DOWODY POLSKOŚCI ŚLĄSKA W ŹRÓDŁACH KARTOGRAFICZNYCH

Transkrypt

1 WANDA TURON DOWODY POLSKOŚCI ŚLĄSKA W ŹRÓDŁACH KARTOGRAFICZNYCH Chociaż Śląsk przez długie wieki nie wchodził w skład państwa polskiego, w różnych przekazach źródłowych przetrwały do obecnej doby ślady polskości tych ziem. Między innymb liczne i ciekawe materiały przechowywane w Archiwum Państwowym we Wrocławiu zawierają niejedną cenną informację na ten temat. Pragnę zwrócić uwagę, że obok dokumentów, ksiąg i akt, dostarczyć mogą również danych do wymienionego zagadnienia mało stosunkowe wyzyskiwane przez historyków źródła, jakimi są mapy. Na zachowanych w Archiwum Wrocławskim mapach pochodzących z drugiej połowy XVIII i pierwszej połowy XIX w. często podawane są nazwy terenowe. Nazwy te niejednokrotnie są pochodzenia polskiego. Stosowanie na urzędowych mapach, jeszcze w X IX w., przy określaniu różnych obszarów powierzchni na Śląsku nazewnictwa polskiego, często zresztą bardzo zniekształconego, każe domyślać się, że nazwy te nadane były owym obszarom przez ludność polską, która te ziemie zamieszkiwała. Pobieżna analiza całego zasobu kartograficznego pozwala zaryzykować twierdzenie, że na Opolszczyźnie, do X IX w. włącznie, pola, łąki i lasy nazywane były w przeważającej części w języku polskim i. Ale i z terenu Dolnego Śląska znaleźć można sporo przekazów informujących o przetrwaniu tu jeszcze w X IX w. polskich nazw terenowych. W dalszej części przytoczę nieco przykładów ilustrujących, jakimi nazwami określano do połowy X IX w. niektóre obszary na terenie powiatów: wrocławskiego, trzebnickiego, średzkiego, oleśnickiego, wołowskiego, legnickiego i górowskiego. Nie jest to wyczerpujące przedstawienie zagadnienia, gdyż polskich nazw terenowych z obszaru Dolnego Śląska jest 1 Przykłady nazw terenowych na Śląsku Opolskim podane zostały w artykule W. Turoniowej, M ateriały kartograficzne w A rchiwum Państwow ym we W rocławiu ja ko źródło do historii Śląska (Archeion X X X, [1959], s. 36 i 40, przyp. 23).

2 pokaźna ilość i dokładne ich wyliczenie i zlokalizowanie wymagałoby dużo miejsca i wnikliwszych badań, Celem więc tej krótkiej notatki jest jedynie zasygnalizowanie zagadnienia i zwrócenie badaczom uwagi ha mapy kryjące w sobie bogaty i ciekawy materiał dotyczący nazewnictwa polskiego na Śląsku. W przytoczonych przykładach pominięte zostały polskie nazwy pól, łąk i lasów z powiatu sycowskiego, których jest bardzo dużo, gdyż polskość tych ziem jest na ogół znana. Ciekawe byłoby śledzenie nazw terenowych na obszarach zachodniej i północnozachodniej części Dolnego Śląska. Niestety, do tych ziem zachowało się w Archiwum Wrocławskim mało map i na ich podstawie niewiele da się na ten temat powiedzieć. Przytoczony poniżej wykaz polskich nazw terenowych sporządzony został na podstawie dwóch zespołów map, mianowicie Komisji Generalnej (Königliche General Kommission für Schlesien) i Zarządu Regulacji Odry (Oderstrombauverwaltung). Mapy pierwszego zespołu pochodzą z pierwszej połowy X IX w. i zostały sporządzone w związku z przeprowadzanym na Śląsku uwłaszczeniem, drugi zespół map powstał w wyniku przeprowadzanej regulacji Odry, zapoczątkowanej w połowie XVIII w. Mapy obu zespołów są rękopiśmienne, bardzo dokładne, wykonane w skali 1 : 2500, 1 : 5000, 1 : WYKAZ NAZW TERENOWYCH Miasto Wrocław Opatowice r der Garusack (pole), der Goy (las), der Kalascke Werder (zarośla)2 r der Godlewske Werder (zarośla)3 Pracze Odrzańskie r. 1786/87 die Bagen (las)4 r. 1821/22 die Bagen (las)3 Swój czyce r die Grubichte Wiese (łąka)0 Szczytniki r die Brieske (las)7 Powiat Wrocław Czernica pocz. X IX w. die Looske (łąka)8 r die Schmutke (zarośla), die Woytowke (łąka)9 Gajków r der Goy (las)10 2 Archiwum Państwowe Wrocław, Kart. Żarz. Reg. Odry, nr prow. II/6. 3 Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/45. 5 Tamże, nr prow. VI/12. 6 Tamże, prow. II/6. 7 Tamże. 8 Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. II/6.

3 Janów r. 1821/22 Kamieniec Wrocławski r Kotowice pocz. X IX w. r Polanowice r Rędzin r die Bagen (pastwisko)11 der Goy (pastwisko)12 die Kottwitzer Oderke (łąka), die Obora (pole)13 die Kottwitzer Ostrosznice (zarośla)14, die Donowe Wiese (łąka)15 die Karzinche (łąka)16 die Catrinke Lache (łąka), die Gohle (pole), die Stonckowa (pastwisko), Netzkowe oder der alte Berg (łąka), die Starusken Wiesen (łąka), die Pagen (łąka), die Kiefer Page (zarośla), die Glowine (łąka)17 Świniary r der Gurke Berg (pole), die Grabine (pole), die Malick Wiese (łąka), die Papufke Wiese (łąka), Kleine u. grosse Tarnabe (pola), der Laesch (las), das Mattutzschke Feld (pole)18 P o w i at Š o d a Śląska Białków r. 1786/87 Brzezinka Średzka r. 1786/87 Głoska r Gosławice r. 1786/87 r. 1821/22 Księginice r r Malczyce r Pisarzowice r. 1786/87 die Leschnitzke (łąka), die Kaschelanke (pole), die Schackschiene (las), die Belkawe (pole)19 der Gynasi Teich (pole), die Bamboske (pole)20 die Topalen (łąka), die Quassowe (pole)21 die Saline (łąka)22 die Saline (łąka)23 die Ksebrowcke (łąka)24 die Oburcke (łąka), die Woywerke (pole)2l der Lascke (pastwisko)20 die Clumbine (pole), die Damrige (las), die Bagen (łąka)27 ' Tamże, nr prow. VI/ Tamże, nr prow. VIII/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. II/6. 19 Tamże. 19 Tamże. 20 Tamże, nr prow. V/ Tamże. 22 Tamże, nr prow. X/3. 23 Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. X/2. 25 Tamże, nr prow. VI/4. 26 Tamże, nr prow. X/3. 27 Tamże, nr prow. V/62. Tamże, nr prow. V/45.

4 Pisarzowice r die Bagen (las), die Dammrige (las)28 Prężyce r. 1786/87 die Rudolfke Lache (pastwisko)29 Wilczków r das Bagenfeld (pole)30 Wilkszyn r. 1786/87 die Langschger Wiesen (łąka)31 Powiat Trzebnica Brzyków r auf der Gorke (pole), die Wielunken (pole), die Niewen (pole), die Błonie (łąka), die Kapainen (pole)32 Cerekwica r Kopelke Wiese (łąka), die Pulke (pole), der Goy (las?), die Błonie (łąka)33 Oborniki Śląskie r Zechowe (pole), Nowinę (pole), Laczisken (pole), Makuffken (las)34 Paniowice r Matzke Wiese (łąka)35 36 druga połowa X V III wieku das Papoffke Waldt (las)38 Szczytkowice r der Wirschnick (pole), der Schrenok (pole), die Papufke (pole), die Niewen (pole), die Olzinne (pole), die Tilke (pole)37 Szymanów pocz. X IX w. die Wistruwe (pole)38 r die Tarnawa (łąka), die Gnescken (łąka)39 Ujeździec Mały r die Pilawę (pole), die Laciszken (pole)49 P o w i a t Oleśnica Borek r der Woitalke Acker (pole)41 Borucice r die Ieschoren (pastwisko), die Grochowisken (pole), die Ziganke (pole)42 Brzezia Łąka r die Kapeine (łąka), die Wielofen (łąka)43 Kamień r. 1815/16 Kumpke (las)44 Krasowice r der Sabiok (las)45 * KruszoWice r Broděn (pole), Guhrfeld (pole)40 28 Tamże, nr prow. VI/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, Kart. Kom. Gen. Środa, nr prow Tamże, Kart. Żarz. Reg. Odry, nr prow. V/ Tamże, Kart. Kom. Gen. Trzebnica, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, Kart. Żarz. Reg. Odry, nr prow. II/6. 36 Tamże, nr prow. V/ Tamże, Kart. Kom. Gen. Trzebnica, nr prow Tamże, Kart. Żarz. Reg. Odry, nr prow. VIII/9. 39 Tamże, nr prow. II/6. 40 Tamże, Kart. Kom. Gen. Trzebnica, nr prow Tamże, Oleśnica, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow. 76.

5 Ligota Książęca r Miłocice r Paczków r Sokołowiec r Strzelce r Zgorzelisko połowa X V III w. die Nive (pole)47 die Grabinę (pastwisko), die Domrowken (pastwisko), der Czamowiska Teich (łąka), der Goy (łąka), die Przidzialken (pole), die Ogrodziske Wiesen (łąka), die Podeleschen Wiesen (łąka), die Sokzipocze Wiesen (łąka), die Podschiwken (pole), das Squarowskestück (pole), das Madziedal Stück (pole),, das Osmanowske Stück (pole), das Maskosch Stück (pole)48 die Saure Tilke (pole)49 die Sapetschen Huttung (pastwisko)50 das kleine Goy Feld (pole)51 die Franciske Wiese (łąka), Waedoffke (łąka)52 P o w i a Buszkowice Małe r Brzeg Dolny r r r Domaszków r Dziewin pocz. X IX w. r Jurcz pocz. X IX w. Lubiąż r Orsk r Pogalewo Wielkie r pocz. X IX w. Wołów die Kapaine (pole)53 die Lancke (łąka), das Lancke Feld (pole)54 die Lancke (łąka)55 in der Lascke (pole)56 die Lanschken (las)57 der Sclowinger (pole)58 in der Diebaner Lancke (las)59 * Lanschken (łąka)80 die Lahnschke Wiese (łąka), die Lanschken (zarośla)61 die Pagen (pastwisko), die Sawaden (pole)62 die Lamcken (łąka), die Lunschke Huttung (pastwisko)63 Lanschke Werder (zarośla)64 47 Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, Kart. Żarz. Reg. Odry, nr prow. III/ Tamże, nr prow. VIII/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. X Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. VI/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. VI/ Tamże, nr prow. V/56a. 62 Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. VI/123.

6 Przyborów koniec X V III w. das Pagen Werder (łąka)85 Wały r die kleine Lanschke (łąka)86 r die Lunschke Hutung (pastwisko)87 P o w i at Legnica Kłębanowice r die Lessen (pole)65*68 69 Krajów r Csänse Hujtung (łąka)89 Lisowice r die Laesken (pole)70 Powiat Góra Śląska Bełcz Mały r bei die Moscowitter (pole)71 Ciechanów pocz. X IX w. Wierzbinne (łąka)72 Irządze r der Goy Acker (pole), die Lentz Wiese (łąka)73 Równa pocz. X IX w. die Wildewerske Aecker (pole)74 Uszczonów r die Pagen (las), der Pagen Rand (pole) Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. IX/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, Kart. Kom. Gen. Legnica, nr prow Tamże, nr prow Tamże, nr prow Tamże, Kart. Żarz. Reg. Odry, nr prow. V/ Tamże, nr prow. VI/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/ Tamże, nr prow. V/94.