Najpiękniejsze lasy zachowały się w zwartych kompleksach na obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego. Spacer ścieżką dydaktyczną na szczyt Bukowej

Transkrypt

1 ROZTOCZE Roztocze jest krainą pod każdym względem wyjątkową. Zachwyca i fascynuje zarówno swym krajobrazem, przyrodą, jak i wspaniałymi zabytkami oraz bogactwem różnorodności kulturowej. Ważne jest także, że przyroda i zabytki, czyli krajobraz naturalny i kulturowy znajdują się tu w harmonii. Zabytkowe miasta i miasteczka, a także wsie, przysiółki, świątynie i dawne rezydencje są tu znakomicie wkomponowane w krajobraz, w niewielkim na szczęście stopniu zmieniony przez współczesną cywilizację. Wąskie pasma pól, ciągnące się wzdłuż łagodnie pofałdowanych wzniesień, z samotnymi gruszami na miedzach, lasy, skałki, wąwozy, źródła i strumienie o czystej wodzie. Ten krajobraz pieści oko i jest źródłem głębokich estetycznych wrażeń. Takich rejonów już prawie nie ma, nie tylko w naszym kraju, ale i w całej Europie. Roztocze jest wyraźnie zaznaczającym się w krajobrazie wałem wzniesień o długości 180 km i szerokości nie przekraczającej 20 km, przecinającym granicę polsko-ukraińską i ciągnącym się z północnego zachodu na południowy wschód, od Kraśnika do Lwowa. Wysokość kulminacji roztoczańskich wzgórz wzrasta od ok. 300 m npm w części zachodniej, do 414 m pod Lwowem. W stosunku do regionów sąsiednich: Wyżyny Lubelskiej, Kotliny Pobuża i Kotliny Sandomierskiej, Roztocze jest wzniesione od kilkudziesięciu do ponad 100 metrów. Szczególnie wyraźna i stroma krawędź oddziela Roztocze od płaskiej i piaszczystej Kotliny Sandomierskiej, porośniętej w większości lasami. Budowa geologiczna, a także charakter roślinności wyraźnie odróżnia Roztocze od sąsiednich krain, zbliża je natomiast do Podola, z którym Roztocze łączy się pod Lwowem. Z tych też względów niektórzy geografowie traktują Roztocze jako wysuniętą odnogę Podola. jest to więc jedyny fragment tej rozległej krainy, sięgający terenu Polski. Osobliwa jest szata roślinna Roztocza, gdzie obok dorodnych bukowo-jodłowych lasów, przypominających karpackie i obfitujących w rzadkie gatunki górskie, na nasłonecznionych zboczach spotykamy ciepłolubne murawy ze storczykami i barwnymi kwiatami, które przywędrowały tu z ukraińskich stepów, w bagnistych zagłębieniach natomiast znajdziemy będące reliktami polodowcowymi rośliny torfowiskowe, pochodzące z północnej tundry. Roztocze w sposób naturalny dzieli się na kilka części, dość znacznie różniących się od siebie zarówno genezą, jak i krajobrazem. Są to Roztocze Zachodnie, zwane też Gorajskim, Roztocze Środkowe, zwane Tomaszowskim, Roztocze Południowe, zwane też Rawskim oraz Roztocze Lwowskie. Roztocze, jako łańcuch wysokich wzniesień, stanowi ważny dział wodny rozdzielający dorzecza Wisły i Dniestru, a tym samym zlewiska Morza Bałtyckiego i Czarnego. Stąd też wywodzi się nazwę Roztocza, jako krainy rozdzielającej, czyli w miejscowym dialekcie roztaczającej wody rzek płynących w różnych kierunkach. Inna wersja etymologicznej genezy nazwy Roztocza wywodzi, ją od dużej liczby wąwozów rozcinających, czyli roztaczających zbocza wzgórz. W krawędziowych strefach Roztocza biją liczne źródła, z których biorą początek m.in. rzeki Wieprz i Tanew oraz ich dopływy, a także dopływy Sanu, Bugu i Dniestru. Niektóre rzeki na krawędzi Roztocza tworzą efektowne doliny przełomowe z niezmiernie charakterystycznymi progami skalnymi, zwanymi tu szumami, jako że woda bystrych potoków szumi tu i rozbryzguje się, pokonując wyrzeźbione przez

2 naturę skalne stopnie. Wiele roztoczańskich źródeł ma własności lecznicze, co docenił już król Jan III Sobieski, pan rozległych włości na Roztoczu, który zażywał tu kąpieli leczniczych. Współcześnie źródła te są podstawą rozwoju uzdrowisk: Horyńca Zdroju i Krasnobrodu na Roztoczu polskim oraz Niemirowa, Szkła i Brzuchowic na Ukrainie. Roztocze jest chyba jedyną w Polsce krainą geograficzną, której większość terenu zajmują obszary chronione różnej rangi. Obszary te tworzą jednolity, zwarty system, którego główne elementy stanowią zajmujący centralną część polskiego Roztocza Roztoczański Park Narodowy oraz parki krajobrazowe: Szczebrzeszyński, Puszczy Solskiej, Krasnobrodzki i Południoworoztoczański. Ochroną objęta jest także część ukraińskiego Roztocza, gdzie istnieje zapowiednik (rezerwat ścisły) Roztocze, który niebawem zostanie przekształcony w park narodowy, oraz kilka dużych rezerwatów przyrody. Miarą międzynarodowej rangi przyrody i krajobrazu Roztocza jest fakt, że specjaliści z Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie i Uniwersytetu Lwowskiego opracowali projekt utworzenia transgranicznego obszaru chronionego Roztocze obejmującego całą polską i ukraińską część Roztocza. W grudniu 1994 r. w Londynie projekt ten został nagrodzony prestiżową europejską nagrodą fundacji Forda w dziedzinie ochrony przyrody. Roztocze jest krainą pograniczną nie tylko w sensie geograficzno-przyrodniczym, ale także historyczno-etnicznym. Niegdyś leżało na obrzeżach na poły mitycznych Grodów Czerwieńskich, później na pograniczu Polski Piastów i Rusi Halicko-Włodzimierskiej, następnie w obrębie Korony na pograniczu Małopolski i Rusi Czerwonej. Po rozbiorach przecięła je granica zaboru rosyjskiego i austriackiego, a obecnie granica polsko-ukraińska. Granice różnych formacji państwowych i administracyjnych zmieniały się tu często, najważniejsza jednak jest polsko-ruska granica etniczna

3 ukształtowana w XI-XIV w., którą wyznaczył zasięg historycznego osadnictwa małopolskiego posuwającego się od zachodu i małoruskiego, czyli jakbyśmy dziś powiedzieli ukraińskiego, które posuwało się od wschodu. Obie fale osadnicze zetknęły się ze sobą na Roztoczu i w wielu miejscach przemieszały. Mozaikę religijno-etniczną regionu wkrótce wzbogaciła ludność żydowska, licznie osiedlająca się w miastach i miasteczkach, a także cudzoziemscy kupcy, rzemieślnicy i przemysłowcy chętnie osiadający w znaczniejszych ośrodkach, takich jak Lwów, Zamość i Zółkiew. Byli wśród nich m.in. Ormianie, Tatarzy, Węgrzy, Niemcy, Grecy, Włosi, Hiszpanie, Anglicy i Szkoci. Przemieszanie kultur, wzajemne wpływy tych grup ludności o odmiennych kulturach i religiach spowodowały, że Roztocze pod względem kulturowym stało się fascynującą krainą, gdzie przemieszały się wpływy Wschodu i Zachodu. I chociaż zawieruchy dziejowe spowodowały, że dziś na Roztoczu nie ma już egzotycznych mniejszości etnicznych, to jednak nie zniknęły one bez śladu, a ich wpływy są ciągle widoczne w sztuce, architekturze, krajobrazie. Ciągle także, pomimo dramatycznych wydarzeń i przesiedleń w XX w., tak jak przed stuleciami zachodnią część regionu zamieszkuje ludność polska, a wschodnią ukraińska. Wszystko to sprawia, że Roztocze, kraina pogranicza, jest jednym z najbardziej fascynujących pod względem kulturowym obszarów we współczesnej Polsce i na Ukrainie. Zespoły zabytkowe Lwowa, Zamościa i Żółkwi należą do najcenniejszych w tej części Europy, a w ich architekturze widoczne są wpływy sztuki bizantyjskiej, orientalnej, włoskiej i zachodnioeuropejskiej. W licznych miejscowościach na Roztoczu spotkamy obok wiejskich kościółków drewniane cerkwie, a czasem także synagogi. Świadectwem dawnej różnorodności kulturowej są także stare cmentarze: katolickie, prawosławne, unickie, żydowskie. Niektóre z nich zachwycają urodą nagrobków wykutych przez ludowych mistrzów z roztoczańskiego wapienia i piaskowca. Roztocze Środkowe Roztocze Środkowe jest najlepiej znaną i najczęściej odwiedzaną przez turystów częścią tej pięknej krainy. Roztoczańskie wzgórza porastają tu w większości wspaniałe lasy jodłowo-bukowe, których najcenniejsze kompleksy objęte są ochroną w Roztoczańskim Parku Narodowym. Wśród zalesionych wzgórz w malowniczej przełomowej dolinie meandruje główna roztoczańska rzeka Wieprz. Nadwieprzańskie i śródleśne wioski zachowały wiele uroku, a częściowo także starą drewnianą zabudowę. Poza lasami można tu podziwiać najbardziej typowe krajobrazy roztoczańskie: wąskie pasma pól ciągnące się w poprzek łagodnie sfałdowanych zboczy, a także ostańcowe wzgórza ze skałkami Kamień i Wapienia oraz szumy w dolinach rzek rozcinających południową krawędź Roztocza.

4 Najpiękniejsze lasy zachowały się w zwartych kompleksach na obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego. Spacer ścieżką dydaktyczną na szczyt Bukowej Góry pod Zwierzyńcem dostarcza niezapomnianych wrażeń. Rosnące tu jodły osiągają największe w Polsce rozmiary. Rezerwaty ścisłe parku kryją prawdziwe puszczańskie mateczniki z powalonymi olbrzymami leśnymi, omszonymi i porośniętymi hubami. W runie leśnym rosną tu zarówno gatunki górskie, jak i ciepłolubne gatunki stepowe, w tym liczne storczyki z efektownym obuwikiem na czele. W strefie ochronnej parku, koło wsi Kąty zachował się fragment prawdziwego stepu z charakterystyczną roślinnością kserotermiczną, zaś w rezerwacie Hubale jedna z nielicznych w Polsce kolonia typowego stepowego gatunku susła perełkowanego.

5 Jednym z najbardziej malowniczych zakątków Roztocza Środkowego jest jego strefa krawędziowa na granicy z Kotliną Sandomierską. Roztoczańskie wzgórza wznoszą się tu o kilkadziesiąt metrów ponad piaszczystą Równiną Puszczańską porośniętą wielkim zwartym kompleksem lasów Puszczy Solskiej. Wiele tu wspaniałych punktów widokowych na ten, jeden z największych w Polsce, odludny obszar leśny. Znaczna część puszczy, jak również krawędź Roztocza, znajdują się w granicach Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej. Największą atrakcję stanowią tu objęte ochroną rezerwatową głęboko wcięte przełomowe doliny mających swe źródła na Roztoczu i spływających ku Puszczy Solskiej niewielkich rzek: górnej Tanwi oraz jej dopływów jelenia, Sopotu i Szumu z dopływem Nepryszką. Doliny te w strefie krawędziowej mają strome zbocza i porośnięte są pierwotnym mieszanym lasem z dużą ilością rzadkich gatunków roślin w runie, zwłaszcza gatunków górskich. Roztoczańskie rzeczki na odcinkach przełomowych mają charakter bystrych potoków. Woda rozbija się na licznych głazach i progach skalnych tworzących szypoty, kaskady niewysokich stopni lub też mini-wodospady, z których największy, w dolinie potoku Jeleń ma 1,8 m wysokości. W dolinach wszystkich wymienionych rzek nie brak zabytków historycznych. W uroczym zakątku nad rzeką Szum, w otoczeniu starych pomnikowych dębów stoi drewniany kościółek w Górecku Kościelnym. W pobliżu świątyni, na środku rzeki, na palach ustawiono kapliczkę Na wodzie w miejscu, gdzie zgodnie z miejscową tradycją podczas wojen kozackich miał się ukazać św. Stanisław. W niedalekim Józefowie nad Nepryszką zachowała się zabytkowa synagoga, a nad samą rzeczką, w lesie pod miasteczkiem znajduje się mogiła poległego w 1863 r. poety-powstańca Mieczysława Romanowskiego. W dolinie potoku Sopot możemy obejrzeć zarośnięte lasem ruiny papierni ordynackiej, zbudowanej w 1 poło XVIII w., a w wieku XIX należącej do największych tego typu zakładów w Królestwie Polskim.

6 Północno-wschodnia część Roztocza Środkowego, objęta ochroną jako Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, ma odmienny charakter. Dominujące akcenty krajobrazu stanowią tu ostańcowe wzgórza na głównym grzbiecie Roztocza oraz dolina Wieprza, ku której opadają w większości zalesione łagodne zbocza wzniesień pocięte suchymi wąwozami. Mamy tu najbardziej typową dla Roztocza mozaikę pól pociętych na paski, miedz z samotnymi gruszami i niewielkich kompleksów leśnych, wśród których rozrzucone są wioski z częściowo zachowaną drewnianą zabudową, jak choćby uroczy przysiółek Szur czy malowniczo położone nad Wieprzem wsie Guciów i Bondyrz. jednym z typowych elementów tutejszego krajobrazu są pola tytoniu i drewniane budynki suszarni, a także sznury suszących się tytoniowych liści zdobiących jesienią ściany domów. Na szczytach dwu najbardziej malowniczych wzgórz: Wapielni i Kamienia znajdują się zgrupowania wapiennych skałek porośniętych ciepłolubną roślinnością naskalną.

7 W centrum parku krajobrazowego, nad Wieprzem leży popularna miejscowość letniskowa Krasnobród z licznymi ośrodkami wczasowymi i pensjonatami. jest tu również kilka cennych zabytków, a przede wszystkim XVII-wieczny pałac Leszczyńskich otoczony rozległym parkiem oraz wzniesiony w końcu XVII w. kościół i klasztor dominikanów z zespołem kapliczek przy źródełkach, mających według miejscowej tradycji cudowną moc. Z krasnobrodzkimi źródłami mineralnymi wiąże się planowany rozwój miejscowości jako uzdrowiska. SERDECZNIE ZAPRASZAMY