Pięcioksiąg. Daty wymienione w Pięcioksięgu

Transkrypt

1 1 Pięcioksiąg Księga Kluczowa Idea Naród Ludzie Boży charakter Boża rola Główne słowa Rodzaju (1 MojŜeszowa) Początki Wybrany Uczynieni Wszechmoc Stwórca niech się stanie Wyjścia (2 MojŜeszowa) Odkupienie Uwolniony Odkupieni Miłosierdzie Wyzwoliciel wypuść mój lud Kapłańska (3 MojŜeszowa) Poświecenie Odzielony Nauczeni Świętość Uświęciciel bądź święty Liczb (4 MojŜeszowa) Wędrówka Oczyszczony Sprawdzeni Sprawiedliwość Zaopatrujący wejdź Powtórzonego Prawa (5 MojŜeszowa) Odnowienie Przymierza Przygotowany Ponownie pouczeni Miłujący Pan Nagradzający bądź posłuszny Daty wymienione w Pięcioksięgu Data Okoliczność Referencje biblijne 10 dzień, 1 miesiąc, 1 rok Przygotowanie do pierwszej Paschy Wj 12, dzień, 1 miesiąc, 1 rok Exodus (wyjście z Egiptu) Lb 33,3 15 dzień, 2 miesiąc, 1 rok 3 miesiąc, 1 rok 1 dzień, 1 miesiąc, 2 rok 1-12 dzień, 1 miesiąc, 2 rok 14 dzień, 1 miesiąc, 2 rok 1 dzień, 2 miesiąc, 2 rok 14 dzień, 2 miesiąc, 2 rok 20 dzień, 2 miesiąc, 2 rok Przybycie na pustynię Sin (1) Przybycie na pustynię Synaj Ukończono budowę Przybytku Poświęcenie ołtarza Poświęcenie Lewitów Święto Paschy Pierwszy spis Izraela Święto Paschy dla tych którzy nie mogli jej obchodzić w wyznaczonym terminie Wymarsz z pustyni Synaj Wj 16,1 Wj 19,1 Wj 40,1,17 Lb 7,1,10-83 Lb 8,1-26 Lb 9,1,5 Lb 1,1,18 Lb 9,11 Lb 10,11 38 lat Czas trwania wędrówki po pustyni Pwt 2,14 1 miesiąc, 40 rok 1 dzień, 5 miesiąc, 40 rok 1 dzień, 11 miesiąc, 40 rok Na pustyni Sin (2) koło Kadesz - Miriam Śmierć Aarona Poselstwo Mojżesza Lb 20,1 porównaj z Lb 20,22-29; 33,38 Lb 20,22-29; 33,38 Pwt 1,3

2 2 Twórcza praca Boga w: Ks. Rodzaju 1 Ks. Rodzaju 2 Bóg Stworzenia Bóg Przymierza Elohim Jahwe Wszechmocny Bóg Osobisty Bóg Stworzenie wszechświata Stworzenie człowieka Uwieńczeniem człowiek Uwieńczeniem małŝeństwo Sześć dni stworzenia Szósty dzień stworzenia OGRÓD EDEN MoŜliwa lokalizacja ogrodu Eden Tygrys Śródziemne Eufrat Nil Czerwone Skala w milach w kilometrach 300 Zatoka Perska Pokusa: pierwszy i ostatni Adam 1 J 2:16 poŝądliwość ciała Ks. Rodzaju 3:6 Pierwszy Adam Ŝe drzewo to ma owoce dobre Ew. Mateusza 4 Ostatni Adam - Chrystus powiedz Ŝeby te kamienie stały się chlebem poŝądliwość oczu pycha Ŝycia Ŝe jest ono rozkoszą dla oczu Ŝe owoce nadają się do zdobycia wiedzy Dam ci to wszystko (królestwa świata) rzuć się w dół, aniołowie nosić cię będą

3 3 ABRAM - ABRAHAM PodróŜ Abrama z Ur do Kanaanu śyzny PÓŁKSIĘśYC Cypr Śródziemne Paddan- Aram Charan 2. Śmierć Teracha Rdz 11,32 Mezopotamia Mari Eufrat Niniwa Tygrys U r a r t u Egipt Nil Synaj Jordan Kanaan 3. Abram wchodzi do Kanaanu Rdz 12,1-7 Czerwone Uz Pustynia Arabska Babilon A k a d 1. Powołanie Abrama Dz 7,2-4 Ur S u m e r Skala w milach w kilometrach 300 E l a m Zatoka Perska Przymierze z Abrahamem Dz 12,2-4 Rdz 12,1-3 Rdz 13,14-17 Rdz 15,1-21 Rdz 17,1-27 Rdz 22,15-18 Fundamentem dla kolejnych przymierz W Mezopotamii, Bóg kazał mu opuścić ziemię i rodzinę aby iść do innej ziemi. W Charanie, Bóg kazał mu opuścić ziemię i rodzinę ojca, aby iść do innej ziemi. Obiecał mu: ziemię, potomków i błogosławieństwo. Po odejściu Lota, Bóg znów obiecał mu ziemię i potomków. Bóg zawiera przymierze z Abramem aby potwierdzić swe obietnice. Odnowienie przymierza, zmiana imienia oraz obrzezanie jako znak. Bóg potwierdza swą obietnicę z powodu posłuszeństwa Abrahama. Obietnica ziemi: Palestyńskie przymierze (Pwt 30,1-10) Obietnica królewskiego nasienia: Dawidowe przymierze (2Sm 7,12-16) Obietnica błogosławieństwa: stare przymierze (Wj 19,3-6) i nowe przymierze (Jr 31,31-40) 3

4 śycie Abrahama (przyjmując wczesny Exodus) 4 śycie Abrahama (przyjmując późny Exodus) 2166 Abrama 2091 Abram wchodzi do Kanaanu Rdz 12, Saraj 2080 Ismaela Rdz 16, obrzezanie Ismaela Rdz 17, Izaaka Rdz 21, Abrahama Rdz 25, Sary Rdz 23, Abrama 1920 Abram wchodzi do Kanaanu Rdz 12, Saraj 1909 Ismaela Rdz 16, obrzezanie Ismaela Rdz 17, Izaaka Rdz 21, Abrahama Rdz 25, Sary Rdz 23, Daty związane z Ŝyciem Abrahama są uzaleŝnione od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 lub późny Exodus około 1275 Śródziemne śycie ABRAHAMA W KANAANIE 1. Abram wyrusza by poznać Kanaan Rdz 12, Ofiarowanie Izaaka Rdz Przymierze Boga z Abramem Rdz Narodziny Izmaela (Ismaela) Rdz Obrzezanie i zmiana imienia Rdz Obietnica syna dla Abrahama Rdz Abraham u Abimeleka Rdz 20 Gerar Beer-Szeba Betel Mamre Hebron K A N A A N NEGEB Aj Jordan Szalem Martwe Sodoma Galilejskie 3. Abram rozstaje się z Lotem Rdz Wojna królów. Melchizedek błogosławi Abrama Rdz Śmierć Sary Rdz 23 Grobowiec w Makpela 14. Śmierć Abrahama Rdz Przymierze z Abimelekiem Rdz 21,22-34 Miejsca zamieszkania Abrahama: a. Ur (u rodziców) b. Charan (z rodziną) c. Sychem (zbudował ołtarz) d. Betel (zbudował ołtarz) e. Egipt (wizyta) f. Betel (wołał do Boga) g. Dęby Mamre koło Hebron (zbudował ołtarz) h. Pomiędzy Kadesz a Szur i. Gerar (wizyta) j. Beer-Szeba (wołał do Boga) k. Hebron 2. Abram w Gomora Egipcie Rdz 12,10-20 Skala w milach 50 Kadesz Sychem 10. Narodziny Izaaka Rdz 21, w kilometrach 100

5 śycie Izaaka (przyjmując wczesny Exodus) 5 śycie Izaaka (przyjmując późny Exodus) 2066 Izaaka Rdz 21, małŝeństwo Izaaka z Rebeką Rdz 25, synów Rdz 25, Abrahama Rdz 25, Izaaka Rdz 35, Izaaka Rdz 21, małŝeństwo Izaaka z Rebeką Rdz 25, synów Rdz 25, Abrahama Rdz 25, Izaaka Rdz 35, Naukowcy przyjmują dwie daty wyjścia z Egiptu: wczesny Exodus około 1446 lub późny Exodus około Śródziemne śycie IZAAKA W KANAANIE Galilejskie Miejsca zamieszkania Izaaka: a. Lachaj-Roj b. Gerar (wizyta) c. Dolina Gerary d. Beer-Szeba (zbudował ołtarz) e. Hebron 7. Śmierć Izaaka Rdz 35, Izaak błogosławi Jakuba Rdz Izaak u Abimeleka Rdz 26 Gerar Betel K A N A A N Aj Martwe Hebron Mamre Beer-Szeba Jordan 2. Ofiarowanie Izaaka Rdz Izaak poślubia Rebekę Rdz Narodziny Ezawa i Jakuba Rdz 25, Narodziny Izaaka Rdz 21,1-21 Skala w milach 50 Lachaj-Roj Kadesz NEGEB 0 w kilometrach 100

6 śycie Jakuba (przyjmując wczesny Exodus) 6 śycie Jakuba (przyjmując późny Exodus) 2006 Jakuba Rdz 25, Abrahama Rdz 25, Józef sprzedany Rdz 37, Izaaka Rdz 35, Jakub wchodzi do Egiptu Rdz 47, Jakuba w Egipcie Rdz 49, Jakuba Rdz 25, Abrahama Rdz 25, Józef sprzedany Rdz 37, Izaaka Rdz 35, Jakub wchodzi do Egiptu Rdz 47, Jakuba w Egipcie Rdz 49, Naukowcy przyjmują dwie daty wyjścia z Egiptu: wczesny Exodus około 1446 lub późny Exodus około Śródziemne 9. Zniesławienie Diny i zemsta jej braci Rdz Po powrocie Jakub buduje ołtarz Rdz 35, Pochowanie Racheli Rdz 35, Jakub zamieszkuje w Hebronie Rdz Bóg objawia się Jakubowi Rdz 46 Gerar 14. Jakub z rodziną idzie do Józefa - do Egiptu Rdz Galilejskie Sychem K A N A A N Betel Betlejem Mamre Aj Beer-Szeba Jordan Sukkot Penuel Martwe Hebron 5. Jakub u Labana w Paddan-Aram Rdz Galed (Mispa) Machanaim 3. Jakub kradnie błogosławieństwo brata Rdz 27 śycie JAKUBA W KANAANIE Miejsca zamieszkania Jakuba: a. Lachaj-Roj (u rodziców) b. Beer-Szeba (u rodziców) c. Betel (postój) d. Paddan-Aram (u Labana) e. Galed Mispa (postój) f. Penuel (postój) g. Sukkot h. Sychem (zbudował ołtarz) i. Betel (zbudował ołtarz) j. Okolice Migdal-Eder k. Hebron l. Goszen w Egipcie 6. Laban dogonił Jakuba Rdz Jakub nazwany Izraelem Rdz 32, Pojednanie Jakuba i Ezawa Rdz Bóg potwierdza Abrahamowe przymierze z Jakubem Rdz Narodziny Ezawa i Jakuba Rdz 25, Jakub wyłudza pierworodztwo Rdz 25,27-34 Skala w milach 50 Lachaj-Roj Kadesz NEGEB 0 w kilometrach 100

7 śycie Józefa (przyjmując wczesny Exodus) 7 śycie Józefa (przyjmując późny Exodus) 1915 Józefa Rdz 30, Józef sprzedany Rdz 37, Izaaka Rdz 35, Józef u faraona Rdz 41, Jakub wchodzi do Egiptu Rdz 47, Jakuba Rdz 49, Józefa w Egipcie Rdz 50, Józefa Rdz 30, Józef sprzedany Rdz 37, Izaaka Rdz 35, Józef u faraona Rdz 41, Jakub wchodzi do Egiptu Rdz 47, Jakuba Rdz 49, Józefa w Egipcie Rdz 50, Naukowcy przyjmują dwie daty wyjścia z Egiptu: wczesny Exodus około 1446 lub późny Exodus około Śródziemne śycie JÓZEFA W KANAANIE 1. Przybycie Józefa wraz z ojcem do Kanaanu Rdz Józef sprzedany przez braci jako niewolnik Rdz 37 Dotan Galilejskie 6. Pochówek kości Józefa (za czasów Jozuego) Wj 13,19; Joz 24,32 4. Józef w Egipcie Rdz Sychem Betel Mamre Hebron K A N A A N Aj Beer-Szeba Martwe Jordan Jerycho 2. Józef zamieszkuje wraz z ojcem w Hebronie Rdz Uroczyste pochowanie Jakuba przez Józefa Rdz 50,12-13 Skala w milach 50 NEGEB 0 w kilometrach 100

8 8 Wiek ludzi przed i po potopie Adam 930 Metuszelach 969 Noe 950 średnia długość Ŝycia 700 Sem Henoch 385 P o t o p Eber (Heber) 464 Abraham pokolenie 1 pokolenie patriarchów Duchowy upadek Patriarchów 2 pokolenie patriarchów 3 pokolenie patriarchów 4 pokolenie patriarchów Abraham Ismael i Izaak Ezaw i Jakub Józef i 12 braci Abraham człowiek wiary, uwierzył Bogu Ismael nie był synem obietnicy Izaak wołał do Boga i uwierzył Bogu Józef: BoŜy człowiek, Ezaw: światowy człowiek, mała wiara Bracia: zdradliwi, nie- ufający Bogu Jakub: pod koniec Ŝycia moralni, nie oddzieleni od światowości szukał Boga pogan Zbudował ołtarz. Rdz 12,7-8; 13,4; 22,9. Izaak zbudował ołtarz: Rdz 26,25. Jakub zbudował ołtarz: Rdz 33,20; 35,1,3,7. Nikt nie zbudował ołtarza

9 9 StaroŜytny Bliski Wschód Okres staroŝytnego Babilonu Mezopotamia to staroŝytna kraina na Bliskim Wschodzie leŝąca w dorzeczu rzek: Tygrys i Eufrat. W staroŝytności obszar ten był miejscem rozwoju róŝnych kultur, państw i imperiów, których twórcami były róŝne ludy. Powszechnie uwaŝa się, Ŝe na terenach Mezopotamii narodziła się pierwsza cywilizacja. Kluczowe daty Kluczowe wydarzenia Okres neosumeryjski - Ur-Nammu, załoŝyciel III dynastii z Ur, był królem Sumeru i Akadu. W Ur wybudował ziggurat na cześć Nanna (sumeryjskiego boga KsięŜyca). Okres staro-babiloński (amorycki) Elamici zdobywają miasto Ur Król Lars Rim-Sin I zdobywa miasto Isin Hammurabi - szósty król pierwszej dynastii babilońskiej, Podbił miasta-państwa Sumeru i Akadu, tworząc potęŝne imperium babilońskie. Hammurabi zbobywa miasta Isin, Uruk i Ur Hammurabi zbobywa miasto Larsa Hammurabi zbobywa miasto Mari Okres średnio-babiloński Kodeksy (zbiory praw) staroŝytnej Mezopotamii Hebrajskie prawa zapisane w Piśmie Świętym mogą być porównane do praw (zwanych kodeksami praw ) z innych ludów Ŝyjących na terenie Bliskiego Wschodu. Akty prawne w Piśmie Świętym Dziesięć Przykazań Kodeks Przymierza Kodeks Świętości Referencje biblijne: Wj 20,2-17; Pwt 5,6-21 Wj 20,22-23,33 Kpł Kodeks Deuteronomiczny - Księga Praw Pwt Kodeksy prawne staroŝytnych kultur Kodeks Ur-Nammu Prawa Lipitisztara Prawa z Esznunna Kodeks Hammurabiego Prawa Hetyckie Prawa średnio-asyryjskie Data (około) Język Sumeryjski Sumeryjski Akadyjski Akadyjski Hetycki Akadyjski

10 Władcy Egiptu - Dynastie Egipski kapłan, Manethon (III wiek ) spisał historię Egiptu w dziele Aegyptiaca. W niej zawarł listę faraonów i dynastii egipskich. Do naszych czasów dotrwały jedynie fragmenty tego dzieła (czasem zniekszałcone) w odpisach późniejszych historyków. Jednak dzieło to jest podstawą wiedzy o staroŝytnym Egipcie. Drugi okres przejściowy Dynastie 10 StaroŜytny Egipt Okres pomiędzy Średnim Państwem a Nowym Państwem charakteryzujący się obecnością Hyksosów w Egipcie XIII dynastia panująca w zachodniej delcie Nilu XIV dynastia panująca we wschodniej delcie Nilu XV dynastia - Hyksosi panujący w Dolnym i Środkowym Egipcie XVI dynastia obejmująca swym wpływem Teby XVII dynastia panująca w górny Egipcie Nowe Państwo Dynastie Był to jeden z najznamienitszych okresów w historii Egiptu. XVIII dynastia tebańska panująca w Dolnym i Górnym Egipcie ( ) XIX dynastia panująca w Dolnym i Górnym Egipcie ( ) XX dynastia kontynująca panowania w Egipcie ( ) Nowe Państwo - Faraonowie XVIII Dynastia XIX Dynastia Ahmose Ramzes I Amenhotep I Seti I Totmes I Ramzes II Totmes II Merenptah Hatszepsut (królowa) Amenmes Totmes III 1479/ Seti II Amenhotep II Siptah Totmes IV Tauseret (królowa) Amenhotep III Amenhotep IV Semenechkare Tutanchamon Aj Horemheb

11 11 MójŜesz i ziemia obiecana (przyjmując wczesny Exodus) 1526 MójŜesza 1486 MójŜesz ucieka z Egiptu Wj 2,15; Dz 7, MójŜesz wyprowadza Izraela z Egiptu Wj 12, Izrael wysyła 12 wywiadowców Lb Aarona na górze Hor Lb 33, MójŜesza koło góry Nebo Joz 14, Kaleb dziedziczy Hebron Joz 14, p.n.e Wszystkie daty uzaleŝnione są od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 lub późny Exodus około 1275 UCIECZKA A POTEM POWRÓT MÓJśESZA DO EGIPTU Śródziemne K A N A A N MOAB Ramses 1. Ucieczka MojŜesza z Egiptu Wj 2,11-15 Kadesz Barnea EDOM EGIPT Goszen 4. MojŜesz i Aaron przed faraonem Wj 5 Pustynia Paran Esjon-Geber Nil Czerwone SYNAJ Góra Horeb (Synaj) MIDIAN 2. MojŜesz u Medianitów Wj 2,15-25 Skala w milach w kilometrach Powołanie MójŜesza Wj 3

12 1 Plagi Egipskie 1 2 Plaga Przemiana wody w krew Ks. Wyjścia 7,14-25 śaby 7,26-8,11 Efekt plagi na faraona Faraon zatwardził swe serce (7,22) Faraon uniŝa się (8,8) ale znów zatwardza (8,15) Plaga kontra bogowie Egiptu Chnum: dawca i stróŝ wody; Ozyrys: dawał Ŝyzny wpływ Nilu Heket: bogini Ŝycia i płodności będąca w postaci Ŝaby 3 Komary 8,12-15 Faraon zatwardził swe serce (8,19) 4 Muchy 8,16-28 Faraon uniŝa się (8,28) ale znów zatwardza (8,32) 5 Pomór bydła 9,1-7 Faraona serce pozostało nieczułe (9,7) Hathor: bogini w formie krowy Apis: byk wcielenie Ptaha 6 Wrzody 9,8-12 Pan spotęgował upór Faraona (9,12) Grad 9,13-35 Szarańcza 10,1-20 Ciemność 10,21-29 Śmierć pierworodnych 11,1-12,36 Faraon uniŝa się (9,27-28) ale znów zatwardza (9,35) Faraon uniŝa się (10,11,17) ale teraz Pan zatwardził jego serce (10,20) Faraon uniŝa się (10,24) ale Pan zatwardził jego serce (10,27; 11,10) Faraon i Egipcjanie błagają by Izrael opuścił Egipt (12,31-33) Izyda: władczyni nieba Nut: bogini nieba Izyda: opiekunka świata Set: opiekun zbóź Atum, Re, Horus: bogowie słońca Faraonowie byli boscy Ozyrys: bóg śmierci Główni bogowie staroŝytnego Egiptu Imię Atum Re (Ra) Ptah Anubis Tot (Thot) Ozyrys Hathor Amon Horus Set Chnum Izyda Specjalność / Odpowiedzialność bóg słońca i stworzenia bóg słońca, stwórca świata i pan ładu we wszechświecie bóg stwórca, opiekun sztuk i rzemiosła bóg zmarłych, prowadzący ich dusze na sąd bóg księŝyca i władca czasu, patron mądrości władca świata umarłych i ich sędzia, gwarantował Ŝyzne wylewy Nilu bogini nieba i uosobienie Wielkiej Macierzy (matki bogów) bóg, sprawca wiatru, urodzaju i płodności bóg nieba, opiekun monarchii egipskiej gwałtowny pan burzy, piorunów i pustyni, zły bóg Świata Umarłych stwórca ludzi i stworzeń, dawca wody władczyni nieba i ziemi, opiekunka świata Przedstawiany jako męŝczyzna z koroną faraonów na głowie z dyskiem słonecznym nad głową i z głową sokoła jako męŝczyzna z ogoloną głową i z berłem w ręku jako człowiek z głową czarnego psa lub szakala jako ibis, pawian lub człowiek z ich głową w postaci mumii z insygniami władzy królewskiej jako kobieta z dyskiem słonecznym na głowie między rogami albo jako krowa jako bóg o niebieskiej skórze i głowie zdobionej dwoma piórami jako sokół lub człowiek z jego głową jako zwierzę złoŝone z połączenia szakala, osła i antylopy jako baran lub meŝczyzna z jego głową jako kobieta z dzieckiem na kolanach lub jako kobieta z dyskiem słonecznym między rogami

13 1 Wędrówka Izraela po pustyni (przyjmując wczesny Exodus) 1479 Thoutmosis III u władzy 1446 miesiąc 3 przybycie do góry Synaj Wj 19, miesiąc 1 wyjście z Egiptu Wj 12, miesiąc 1 ukończenie Przybytku Wj 40, miesiąc 2 opuszczenie góry Synaj Lb 10, Izrael na równinach Moabu Lb 22,1; 33, Izrael przekracza Jordan Joz 4,19; 5, p.n.e Data pobytu Izraela na pustyni jest uzaleŝnione od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 lub późny Exodus około 1275 IZRAEL NA PUSTYNI plag Wj Wyjście z Egiptu Wj 12,37-42 Nil Ramses Goszen Sukkot Pi-Hachirot EGIPT Śródziemne Pustynia Szur Pustynia Etam Mara? Elim? Pustynia Sin (1) Refidim 4. Wysłanie 12 wywiadowców Lb 13 Kadesz Barnea 5. Bunt Izraela i 40 lat wędrowki po pustyni Lb Pustynia Paran SYNAJ Góra Horeb (Synaj) K A N A A N Pustynia Sin (2) (Cin lub Zin) Góra Nebo MOAB EDOM Esjon-Geber 7. Śmierć MojŜesza Pwt 34 MIDIAN 6. Ponowne danie Prawa Pwt Czerwone Skala w milach w kilometrach Nadanie Prawa Kpł

14 14 Exodus - dwie daty Naukowcy uwaŝają, Ŝe są moŝliwe dwie daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu: wczesna data i późna data. Wczesna data traktuje 480 lat z 1 Krl 6,1 jako dokładny zapis czasu. Natomiast zwolennicy późnej daty uwaŝają tą liczbę lat jako symboliczną a nie dosłowną. Wczesny Exodus - XV wiek Kiedy: około 1446 roku Panujący Faraon: Totmes III (gr. imię: Thoutmosis III) ( ) Argumenty: (1) 1Krl 6,1 mówi, Ŝe Salomon rozpoczął budowę świątyni 480 lat po wyjściu Izraela z Egiptu. Salomon, który panował pomiędzy 970 a 930 rozpoczął budowę świątyni w czwartym roku swego panowania czyli około 966 Dlatego teŝ Exodus miał miejsce 480 lat przed rokiem 966 co daje datę 1446 (2) Księga Sędziów 11,26 mówi o obecności Izraela w Kanaanie poprzez ponad 300 lat. (3) Obecność ludzi Apiru [Hapiru] (utoŝsamianych z Hebrajczykami) w Kanaanie datowana jest na XV w. Późny Exodus - XIII wiek Kiedy: około 1275 roku Panujący Faraon: Ramzes II ( ) Argument: (1) Księga Wyjścia 1,11 mówi, Ŝe Hebrajczycy budowali dwa miasta: Pitom i Ramses. Źródła egipskie podają, Ŝe jedno z miast otrzymało nazwę po panującym faraonie. (2) Stela Merenptaha (zwana Stelą Izraela) z 1230 wspomina Izraela. (3) Wiele miast Kananejskich zostało zniszczonych w XIII w co odpowiada podbojowi Jozuego (Joz 11,10). (4) Nagły wzrost mieszkańców w Kanaanie w latach 1200 (5) Syn Ramzesa II, Merenptaha zasiadł na tronie mając 13 lat, co wskazuje, Ŝe się późno urodził (chyba 2-gi syn). Wówczas 480 lat z 1Krl 6,1 traktowane jest jako symboliczna liczba reprezentującą 12 pokoleń po 40 lat. MójŜesz i ziemia obiecana (przyjmując późny Exodus) 1355 MójŜesza 1315 MójŜesz ucieka z Egiptu Wj 2,15; Dz 7, MójŜesz wyprowadza Izraela z Egiptu Wj 12, Izrael wysyła 12 wywiadowców Lb Aarona na górze Hor Lb 33, MójŜesza koło góry Nebo Joz 14, Kaleb dziedziczy Hebron Joz 14, p.n.e Wędrówka Izraela po pustyni (przyjmując późny Exodus) 1279 Ramzes II u władzy 1275 miesiąc 3 przybycie do góry Synaj Wj 19, miesiąc 1 wyjście z Egiptu Wj 12, miesiąc 1 ukończenie Przybytku Wj 40, miesiąc 2 opuszczenie góry Synaj Lb 10, Izrael na równinach Moabu Lb 22,1; 33, Izrael przekracza Jordan Joz 4,19; 5, p.n.e Data pobytu Izraela na pustyni jest uzaleŝnione od daty Exodusu czyli wyjścia Izraela z Egiptu. Naukowcy przyjmują dwie daty: wczesny Exodus około 1446 lub późny Exodus około 1275

15 Rok () Jakub Wczesny Exodus XV wiek Abraham Izaak 1900 Józef i jego bracia w Egipcie Historia Egiptu Średnie Państwo: XII dynastia ( ) 1800 Drugi okres przejściowy: XIII dynastia ( ) Pobyt Izraela w Egipcie Izaak Późny Exodus XIII wiek Abraham Jakub 1700 Era Hyksosów: Józef i jego bracia w XV i XVII dynastia ( ) Egipcie Wyjście z Egiptu 1440 Podbój Kanaanu Okres Sędziów Otniel Ehud Debora i Barak Gedeon Nowe Panstwo: XVIII - XX dynastia ( ) Ahmose Totmes III Amenhotep II Amenhotep III Tutanchamon Seti I Ramzes II (wielki) Merenptah 1200 Podbój Kanaanu Ramzes III 1100 Jefte Debora i Barak Trzeci okres przejściowy: Gedeon Samson XXI dynastia ( ) Jefte Samuel Saul ( ) Wyjście z Egiptu 1250 Okres Sędziów Otniel Ehud Samson Samuel Saul ( ) 1000 Dawid ( ) Dawid ( ) 15 Wczesny i późny Exodus na tle historii Egiptu Pobyt Izraela w Egipcie

16 16 Dekalog - 10 Przykazań Przykazanie Przykład z Biblii Współczesne zastosowanie Szacunek dla Boga I. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! II. Nie będziesz czynił rzeźby ani obrazu. Nie będziesz oddawał im pokłonu i słuŝył. III. Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego. Wj 34,11-14 Złoty cielec Wj 32,1-8 Kpł 19,12 Postaw Boga na pierwszym miejscu w swoim Ŝyciu. Dzisiejsi bogowie to: religijne bóstwa, idole, uzaleŝnienia, horoskopy, miłość do pieniędzy lub sławy. Czcić tylko Boga w sposób, który pragnie. Nie wolno czcić w sposób kultyczny jakichkolwiek rzeźb, posągów, obrazów, amuletów czy teŝ rzeczy przynoszących szczęście. UŜywaj BoŜe imię w sposób, który wyraŝa szacunek. Traktuj Boga i Jego imię z naleŝną powagą, a nie jako przekleństwo. IV. Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Nie moŝesz przeto w dniu tym wykonywać Ŝadnej pracy. Bóg zaopatrywał na czas szabatu Wj 16,23-30 Mk 2,27 Szabat został stworzony dla człowieka, a nie odwrotnie. Niech twój szabat będzie dniem odpoczynku i myślenia o Bogu. Czasem uwielbienia Boga i spotkania się z innymi chrześcijanami. V. Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo Ŝył. Łk 2,51 Cześć w formie kultycznej naleŝy się tylko Bogu, ale część w formie szacunku naleŝy się rodzicom i władzy. WyraŜa się ona w posłuszeństwie i respektowaniu ich. VI. Nie będziesz zabijał. Rdz 9,6 Chroń i szanuj ludzkie Ŝycie. Osobistą zemstę lub rewanŝ pozostaw Bogu i ludziom do tego upowaŝnionym. śycie i jest w BoŜych rękach. Szacunek dla ludzi VII. Nie będziesz cudzołoŝył. Rdz 39,1-13 VIII. Nie będziesz kradł. Joz 6,17-19; 7,1-5 Bądź wierny swojemu męŝowi lub Ŝonie. Dotrzymaj przysięgi małŝeńskiej pomimo trudności. Seks jest tylko w małŝeństwie. Unikaj pozamałŝeńskich pokus seksualnych. Nie bieŝ tego, co nie naleŝy do ciebie. Szanuj cudzą własność. Uczciwie płać podatki i rozliczaj się z twego czasu w pracy. IX. Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa. X. Nie będziesz poŝądał domu, Ŝony, ani Ŝadnej rzeczy, która naleŝy do bliźniego twego. Kpł 19,13 śycie to coś więcej niŝ posiadanie rzeczy Koh 5,9-18; 6,12 Nie kłam, ale bądź godny zaufania. Nie oskarŝaj fałszywie. Nie plotkuj. Dotrzymuj swoich obietnic. Bądź zadowolony z tego co posiadasz. Nie zazdrość innym tego co mają. Proś Boga, aby dał ci to czego potrzebujesz. Rozwijaj swój charakter i dąŝ do mądrości, a nie do bogactwa.

17 17 Dekalog - 10 Przykazań porównanie z katolickim katechizmem Biblijna wersja 10 Przykazań Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. I Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! VI Nie będziesz zabijał. II Nie będziesz czynił rzeźby ani obrazu. Nie będziesz oddawał im pokłonu i słuŝył. VII Nie będziesz cudzołoŝył. Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga III twego. Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Nie mo- IV Ŝesz przeto w dniu tym wykonywać Ŝadnej pracy. Czcij ojca twego i matkę V twoją, abyś długo Ŝył. VIII Nie będziesz kradł. IX X Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa. Nie będziesz poŝądał domu, Ŝony, ani Ŝadnej rzeczy, która naleŝy do bliźniego twego. RóŜnica pomiędzy wersją biblijną, a katolicką dotyczy przykazań: II, X oraz w pewnym sensie IV. Jam jest Pan Bóg twój, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. I Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną. VI Nie cudzołóŝ. Katolicka wersja katechetyczna 10 Przykazań II III Nie będziesz wzywał imienia Boga twego nadaremno. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił. Czcij ojca swego i matkę IV swoją VII Nie mów fałszywego VIII świadectwa przeciw bliźniemu swemu. IX Nie kradnij. Nie poŝądaj Ŝony bliźniego swego. W Kościele Rzymsko-Katolickim, najczęściej stosowaną jest wersja katechetyczna dekalogu, która jest przedstawiona obok. V Nie zabijaj. X Ani Ŝadnej rzeczy, która jego jest.

18 18 10 Przykazań - podsumowanie Prawa Moralnego Obowiązki względem Boga Obowiązki względem człowieka Będziesz miłował Pana, Boga swego... Mt. 22,37 Będziesz miłował bliźniego... Mt. 22,39 Kara śmierci Przymierze Boga z Izraelem zakładało błogosławieńtwa za posłuszeństwo oraz przekleństwa i kary za brak posłuszeństwa. Wydaje się, Ŝe poniŝsze kary są zbyt surowe dla współczesnego człowieka, jednak wynikają one z oczekiwań jakie Bóg miał względem swego wybranego ludu. Komu wiele dano, od tego wiele wymagać się będzię. Łk 12,48 Przestępstwa karane śmiercią w S.T. Przestępstwo Umyślne morderstwo Porwanie człowieka Bicie lub złorzeczenie swoich rodzicom Magia i czarnoksięstwo Obcowanie ze zwierzętami Składanie ofiar obcym bogom Profanacja szabatu Składanie człowieka bogom na ofiarę Cudzołóstwo Kaziroctwo Homoseksualizm Bluźnierstwo przeciw Bogu Fałszywy prorok Bunt przeciw ustanowionym autorytetom Nierząd, rozpusta Zgwałcenie zaręczonej dziewicy Referencje biblijne Wj 21,12-13,22-23 Wj 21,16; Pwt 24,7 Wj 21,15,17; Kpł 20,9; Prz 20,20 Mt 15,4; Mk 7,10 Wj 22,17 Wj 22,18; Kpł 20,15-16 Wj 22,19 Wj 35,2; Lb 15,32-36 Kpł 20,2 Kpł 20,10-21; Pwt 22,22 Kpł 20,11,12,14 Kpł 20,13 Kpł 24,11-14,16,23 Pwt 13,1-10 Pwt 17,12; 21,18-21 Pwt 22,13-21 Pwt 22,23-27

19 19 Sprzęty świętego przybytku Kadź z brązu Wj 30,17-21 Kadź z brązu (kadź miedziana) stała na dziedzińcu zaraz za ołtarzem całopalenia. SłuŜyła kapłanom do obmywania rąk i nóg. Ołtarz całopalenia Wj 27,1-8 Ołtarz całopalenia stał on na dziedzińcu zaraz za bramą, na wprost wejścia. Był to miedziany ołtarz na którym składano ofiary. Cztery roki ołtarza były skrapiane krewią ofiary. Złoty Świecznik Wj 25,31-40 Stół chlebów pokładnych Wj 25,23-30 Złoty Świecznik stał w Miejscu Świętym, naprzeciw stołu na chleby pokładne. Był wykuty z czystego złota i miał siedem ramion, a na kaŝdym z nich znajdowała się lampa. Było to jedyne swiatło w Miejscu Świętym. Stół na chleby pokładne stał w Miejscu Świętym, naprzeciw świecznika. Stało na nim 12 chlebów reprezentujących 12-cie pokoleń Izraela. Arka Świadectwa Wj 25,10-22 Arka Świadectwa zwana równieŝ Arką Przymierza była najświętszym sprzętem przybytku. Znajdowała się w Miejscu Najświętszym - Święte Świętych. W niej znajdowały się: naczynie z manną, laska Aarona i tablice przymierza (Hbr 9,3-5). Ołtarz kadzenia Wj 30,1-10 Ołtarz kadzenia zwany równieŝ kadzidlanym znajdował się w Miejscu Świętym przed zasłoną do Miejsca Najświętszego. Na nim spalane było wonne kadzidło.

20 20 Szata Arcykapłana 7. Tiara - Zawój (Turban) Arcykapłan nosił turban na swojej głowie, wykonany z bisioru. (Wj 28,4,39) 6. Święty Diadem Na nim był wyryty napis: Poświecony dla Pana. Był on wykonany ze złota i umieszczony na turbanie, który nosił arcykapłan. (Wj 28,36; 29,6) 5. Kamienie Naramiennikowe Były to dwa kamienie onyksowe umiejscowione na naramiennikach efodu. Na nich były wyryte imiona 12 synów Izraela (po 6 na kaŝdym kamieniu). (Wj 28,9-12; 39,6-7) 4. Pektorał - Napierśnik z Urim i Tummim Był to złoty napierśnik do zasięgania wyroczni. Posiadał 12 kamieni i wisiał na złotych łańcuszkach, skręconych na kształt sznurka. W pertorale były Urim i Tummim. (Wj 28,17-21) 3. Efod Na suknię nakładał efod wykonany ze złotych nici i fioletowej i czerwonej purpury, karmazynu i kręconego bisioru. (Wj 28,4-6) 2. Suknia - Płaszcz (Meil) Na tunikę nakładał suknię z przyszytymi złotymi dzwoneczkami oraz jabłkami granatu. (Wj 28,31-34) 1. Tunika Najpierw kapłan nakładał tunikę wykonaną z bisioru. (Wj 28,39) Kadzielnica W Dniu Przebłagania, arcykapłan napełniał ją rozŝarzonymi węglami i wnosił z wonnymi kadzidłami do Miejsca Najświętszego. (Kpł 16,12-13)