Przydatność baz danych MSI oraz CBDH w badaniach wydajności źródeł Polski

Transkrypt

1 Przydatność baz danych MSI oraz CBDH w badaniach wydajności źródeł Polski Adam Bartnik 1, Piotr Moniewski 2 1 Pracownia Hydrologii i Gospodarki Wodnej, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, Łódź 2 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, ul. Lipowa 16, Łódź Mimo, iż monitoring ilościowy wypływów wód podziemnych prowadzi się w Polsce od wielu lat, reżim źródeł wciąż nie jest jeszcze poznany w wystarczającym stopniu. Wynika to z braku koordynacji pomiarów prowadzonych najczęściej przez liczne ośrodki naukowe dla własnych potrzeb badawczych oraz niewielkiej dostępności danych. Do 1983 roku wyniki systematycznych pomiarów wydajności były publikowane w " papierowych " Rocznikach Hydrologicznych wydawanych przez IMGW. Od stycznia 2017 r. nowe możliwości badawcze stwarza pozyskanie wyników pomiarów wydajnpści 87 wypływów w ramach Bazy Monitoringu Stanu Ilościowego (MSI) oraz Centralnej Bazy Danych Hydrologicznych (CBDH), udostępnianych przez Państwową Służbę Hydrogeologiczną (PSH). Ponadto 52 wypływy zarejestrowano jednocześnie jako punkty Monitoringu Stanu Chemicznego (MSC). Zawarte w bazach serie pomiarowe pochodzą z lat , przy czym 41 posterunków jest wciąż aktywnych. W populacji badanych wypływów najwięcej jest małych obiektów (VI klasa), a przeciętna wydajność wynosi zaledwie 0,33 dm3 s 1. Niestety, zastrzeżenia budzi synchroniczność serii pomiarowych. Ich długość wynosi od kilku miesięcy do blisko 40 lat, przy czym pomiary w 43% z nich prowadzono krócej niż przez dekadę. Wydajność mierzono na ogół raz w tygodniu, lecz w różnych dniach, a w kilku obiektach nieregularnie, pozostawiając liczne luki obserwacyjne. Bardzo nierównomierne jest także rozmieszczenie obserwowanych źródeł na obszarze kraju. Większość wypływów (66%) reprezentuje paleogeńskie osady fliszu karpackiego, 27 utwory Sudetów, 2 źródła krasowe wypływają z wapieni Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, a tylko jedno jest zasilane z młodoglacjalnych osadów Pomorza. Niedoskonałość szeregów danych utrudnia obliczanie charakterystyk wymagających synchroniczności danych (analizy korelacyjne, trendy), nie wyklucza natomiast zastosowania pozostałych charakterystyk ilościowych źródeł w badaniu m.in. sezonowej i wieloletniej zmienności wydajności. Różnorodność doboru obiektów umożliwia także ocenę wpływu czynników środowiska geograficznego na charakterystyki wydajności wypływów. - 9-

2 Wieloletnia i sezonowa zmienność wydajności wypływów wód podziemnych potudniowej Polski Adam Bartnik 1, Piotr Moniewski 2 1 Pracownia Hydrologii i Gospodarki Wodnej, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, Łódź 2 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, ul. Lipowa 16, Łódź Wydajność jest jedną z najważniejszych charakterystyk ilościowych źródeł. Determinuje ona nie tylko rozmiary wypływów wód podziemnych, ale odzwierciedla również stan retencji ich wodonośca. Analiza wydajności źródeł w dłuższej perspektywie czasowej umożliwia jej powiązanie z warunkami hydrogeologicznymi i meteorologicznymi obszaru zasilania oraz obliczenie charakterystyk zmienności sezonowej i wieloletniej. W pracy wykorzystano dane z udostępnionych przez Państwowy Instytut Geologiczny baz danych hydrogeologicznych: Centalnego Banku Danych Hydrogeologicznych - Banku HYDRO (CBDH) oraz bazy Monitoringu Wód Podziemnych (MWP). Łącznie, zawierają one informacje dotyczące 87 wypływów (przy czym niemal wszystkie one znajdują się w południowej Polsce). Serie pomiarowe mają różną długość i pochodzą z lat Podstawą analizy były szeregi minimów, średnich oraz maksimów wydajności miesięcznych, uzyskanych na bazie pomiarów terminowych wykonywanych z niejednakową regularnością (przeważnie raz w tygodniu). Współczynnik zmienności wydajności źródeł stałych zmieniał się w szerokim zakresie: od 2 do ponad 2 tysięcy, przy czym udział wypływów mało zmiennych, zmiennych i bardzo zmiennych stanowi po około 33%. W zbadanej grupie wypływów przeważają źródła VI klasy wydajności wg Meinzera (53%). Do analizy sezonowości wydajności wypływów zastosowano wykresy typu " pudełko z wąsami " oraz tzw. indeksy Markhama. Wydajność poszczególnych źródeł cechuje znaczne zróżnicowanie sezonowe. Ilość wypływającej wody zależy nie tylko od aktualnych warunków zasilania atmosferycznego, ale przede wszystkim od typu hydrogeologicznego wypływu i jego położenia..lródła szczelinowe, a także wypływy o niewielkiej wydajności odznaczają się na ogół znacznie większą zmiennością wydatku niż wypływy porowe lub większe. Natomiast sezonowość wydajności w mniejszym stopniu zależy od wielkości wypływu, w większym zaś od jego wysokości - źródła położone na większej wysokości bezwzględnej charakteryzują się wyższym indeksem sezonowości wydajności i późniejszą porą jej koncentracji

3 INSTYTUT BIOLOGIII ZAKŁAD OCHRONY ŚRODOWISKA PARK KRAJOBRAZOWY PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA ŹRÓDŁA POLSKI OSTOJA GEO- l BIORÓŻNORODNOŚCI Białystok-Supraśl, września 2017 roku pod redakcją Elżbiety Jekatierynczuk-Rudczyk i Piotra Zielińskiego BIAŁYSTOK 2017

4 Komitet Naukowy Prof. dr hab. Andrzej Górniak Prof. dr hab. Paweł Jokiel Prof. dr hab. Zdzisław Michalczyk Dr hab. Stanistaw Czachorowski, prof. UWM Dr hab. Jolanta Ejsmont-Karabin, prof. IBD PAN Dr hab. Joanna Fac-Beneda, prof. UG Dr hab. Małgorzata Mazurek, prof. UAM Dr hab. Agata Wojtal. prof. IOP PAN

5 Komitet Organizacyjny Dr hab. Elżbieta Jekatierynczuk-Rudczyk - PRZEWODNICZĄCA Dr hab. Piotr Zieliński Dr hab. Magdalena Grabowska Dr inż. Maciej Karpowicz Dr Włodzimierz Kwiatkowski Mgr inż. Joanna Kurzawa Mgr Joanna Gromek Mgr Katarzyna Puczko

6 Spis streszczeń Radosław Sadowski, Przemysław Tomalski: tródła w zlewni górnej Drzewiczki Adam Bartnik, Piotr Moniewski: Przydatność baz danych MSI oraz CBDH w badaniach wydajności źródeł Polski... 9 Adam Bartnik, Piotr Moniewski: Wieloletnia i sezonowa zmienność wydajności wypływów wód podziemnych południowej Polski Maria Baścik: Ochrona źródeł w zmieniającym się środowisku Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej Łukasz Chabudziński: Dynamika wydajności wybranych źródeł w strefie pogranicza Roztocza Zachodniego i Wyżyny Lubelskiej w latach Łukasz Chabudziński, Tomasz Szerszeń: Zastosowanie platformy WEB-GIS do pozyskiwania, gromadzenia i udostępniania informacji o źródłach Izabela Chlost, Mirosław Lidzbarski: rodowisko występowania oraz cechy hydrodynamiczne i hydrobiologiczne tródeł Roztoki (Białogórksa Struga) Stanisław Chmiel, Zdzisław Michalczyk, Sławomir Głowacki, joanna Sposób, Beata Zielińska: Zawartość rozpuszczonego tlenu w wodach źródlanych obszaru wyżynnego Lubelszczyzny Roman Cieśliński, Alicja Olszewska: Wypływy wód podziemnych w strefie krawędziowej jeziora Wieprznickiego Stanisław Czachorowski: Co żyje w źródle - stan poznania różnorodności biologicznej w źródłach nizinnej części Polski Bożenna Czarnecka, Anna Rysiak, Łukasz Chabudziński: Krenofity jako wskaźniki naturalnego charakteru źródlisk Roztocza Zachodniego Izabela Dojtrowska, Monika Sajdak, Łukasz jelonkiewicz, Renata Sosnowska: Przestrzenne zróżnicowanie składu chemicznego źródeł Niecki Nidziańskiej Elżbieta Dumnicka, joanna Galas, Mariola Krodkiewska: Wpływ obudowy źródeł na różnorodność i liczebność fauny bezkręgowców Jolanta Ejsmont-Karabin, Elżbieta jekatierynczuk-rudczyk: Wrotki (Rotifera) źródeł Puszczy Knyszyńskiej joanna Fac-Beneda, Kamila lwanicka, Łukasz Pietruszyński: Hydrologiczne i hydrochemiczne cechy wody źródlisk Łyny

7 joanna Fac-Beneda, Jakub Łukaczyński: Regulacje prawne, formy i koncepcje ochrony wypływów wód podziemnych w województwie pomorskim joanna Fac-Beneda, Kamil Mironik, Alicja Olszewska: Hydrogeologiczne uwarunkowania zagrożeń jakości wody wypływów wód podziemnych. Próba delimitacji stref największego zagrożenia joanna Fac-Beneda, Mirosław Lidzbarski: Wydatek i pożytek wypływów wód podziemnych w źródliskach Czarnej Wody joanna Fac-Beneda, Paweł Przygrodzki: Hydrograficzne i hydrologiczne implikacje występowania wypływów wód podziemnych Grzegorz Gajek, Renata Kołodyńska-Gawrysiak, Wojciech Zgłobicki: tródła geoparku małopolski przełom Wisły: walory geoturystyczne oraz problemy udostępnienia i ochrony Andrzej Górniak: Badania źródeł w XXI wieku Andrzej Górniak, Adam Więcko: Krenologia Pojezierza Suwalskiego Magdalena Grabowska, Mateusz Danilczyk, Ewa Pałyga, Anna Łoboda, Adam Więcko Wstępne badania okrzemek bentosowych w źródłach dolinnych Czarnej Hańczy Magdalena Grabowska, Agata Z. Wojtal, Elżbieta jekatierynczuk-rudczyk, Alica Hindakova, Mateusz Danilczyk, Katarzyna Nerkowska: Występowanie i ekologia wybranych gatunków okrzemek bentosowych źródeł Puszczy Knyszyńskiej Elżbieta jekatierynczuk-rudczyk, Piotr Zieliński: Hydrologiczna i hydrochemiczna charakterystyka źródlisk w Puszczy Knyszyńskiej Maciej Karpowicz, Elżbieta jekatierynczuk-rudczyk: Zespoły zooplanktonu skorupiakowego (Crustacea) wybranych źródlisk Puszczy Knyszyńskiej Piotr Knysak, joanna Żelazna-Wieczorek: Przekształcenia antropogeniczne mikroflory okrzemek w źródłach Polski Środkowej Włodzimierz Kwiatkowski: Geologia i geomorfologia, przesłanki występowania źródeł w Puszczy Knyszyńskiej Małgorzata Mazurek: Georóżnorodność źródeł Polski - zróżnicowanie środowiskowe stref wypływów wód podziemnych Zdzisław Michalczyk, Stanisław Chmiel, Sławomir Głowacki, joanna Sposób, Beata Zielińska: Wydajność źródeł Wyżyny Lubelskiej i Roztocza Krzysztof Micun, Sławomir Roj-Rojewski: Cechy morfologiczne i uwarunkowania litologiczne wybranych źródlisk na terenie Puszczy Knyszyńskiej Anna Miszczak: Sezonowa zmienność parametrów fizyko-chemicznych oraz wydajności źródeł na terenie miasta Poznania -wstępne wyniki badań Tadeusz Molenda, Kinga Frydecka: Właściwości fizyczno-chemiczne naturalnych i antropogenicznych wypływów wód podziemnych na obszarze Pogórza Cieszyńskiego s-

8 Karolina Mostowik, Karolina Maciejczyk, Magdalena Murawska, Eliza Płaczkowska, Bartłomiej Rzonca, janusz Siwek: Zasoby wód podziemnych zasilających wydajne źródła w masywie Połoniny Wetlińskiej (Bieszczady Wysokie) Dorota Okoń, jacek Różkowski: Czynniki naturalne i antropogeniczne wpływające na zróżnicowanie środowiska przyrodniczego stref źródliskowych Wyżyny Krakowsko- -Częstochowskiej Katarzyna Puczko: Roślinność naczyniowa nisz źródliskowych na terenie Białegostoku Katarzyna Puczko: tródła w krajobrazie Białegostoku i okolic Bartłomiej Rzonca, Marta Kisiel, Karolina Mostowik, Eliza Płaczkowska, janusz Siwek: Warunki krenologiczne Bieszczadów Wysokich Marta Sabarańska, Ewelina Szymanik, Piotr Zieliński, Elżbieta jekatierynczuk-rudczyk: Liczebność i aktywność bakterioplanktonu wybranych źródlisk Puszczy Knyszyńskiej janusz Siwek: Tendencje zmian składu chemicznego wód źródlanych na wyżynach śląskiej i Małopolskiej na przełomie XX i XXI wieku Łukasz Sługocki, Katarzyna Pietrzak, Robert Czerniawski: Rola górnego odcinka przekształconej strugi Bukowa (Szczecin) w kształtowaniu jej zbiorowisk zooplanktonu Marcin Stępień: Wybrane fenomeny krenologiczne Drawieńskiego Parku Narodowego i otuliny Anna Szczucińska, Marek Marciniak: Krenologia Wysoczyzny Lubuskiej - stan badań i nowe wyzwania Agata Z. Wojtal: Okrzemki (Bacillariophyta) źródeł południowej Polski Piotr Zieliński, Anita Kołakowska, Szymon jusik, Elżbieta jekatirynczuk-rudczyk: Roślinność naczyniowa wybranych źródlisk Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej Maciej Ziułkiewicz, Michał Górecki: Oddziaływanie systemu odwadniania autostrady na źródlisko nizinne w dorzeczu Moszczenicy (środkowa Polska) Maciej Ziułkiewicz: Wybrane zagadnienia krenologii strefy peryglacjalnej na przykładzie Wzniesień Łódzkich joanna Żelazna-Wieczorek, Piotr Knysak: Okrzemki (Bacillariophyta) źródła na Przełęczy Goprowskiej (Bieszczadzki Park Narodowy) w ocenie wpływu ruchu turystycznego Anna j. Żurek: jakość wód podziemnych jurajskiego piętra wodonośnego w rejonie Olkusza na podstawie obserwacji w źródłach Adresy autorów streszczeń

9 Adresy autorów streszczeń Sadowski Radostaw - Pracownia Hydrologii i Gospodarki Wodnej, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, Łódź, radek.badowski@jgmail.com Bartnik Adam - Baścik Maria - Cieśliński Roman - Uniwersytet Łódzki, Pracownia Hydrologii i Gospodarki Wodnej, ul. Narutowicza 88, Łódź, adam.bartnik@jgeo.uni.lodz.pl Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet jagielloński, ul. Gronostajowa 7, Kraków, m.bascik@jgeo.uj.edu.pl, Katedra Hydrologii, Instytut Geografii, Wydział Oceanografii i Geografii, Uniwersytet Gdański, ul. Bażyńskiego 4, Gdańsk, roman.cieslinski@jug.edu.pl Chabudziński Łukasz - Pracownia Geoinformacji, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Al. Kraśnicka 2d, Lublin, lchabudzinski@jpoczta.umcs.lublin.pl Chlost Izabela - Katedra Hydrologii, Instytut Geografii, Wydział Oceanografii i Geografii, Uniwersytet Gdański, ul. Bażyńskiego 4, Gdańsk, izabela.chlost@jug.edu.pl Chmiel Stanistaw - Zakład Hydrologii, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, al. Kraśnicka 2cd, Lublin, stanislaw.chmiei@jpoczta.umcs.lublin.pl Czachorawski Stanistaw - Katedra Ekologii i Ochrony $rodowiska, Wydział Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Plac Łódzki 3, Olsztyn, stanislaw.czachorowski@juwm.edu.pl Czarnecka Bożena - Zakład Ekologii, Wydział Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, ul. Akademicka 19, Lublin e -mail: bozenna.czarnecka@jpoczta.umcs.lublin.pl Czerniawski Robert - Katedra Zoologii Ogólnej, Wydział Biologii, Uniwersytet Szczeciński, ul. Felczaka 3c, Szczecin, czerniawski@juniv.szczecin.pl Danilczyk Mateusz- Wigierski Park Narodowy, Krzywe 82, Suwałki, Zakład Hydrobiologii, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku, ul. Ciołkowskiego 1J, Białystok Dojtrowska Izabela - Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet jagielloński, ul. Gronostajowa 7, Kraków, izabela.dojtrowska@jstudent.uj.edu.pl

10 Miszczak Anna - Studenckie Koło Naukowe Geografów im. Stanisława Pawłowskiego, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Bogumiła Krygowskiego 10, Poznań, anna.miszczak@jo2.pl Molenda Tadeusz - Katedra Geografii Fizycznej, Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet ląski, ul. Będzińska 60, , Sosnowiec, tedimolenda@jinteria.pl Moniewski Piotr- Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Łodzi, ul. Lipowa 16, Łódź, p.moniewski@jwios.lodz.pl Mostowik Karolina - Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet jagielloński, ul. Gronostajowa 7, Kraków, karolina.mostowik@j doctoral.uj.edu.pl Murawska Magdalena - Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet jagielloński, ul. Gronostajowa 7, Kraków Nerkowska Katarzyna -Zakład Hydrobiologii, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku, ul. Ciołkowskiego 1J, Białystok Okoń Dorota - Olszewska Alicja - Patyga Ewa- Zespół Parków Krajobrazowych Województwa ląskiego, ul. Krasickiego 25, Sędzin, dor@jzpk.com.pl Katedra Hydrologii, Instytut Geografii, Wydział Oceanografii i Geografii, Uniwersytet Gdański, ul. Bażyńskiego 4, Gdańsk, alicja.olszewska@jug.edu.pl Zakład Hydrobiologii, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku, ul. Ciołkowskiego 1J, Białystok Pietruszyński Łukasz - Katedra Hydrologii, Instytut Geografii, Wydział Oceanografii i Geografii, Uniwersytet Gdański, pietruszynski@jgmail.com Pietrzak Katarzyna - Katedra Zoologii Ogólnej, Wydział Biologii, Uniwersytet Szczeciński, ul. Felczaka 3c, Szczecin Ptaczkowska Eliza - Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, ul. w. jana 22, Kraków, eliza.placzkowska@juj.edu.pl Przygrodzki Pawet -Centrum Modelowania Powodzi i Suszy, IMGW-PIB Oddział Morski w Gdyni, ul. Waszyngtona 42, Gdynia, p.przygrodzki@jwp.pl Puczko Katarzyna - Zakład Ochrony rodowiska, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku, ul. Ciolkowskiego 1J, Białystok, k.puczko@juwb.edu.pl; Roj-Rojewski Stawomir- Katedra Inżynierii Rolno-Spożywczej i Kształtowania rodowiska, Politechnika Białostocka, ul. Wiejska 45A Białystok, s.roj@jpb.edu.pl Różkowski Jacek - Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet ląski, ul. Będzińska 60, Sosnowiec; jacek.rozkowski@jus.edu.pl - 62-