PRAWNO ORGANIZACYJNE UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA SPÓŁEK WODNYCH. Urząd Gminy Sokoły, woj. podlaskie mgr Irena Bruszewska

Transkrypt

1 PRAWNO ORGANIZACYJNE UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA SPÓŁEK WODNYCH Urząd Gminy Sokoły, woj. podlaskie mgr Irena Bruszewska 1

2 Spółki wodne jako forma działalności organizacyjnej, użytecznej społecznie, została ujęta w Prawie wodnym z 1922 r. Mają one zatem swoje tradycyjne i prawne umocowania. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w Prawie wodnym z 2001 r. Interpretacja funkcjonowania spółek wodnych zgodna z obowiązującym Prawem wodnym podana przez Stanisława Gawłowskiego, Sekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska jest następująca: 2

3 Zgodnie z art. 164 ustawy Prawo wodne, spółki wodne oraz związki wałowe są formami organizacyjnymi, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, zrzeszają osoby fizyczne lub prawne i mają na celu zaspokojenie wskazanych ustawą potrzeb w dziedzinie gospodarowania wodami. Jedyne odstępstwo od tej zasady określone zostało w ust. 2 art. 104, który stanowi, iż spółki wodne zapewniają zaspokojenie potrzeb zrzeszonych w nich osób w dziedzinie gospodarowania wodami, mogą podejmować prowadzenie działalności umożliwiającej osiągnięcie zysku netto. Osiągnięty zysk netto przeznacza się wyłącznie na cele statutowe spółki wodnej. 3

4 Wskazać zatem należy, iż spółka wodna jest wyłącznie instytucją Prawa wodnego szczegółowo w tej ustawie określoną, bez możliwości jakiegokolwiek przełożenia na inne podmioty uregulowane w takich ustawach jak: Kodeks spółek handlowych, Kodeks cywilny czy o swobodzie działalności gospodarczej, nie nastawioną na przynoszenie dochodów (non profit). Od podmiotów ustanawianych na podstawie cytowanych wyżej ustaw spółki wodne różnią się przede wszystkim daleko posuniętym nadzorem nad ich działalnością sprawowanym przez organy administracji publicznej. 4

5 Utworzenie spółki wodnej wymaga osiągnięcia przez grupę podmiotów porozumienia w kwestii wspólnej realizacji określonego przedsięwzięcia związanego z gospodarką wodną, mającego na celu zaspokojenie potrzeb tych samych podmiotów w tej mierze. Przystąpienie do spółki wodnej uzależnione jest jedynie od woli podmiotu. Początkowy etap tworzenia spółki wodnej związany z wyrażeniem przez podmioty woli jej utworzenia ma charakter cywilnoprawny, jednak następstwem tego porozumienia jest, już w sferze prawa administracyjnego, uchwalenie statutu spółki wodnej, który wymaga zatwierdzenia decyzją administracyjną przez starostę. 5

6 Ścisłym nadzorem administracji publicznej (starosty) objęte jest m.in. tworzenie spółek wodnych ich funkcjonowanie oraz likwidacja. Wkracza on w merytoryczną działalność spółek, kontroluje ich działania, kontroluje legalność ich działania. Kontrola działalności spółki jest sprawowana pod kątem zgodności uchwał z prawem lub statutem. Taki środek kontroli zapewnia staroście nadzór nad bieżącą działalnością organów spółki. Stosownie do art. 179 i 180 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr. 115, poz ze zm.) nadzór ten sprowadza się do możliwości władczej ingerencji w działalność spółki wówczas, gdy jej organy dopuszczają się naruszeń prawa. 6

7 Nadzór i kontrola nad spółką wodną są wykonywane nad działalnością spółki wodnej a nie nad relacjami zachodzącymi wewnątrz tego podmiotu. Konieczność nadzoru administracyjnego nad spółkami wynika z charakteru prowadzonej przez nie działalności (w dziedzinie gospodarki wodnej). Woda jako strategiczny zasób naturalny jest chroniona prawem w sposób szczególny m. in. poprzez ustanowienie w ustawie Prawo wodne szczegółowych zasad nabywania praw do korzystania z niej w drodze uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Wykonywanie praw i obowiązków wynikających z pozwolenia wodnoprawnego wobec Prawa Wodnego poddane jest wyłącznie kontroli administracyjnej. Analogicznie więc ustawodawca postanowił w sprawach kontroli działania spółek wodnych, których działalność prowadzona jest na mocy praw wynikających z pozwoleń wodnoprawnych, np. na wykonywanie urządzeń wodnych lub różnego rodzaju korzystania z wód. 7

8 Spółki powinny utrzymywać się ze składek swoich członków. Ustawodawca przewidział dla nich możliwości wsparcia finansowego ze strony państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Prawo wodne zakłada jednak, że realizacja celów dla których realizacji została utworzona spółka wodna nie może być obliczona na osiągnięcie zysków. Działalność spółek wodnych jako organizacji osób fizycznych i prawnych jest działalnością społecznie użyteczną, dającą możliwość wspólnego, prostego rozwiązywania problemów podmiotów indywidualnych. Zatem stosunki wewnętrzne są oparte na współdziałaniu w świadczeniu usług i zaspokojeniu potrzeb swoich i ogólnospołecznych. Prawo wodne roztoczyło nad działalnością spółek wodnych swoisty parasol ochronny w postaci zwolnienia z opodatkowania. Członkowie spółki wodnej czerpią z przynależności do niej korzyści, zobowiązani są jednak do przejęcia i realizacji obowiązków jakie nakłada na nich statut spółki. 8

9 Z przedłożonej interpretacji funkcjonowania spółek wodnych odnieść można wrażenie, że są sprzyjające uwarunkowania prawno organizacyjne dla ich sprawnego funkcjonowania. Tak niestety nie jest w rzeczywistości. Przyjrzyjmy się tej sytuacji w województwie Podlaskim, w którym zmeliorowana powierzchnia użytków rolnych wynosi ha, a to zaledwie 59,4% potrzeb. Spółki wodne prowadzą działalność na ha tj. 61%, zaś pozostała powierzchnia ha ulega dekapitalizacji w wyniku braku konserwacji i renowacji zmeliorowanych obiektów. 9

10 Przywrócenie zdekapitalizowanych, zmeliorowanych użytków rolnych do prawidłowego ich funkcjonowania na obszarze ha będzie wymagać nakładów mld zł. Należy tu podkreślić, że udział środków z budżetu wynosił swego czasu 85%, a rolnika 15% a więc przy cenach odbudowy 10 tys. zł/ha będą to kwoty mld ewentualnie z budżetu i 208,9 mln od rolników. Przy obecnej dochodowości rolników odbudowa tych systemów melioracyjnych na ich koszt przy 20% wkładu własnego jest mało prawdopodobna, tym bardziej, że warunki produkcyjne na ogół uległy znacznemu pogorszeniu. 10

11 Sytuacja w gminie Sokoły, którą reprezentuję pod względem dbałości o systemy melioracyjne jest nieco lepsza. Wynika to częściowo z naturalnych warunków ukształtowania terenów przeznaczonych na użytki rolne. Na terenie gminy działa 1 spółka wodna zasilana w 100 % ze składek rolników. Powierzchnia użytków rolnych zmeliorowanych 5.874,69 ha (grunty orne 4.627,37 ha, użytki zielone 1.247,32 ha) Przeprowadzony wśród rolników wywiad za pośrednictwem ankiety pozwolił stwierdzić, że istnieją następujące poglądy na temat spółek wodnych. Większość rolników 90 % uważa, że wysokość składek nie powinna być wyższa niż uchwalona 17 zł natomiast należałoby sięgać po pomoc finansową od różnych instytucji. 11

12 W okresie ostatnich 10 lat sytuacja spółek wodnych była przedmiotem licznych interpelacji posłów jak i wielu próśb usprawnienia ich funkcjonowania. Działania te nie przynosiły oczekiwanych rezultatów w postaci zmian przepisów lub też ich interpretacji. W efekcie wiele spółek wodnych ulega rozwiązaniu, a tym samym powiększa się powierzchnia obiektów zmeliorowanych ulegająca dekapitalizacji. W następstwie tej sytuacji ulegają pogorszeniu warunki produkcji rolniczej. Przeprowadzone rozeznanie w kilku innych województwach potwierdza omawianą sytuację. Wobec powyższego za konieczne uważam przeanalizowanie dokumentów i wprowadzenie zmian umożliwiających lepsze funkcjonowanie spółek wodnych. 12

13 Zgodnie z wytycznymi Rady Ministrów z dnia 10 października 2006 r., dotyczącymi oceny skutków regulacji ( OSR ) wszelkie zmiany legislacyjne powinny być poprzedzone analizą i oceną problemu zawierającą pięć etapów stwierdzających: 1. Czy istnieje realny problem społeczny lub ekonomiczny wymagający interwencji legislacyjnej w przypadku spółek wodnych tego rodzaju problem istnieje, a zatem interwencja jest uzasadniona. 2. Hipotetyczny przebieg scenariusza bazowego analiza i ocena tego przebiegu powinna określić przewidywany rozwój sytuacji w przypadku niepodjęcia interwencji ekonomicznej. W przypadku spółek wodnych można na podstawie dotychczas zebranych danych stwierdzić, że bez podjęcia zmian będzie następować dalsza dekapitalizacja systemów melioracyjnych. 13

14 3. Cel proponowanych regulacji analiza i ocena pozwoli określić w jakim stopniu interwencja powinna rozwiązać dany problem w odniesieniu do spółek wodnych można wstępnie założyć uzyskanie poprawy zdolności produkcyjnych rolnictwa, a także zmniejszenie zagrożeń wynikających ze skutków powodzi. 4. Konieczność rozwiązania problemu w drodze analizy proponowanych wariantów regulacji, które umożliwią właściwy wybór wariantu, umożliwiającego osiągnięcie wyznaczonego celu. W przypadku spółek wodnych wstępnie można wyróżnić dwa warianty, a mianowicie: 14

15 a)pozostawienie stanu prawnego w obecnej postaci z wprowadzeniem drobnych korekt usprawniających funkcjonowanie spółek wodnych który dotychczas nie przyniósł poprawy sytuacji, b)zobowiązanie gminnych samorządów do przejęcia nadzoru nad systemem melioracji szczegółowych łącznie z ich konserwacją i renowacją. 15

16 5.Wysokość kosztów oraz korzyści niewymiernych (społecznych i.t.p.) dokonanych na podstawie analizy i oceny rozpatrywanych rozwiązań regulacyjnych oraz wybór wariantu przynoszącego maksimum korzyści przy minimum kosztów. 16

17 zespołu prawników i akceptacji polityków. W obecnej sytuacji tego typu analiza i ocena powinna być przeprowadzona przez Instytut Technologiczno Przyrodniczy przy wsparciu W przeciwnym razie będzie miał miejsce dalszy dialog pomiędzy resortami Środowiska, Finansów i Rolnictwa, który trwa od 1985 r., bez pozytywnych rezultatów dla funkcjonowania spółek wodnych i wstrzymania dekapitalizacji systemów melioracyjnych w Polsce. 17

18 Dziękuję za uwagę 18