Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu. Tkactwo, koronkarstwo, garncarstwo, zdobnictwo ludowe

Transkrypt

1

2

3 Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu Tkactwo, koronkarstwo, garncarstwo, zdobnictwo ludowe

4 Region Południowego Podlasia charakteryzuje się bogatymi zasobami sztuki ludowej w zakresie rzemiosła artystycznego i rękodzielnictwa. Ubywa ich jednak dość szybko wskutek utraty funkcji użytkowej, a tym samym braku zapotrzebowania ze strony rynku. Naszym wyzwaniem staje się znalezienie praktycznego miejsca sztuki ludowej w życiu młodszych pokoleń, jak również wykształcenie następców dawnych mistrzów rzemiosła artystycznego i rękodzieła. Zadania, obejmującego edukację w zakresie ginących zawodów, podjął się Gminny Ośrodek Kultury w Białej Pod- -laskiej wspólnie ze Stowarzyszeniem Tradycja i Współczesność. Od 2013 roku jest ono realizowane w partnerstwie z Fundacją Wspomagania Wsi. Fundacja, wspierająca inicjatywy aktywizujące wiejskie społeczności lokalne, opracowała projekt Edukacja zawodowa twórców ludowych, obejmujący m.in. działania szkoleniowe, przygotowujące twórców ludowych z obszaru powiatu bialskiego do pełnienia roli instruktorów praktycznej nauki zawodu, w kilku wybranych dziedzinach. Niniejsza publikacja, promująca twórczość ludową i twórców uczestników projektu, jest również jednym z elementów projektu. Zainteresowanych ocaleniem od zapomnienia, bądź po prostu poznaniem sztuki ludowej Południowego Podlasia, zapraszamy do śledzenia witryny twórców i do uczestnictwa w wydarzeniach organizowanych z ich udziałem. Fundacja Wspomagania Wsi 4

5 TKACTWO Krosna. Element wałka podtrzymującego osnowę Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu

6 Historia tkactwa sięga okresu neolitu. Od tamtego czasu zaszło wiele zmian w technice tkania, rodzajach narzędzi tkackich i surowców. W okresie największego rozwoju tkactwa na Podlasiu, czyli w XVIII i XIX wieku, tkano zarówno w licznych tkackich manufakturach, jak i powszechnie w wiejskich chatach. Wyrabiano takie tkaniny jak: płótna, pasiaki, krajki, kraciaki z przeznaczeniem na odzież, bieliznę, obrusy, pościel, płachty i worki. W XIX wieku pojawiły się tkaniny przetykane, posiadające ornament w kolorze odmiennym od tła, powstający poprzez przewlekanie dodatkowego wątku na tle utworzonym splotem płóciennym. Tylko nieliczne tkaczki posiadały umiejętność tkania ornamentów i komponowania wzorów. Bogactwo ornamentów tworzonych na tkaninach przetykanych uzależnione jest od liczby zastosowanych nicielnic. Na krosnach cztero-, sześcio- czy ośmionicielnicowych tworzone są wzory składające się z różnych figur geometrycznych, takich jak: kwadraty, prostokąty, romby, czy koła i elipsy. Wyjątkowe nadbużańskie perebory, których ornament pasowy równoległy do wątku stanowił element dekoracyjny rękawów koszul, spódnic, fartuchów, nakryć głowy i tradycyjnych ręczników, już w XIX wieku były tkane sporadycznie. Wykonywano je techniką wyplatania z wykorzystaniem czterech nicielnic, deseczek i prętów. Rodzaj surowca (len, konopie, wełna i bawełna) oraz przeznaczenie tkaniny (ubraniowe, nakryciowe, dekoracyjne) decydowały o wcześniejszym wyborze splotu, jakim wykonywano przędzę: płóciennym prostym, płóciennym rządkowym, rypsowym, wątkowym i różnymi kombinacjami łączenia splotów. Przeznaczenie tkaniny decydowało również o doborze naturalnego barwnika, którym była najczęściej kora dębu, szyszki olszyny, łuski cebuli, kasztany, owoce jarzębiny, mech, popiół. W efekcie uzyskiwano kolory szare, brązowe, czerwone, różne odcienie pomarańczy, aż do brązu, granatowe a nawet czarne. Dzisiaj, tylko nieliczne gospodynie na Podlasiu posiadają krosna i wykorzystują je do wyrobu tkanin lub prowadzenia pokazowych warsztatów edukacyjnych. Tkanie odchodzi powoli w zapomnienie, zaś wiele dawniej wykonanych arcydzieł tkackich zalega na dnie szaf, stanowiąc zapomnianą sentymentalną pamiątkę po zdolnych i pracowitych przodkach. 6

7 Szpula kołowrotka 7

8 tkactwo Młode adeptki tkactwa Mistrzynie tkactwa Południowego Podlasia 8

9 Przędzenie nici lnianej z kądziołki 9

10 tkactwo Tkaczka podczas pracy na krosnach drewnianych 10 Tkanie pereborów

11 Naramiennik koszuli tkanej pereborem 11

12 tkactwo Tkaczki z Hruda Liczenie pasem na snowalnicy Rozkładanie osnowy na grabkę Łodygi lnu. W tle tkaniny lniane przygotowane na worki 12

13 Dywan wielonicielnicowy wykonany na sześciu nicielnicach 13

14 Czółenka z nawiniętą cewką przygotowane do robienia wątku Ekspozycja strojów letnich nadbużańskich w Pracowni Tkackiej im. Stanisławy Baj w Hrudzie Pokaz tkactwa na festynie w Białej Podlaskiej 14

15 KORONKARSTWO Koronka szydełkowa Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu

16 Historia koronkarstwa na świecie sięga czasów starożytnych. W Europie i w Polsce zostało ono spopularyzowane w szesnastym i siedemnastym wieku. Pierwszymi nauczycielami technik koronkarskich w naszym kraju byli włoscy mistrzowie rękodzielnictwa zaproszeni przez królową Bonę. Od tamtego czasu, do dnia dzisiejszego, koronki pełnią funkcję dekoracyjną, poczynając od ozdoby strojów i szat liturgicznych, poprzez koronkowe serwetki, kołnierzyki i szale, skończywszy na bieżnikach, kapach i firanach. Najbardziej charakterystycznymi cechami wyrobów koronkarskich jest ich ażurowy wzór i walory artystyczne. Materiałem, z którego wykonywane są koronki, jest najczęściej nić bawełniana lub lniana. Istnieje wiele technik koronkarskich, różniących się narzędziami i materiałem niezbędnym do wytworzenia koronki, powodujących też inny wygląd wyrobów. Najbardziej popularne koronki to: frywolitki (wyrabiane za pomocą czółenka, igły lub szydełka do frywolitek), klockowe (wykonywane za pomocą nici nawiniętych na specjalne klocki i wałka z zamocowanym wzorem), igłowe (wykonywane za pomocą igły), siatkowe (wytwarzane za pomocą sztabki i specjalnej igły) i szydełkowe (wykonywane szydełkiem). Pomimo dominującej obecnie maszynowej produkcji koronek, tradycyjny ich wyrób jest kontynuowany w wielu miejscach w Polsce. Walory pracy ręcznej, inwencja twórczyń wiejskich, w połączeniu z tradycją regionu, nadal budzą zainteresowanie i znajdują wielu odbiorców. 16

17 Wykonywanie frywolitki igłowej 17

18 KORONKARSTWO Uczestniczki warsztatów w Pracowni Koronkarstwa w Sitniku 18 Prace koronkarskie

19 Wypełnianie siatki wzorem 19

20 KORONKARSTWO Wykonywanie koronki szydełkiem Ekspozyja odzieży wykonanej technikami koronkarskimi. Pracownia Koronkarstwa w Sitniku 20

21 Wykonywanie koronki szydełkowej 21

22 KORONKARSTWO Koronka szydełkowa 22

23 Koronka szydełkowa 23

24 KORONKARSTWO Firanka koronkowa Ozdoby z koronki 24

25 GARNCARSTWO Narzędzia garncarskie Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu

26 Garncarstwo jest jednym z najstarszych rzemiosł rękodzielniczych. Przyjmuje się, że jego początki sięgają 7 tys. lat p.n.e. Polega ono na formowaniu, a następnie wypalaniu z gliny ceramicznych naczyń i przedmiotów codziennego użytku. Słowo ceramika pochodzi od greckiego słowa keramos glina. Na terenach polskich garncarstwo zaistniało ok r. p.n.e. Garnki powstawały poprzez ręczne zespalanie nakładanych kolejno na siebie wałeczków gliny, a gotowy wyrób wypalany był w ognisku bądź prymitywnym piecu. Z chwilą przybycia ok. 300 r. p.n.e. na ziemie polskie ludności celtyckiej, pojawiło się prymitywne koło garncarskie, obsługiwane przez dwie osoby. Z czasem garncarze doskonalili technologie wytwarzania swoich produktów. Pojawiły się dwukomorowe piece do wypalania naczyń, a później napędzane nogą dwutarczowe koło garncarskie, umożliwiające toczenie naczynia z jednego kawałka gliny. Obecnie przygotowanie surowca do formowania jest już zmechanizowane, a warsztatem garncarza jest koło garncarskie złożone z dwóch tarcz umieszczonych na wspólnej pionowej osi. Po uformowaniu na kole, naczynie jest wygładzane, a następnie może być zdobione. Najczęściej stosowaną techniką zdobienia jest malowanie lub rytowanie. Można też odciskać wzory stempelkami lub karbowanym wałeczkiem. Następnie naczynie jest odkładane do powolnego schnięcia, które trwa do dwóch tygodni. Kolejny etap to wypalanie naczynia w piecu. Odbywa się ono przez kilkanaście godzin w temperaturze ok C. Produktami garncarskimi są przede wszystkim naczynia użytku domowego: garnki, misy, dzbanki, bańki, dwojaki, ale również elementy ozdobne: posążki, kropielniczki, figurki, czy zabawki: grzechotki, ptaszki, gwizdki. 26

27 Doklejanie ucha do dzbana 27

28 GARNCARSTWO Prezentacja gotowych wyrobów Praca na kole kopanym 28

29 Naczynia gliniane przed wypaleniem 29

30 GARNCARSTWO 30 Warsztaty garncarskie w gospodarstwie agroturystycznym Galeria Wiejska w Husince

31 Ręce mistrza i ucznia przy formowaniu misy 31

32 GARNCARSTWO Proces formowania dzbana 32

33 ZDOBNICTWO LUDOWE Kwiaty z bibuły w koszu słomianym Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu

34 Zdobnictwo ludowe to technika dekorowania, która nabiera szczególnego znaczenia podczas świąt i wyjątkowych uroczystości rodzinnych. Chęć wyróżnienia domu i jego mieszkańców ozdobami wykonanymi własnoręcznie, od dawna inspirowała rękodzielników do wytwarzania ozdób dostosowanych do różnych okresów roku kalendarzowego, różnych wydarzeń i okazji dotyczących domowników. Gospodynie wiejskie wykonywały kwiaty z kolorowego papieru, pająki z bibuły i słomy zdobiące sufity, palmy wielkanocne, pisanki, ozdoby choinkowe i wieńce dożynkowe, których kształt i rodzaj materiału do ich wytworzenia dyktowała przeważnie fantazja wiejskich artystek. Kwiaty z bibuły zdobiły wiejskie mieszkania, ale stanowiły tez dodatek do odświętnych strojów ludowych, ubieranych przy szczególnych okazjach. Na czas uroczystości zdobione były sanie, wozy i konie. Najczęściej do wyrobu ozdób stosowano kolorową bibułę, glansowany papier i karton. Wielkanocne pisanki zdobiły świąteczne stoły, ożywiając je kolorami tęczy i bogatą ornamentyką. Wykonywano je różnymi technikami. Najprostsze, kraszanki, gotowane były w wywarze z ziół, liści jarzyn i kory dębowej, uzyskując w ten sposób jednolite zabarwienie. Nie posiadały one żadnych wzorów. W wielu wsiach wykonywano pisanki techniką batikową polegającą na pisaniu ornamentu gorącym woskiem, aby farba nie pokryła nawoskowanych miejsc. Najczęściej były dwubarwne. Wzory wykonywane z użyciem lejka miały kształty gałązek, drabinek, wiatraczków, jabłuszek, dzwonków, szelek, grabelków. Późniejsze pisanki cechowała symetria ornamentyki i wielobarwność. Współczesne zdobnictwo zatraca swój tradycyjny charakter, nawiązując tylko w niewielkim stopniu do głębokich, ludowych tradycji. 34

35 Miniaturka kwiatowa 35

36 Palma wielkanocna Palma wielkanocna ZDOBNICTWO LUDOWE Kwiaty z bibuły Palma wielkanocna 36

37 Miniaturka kwiatowa 37

38 ZDOBNICTWO LUDOWE Kwiaty z bibuły Tradycyjne pisanki wykonane techniką batikową 38

39 Pająk współczesny z kolekcji Pracowni Zdobnictwa Ludowego w Worońcu 39

40 ZDOBNICTWO LUDOWE Kwiaty z bibuły 40

41 Pająk tradycyjny z kolekcji Pracowni Zdobnictwa Ludowego w Worońcu 41

42 uczestnicy PROJEKTU EDUKACJA ZAWODOWA TWÓRCÓW LUDOWYCH Tkactwo: Małgorzata Chełstowska z Hruda, Aleksandra Denis z Hruda, Marianna Jówko z Hruda, Zofia Jówko z Hruda, Agata Ławecka z Hruda, Paulina Maksymiuk z Husinki, Magdalena Papakul z Mord, Marianna Sawczuk z Hruda, Jolanta Zając z Hruda Koronkarstwo: Elżbieta Adamiuk z Łukowców, Danuta Bandzerewicz z Dokudowa, Magdalena Besaraba z Białej Podlaskiej, Barbara Kamińska z Zawadek, Alina Kolanowska ze Swór, Aleksandra Melaniuk z Leśnej Podlaskiej, Katarzyna Niczyporuk z Wyczółek, Zofia Zalewska z Rakowisk Garncarstwo: Małgorzata Hanas z Halas, Jakub Maksymiuk z Husinki, Krystian Nowak z Podedwórza, Mirosława Parafiniuk z Małaszewicz Zdobnictwo ludowe: Anna Bandzerewicz z Dokudowa, Anna Chalimoniuk z Janowa Podlaskiego, Bożena Gawda z Worońca, Beata Lewczuk z Drelowa, Marta Melaniuk z Sitnika, Agnieszka Nowacka z Kodnia, Alicja Sidoruk z Łukowców, Anna Waszkiewicz z Łukowców, Teresa Więckowska z Worońca 42

43

44