów, wskazywały wiele problemów do rozwiązania, przed którymi stoi Kościół Prawosławny w Polsce, szerzej zob.: Prawosławie 1991, nr 9; J. Makal, Przed Soborem Lokalnym, Przegląd Prawosławny 1993, nr II; S. Sułkowicz, O Soborze, który się nie odbył,?czasopis 1992, nr II. [146] APDWSz, Protokół z parafialnego zebrania wyborczego kandydatów na członków Soboru Lokalnego przeprowadzonego w Parafii Prawosławnej w Lubinie z 12 lipca 1992 r. [147] Refacja ks. M. Żuka [148] APDWSz,, Informacja dotycząca nauczania religii w Parafii Prawosławnej Św. Trójcy w Lubinie z 9 października 2000 r. [149] Relacja ks. M. Żuka

13 [150] Relacja ks. B. Repeła Źródło : PRAWOSŁAWNY DEKANAT LUBIŃSKI. ks. Andrzej Dudra, Stefan Dudra (c) Copyright Stowarzyszenie Miłośników Kultury Łemkowskiej Wydawnictwo: Lemko Tower; (Strzelce Krajeńskie Krynica-Zdrój 2005r); Poprawki i uaktualnienia do tekstu naniósł ks. Bogdan Repeła [ r] Więcej ikon przedstawiających wizerunek Świętej Trójcy

14 Sztuka ikony. Teologia Piękna wg Paula Evdokimova Paul Evdokimov Sztuka ikony. Teologia piękna Niniejszy tekst stanowi fragment książki Paula Evdokimova Sztuka ikony. Teologia Piękna, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1999, s

15 Interpretacja ikony Rublowa W 1515 r. katedra Zaśnięcia Matki Bożej w Moskwie została ozdobiona wspaniałymi ikonami, które wykonali uczniowie wielkiego mistrza Rublowa. Kiedy metropolita, biskupi i wierni weszli do wnętrza, wszyscy zgodnie zakrzyknęli: Zaprawdę, niebiosa otwierają się i widać Bożą wspaniałość. Odczucie to staje się tym bardziej zrozumiałe wobec ikony nad ikonami, ikony Trójcy Świętej, którą mnich Andrzej Rublow wykonał w 1425 r. Około sto pięćdziesiąt lat później sobór stu rozdziałów ustanawia ją jako wzór ikonografii i wszystkich przedstawień Trójcy Świętej. W 1904 r. komisja konserwatorska zdejmuje metalowe ozdoby i po usunięciu nałożonych później warstw ikona jaśnieje takim blaskiem, że członkowie komisji są wprost zaszokowani. Z pewnością można powiedzieć, że nigdzie nie istnieje nic o tak wielkiej mocy syntezy teologicznej, o takim symbolicznym i pięknie artystycznego wyrazu. bogactwie W ikonie Rublowa wyróżnić można trzy nakładające się na siebie wymiary. Najpierw mamy remmiscencję biblijnego opisu odwiedzin trzech pielgrzymów u Abrahama (Rdz 18,1-15). Komentarz liturgiczny odczytuje: Szczęśliwy Abrahamie, widziałeś ich, przyjąłeś Boskość Jedyną i w Trzech Osobach. Jednak już pominięcie postaci Abrahama i Sary zachęca do wniknięcia głębiej i do przejścia do drugiego wymiaru, do wymiaru Bożej ekono-mii. Trzej niebiescy pielgrzymi stanowią Radę Przedwieczną, toteż krajobraz zmienia znaczenie: namiot Abrahama staje się pałacem świątynią; dąb Mambre drzewem życia; kosmos schematycznym przekrojem natury, drobnym znakiem jej obecności. Wół ofiarowany jako pokarm ustępuje miejsca kielichowi eucharystycznemu. Trzej aniołowie, wysmukli i zwiewni, mają ciała bardzo wydłużone (czternaście razy długość głowy zamiast siedem razy długość głowy w normalnych wymiarach). Skrzydła anielskie, tak

16 samo jak schematyczny sposób potraktowania krajobrazu, sprawiają wrażenie bliskości tego, co niematerialne, nieważkości. Odwrócona perspektywa znosi dystans, głębię, w której wszystko znika w oddali, a przez skutek przeciwny przybliża postacie, ukazuje, że Bóg jest tutaj, i że jest wszędzie. Radosna lekkość całości, sekret geniuszu Rublowa, nadaje wizji ów niepowtarzalny charakter uskrzydloności. Trzy osoby rozmawiają ze sobą tematem ich rozmowy mógłby być tekst świętego Jana: Tak Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał. Otóż Słowo Boże zawsze jest aktem: przyjmuje postać kielicha ofiarnego. Trzeci wymiar wewnątrz-boski zostaje tylko zasugerowany, gdyż jest transcendentny i nieosiągalny. A przecież jest obecny, jako ekonomia zbawienia wypływa z życia wewnętrznego Boga. Bóg jest samą miłością w swojej trójosobowej istocie i Jego miłość do świata stanowi zaledwie odbicie Jego miłości trynitarnej. Kielich przedstawia dar uczyniony z siebie, który nigdy nie jest ubytkiem, lecz wyrazem nadmiaru miłości; aniołowie są skupieni wokół Bożego pokarmu. Przeprowadzone ostatnio prace pozwoliły odsłonić zawartość kielicha. Warstwa późniejsza, przedstawiająca kiść winogron, skrywała pierwotny rysunek: Baranka który łączy tę niebieską Ucztę ze słowami Apokalipsy: Baranek zabity przed założeniem świata. Miłość, ofiara, zabicie poprzedzają akt stworzenia świata, są u jego źródła. Trzej aniołowie odpoczywają, jest to najwyższy spokój, jaki byt może osiągnąć, lecz odpoczynek ten ma charakter upajający niczym prawdziwa ekstaza, wyjście w samym sobie. W tej właśnie ekstazie-entazie zawiera się cały paradoks, zachowujący swoją własną głębię. Święty Grzegorz z Nyssy dobrze wyraża tę tajemnicę: Największym paradoksem jest to, że stabilność i ruch stanowią to samo. Ruch wychodzi od lewej stopy anioła z prawej strony, następnie

17 wyraża się w jego pochyleniu głowy, obejmuje anioła znajdującego się w środku, nieodparcie porywa kosmos: skałę i drze-wo, i zanika w pionowej postaci anioła ze strony lewej, gdzie ustaje niczym w przybytku. Obok tego ruchu okrężnego, którego zanikanie rządzi całą resztą, tak jak wieczność zarządza czasem, pion świątyni i berła, które trzyma każdy z aniołów, określają linie sił pionowych, dążenie ziemskości ku niebieskości, w której spełnia się wszelki wzlot. Ta wizja Boga promieniuje transcendentną prawdą dogmatu. Z koncepcji aniołów Rublowa wynika jedność i równość można by wziąć jednego z aniołów za któregoś z dwóch pozostałych, a przecież nie ma tu ani powtórzenia, ani pomieszania. Złoto jaśniejące na ikonach zawsze określa Boskość, jej bezmiar; skrzydła aniołów rozciągają się okrywając wszystko, a ich wewnętrzne, błękitne kontury podkreślają jedność i niebieski charakter jednej natury. Jeden Bóg w trzech Osobach doskonale równych to właśnie wyrażają trzy identyczne berła w rękach aniołów oznaki władzy królewskiej. Doskonała równość aniołów jest wyrażona tak silnie, że nie istnieje żadna reguła dla określenia Osoby Boskiej, przedstawionej pod postaciami poszczególnych aniołów. Anioł po prawej stronie nie nasuwa wątpliwości, jest to Duch Święty. Rozbież-ność dotyczy anioła znajdującego się pośrodku czy jest to Ojciec, czy Syn co bezpośrednio determinuje tożsamość anioła z lewej strony. Ważnego świadectwa w tej sprawie dostarcza święty Stefan z Permu, żyjący współcześnie z Rublowem, starszy od niego i przyjaciel świętego Sergiusza. Na swoją misję pośród Zyrian olbrzymi rejon ciągnący się aż po Ural, zwany Obwodem permskim Stefan przywozi ikonę Trójcy Świętej o takiej samej kompozycji jak ikona Rublowa. Wokół każdego anioła widnieje napis w języku zyriańskim: anioł z lewej strony nosi imię Py, co znaczy Syn, anioł z prawej strony: Puiltos Duch Święty, zaś anioł środkowy: Ai Ojciec.

18 Przyjmijmy tę tradycję jako punkt odniesienia dla naszego komentarza. W swoim doskonałym studium o sztuce Rublowa, N.Diemina (Moskwa, 1963 r., w języku rosyjskim) pisze: Stefan z Permu dla potrzeb swojej misji postarał się uczynić znaczenie ikony maksymalnie zrozumiałym. Układ aniołów na jego ikonie przedstawia się tak samo, jak na ikonie Rublowa i najprawdopo-dobniej znaczenie ich również jest identyczne. Każda Osoba ma swój znak wyrażony za pomocą berła, które ukierunkowują spojrzenie widza ku tym emblematom. Za Ojcem znajduje się drzewo Życia, źródło; według świętego Izaaka drzewo życia to miłość Trójcy Świętej, drzewo, z którego spadł Adam. Berło Chrystusa wskazuje na dom, Kościół, Ciało Chrystusa. Duch Święty odcina się na tle schodkowatych skał, wyobrażających górę, salę na górze. Tabor, wyniesienie, ekstazę, tchnienie proroczych szczytów i przestrzeni. Formami geometrycznymi kompozycji są: prostokąt, krzyż, trójkąt i okrąg. Strukturyzują one obraz od wewnątrz i trzeba je odnaleźć. Według koncepcji epoki ziemia miała kształt ośmioboku, a prostokąt jest tajemniczym znakiem ziemi, którą widzimy w dolnej części stołu*. (* Kosmas Indikopleustes, wielki podróżnik z VI w., w swej Chrześcijańskiej topografii wszechświata utrzymuje, że ziemia ma kształt długiego kwadratu.) Górna część stołu także ma kształt prostokątny; odnajdujemy w niej znaczenie czterech części świata, czterech stron świata, będących u Ojców Kościoła symbolicznym szyfrem czterech Ewangelii w ich pełni, której nic nie można ani dodać, ani ująć; jest to symbol powszechności Słowa. Ta górna część stołu ołtarza wyobraża Biblię ofiarowującą kielich, owoc Słowa. Jeżeli przedłużyć linię drzewa życia (usytuowanego z tyłu za środkowym aniołem), można zauważyć, że drzewo to zstępuje, przechodzi przez stół i zagłębia się korzeniami w prostokącie ziemi; zwiastunem drzewa jest Słowo, a drzewo czerpie pożywienie z zawartości kielicha. Znajdujemy tutaj wyjaśnienie tajemnicy drzewa: dlaczego przynosiło ono owoce życia wiecznego, dlaczego było drzewem życia. W wigilię święta

19 Narodzenia Chrystusa słyszymy: Miecz ognisty odsuwa się i Cherubin odchodzi od drzewa życia, gdyż jego owoce dane są w Eucharystii. Dłonie aniołów dążą do znaku ziemi, która jest miejscem realizaqi Bożej Miłości. Świat znajduje się poza Bogiem jako byt o odmiennej naturze, lecz wpisany jest w święty krąg komunii Ojca ; porusza się ruchem okrężnym, znajduje się wysoko w wy-miarze niebieskim, pod postacią skały, zaś ruch okrężny zanika dla świata w pałacu-świątyni. Ta świątynia jest jakby rozprzestrzenieniem Anioła-Chrystusa, Jego Wcielenia. Jest Jego ciałem kosmicznym. Kościołem, oblubienicą zjadnoczonego z nią Baranka bez podziału i pomieszania. Świątynia trwa w nieruchomości odpoczynku wielkiego szabatu stanowiącego punkt dojścia ruchu trynitamego. Cykl liturgii kosmicznej jest zamknięty. To escha-tologiczna wizja Nowego Jeruzalem. Złocona część świątyni, która wysuwa się niczym moc chroniąca, symbolizuje macierzyńską ochronę i opiekę Theotokos i kapłaństwa świętych, przedstawia welon Matki Bożej, Pokrow. Według tradycji to z drzewa życia wzięto drewno na Krzyż. Jego postać stanowi niewidzialną, lecz najbardziej oczywistą oś kompozycji. Aureola, świetlisty krąg wokół głowy Ojca, kielich i znak ziemi znajdują się na tej samej linii pionowej, która dzieli ikonę na dwie części, przecina się z linią horyzontalną, łączącą świetliste kręgi aniołów po bokach, i tworzy krzyż. Tak więc krzyż wpisany jest w święty krąg życia Bożego, stanowi żywą oś miłości Trójcy Świętej. Ojciec jest miłością, która daje krzyż. Syn jest miłością ukrzyżowaną. Duch Święty jest krzyżem miłości, jego niezwyciężoną mocą. Ruch ogarnia także ramiona krzyża, a one, niczym wyciągnięte ramiona Chrystusa, ogarniają wszechświat: A Ja, gdy zostanę nad ziemię wywyższony, przyciągnę wszystkich do siebie (J 12,32). Syn i Duch są dwiema dłońmi Ojca. Jeżeli dwa krańce stołu połączy się z punktem znajdującym się dokładnie nad głową środkowego anioła, będzie można zobaczyć, że aniołowie umieszczeni są dokładnie w trójkącie równoramien-nym. Trójkąt

20 taki oznacza jedność i równość Trójcy, której wierzchołkiem jest pegaia theotes. Ojciec. Wreszcie linia nakreślona wzdłuż zewnętrznych konturów trzech aniołów stanowi okrąg doskonały, znak Bożej wieczności. Środkiem tego okręgu jest dłoń Ojca, Pantokratora. Rublow różni się od Włochów, wpisujących obraz w okrąg; u niego sami aniołowie stanowią okrąg. Natomiast kontury przedmiotów (trony, podnóżki, góra) tworzą ośmiobok, symbol Ósmego Dnia. Wewnętrzne kontury aniołów siedzących po bokach odtwarzają kształt kielicha, niczym klucz do tajemnicy ikony. Rozłożenie ciężaru, proporcji i miary podporządkowane zostało zrównoważonemu do perfekcji systemowi zależności. Jednak wewnątrz tej ramy Rublow stosuje dużą dowolność środków, by w miarę potrzeby wyrazić sens ideologiczny. Na przykład kielich i dłoń Ojca są lekko zdecentrowąne (przesunięte) ku dołowi i na prawo od środka, podczas gdy głowa lekko skłania się na lewo od osi pionowej. Efekt został genialnie wystudiowany, prawie niezauważalne odchylenia fałdów szat spadających kaskadą z lewego ramienia prowadzą spojrzenie ku dłoni błogosławiącej kielich, ku temu ideologicznemu środkowi kompozycji, wzmocnionemu i uwypuklonemu wszystkimi prostymi liniami i ołtarzem. Stopy aniołów ledwo dotykają podnóżków, ich odwrócona perspektywa daje wrażenie lekkości, pozbawionej wszelkiego ciężaru materialnego i całość, jako twór z samego tylko powietrza, unosi się ku górze. Oto uczestniczymy w tym, co święty Makary nazywa pastwiskami serca, w nieskończonych przestrzeniach Bożego serca. Postacie ukazane są w trzech czwartych, co powoduje zmniejszenie szerokości ich ramion, a giętka i plastyczna linia ślizga się po wydłużonych sylwetkach z iście niebiańską elegancją. Tak samo lekko odwrócone twarze przyjmują ten wydłużony kształt. Linie proste wyrażają element siły, harmonizują z liniami zaokrą-glonymi i zachwycają czysto

21 muzykalnym rytmem i młodzieńczą świeżością, które opiewają wdzięk zawartej w nich siły. Kontury o wiele silniej wyrażają ruch niż perspektywa; szerokość szat pozwala domyślać się ciała o zmniejszonym ciężarze, podczas gdy obfite włosy podkreślają kruchość i delikatność antycznie czystych twarzy. Postawa Ojca ma w sobie coś monumentalnego, wyraża hieratyczny spokój i nieruchomość, czysty akt, spełnienie, statyczną zasadę wieczności, lecz równocześnie, przez zastosowanie szczególnie zdumiewającego kontrastu, wzrastające nasilenie ruchu ręki prawej, jej mocne wygięcie, które odpowiada takiej samej mocy w pochyleniu szyi i głowy, wyrażają zasadę dynamiczną. Niewysławialność tajemnicy Boga zawiera się w tej syntezie nieruchomości i ruchu: Absolut filozofów, czysty Akt teologów i żywy Bóg Biblii, Ojcze nasz, któryś jest w niebiesiech. Moc Boża, tak jak wyznaje nasze Credo, wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego, jest mocą miłości Ojca, która wyraża się w spojrzeniu środkowego anioła. Bóg jest Miłością i właśnie dlatego może objawić się tylko w komunii, może być poznany tyl-ko w komunii. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej, jak tylko przeze Mnie (J 14,6), a także: Nikt nie może przyjść do Mnie, jeżeli go nie pociągnie Ojciec (J 6,44). Nie chodzi tutaj o żadne zawężenie czy ewangeliczną wyłączność, lecz o najbardziej wstrząsające objawienie samej natury miłości. Nie ma poznania Boga poza komunią między człowiekiem a Bogiem, a ta komunia zawsze jest trynitama i wprowadza w komunię między Ojcem i Synem. Pozwala zrozumieć, dlaczego Ojciec nigdy nie objawia się bezpośrednio. On jest Źródłem i właśnie dlatego jest Milczeniem. Objawia się wiecznie, lecz objawia Go diada Syna i Ducha Świę-tego. Ikona ukazuje tę komunię, której żywym ogniskiem jest kielich. Linie z prawej strony środkowego anioła poszerzają się w miarę zbliżania się do anioła z lewej strony. W języku symbolicznym linii krzywe wypukłe oznaczają zawsze ekspresję, słowo, rozwój, objawienie; krzywe wklęsłe przeciwnie,

22 oznaczają posłuszeństwo, uwagę, wyrzeczenie się siebie, receptywność. Ojciec zwraca się ku Synowi. Mówi. Ruch, który przenika Jego istotę, to ekstaza. Cały wyraża się w Synu: Ojciec jest we Mnie. Wszystko, co ma Ojciec, należy do Mnie. Syn słucha, fałdy Jego szaty wyrażają najwyższą uwagę, wyrzeczenie się siebie. On także rezygnuje z siebie, by być tylko i wyłącznie Słowem swego Ojca: Słów tych, które wam mówię, nie wypowiadam od siebie; Ojciec, który trwa we Mnie, On sam dokonuje tych dzieł. Jego prawa dłoń powtarza gest Ojca: błogosławieństwo. Dwa palce, odcinające się od bieli stołu-biblii, zwiastują drogę zbawienia-jedności w Chrystusie dwóch natur, wprowadzenie człowieka w komunię Ojca. Opadająca ręka anioła z prawej strony wskazuje kierunek błogosławieństwa: świat; dłoń ta zdaje się okrywać, chronić, unosić się nad (według określenia z biblijnego opisu stworzenia). Nad prostokątem świata dłoń rozpostarte skrzydła nieskalanej gołębicy. ta przypomina Delikatność linii anioła z prawej strony ma w sobie coś macierzyńskiego*.(* Ruah: Duch w językach semickich jest rodzaju żeńskiego. Teksty syryjskie często nazywają Pocieszyciela: Pocieszycielką.) On jest Pocieszycielem, lecz także Duchem Świętym: Duchem Życia. Jest tym, który daje życie i od którego wszystko bierze początek. Jest trzecim wyrazem Bożej Miłości, Duchem Miłości. Jego pozycja w niewielkim stopniu różni się od pozycji dwóch pozostałych aniołów. Przez swoje pochylenie i poryw całej swej istoty/ znajduje się pośrodku Ojca i Syna; jest Duchem komunii i stałego wzajemnego przekazu. Wyraźnie zostało to pokazane przez tak widoczny fakt, że ruch wychodzi od Niego. To przez Jego tchnienie Ojciec zwraca się ku Synowi, Syn przyjmuje Ojca, a Słowo rozlega się dźwiękiem. Jak mówi święty Jan Damasceński: Przez Ducha Świętego rozpoznajemy Chrystusa, Syna Bożego, a przez Syna kontemplujemy Ojca. Podczas Epifanii Ojciec kieruje się ku Synowi przez ruch Gołębicy.

23 Ojciec pochyla głowę ku Synowi w ruchu nieskończonego smutku, w Bożym wymiarze Agape. Wydaje się, że mówi o zabitym Baranku, którego ofiara znalazła swoje apogeum w błogosławionym przezeń kielichu. Pionowa postawa Syna wyraża całą Jego uwagę. Jego Oblicze jest jakby zasnute cieniem krzyża; zadumany, wyraża zgodę takim samym gestem błogosławieństwa. O ile spojrzenie Ojca w swej bezgranicznej głębi kontempluje jedyną drogę zbawienia, o tyle wzrok Syna, ledwie wzniesiony do góry, wyraża przyzwolenie. Duch Święty pochyla się ku Ojcu; pogrążony jest w kontemplacji misterium. Jego ramię, wyciągnięte ku światu, oznacza ruch zstępujący, Pięćdziesiątnicę i moc objawiającą, zdaje się już spoczywać na Synu w Jego ziemskiej misji. Jego postawa podporządkowania się jest już wypełnieniem Ewangelii. Barwy w ikonografii mają swój własny język. U Rublowa osiągają one niezrównane bogactwo, pełną harmonię muzyczną wraz z całą gamą najdelikatniejszych niuansów, które obserwować można we wszystkich szczegółach kompozycji. Jednak nie ma tu efektów polichromicznych, gdyż nic nie mąci głębi Bożego skupienia. Cień jest nieobecny i poszczególne fragmenty nie są oświetlane, lecz wydzielają swoje własne światło, płynące z tajemnych źródeł. Intensywność barw postaci centralnej jest spotęgowana kontrastem z bielą stołu i odbija się w jedwabistym połysku anio-łów, którzy ją otaczają. Ciemna purpura (miłość Boża) oraz intensywny błękit (prawda niebieska) wraz z błyszczącym złotem skrzydeł (obfitość Boża) składają się na doskonałą zgodność barw, mającą swoją kontynuację w tonacji złagodzonej, jakby w objawieniu zróżnicowanym, stopniowej inicjacji: w lekkim różu i kolorze lila po lewej stronie, w łagodniejszym błękicie i w srebrzystej zieleni po stronie prawej. Złoty kolor tronów Bożych wyraża przeobfitość życia Trójcy Świętej. Błękit zwany błękitem Rublowa oddaje kolor nieba Trójcy Świętej i Raju, a stając się coraz jaśniejszy jest niczym niebieskie światło samej ikony.

24 Tak więc Ojciec, nieosiągalny w intensywności swych barw, w ciemnościach swej światłości, objawia się jako delikatny, dostępny w obłoku świetlistym Syna i Ducha Świętego. Kompozycja ta z odległości sprawia wrażenie czerwonego i błękitnego płomienia. Wszystko rozpłomienia się w olśniewającej atmosferze Południa: Ten, kto jest blisko Mnie, jest blisko ognia. Dłoń Ojca, wyciągnięta nad kielichem, dzierży początek i koniec. Baranek zabity od założenia świata i baranek-świątynia nowego Jeruzalem, święta Wieczerza Chrystusa i Jego obietnica picia owocu winnego krzewu w Królestwie Ojca zawierają czas w wieczności. Kielich promieniuje pośród olśniewającej bieli Słowa, które odbija wszystkie kolory Prawdy, jest to Promieniowanie Bożego serca, wzajemny dar trzech Osób Boskich. Z ikony jakby wydobywa się potężne wezwanie: Bądźcie jedno, tak jak Ojciec i Ja stanowimy jedno. Człowiek stworzony jest na obraz trynitamego Boga, Kościół Komunia wpisany jest w jego naturę jako ostateczna prawda. Wszyscy ludzie są wezwani, by zgromadzić się wokół jedynego i tego samego kielicha, by wznieść się na płaszczyznę Bożego serca i uczestniczyć w Uczcie mesjańskiej, w staniu się jedną Świątynią-Barankiem. To jest życie wieczne (Duch Święty), aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa. Wizja kończy się tą eschatologiczną uwagą: jest to zapowiedź Królestwa niebieskiego, cała skąpana w światłości nie będącej światłością tego świata, pełna radości czystej, bezinteresownej, radości Bożej, wypływającej z tego prostego faktu, że Trójca Święta istnieje, że jesteśmy kochani i że wszystko jest łaską. Zdumienie rodzi się w duszy, którą milknie. Mistycy nigdy nie mówią o wyżynach tylko milczenie je odkrywa. Niniejszy tekst stanowi fragment książki Paula Evdokimova Sztuka ikony. Teologia Piękna, Wydawnictwo Księży Marianów,

25 Warszawa 1999, s Ikonografia Trójcy Świętej Opracowanie Orthodox World Spotkanie Abrahama z trzema mężami od dawna było wątkiem sztuki religijnej. Jednym z najstarszych wyobrażeń tego wydarzenia jest mozaikowe panno z połowy VI wieku w świątyni San Vitale w Rawennie. Trzej młodzieńcy w oczekiwaniu na ucztę ciasno siedzą za stołem pod Dębem Mamre. Prowadzą rozmowę, o czym świadczą charakterystyczne gesty rąk. Ich głowy są otoczone nimbusami. Kim są ci troje? Przecież w Biblii jest powiedziane, że Abrahamowi zjawił się Bóg. Do którego zaś z nich ze słowem Panie zwrócił się Abraham? Interpretacja pojawienia się trzech obcych Abrahamowi to jeden z najtrudniejszych problemów. U podstaw nauki chrześcijańskiej leży dogmat o troistości jedynego Boga: Bóg istnieje w trzech postaciach Bóg-Ojciec, Bóg-Syn i Bóg-Duch Święty. Trzy postaci Boga są niepodzielne i nie zespolone są współistotną Trójcą Świętą. Jezus Chrystus to Bóg-Syn, który zjawił się ludziom w ciele, w postaci sługi, Logos Boskie Słowo, które łączy w sobie całą pełnię treści i sensu bytu. Na Jezusa Chrystusa Syna Bożego w momencie jego chrztu zszedł z nieba Duch Święty i słychać było głos z nieba, mówiący: To jest Mój Syn Umiłowany. Był to głos Boga-Ojca. A całe zajście było objawieniem Trójcy Świętej Trójcy Nowotestamentowej. Nieosiągalność Trójcy Świętej uświadomiono sobie już wtedy, gdy ten dogmat został przyjęty przez kościół (w IV wieku). Już w II wieku jeden z ojców kościoła Justynian Filozof nauczał,

26 że chociaż Pismo Święte mówi, że Bóg zjawił się Abrahamowi nie był to Bóg-Ojciec. Bóg-Ojciec zawsze przebywał ponad niebiosami, nikomu nigdy się nie zjawiał, z nikim bezpośrednio nie rozmawiał. A Jan Złotousty mówił, że Abrahamowi zjawili się razem i Aniołowie i Pan ich. Rozumiano to także tak, że razem z dwoma aniołami Abrahamowi zjawił się Bóg-Syn. Zaś Błogosławiony Augustyn uważał, że Abrahamowi zjawili się pod postacią trzech obcych aniołowie posłannicy Boży, uosabiający sobą Boga. Argumentacja ojców kościoła przy dyskusji nad rozpatrywanym wydarzeniem nie charakteryzuje się konsekwencją i surowością. I nawet we wnioskach często sami sobie zaprzeczają. Tym nie mniej w Europie Zachodniej zatwierdziła się nauka Błogosławionego Augustyna. Znalazło to swój wyraz w malarstwie nawet w stosunkowo późniejszej epoce: jako przykład może służyć obraz szkoły Rembrandta Abraham i trzej aniołowie. Na Rusi zaś utwierdziło się rozumienie odwiedzin u Abrahama trzech obcych jako zjawienie się mu Trójcy Świętej, to znaczy Boga w Trójcy Jedynego. A ponieważ odwiedziny te miały miejsce długo przed ludzkim wcieleniem Boga-Syna, który przyniósł Nowy Testament, to Trójca, która zjawiła się Abrahamowi, jest nazywana Starotestamentową. Obraz Trójcy Starotestamentowej jako obraz Boga w Trójcy Jedynego ostatecznie został uformowany w Starej Rusi i jeśli chodzi o jego głębię, to nie ma sobie równych w światowej religijnej sztuce malarskiej. Najwyższą pełnię wyrazu idea współistoty, nierozłączności i nie zespolenia postaci Trójcy Świętej otrzymała w dziele Andreja Rublowa. Na ikonie Andreja Rublewa nie są przedstawieni ani Abraham ani Sara. Wszystkie detale i szczegóły opowieści biblijnej są opuszczone jako nieistotne. Obraz przedstawia właśnie Trójcę Świętą i jest na tyle konkretny, na ile konkretny jest sam dogmat Świętej Trójcy. Obraz zbudowany jest w kompozycji półokrągłęj, ponieważ krąg jest symbolem idealnej równości i zrównoważenia. Jakby o tej ikonie powiedział Grigorij Palama: Oto Jedyny Bóg

27 to trzy postacie, i trzy postacie to Jedyny Bóg. Skrzydła aniołów dotykają się i pokrywają się i wyodrębniają nieosiągalną przestrzeń, w której tworzy się Boży zamysł, i oddzielają ją od zwykłej przestrzeni. Jednocześnie perspektywa odwrócona w połączeniu z kompozycją półokrągłą wywiera szczególnie silne działanie patrzący na ikonę okazuje się jakby w ognisku: Bóg w Trójcy Jedyny określa teraz i zawsze jego własny los, jak i los każdego człowieka, los wszystkich ludzi wszystkich czasów. Centrum kompozycyjnym obrazu jest stojący na stole kielich z głową cielca. W niej znajduje się symbol ofiary, którą w Trójcy Jedyny Bóg składa na odkupienie grzechów ludzkich. Posyła On na ukrzyżowanie i śmierć Syna, który wcielił się pod postacią ludzką. Wszedłszy w świat ludzi w obliczu ludzkim, Bóg-Syn przyjmuje i ludzkie dzieciństwo, i ludzkie poniżenia i cierpienia, i męczeńską ludzką śmierć na krzyżu, i ludzkie zmartwychwstanie. Palce rąk Boskich błogosławią ofiarę odkupieńczą. Białe jak światło nimbusy lśnią nad skrzydłami aniołów, światłem nietutejszej świętości. Kto jest kim w tym obrazie Świętej Trójcy? Kto jest BogiemOjcem? Kto Bogiem-Synem? I kto Bogiem-Duchem Świętym? Wielu próbowało odpowiedzieć na te pytania. Ale nie znaleziono jakichkolwiek przekonujących oznak rozróżnienia postaci. Istota Trójcy Świętej jest nieosiągalna. Trójca jest niepodzielna. Istnieje granica możliwości przeniknięcia człowieka w wielką tajemnicę Trójcy. Andrej Rublow osiągnął tę granicę Trójca Rublowa stała się wzorem dla ruskich malarzy ikon. Pojawiło się wiele obrazów, w których została użyta kompozycja rublowska. Jednak wszystkie naśladownictwa i powtórzenia nie są godne prototypu. Na Soborze Stogławom, który odbywał się w Moskwie w 1551 roku, car Iwan Groźny pytał: Dzisiaj ikonografowie malują u Trójcy Świętej pieriekriestje w nimbusie u środkowego anioła, albo u wszystkich trzech, a w starych ikonach pieriekriestja nie ma. Car prosił by to, jak dzisiaj malować zostało rozsądzone według praw Boskich. Postanowienie Soboru głosi: Malarze mają malować ikony ze starych wzorców, tak jak malował Andrej Rublow, i podpisywać Trójca Święta, a po swojemu mają niczego

28 nie robić. W ten sposób już wtedy było zabronione branie na siebie śmiałości rozróżniania postaci Współistotnej Trójcy. Jednakże ikonografowie stworzyli także takie obrazy Trójcy ( Trójcy Nowotestamentowej ), które w ogóle przeczyły koncepcji wiecznego i nieosiągalnego Boga w Trójcy Jedynego. Jednym z wyraźnych przykładów tego rodzaju jest nowgorodzka ikona Ojczyzna. Bóg-Ojciec, Którego nikt nigdy nie widział, przedstawiony jest jako siwy starzec Odwieczny, a Bóg-Syn jako młodzieniec, siedzący na kolanach Ojca i trzymający w rękach niebieską sferę z gołębiem Duchem Świętym wewnątrz nies. Bóg-Ojciec jest niepoznawalny i niewyobrażalny. Przez Swojego Syna Bóg zjawił się w postaci ludzkiej podczas Swego przebywania wśród ludzi, ale Bóg-Syn był i przed wszystkimi wiekami i będzie zawsze, i Jego oblicze przed wcieleniem jest nam nie znane. Wyobrażenie Boga-Syna w postaci młodzieńca na kolanach Boga-Ojca jest niedopuszczalnym i bezprawnym użyciem kategorii czasu w stosunku do Boga, Którego istnienie jest bez początku i bez końca. Jeśli Bóg-Syn teraz jest młodzieńcem, to znaczy, że był czas, gdy Go nie było, i będzie czas, kiedy dorośnie On, ale jakiekolwiek zmiany są charakterystyczne dla tego, co czasowe, i nie mają sensu dla wiecznego. Duch Święty przedstawiony jest pod postacią gołębia. Bóg-Duch Święty zjawia się ludziom pod postacią gołębia przy chrzcie Jezusa Chrystusa i w postaci języków ognia, schodzących na apostołów. Jaki zaś On jest w ponadczasowym i ponadprzestrzennym Swym Istnieniu, nie wie nikt. Ikony Trójcy Nowotestamentowej były od czasu do czasu malowane przez ikonografów. Kościół najczęściej odnosi się do nich ostrożnie i krytycznie, a niektóre z nich nawet zakazuje. Opracowanie:

29 ks. Jan Rydzaj ( od 21 kwietnia 1962 do 1973 r.) Od 12 maja 1973 r. przeszedł do pracy duszpasterskiej w diecezji warszawsko-bielskiej i pełnił funkcję proboszcza w Komańczy. ks. Jerzy Zilitynkiewicz ( od 6 lipca 1960 do 1962) Jerzy Zilitynkiewicz (1 IV IX 1978) Urodził się w miejscowości Muchawiec na Tarnopolszczyźnie w rodzinie duchownego Wasyla i Anny Błońskiej. Po ukończeniu szkoły podstawowej, dalszą naukę kontynuował w Wołyńskim Duchownym Seminarium w Krzemieńcu. Następnie uczył się w leśno-gospodarczej szkole w Białokrynicy, także w okolicach Krzemieńca. Kiedy zakończył naukę, zdał egzamin na duchownego przy Warszawskim Prawosławnym Konsystorzu. We wrześniu 1937 zawarł związek małżeński z Wierą Dulską, a październiku tegoż roku został wyświęcony przez biskupa Szymona na diakona z przeznaczeniem na psalmistę do Lwowa. W marcu 1938 r. przyjął święcenia kapłańskie i został skierąwany do wsi Mirohoszcz, na stanowisko wikariusza parafii. Tutaj zastała go wojna. W niedługim czasie objął stanowisko proboszcza we wsi Brus niedaleko Chełma. Po zakończeniu wojny ks. Zilitynkiewicz osiedlił się na zachodzie Polski, ale choroba nie pozwala mu na działalność organizacyjną parafii prawosławnych na tym

30 obszarze, tylko czasami odprawiał nabożeństwa w Torzymiu. 26 III 1960 r. synod rozpatrzył prośbę ks. Zilitynkiewicza i wyraził zgodę na stałą pracę duszpasterską w diecezji wrocławsko-szczecińskiej. 6 VII 1960 r. ówczesny ordynariusz diecezji bp Stefan mianował go proboszczem parafii w Lubinie, z jednoczesną obsługą parafii w Rudnej i Studzionkach. W maju 1963 r. został przeniesiony na teren woj. rzeszowskiego i mianowany proboszczem we wsiach Hłomcza i Pielgrzymka. Jednak już czerwcu 1967 r. ponownie powrócił do diecezji wrocławsko-szczecińskiej i w maju 1968 r. został skierowany przez bpa Bazylego na stanowisko proboszcza do Torzymia. Względy zdrowotne spowodowały, że 18 III 1975 r. przeniesiony został w stan spoczynku. Zmarł 15 IX 1978 r. we Wrocławiu i tutaj został pochowany. Źródła: Cerkownyj Wiestnik 1981, nr 1-2, s ks. prot. Michał Rydzanicz (od 1956 r. do 1960 r.) Biogram ks. Prot r.) Michała Rydzanicza ( r. Urodził się na Łemkowszczyźnie w Banicy k. Grybowa na świętego Michała w głęboko religijnej rodzinie. Ojciec Justyn po ukończeniu unickiej szkoły psalmistów w Przemyślu był psalmistą w cerkwi śww. Kosmy i Damiana w Banicy. Wyniesioną ze szkoły wiedzę przekazał jedynemu synowi. Matka, Anna z Adamowiczów wywodząca się z jednego z najstarszych banickich rodów wychowywała trójkę dzieci: Stefanię, Michała i Julię. W 1928 roku, rok po śmierci o. Michała Fecicy, wraz z większością mieszkańców wsi, Rydzaniczowie powracają do

31 prawosławia ( spośród dziewięćdziesięciu sześciu rodzin przy grekokatolicyzmie pozostaje dwadzieścia pięć ) angażując w tworzenie nowo powstałej parafii i budowę świątyni. W 1932 roku, już w wybudowanej rok wcześniej cerkwi, przyszły duchowny poślubia siostrę swego najbliższego kolegi Wasyla Koropczaka Teklę. 7 czerwca 1947 roku akcja Wisła obejmuje Banicę. Rydzaniczowie wraz z pięciorgiem dzieci zostają osiedleni w powiecie Środa Śląska we wsi Chomiąża, w budynku o bardzo złym stanie technicznym. W marcu 1948 roku rodzinę dotyka kolejna tragedia, niespodziewanie umiera im niespełna trzynastoletnia córka Irena. Podczas wysiedlenia wraz z o. Biegunem Michał Rydzanicz zajmuje się ratowaniem mienia cerkiewnego. 10 kwietnia 1949 roku w pobliskim Wilczkowie w poewangelickim kościele o. Biegun odprawia pierwsze nabożeństwo. Powstaje nowa parafia. Jednak większości wiernych sprawia kłopot ponad czterokilometrowy dojazd ze stacji w Malczycach. Dzięki staraniom o. Bieguna w 1950 roku w Malczycach parafia otrzymuje poewangelicki kościół z 1901 roku, zaprojektowany przez jednego z najlepszych architektów niemieckich Hansa Poelziga. Tymczasem pełni on funkcję psalmisty, ale też wobec braków kadrowych wśród duchowieństwa PAKP dokształca się. 12 lutego 1950 roku z rak biskupa łódzkiego Jerzego otrzymuje święcenia diakońskie, wcześniej zdając egzamin przed Konsystorzem Biskupim. W 1952 roku o. Michał zostawia otrzymany przez władze osiedleńcze budynek, aby zamieszkać na plebanii w Malczycach w celu, wobec nieobecnego na stałe proboszcza, doglądania plebanii i cerkwi. W 1951 roku wraz z o. Biegunem z Kulna w powiecie Biłgoraj przywożą ikonostas i wyposażenie cerkwi. We własnym zakresie wykonuje niezbędne remonty, łącznie z adaptacją pierwszego piętra plebanii, gdzie rodzina przenosi się wkrótce, aby na parterze mógł zamieszkać proboszcz. 15 lipca 1956 roku we Wrocławiu z rąk biskupa Stefana otrzymuje święcenia kapłańskie. Na Dolnym Śląsku był proboszczem w cerkwiach w Lubinie, Rudnej, Studzionkach (Stodołowice). Dekretem metropolity Makarego z dnia 5 września