Wykorzystanie ścieŝki pieszo-rowerowej wzdłuŝ brzegów Jeziora Swarzędzkiego dla celów edukacji środowiskowej

Transkrypt

1

2 Wykorzystanie ścieŝki pieszo-rowerowej wzdłuŝ brzegów Jeziora Swarzędzkiego dla celów edukacji środowiskowej Dlaczego warto wykorzystać ścieŝkę pieszo-rowerową dla celów edukacji środowiskowej? Południowo-wschodni brzeg jeziora Swarzędzkiego stanowi cenny przyrodniczo obszar. Linia brzegowa zbiornika mieści się w systemie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 (Specjalny Obszar Ochrony PLH300038). Wiedzę tę naleŝy rozpropagować wśród społeczeństwa, wskazać siedliska, gatunki roślin i zwierząt, które są chronione, bądź uznawane za cenne i zagroŝone w skali całej Europy. Kto będzie korzystać ze ścieŝki? Ze względu na bliską lokalizację ścieŝki od centrum miasta i łatwą jej dostępność, słuŝyć ona będzie jako miejsce wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców gminy Swarzędz i sąsiednich okolic. ŚcieŜka przyrodniczo-dydaktyczna powinna zostać takŝe wykorzystana w edukacji środowiskowej uczniów szkół róŝnego szczebla. Długość ścieŝki umoŝliwia przeprowadzenie w tym miejscu 45 minutowych zajęć lekcyjnych. Fot. 1. Przykładowa lekcja biologii w terenie 2

3 Przewidywane formy aktywności 1. Turystyka piesza 2. Turystyka rowerowa 3. Edukacja środowiskowa 4. Rekreacja z wykorzystaniem urządzeń zręcznościowo-gimnastycznych ustawionych wzdłuŝ ścieŝki Proponowane typy tablic rozmieszczonych wzdłuŝ ścieŝki pieszo-rowerowej 1. Tablice informacyjne 2 sztuki 2. Tablice edukacyjne zaawansowane 5 sztuk 3. Tablice edukacyjne podstawowe 7 sztuk Tablice zaawansowane i podstawowe będą miały jednakową formę, lecz inną kolorystykę, tak by stanowiły dwie niezaleŝne i współgrające z sobą części. Charakterystyka tablic informacyjnych Tablice zostaną umieszczone na początku i na końcu ciągu pieszo-rowerowego (przy ulicy Święty Marcin oraz w pobliŝu ulicy Augusta Cieszkowskiego). Zawierać one będą informacje o włączeniu Jeziora Swarzędzkiego wraz z obszarem bezpośrednio przylegającym do misy zbiornika, do systemu Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, jako specjalnego obszaru ochrony siedlisk (SOO) oraz o idei i załoŝeniach tej Sieci. Tablice będą zawierały logo Gminy Swarzędz oraz informacje o instytucji projektującej omawianą ścieŝkę edukacyjną. Będą to tablice typu wolnostojącego, z obudową drewnianą, o pionowym ustawieniu tekstu. Ryc. 1. Logo zamieszczone na tablicy 3

4 Fot.2. Przykładowa, wolnostojąca tablica informacyjna Charakterystyka tablic edukacyjnych zaawansowanych Tablice zawierać będą treści skierowane do uczniów gimnazjów i szkół średnich. Będą to tablice tego samego typu, co wyŝej opisane tablice informacyjne. Informować będą o cennych zbiorowiskach i siedliskach podlegających ochronie na obszarach Natura 2000, a obecnych przy ścieŝce pieszo-rowerowej biegnącej wzdłuŝ Jeziora Swarzędzkiego. Umiejscowienie tablic zaawansowanych wiąŝe się z następującymi, cennymi elementami przyrodniczymi brzegu jeziora: 1. Łęg wiązowo-jesionowy jego siedliska podlegają ochronie na obszarach Natura Zbiorowisko zaliczone zostało do silnie zagroŝonych w Wielkopolsce. Wiązy, które rosną w proponowanym płacie łęgu wiązowo-jesionowego odznaczają się pokaźnymi rozmiarami i zlokalizowane są blisko ścieŝki, z której widoczne są równieŝ inne gatunki lasotwórcze, takie jak: grab, lipa czy klon zwyczajny. W runie występują gatunki typowe dla Ŝyznych lasów liściastych, do których naleŝy wspomniany wyŝej łęg wiązowojesionowy (np. czyściec leśny, kupkówka Aschersona, fiołek wonny, podagrycznik 4

5 pospolity, pokrzywa zwyczajna) z licznym współudziałem gatunków obcych geograficznie (niecierpek drobnokwiatowy, robinia akacjowa, orzech włoski). Na skraju lasu wykształcają się zarośla krzewiaste z dzikim bzem czarnym, pojedynczymi krzewami głogu jednoszyjkowego oraz wąski płat ziołorośli okrajkowych naturalnie występujących na granicy lasu. Tablica postawiona w tym miejscu moŝe informować o warunkach występowania, fizjonomii i składzie gatunkowym łęgu wiązowo-jesionowego, wskazać sekwencję zbiorowisk na granicy lasu oraz poruszać problem wkraczania gatunków obcych geograficznie do zbiorowisk leśnych. Fot. 3. Fiołek wonny 5

6 Fot. 4. Czyściec leśny Fot. 5. Podagrycznik pospolity 6

7 Fot. 6. Niecierpek drobnokwiatowy Fot. 7. Robinia akacjowa 7

8 Fot. 8. Łęg wiązowo-jesionowy 2. Zbiorowiska szuwaru wysokiego z dominacją trzciny i pałki szerokolistnej oraz wąskolistnej. Są one dobrze widoczne w sąsiedztwie przystani i pomostu, skąd rozpościera się odsłonięty widok na linię brzegową i taflę jeziora Swarzędzkiego. Dobrze widać stąd większą z dwóch wysp mieszczących się na jeziorze. Z tego miejsca moŝna takŝe obserwować zgrupowania ptaków wodnych, głównie łysek i kaczek krzyŝówek oraz pojedyncze kormorany czarne (które szczególnie dobrze są widoczne, gdy siedzą na wystających z wody kawałkach drewna i suszą skrzydła). W miejscu tym moŝna z bliska przyjrzeć się, a ponadto nauczyć się rozpoznawać okazałe byliny, występujące w szuwarze wysokim, np. szalej jadowity, karbieniec pospolity, sadziec konopiasty, czy niezapominajka błotna. Na powierzchni wody zaobserwować moŝna zgrupowania rzęsy drobnej i trójrowkowej. Tablica ustawiona w tym miejscu moŝe informować o pochodzeniu, geomorfologii i hydrologii Jeziora Swarzędzkiego, a takŝe o układzie roślinności w litoralu (strefa sąsiadująca z linią brzegową zbiornika wodnego) oraz o gatunkach ptaków związanych z Jeziorem Swarzędzkim. 8

9 Fot. 9. Szalej jadowity Fot. 10. Karbieniec pospolity 9

10 Fot. 11. Sadziec konopiasty Fot 12. Niezapominajka błotna 10

11 Fot. 13. Awifauna Jeziora Swarzędzkiego 11

12 Fot. 14. Szuwar nad Jeziorem Swarzędzkim 3. Fragmenty lasu z dobrze wykształconymi płatami bluszczu pospolitego Jest to gatunek prawnie chroniony w Polsce. Występuje on licznie na kilkudziesięciometrowym odcinku, poczynając od przystani i kierując się w stronę północno-wschodniego krańca Jeziora Swarzędzkiego, na stromych stokach skierowanych ku tafli wodnej. Stanowisko bluszczu powstało tutaj najprawdopodobniej w wyniku działalności człowieka. Populacja jest bardzo liczna, osobniki są dorodne, porastają nie tylko glebę, ale takŝe i pnie drzew. Z tej przyczyny, a takŝe ze względu na ciekawą biologię rozwoju tego zimozielonego gatunku proponujemy, aby jedna tablica poświęcona została tej właśnie roślinie. 12

13 Ryc. 2. Przykładowa tablica opisująca morfologię bluszczu Fot. 15. Bluszcz pospolity w pobliŝu Jeziora Swarzędzkiego 13

14 4. Okazały drzewostan bukowy. Buk pospolity na tym obszarze znajduje się poza granicą swego zasięgu. Jest on najprawdopodobniej pochodzenia antropogenicznego, na co wskazuje między innymi szpalerowy układ drzew. Nie jest to więc typowa buczyna, gdyŝ drzewo to rośnie w otoczeniu innych gatunków drzew liściastych. Na szczycie skarpy rosną równie okazałe wiązy z dobrze wykształconymi korzeniami skarpowymi. Dlatego teŝ w runie takiego zbiorowiska pojawia się aspekt wiosenny. Ma to miejsce przed rozwojem liści drzew. Wtedy do dna lasu dociera duŝo światła, co umoŝliwia bujny rozwój roślinności zielnej w runie. Spotkać moŝna tu takie gatunki jak: ziarnopłon wiosenny czy zawilce gajowy i Ŝółty. Gatunki te charakteryzują się duŝymi walorami dekoracyjnymi. Warstwy krzewiastej praktycznie brak, choć miejscami spotkać moŝna pojedyncze krzewy porzeczki czerwonej. Fot. 16. Kwitnący wiosną ziarnopłon Tablica ustawiona w tym miejscu moŝe informować o pochodzeniu okazałych buków oraz o sposobach sprawdzenia wieku drzew i pomiaru ich wielkości (pierśnicy, wysokości, wielkości korony). Znacznych rozmiarów drzewa mogą zostać objęte ochroną jako pomnik przyrody. Treść zamieszczona na tablicy mogłaby takŝe informować o idei tej formy ochrony i o kryteriach, jakie muszą spełnić drzewa, by zostać uznane za pomnik przyrody. Znajdą się teŝ na niej informacje o aspekcie wiosennym. 14

15 Fot. 17. Kwitnący zawilec gajowy Fot. 18. Drzewostan bukowy nad Jeziorem Swarzędzkim 15

16 5. Bardzo malowniczy kompleks lasków olchowych, zarośli wierzby szarej, szuwaru trzcinowego oraz zbiorowiska pokrzywy i kielisznika zaroślowego, który zajmuje niewielką, około półhektarową przestrzeń. Znajduje się on na północno-wschodnim krańcu misy jeziornej Jeziora Swarzędzkiego. Powstanie tych zbiorowisk roślinnych jest następstwem eutrofizacji (czyli wzbogacania zbiorników wodnych w organiczne substancje pokarmowe, która prowadzi do wzrostu Ŝyzności wód) i lądowacenia jeziora, które jest jego naturalnym etapem rozwoju. Tablica ustawiona w tym miejscu moŝe opisywać proces tzw. harmonijnego rozwoju jeziora, wyjaśniać jego przyczyny i przebieg. Fot. 19. Lasek olchowy i zarośla wierzbowe 16

17 Fot 20. Pokrzywa zwyczajna Fot 21. Kielisznik zaroślowy 17

18 Charakterystyka tablic edukacyjnych podstawowych Tablice skierowane będą przede wszystkim do uczniów szkół podstawowych, będą to tablice wolnostojące, a treści na nich zawarte rozmieszczone zostaną w układzie poziomym. Informować będą o pospolitych, rodzimych gatunkach drzew i krzewów (wiąz, grab, jesion, klon, olsza, lipa, wierzba, dziki bez czarny), rosnących w omawianym terenie oraz będą uczyć ich rozpoznawania. Ponadto zaprezentowane zostaną na nich okazałe gatunki drzew pochodzące z nasadzenia (buk, topola, robinia, kasztanowiec) i obce geograficznie lecz dobrze znane mieszkańcom krzewy (śnieguliczka, kalina hordowina). Oprócz rycin ilustrujących morfologię (czyli opis wyglądu całego drzewa oraz jego liści, kwiatów i owoców), tych gatunków, na tablicach znajdą się takŝe informacje na temat geograficznego rozmieszczenia omawianych drzew w Polsce, oraz ciekawostki dotyczące ich biologii, a takŝe znaczenia dla człowieka. Ryc. 3. Przykładowa tablica z opisem morfologii danego drzewa Na kaŝdej tablicy będą znajdować się opisy dwóch gatunków roślin. Tablice podstawowe powinny być rozmieszczone niezaleŝnie od tablic zaawansowanych. Miejsce ustawienia zaleŝeć będzie od lokalizacji najbardziej okazałych osobników prezentowanego gatunku drzewa lub krzewu. 18

19 Ryc. 4. Przykładowa mapa zasięgu graba pospolitego w Polsce Fot. 22. Przykładowa, wolnostojąca tablica edukacyjna podstawowa 19

20 Fot. 23. Dziki bez czarny Fot. 24. Kalina hordowina 20

21 Fot. 25. Lipa drobnolistna Fot. 26. Grab pospolity 21

22 Fot. 27. Śnieguliczka biała Fot. 28. Kasztanowiec zwyczajny 22

23 23