MIŁOŚĆ KOŚCIOŁA I JEDNOŚĆ Z OJCEM ŚWIĘTYM W ŻYCIU I NAUCZANIU BŁOGOSŁAWIONEGO ARCYBISKUPA A. J. NOWOWIEJSKIEGO

Transkrypt

1

2 STUDIA PŁOCKIE tom XL/2012 Ks. Roman Mosakowski MIŁOŚĆ KOŚCIOŁA I JEDNOŚĆ Z OJCEM ŚWIĘTYM W ŻYCIU I NAUCZANIU BŁOGOSŁAWIONEGO ARCYBISKUPA A. J. NOWOWIEJSKIEGO W duchowości arcybiskupa Nowowiejskiego na pierwszy plan wysuwa się miłość Kościoła i trwanie w jedności z Ojcem świętym. W tej miłości i jedności widział on siłę, która jest potrzebna chrześcijanom w dążeniu do domu Ojca. Dlatego też często biskup płocki w swoim nauczaniu, skierowanym do diecezjan podejmował problematykę nauki o Kościele i roli, jaką odgrywa w nim osoba Ojca świętego.1 W swoim kapłańskim życiu i pasterskim posługiwaniu ciągle dawał wyraz tej miłości i trosce o jedność. Nauka o Kościele Nauce o Kościele poświęcił arcybiskup Nowowiejski w całości list pasterski na Wielki Post roku W słowach tego listu można dostrzec ogromną miłość do Kościoła, którą pałało serce pasterza Kościoła płockiego. Według Arcybiskupa w świecie, w którym nie brakuje zwodniczych nauczycieli, Kościół jawi się jako prawdziwy nauczyciel, bo w Bogu ma swój początek i trwa dzięki Jego mocy3. Arcybiskup Antoni Julian nauczał, że Kościół jest niezmienny, co do swej istoty oraz w sprawach wiary i moralności. Tu pozostanie zawsze taki, jakim ustanowił go Chrystus. On sam zapewniał: A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata (Mt 28, 20) i (...) na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą (Mt 16, 18), czy też w jeszcze innych słowach: Ja zaś będę prosił Ojca, a innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze (J 14, 16). Słowa te 1 Por. H. Seweryniak, Eklezjologia listów pasterskich arcybiskupa Juliana Antoniego Nowowiejskiego. W: Arcybiskup Antoni Julian, dz. cyt., s A. J. Nowowiejski, List pasterski na Post Wielki 1912 r., MPP 7 (1912) nr 2, s Por. tamże, s. 38. Por. także, H. Seweryniak, Kościół w listach pasterskich Sługi Bożego Abpa A. J. Nowowiejskiego, Światło Narodów 19 (1999) nr 2, s

3 50 Ks. Roman M osakowski budzą ufność, że pomimo trudności i prześladowań, Kościół będzie trwał niezmienny. Są jednak sprawy, w których - zdaniem Arcybiskupa - Kościół może być zmienny. I tak, w sprawach obrzędów, postów czy świąt może zmieniać prawa dla dobra wiernych. W Kościele ciągle też trzeba odwieczne prawdy wyrażać w nowych słowach i określeniach przystosowanych do potrzeb czasu. I nie może być inaczej, gdyż Kościół do wszystkich narodów zwraca się z jedną i tą samą wiarą, Ewangelią, prawami i sakramentami. Pomaga mu w tym niezależność, bo tylko będąc wolnym i niezależnym od państwa może żyć i nieść życie wszystkim4. Przeciwnicy Kościoła, jak zauważył Arcybiskup, pilnie wyszukują w jego historii różne plamy i akcentują je, aby Kościół sprowadzić do poziomu innych czysto ludzkich instytucji. A przecież te bolesne dla Kościoła grzechy jego sług i ciągła żywotność Kościoła jeszcze bardziej potwierdzają jego Boski, wewnętrzny pierwiastek. Prawdą jest, że w Kościele pierwiastek ludzki zajmuje dużo miejsca i jest on wystawiony na wszelkie pokusy i niedoskonałości. Stąd też zagrożenia istniejące w świecie mają również swój oddźwięk w Kościele. Jednakże nie zagrożą one Boskiemu, nadprzyrodzonemu charakterowi Kościoła, dzięki któremu odnosi on zwycięstwo i jest szkołą nadprzyrodzonej świętości 5. Chrześcijanie z podziwem patrzą na Kościół - dzieło Chrystusa, które wprawdzie nie jest ze świata, ale jest dla świata i dla szczęścia doczesnego i wiecznego ludzi. Stąd też Arcybiskup podkreślał, że bycie członkiem Kościoła to wielkie wyróżnienie i zaszczyt, który powinien skłaniać do wdzięczności i do modlitwy za Kościół, bowiem Kościół, jak pisał, to: Dzieło Boże, więc je kochać, ja k Boga samego powinniśmy. Dzieło Boże, więc o nie się modlić, ja k o szczęście nasze powinniśmy. Dzieło Boże, więc go bronić myślą, mową i uczynkiem powinniśmy. Dzieło Boże, więc je pomnażać, my dzieci Boże powinniśmy 6. W orędziu na Wielki Post 1927 roku7, poświęconym bractwom i stowarzyszeniom katolickim biskup płocki nauczał, że Kościół nie jest tylko Chrystusowy, ale również nasz, wiernych. Wierni mają obowiązek czuć się odpowiedzialnymi za istnienie i rozwój Kościoła. Troska wiernych o dobro Kościoła jest ważna i potrzebna, bo od niej zależy ich zbawienie i życie wieczne. Tej trosce sam bł. Antoni Julian dawał wyraz przez całe swe życie kapłańskie i pasterską posługę. Ksiądz Władysław Mąkowski pisząc o 25-4 Por. A. J. Nowowiejski, List pasterski na Post Wielki 1912 r., MPP 7 (1912) nr 2, s Tamże, s Tamże. 7 A. J. Nowowiejski, Orędzie Biskupa płockiego w sprawie Bractw i Stowarzyszeń katolickich, MPP 22 (1927) nr 2, s

4 M iłość Kościoła i jedność z Ojcem Św iętym 51 leciu pracy biskupiej pasterza diecezji płockiej8, podkreślał troskę Jubilata 0 duchowe dobro Kościoła. Świadczyły o tym liczne przedsięwzięcia i plany, których było tyle, jak gdyby Arcybiskup miał żyć jeszcze tysiąc laf9, a przy tym jego ogromne zaangażowanie jakby,już jutro zdawać musiał sprawę przed sądem Bożym 10. Biskup płocki wzywał swoich wiernych, aby nie patrzyli obojętnie na przeróżne ataki i odrzucanie nauki Kościoła. Przy Kościele należy trwać 1 bronić go, bo w nim znajduje się źródło życia wiecznego. W obronie Kościoła wierni winni się łączyć i wspólnie odpierać ataki wrogów wiary. W szczególny sposób powinni to czynić zwłaszcza ci wierni, którzy są świadomi zagrożeń i w których sercach płonie ogień żarliwej miłości do Kościoła. W Kościele tak już od wieków było i jest, że są w nim ci, którzy pełnią minimum swoich chrześcijańskich obowiązków oraz ci, którzy pragną aktywniej uczestniczyć w jego życiu. To oni od wieków jednoczą się i działają dla chwały Bożej, dla miłości bliźniego 11. W liście pasterskim na Wielki Post 1910 roku12 Arcybiskup przypomniał wiernym, że nauka Kościoła nie jest wymysłem wiernych, lecz ma swe źródło w Bogu. Kościół zaś pod przewodnictwem następcy św. Piotra tę naukę zachowuje i stoi na straży jej prawowierności, stąd też ze strony katolików tej nauce należy się jak największa cześć i szacunek. Wierni zaś według tej nauki powinni układać swoje życie i być wdzięczni Bogu, który przez Kościół wskazuje, w co należy wierzyć i jak żyć. Z wdzięczności powinna wypływać ich gotowość do obrony nauki Kościoła i wspieranie przeróżnej jego działalności. Każdy katolik powinien wziąć to sobie do serca, że chwała, tryumfy i radości Kościoła katolickiego są jego chwałą, a smutki i cierpienia są jego cierpieniami 13. Troska o Kościół Obok troski o duchowe dobro, w eklezjalnym wymiarze życia duchowego bł. arcybiskupa Antoniego Juliana dostrzegamy także głęboką troskę 0 sprawy materialne Kościoła. W liście na Wielki Post 1929 roku14 zachęcał on do odbudowy tego wszystkiego, co zostało zniszczone w czasie zaborów 1 wojen. Nieprzyjaciel uczynił wiele spustoszenia - zagrabił posiadłości i do 8 W. Mąkowski, Ćwierć wieku pracy biskupiej ( ) abpa A. Nowowiejskiego - biskupa płockiego, MPP 28 (1933) nr 6, s Tamże, s Tamże. 11 A. J. Nowowiejski, Orędzie Biskupa płockiego w sprawie Bractw i Stowarzyszeń Katolickich, MPP 22 (1927) nr 2, s A. J. Nowowiejski, List pasterski na Post Wielki 1910 r., MPP 5 (1910) nr 2, s Tamże, s A. J. Nowowiejski, Biskup płocki do Katolików Diecezji Płockiej, MPP 24 (1929) nr 2, s

5 52 Ks. Roman M osakowski bra przeznaczone na utrzymanie Kościoła, przeprowadził kasatę klasztorów, zlikwidował szpitale i ochronki. Jakby tych nieszczęść było mało, to jeszcze w niepodległej Ojczyźnie pojawili się nowi wrogowie Kościoła, którzy chcą wprowadzić małżeństwa cywilne, rozwody, ze szkół usiłują usunąć nauczanie religii i skłaniają się ku niedowiarstwu i sektom. Dlatego też w tej nowej, trudnej sytuacji, chrześcijanie muszą dzielnie stanąć u boku swych proboszczów i swego biskupa do odbudowy Kościoła, trzymając w jednej ręce miecz do obrony przed wrogiem, a w drugiej kielnię do dźwigania tego, co legło w ruinę.15 Symbolika miecza i kielni to wezwanie do obrony prawd wiary i troski o materialne dobra Kościoła. Podjęcie tych wyzwań było podyktowane miłością do Chrystusowego Kościoła. Arcybiskup podkreślał, że troska wiernych o sprawy wiary i dobro K o ścioła ma się też wyrażać w ich zaangażowaniu w sprawy społeczne. To roztropne zaangażowanie przynagla między innymi do wzięcia udziału w wyborach parlamentarnych. W wyborach tych katolik może poprzeć tylko tych, którzy będą bronić zasad wiary i moralności chrześcijańskiej. Poparcie innych kandydatów, deklarujących wprost walkę z Kościołem równałoby się z wysłaniem Judasza na powtórne pojmanie Chrystusa 16. Arcybiskup Nowowiejski uważał, że jako pasterz Kościoła ma nie tylko prawo, lecz i obowiązek przypomnieć wiernym o ich odpowiedzialności za Kościół i Ojczyznę. Pismo święte upomina biskupów słowami drugiego listu do Tymoteusza: głoś naukę, nastawaj w porę, nie w porę, (w razie potrzeby) wykaż błąd, poucz, podnieś na duchu z całą cierpliwością, ilekroć nauczasz (2Tm 4, 2). Z tego też względu Kościół przez codzienne nauczanie wskazuje drogę wiodącą do zbawienia, a w tym nauczaniu szczególne miejsce zajmują biskupi17. Wierny tym zasadom, pierwszy Nauczyciel diecezji wskazywał swoim diecezjanom ich zaniedbania i słabości. I tak, w orędziu pasterskim na Wielki Post 1921 roku18, Arcybiskup napiętnował dwie główne choroby, które niszczą miłość do Kościoła. Są nimi: słaba i martwa wiara oraz zaniedbywanie obowiązków względem Kościoła katolickiego 19. Błogosławiony arcybiskup A ntoni Julian przypominał, że Kościołowi jako najlepszej matce, Bóg polecił opiekę nad zbawieniem ludzkości, a nas za spraw ą szczególnej łaski, uczynił dziećmi tego Kościoła. N iestety, nie cenimy sobie wystarczająco tego szczęścia, że w Kościele dostępujemy zaszczytu synostwa samego Boga i zbyt łatwo zapominamy o upo- 15 Por. tamże, s A. J. Nowowiejski, Biskup płocki do ukochanych Diecezjan swoich, MPP 25 (1930) nr 11, s Por. tamże. 18 A. J. Nowowiejski, Orędzie Arcypasterskie na Wielki Post 1921 r., MPP 16 (1921) nr 1, s Tamże, s. 4.

6 M iłość Kościoła i jedność z Ojcem Św iętym 53 mnieniu św. Cypriana, że nikt nie może mieć Boga za Ojca, kto nie ma Kościoła za m atkę 20. Wielu katolików idzie jeszcze dalej i odmawia Kościołowi należnej czci i posłuszeństwa, a za podmuchem kłamstwa, jak trzcina przechylają się na stronę nieprzyjaciół Kościoła. Dlatego też pasterz diecezji wzywał swoje dzieci do rachunku sumienia z obowiązków wypływających z miłości do Kościoła. Ten rachunek i przebłaganie Boga za grzechy mają stać się źródłem nowych sił, gdy nadejdzie ogniowa próba naszego przywiązania do Kościoła katolickiego 21. Do umiłowania Kościoła biskup płocki ciągle wzywał swoich diecezjan. Z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia kapłaństwa Arcybiskup został odznaczony wieloma tytułami. Od polskiego rządu otrzymał Krzyż Komandorski Odrodzenia Polski, od Wydziału Teologii Uniwersytetu Warszawskiego - doktorat honoris causa oraz tytuł honorowego członka Płockiego Towarzystwa Naukowego. Jubilat z właściwą sobie pokorą podkreślił, że te wszystkie tytuły i honory należą się Bogu samemu i Kościołowi, którym wszystko zawdzięcza. Prosił też wiernych, aby Kościół, który im dał biskupa szanowali i kochali. Ma się to wyrażać przez słuchanie Kościoła, kierowanie się Jego wskazówkami, zainteresowanie Jego sprawami i aktywne działanie w organizacjach katolickich pod przewodnictwem swoich duszpasterzy22. Jeszcze przed przyjęciem biskupstwa, miłość do Kościoła przynaglała księdza Nowowiejskiego do ukazania zagrożeń związanych z modernizmem23. Wskazywał on, że modernizm nie jest nurtem wypływającym z wiary katolickiej, lecz zasadniczo skierowany przeciwko niej. Kościołowi został powierzony depozyt wiary i on sprawuje nad nim pieczę. Bardziej trzeba wierzyć Kościołowi niż modernistycznym tezom. N auka, która występuje przeciwko wierze i ją podważa jest pseudonauką. Tylko ten, kto słucha Kościoła, nie zbłądzi. Drogę oświetla Pismo święte, spisane pod natchnieniem Ducha Świętego oraz tradycja kościelna. W każdym bądź razie bardziej należy wierzyć Bogu, niż wywodom nauki, która bez nadprzyrodzonego światła w sprawach wiary i moralności łatwo się może mylić24. Polemika z tezami modernizmu ukazuje jak bardzo ksiądz Nowowiejski kochał Kościół i dbał o czystość wiary, zwracając uwagę na wszystko, co mogłoby tej czystości zaszkodzić. Taka postawa charakteryzowała całe je go życie kapłańskie i pasterską posługę na mazowieckiej ziemi. Posługę tę zawsze pragnął sprawować kierując się miłością do Kościoła. 20 A. J. Nowowiejski, Orędzie Arcypasterskie na Wielki Post 1921 r., MPP 16 (1921) nr 1, s. 5. Por. także, H. Seweryniak, Kościół w listach pasterskich, art. cyt., s A. J. Nowowiejski, Orędzie Arcypasterskie na Wielki Post 1921 r., MPP 16 (1921) nr 1, s Por. A. J. Nowowiejski, Podziękowanie Najdostojniejszego Jubilata, MPP 26 (1931) nr 7, s A. J. Nowowiejski, Katolicyzm i modernizm, MPP 3 (1908) nr 3, s Por. tamże, s. 112.

7 54 Ks. Roman M osakowski Miłość ta przynaglała bł. Antoniego Juliana Nowowiejskiego do wielorakiej działalności naukowej i wiernego wypełniania pasterskich zadań. Ona była m otorem i siłą w podejmowaniu i realizowaniu przeróżnych inicjatyw związanych z budowaniem Chrystusowego Kościoła w diecezji płockiej. Pragnął on, aby w tym Kościele, w sercach wiernych, których Bóg powierzył jego opiece głosem Ojca świętego, także płonęła miłość. W trwaniu w jedności z Ojcem świętym, słuchaniu i wypełnianiu jego nauczania Pasterz Kościoła płockiego widział źródło siły. Jedność z Ojcem świętym Arcybiskup całą swoją pasterską posługę pragnął zawsze sprawować, trwając w jedności z Ojcem świętym. Po ustanowieniu przez Stolicę Apostolską biskupem płockim, w orędziu do diecezjan25 pisał, że jest posłany przez Ojca świętego, którego kochać, słuchać i z którym być w jedności uważa za największe szczęście. Ta jedność biskupa z Ojcem świętym upoważnia pasterza diecezji do nominowania i posyłania do wiernych swoich najbliższych współpracowników - kapłanów, pasterzy prawdziwie apostolskich 26. Tylko ta jedność daje prawo i przywilej czerpania światła wiary i nadprzyrodzonego życia z ogniska św. Piotra. Jedność z papieżem daje też przywilej, że pasterz diecezji oraz jego kapłani i wierni mogą zwać się katolikami27. Kościół miał wielu swoich Neronów, lecz ufność w stałą obecność Chrystusa w Kościele każe odważnie patrzeć w przyszłość. Biskup płocki lękającym się o przyszłość przypomniał słowa Chrystusa: A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata (Mt 28, 20). Kościół w pierwszych wiekach chrześcijaństwa trwał pod przewodem św. Piotra i obecnie trwa pod przewodem jego następców. Stoi na straży prawd wiary i tych prawd naucza przez biskupów w diecezjach. Pasterz diecezji płockiej w pierwszych słowach skierowanych do diecezjan wyraził życzenie: Obyśmy byli zawsze wierni temu Kościołowi i nauce jego! 28. Już w tym pierwszym orędziu arcybiskupa Antoniego Juliana widzimy głębokie rozumienie wierności Kościołowi i jego nauce oraz trwania w jedności z następcą św. Piotra. rcybiskup podkreślał, że szczególne, wyróżnione miejsce w Kościele zajmują prawowierni następcy św. Piotra. Piotr jest nieśmiertelny, bo ciągle żyje w swoich następcach. Gdy po śmierci papieża Benedykta XV wybrano jego następcę w osobie Piusa XI, Arcybiskup wzy- 25 A. J. Nowowiejski, Orędzie Jego Ekscelencji Biskupa płockiego do Diecezjan Płockich, MPP 4 (1909) nr 1, s Tamże, s Por. tamże. Por. także, H. Seweryniak, Kościół w listach pasterskich, art. cyt., s A. J. Nowowiejski, Orędzie Jego Ekscelencji Biskupa płockiego do Diecezjan Płockich, MPP 4 (1909) nr 1, s. 4.

8 M iłość Kościoła i jedność z Ojcem Św iętym 55 wał diecezjan do dziękczynienia Bogu za wybór nowego zastępcy Chrystusowego na ziemi 29. I podkreślił, że pewność tego, że św. Piotr żyje w swoich następcach ma dla katolików ogromne znaczenie, bowiem umacnia wiarę, jedność i budzi wdzięczność Bogu za dar Kościoła i Jego widzialnej Głowy w osobie każdego papieża. W dniu koronacji Ojca świętego Piusa XII, biskup płocki pisał do swoich kapłanów i wiernych o papieżu jako widzialnym zastępcy Jezusa na ziemi30. Kościół - Mistyczne Ciało Chrystusa, potrzebuje widzialnej głowy w osobie Ojca świętego. Do każdego papieża odnoszą się słowa Jezusa skierowane do św. Piotra: Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr (czyli Skała), i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie (Mt 16, 18-19) oraz (...) ale Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara. Ty ze swej strony utwierdzaj twoich braci (Łk 22, 32). Arcybiskup Nowowiejski dodaje jeszcze inne słowa Chrystusa: A gdy spożywali śniadanie, rzekł Jezus do Szymona Piotra: Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci? Odpowiedział Mu: Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego: Paś baranki moje! (J 21, 15) Tymi słowami Jezus i dziś przez wybór kardynałów oddaje klucze władzy nad swoją owczarnią każdemu następcy św. Piotra31. Cytując fragmenty Pisma świętego odnoszące się do św. Piotra i podkreślające jego rolę w Kościele, arcybiskup Antoni Julian umacniał wśród wiernych szacunek, cześć do Ojca świętego i trwanie z nim w jedności. Dlatego też nauczał, że papież i katolicy tworzą razem Kościół, cudowny organizm, w którym papież jest widzialną głową a katolicy są członkami tego ciała. W tym organizmie ważna jest rola papieża, bo dzięki niemu wierni otrzymują od Chrystusa życiodajne soki i mogą się nazywać katolikami. W ręce papieża Chrystus złożył klucze Swego Królestwa, gdzie znajduje się skarb życia wiecznego i zmartwychwstania. Trwając przy Chrystusie i papieżu katolicy mogą być pewni, że nie zbłądzą w sprawach wiary i moralności. Jedność z papieżem ma ogromną wartość i znaczenie, gdyż nie ma Kościoła tam, gdzie nie ma papieża. Kto odrzuca rolę papieża w Kościele, ten nie może być katolikiem. Arcybiskup Nowowiejski podkreślając ogromną rolę i znaczenie papieża w Kościele zaznacza, że każdy papież, mimo że ma przywilej nieomylności w rzeczach wiary i moralności, to jest człowiekiem podobnym nam i potrzeba mu modlitewnego wsparcia wiernych. Każdy papież pomny na słowa Apostołów do Chrystusa: Mistrzu, Mistrzu, giniemy (Łk 8, 24) 29 A. J. Nowowiejski, Orędzie biskupie z okazji wyboru nowego papieża, MPP 17 (1922) nr 2, s Por. A. J. Nowowiejski, List pasterski na dzień koronacji Ojca św. Piusa XII, MPP 34 (1939) nr 3, s Por. tamże, s Por. także, H. Seweryniak, Kościół w listach pasterskich, art. cyt., s

9 56 Ks. Roman M osakowski nie przestanie powtarzać: Panie, zachowaj nas, bo fale na nas uderzają! 32. Wtedy Kościół będzie cieszył się Bożą opieką i będzie mógł pracować na Bożą chwałę i dla dobra ludzi. W imię troski o Kościół, papieża powinni wspierać swoimi modlitwami wierni, gdyż Kościół z Papieżem! Chrystus z Papieżem i Kościołem! M y z Papieżem, a więc i z Chrystusem! 33. Arcybiskup wskazywał, że w rękach każdego następcy św. Piotra spoczywa najwyższa władza w Kościele, mająca swe źródło w Bogu. Wierni, którzy stanowią Kościół - społeczność z ludzi złożoną 34, gromadzą się koło widzialnej i nieomylnej Głowy Kościoła, z którą trwają w jedności. W tej jedności trwają przez wyznawanie tej samej wiary, przez posłuszeństwo swoim pasterzom, pozostającym w łączności z Najwyższym Pasterzem oraz przez uczestnictwo w tych samych sakramentach. Tej jedności domaga się odpowiedź wiernych na złożoną przez Chrystusa w ręce pasterzy potrójną władzę: nauczania, rządzenia i uświęcania35. Wierni na tyle stanowią K o ściół, na ile są zjednoczeni z jego widzialną Głową. Widzialny Kościół jest zarazem nadprzyrodzony, gdyż Bóg go ustanowił i dał moc do wierzenia, w to wszystko, czego Kościół naucza. Nadprzyrodzoność Kościoła pochodzi również stąd, że prowadzi on do podobania się Bogu już za życia ziemskiego i osiągnięcia wieczności po jego zakończeniu36. N a początku pierwszej, po biskupiej nominacji, konferencji księży dziekanów37 pasterz Kościoła płockiego wyraził swoją radość podkreślając, że Kościół Boży wiele znaczenia przydawał takim zgromadzeniom duchowieństwa, gdyż stąd zawsze spływały nań wielkie dobrodziejstwa 38. Podobnie jak Ojciec święty, który spotyka się z biskupami, aby z nimi dzielić się sprawami Kościoła, tak też i biskup spotyka się ze swoimi kapłanami, aby dyskutować z nimi o dobru diecezji. W słowach tych brzmi podkreślenie wartości kolegialności biskupów z papieżem i kapłanów ze swoim biskupem. W tej kolegialności arcybiskup Antoni Julian widział siłę i moc płynącą z faktu, że biskupi udają się do Rzymu, aby umocnić jedność, zaczerpnąć ze źródła prawdy i wysłuchać rad oraz wskazówek. Ta siła ma swe źródło w trwaniu kapłanów przy swoim biskupie i w jedności z Ojcem świętym, aby troszczyć się o Bożą prawdę w diecezji A. J. Nowowiejski, Orędzie biskupie z okazji wyboru nowego papieża, MPP 17 (1922) nr 2, s Tamże, s A. J. Nowowiejski, List pasterski na Post Wielki 1912 r., MPP 7 (1912) nr 2, s Por. tamże, s Por. tamże, s Konferencja Dziekańska odbyła się w Płocku dnia 4 listopada 1909 r., MPP 4 (1909) nr 11, s Tamże. 39 Por. tamże.

10 M iłość Kościoła i jedność z Ojcem Świętym 57 W liście nawiązującym do orzeczeń soboru efeskiego40 Arcybiskup pisał, że już od początku chrześcijaństwa, w sytuacjach zagrożenia wiary, zwracano się do papieża - następcy św. Piotra, aby on wskazywał prawdę wśród rodzących się błędów. Chrześcijanie patrzyli na Rzym i u nieomylnego nauczyciela i przewodnika szukali wsparcia i prawdy. Siła i nadzieja chrześcijan tkwi w kroczeniu za św. Piotrem, który ciągle żyje w swoich następcach, a gdzie Piotr, tam Kościół prawdziwy Chrystusowy 41. Jednocząca siła posługi biskupiej W liście na 25-lecie posługi biskupiej42 Arcybiskup pisał, że podobnie jak papież, który jest gwarantem jedności wiary w całym Kościele, tak też tym gwarantem jedności w diecezji jest biskup. W początkach chrześcijaństwa biskupi byli nazywani pasterzami, ojcami, starszymi i następcami apostołów. Każda diecezja z woli Boga ma swojego pasterza, przez którego w jedności myśli i woli, trwa w łączności z samym Chrystusem. Trwanie to ma się wyrażać w tym, aby radość, życie i modlitwa Chrystusa były radością, życiem i modlitwą diecezji43. Biskup, trwając w nauczaniu w jedności z papieżem, uczestniczy w jego nieomylności w sprawach wiary i obyczajów. Do św. Piotra Jezus skierował słowa zapowiadające czas próby dla Apostołów i wzywające go do utwierdzania braci w wierze: Szymonie, Szymonie, oto szatan domagał się, żeby was przesiać jak pszenicę; ale Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara. Ty ze swej strony utwierdzaj twoich braci (Łk 22, 31-32). Wagę roli biskupa w diecezji, trwającego w jedności z papieżem podkreśla fakt, że od najdawniejszych czasów dzień ogłoszenia biskupa pasterzem diecezji nazywano dniem narodzin na apostolstwo 44. Dzień ten był wielkim świętem w diecezji, w którym wierni z kapłanami gromadzili się na wspólną modlitwę. Była ona wyrazem czci i miłości wiernych do swojego biskupa. Arcybiskup wyraża wdzięczność diecezjanom, że w jego misji nauczania, uświęcania i rządzenia diecezją towarzyszą mu modlitwą oraz trwają przy swoich kapłanach, którzy w jego imieniu przekazują naukę Chrystusa. Pasterz diecezji płockiej wskazywał, że w urzędowych dokum entach stosuje słowa: z Bożego zmiłowania i Stolicy Apostolskiej łaski 45. Wyrażają one prawdę, że biskupa na następcę Apostołów w diecezji, w swoim miło 40 A. J. Nowowiejski, List pasterski w sprawie orzeczeń soboru efeskiego, MPP 27 (1932) nr 3, s Tamże, s A. J. Nowowiejski, List na 25 - lecie posługi biskupiej, MPP 28 (1933) nr 6, s Por. tamże, s Tamże. 45 Tamże.

11 58 Ks. Roman M osakowski sierdziu powołuje Bóg przez wolę papieża, następcy św. Piotra. Stąd też każde spotkanie z Ojcem świętym i wizyta w Rzymie były dla Arcybiskupa wielkim przeżyciem i świętem. W liście46, w którym biskup płocki relacjonuje swoją wizytę ad limina Apostolorum w 1910 roku, dostrzegamy jego wielką radość, płynącą ze spotkania z Ojcem świętym Piusem X. W słowach wypowiedzianych do papieża, pasterz Kościoła płockiego podkreśla przywiązanie, wierność i miłość swoich diecezjan do Stolicy Apostolskiej i osoby Ojca świętego47. Przez opublikowany list ojciec diecezji pragnął podzielić się z kapłanami i z diecezjanami przeżyciami ze spotkań z papieżem Piusem X, by wzmocnić z nim swą jedność48. Wyraz wielkiego i głębokiego przywiązania, czci i szacunku do osoby Ojca świętego okazał biskup płocki w liście do Piusa XI49, tuż po jego wyborze na Stolicę Piotrową. Przedtem Arcybiskup wysłał depeszę gratulacyjną, jednakże kierując się potrzebą serca - jak zaznaczył - chciał przesłać na ręce Ojca świętego słowa zapewniające o trwaniu przy nim i wspieraniu go modlitwami w pełnieniu urzędu Najwyższego Pasterza w Kościele. Z a pewnił także papieża Piusa XI o życzliwości całej diecezji, a o trwaniu w jedności i miłości pasterza diecezji płockiej w szczególności50. Po wizycie ad limina Apostolorum w 1923 roku, arcybiskup Nowowiejski dzielił się z kapłanami i wiernymi radością, płynącą z modlitwy u stóp grobów świętych Piotra i Pawła51. Dużo radości i zadowolenia czerpał pasterz diecezji ze spotkania z Ojcem świętym Piusem XI, którego słowa były dla niego źródłem siły, jedności, dobra i błogosławieństwa. Ze słów A r cybiskupa dowiadujemy się po raz kolejny o roli papieża w Kościele. On jest w Kościele potęgą, która utrzymuje życie i ład w społeczności katolików. On mocą Ducha Świętego prowadzi Kościół ku celom ostatecznym - ku zbawieniu i życiu wiecznemu. Papież w całym Kościele uczy, rządzi i sprawuje liturgię przez biskupów i kapłanów. Pośród przeróżnych nauk, poglądów i kierunków ludzkiej myśli on stoi na straży prawdy nadprzyrodzonej. Stąd tez wierni od lat najmłodszych aż po jesień życia tę prawdę poznają, zgłębiają i według niej życie swe układają, aby cieszyć się ładem i pokojem w codziennym życiu52. Trwanie u boku, w łączności i jedności z Najwyższym Pasterzem daje siłę do walki o dobro i prawdę w świecie, który pogrąża się w grzechu i nie 46 A. J. Nowowiejski, Relacja z wizyty ad limina Apostolorum w 1910 r., MPP 5 (1910) nr 5, s Por. tamże, s Por. tamże, s A. J. Nowowiejski, List J. Ekscelencji do Ojca św., MPP 17 (1922) nr 2, s Por. tamże, s A. J. Nowowiejski, Biskup płocki do Szanownych Kapłanów i Najmilszych Wiernych diecezji, MPP 18 (1923) nr 6, s Por. tamże, s. 97.

12 M iłość Kościoła i jedność z Ojcem Świętym 59 nawiści dobra. Ludzie znękani wojną, niemocą szukają lekarstwa u stóp Nam iestnika Chrystusowego, gdzie dobro i prawda triumfują. Wyrazem tego triumfu są liczne beatyfikacje. Arcybiskup osobiście uczestniczył w beatyfikacji Teresy od Dzieciątka Jezus i podkreślił, że święci i błogosławieni są dowodem zwycięstwa cnoty i łaski Bożej w życiu człowieka53. W czasie dwóch prywatnych audiencji papież Pius XI zapewniał pasterza Kościoła płockiego o pamięci i prosił o przekazanie apostolskiego błogosławieństwa dla całej diecezji. Arcybiskup zaś ze swej strony przekazał wyrazy czci, miłości, wierności i trwania w jedności z Ojcem chrześcijaństwa54. W liście55, wyrażającym radość z nominacji ks. Leona Wetmańskiego56 na biskupa pomocniczego diecezji płockiej arcybiskup Nowowiejski podkreślił, że siła każdego biskupa tkwi w zjednoczeniu z papieżem i w opieraniu swojej działalności na papieskim nauczaniu. W Kościele katolickim władza duchowa biskupów pochodzi od Chrystusa i jest im udzielana przez posługę papieża57. W liście zaś z okazji pięćdziesięciolecia kapłaństwa papieża Piusa X I58, Arcybiskup nazywa wiernych duchowymi dziećmi Ojca świętego i zachęca, aby wszyscy wzięli udział w świętowaniu jubileuszu swego Ojca. To święto 53 Por. tamże, s Por. tamże. 55 A. J. Nowowiejski, Biskup płocki czcigodnym braciom kapłanom i najmilszym wiernym diecezji płockiej pozdrowienia w Jezusie Chrystusie Panu Naszym, MPP 23 (1928) nr 3, s L. Wetmański urodził się 10 kwietnia 1886 r. w Żurominie. Uczył się w szkole gminnej, a następnie w Seminarium Nauczycielskim w Wymyślinie - Skępem, skąd został usuniety w 1905 r. za czynny udział w strajku szkolnym. W 1906 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Płocku. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk bpa A. J. Nowowiejskiego w 1912 r. i został skierowany na dalsze studia do Akademii Duchownej w Petersburgu. Po powrocie do Polski w 1918 r. otrzymał nominację na ojca duchownego i profesora ascetyki i mistyki w Seminarium Płockim. Papież Pius XI w 1927 r. mianował go biskupem, ustanawiając sufraganem płockim. Gorliwie oddawał się obowiązkom wikariusza generalnego, pracy charytatywnej, rekolekcyjnej i misyjnej. Dostrzegając nieprzeciętną osobowość i duchowość bpa Wetmańskiego, Episkopat Polski powierzył mu stanowisko Dyrektora Krajowego Unii Apostolskiej Kapłanów. W czasie II wojny światowej został dnia 28 lutego 1940 r. wraz z abpem Nowowiejskim internowany i osadzony w Słupnie pod Płockiem. W marcu 1941 r. zostaje przewieziony wraz z Arcybiskupem i innymi księżmi do obozu śmierci w Działdowie. Tam przeżył próbę wiary, w czasie której oprawcy zmuszali go do oplucia i podeptania krzyża. Odmowę uczynienia tego przepłacił dotkliwym pobiciem. Biskup Wetmański zginął śmiercią męczeńską w czasie likwidowania pozostałych przy życiu więźniów po epidemii tyfusu w lipcu i sierpniu 1941 r. 57 Por. A. J. Nowowiejski, Biskup płocki czcigodnym braciom kapłanom i najmilszym wiernym diecezji płockiej pozdrowienia w Jezusie Chrystusie Panu Naszym, MPP 23 (1928) nr 3, s. 73. Por. także, H. Seweryniak, Kościół w listach pasterskich, art. cyt., s A. J. Nowowiejski, List z okazji 50 - lecia kapłaństwa Ojca Św. Piusa XI, MPP 24 (1929) nr 2, s. 37.

13 60 Ks. Roman M osakowski wanie miało być okazaniem wobec całego świata przywiązania i miłości całej diecezji płockiej do osoby Ojca świętego. Kościół katolicki stanowi Chrystusową rodzinę, w której radości dzieci są radościami Ojca, wesele zaś Ojca - weselem dzieci 59. Arcybiskup Nowowiejski zapowiadając swoim diecezjanom Rok Pański 1925 jako rok jubileuszowy60 wyraził pragnienie stanięcia przed Ojcem świętym razem ze swoimi diecezjanami, by zapewnić go o trwaniu w jedności i wierze oraz przywiązaniu i miłości do Stolicy Apostolskiej 61. Obecność pasterza ze swoimi wiernymi w Rzymie, w czasie jubileuszu miała być wyrazem trwania diecezji płockiej w wierze katolickiej i w jedności z Ojcem świętym - następcą św. Piotra. Pasterz Kościoła płockiego podkreślał ogrom duchowych dobrodziejstw jubileuszowego czasu. Podobnie jak w Starym Testamencie w roku jubileuszowym odzyskiwano wolność, utracone majątki i darowano długi tak też w Nowym Testamencie w błogosławionym czasie jubileuszu uzyskuje się wyzwolenie z niewoli grzechu i odzyskuje utracone przez grzech dziedzictwo Królestwa niebieskiego. Arcybiskup wyraził pragnienie udania się do grobów świętych Piotra i Pawła z jak najliczniejszą grupą diecezjan, aby wspólnie - pasterz i jego owczarnia - mogli trwać na modlitwie i uzyskać Boże zmiłowanie dla siebie i całej diecezji62. Widzimy tu jak bardzo arcybiskup Antoni Julian cenił sobie pielgrzymowanie ze swoimi diecezjanami do stolicy chrześcijaństwa i trwania u boku Ojca świętego na wspólnej m o dlitwie; trwanie to było wyrazem jedności i źródłem potrzebnych łask dla chrześcijańskiego życia. W podobnym tonie brzmią również słowa Arcybiskupa po pielgrzymce jubileuszowej do Rzymu63. W roku jubileuszowym Rzym stał się celem pielgrzymek katolików z całego świata. W śród nich nie mogło zabraknąć Polaków przywiązanych wiarą i miłością do następcy św. Piotra. U niego wierni szukają słów prawdy, otuchy i błogosławieństwa na dalsze lata życia. Biskup płocki był pełen podziwu dla Piusa XI, który dużo czasu do południa i wieczorem każdego dnia poświęcał pielgrzymom modląc się z nimi, spotykając i przemawiając do nich. Do wszystkich papież kierował słowa pełne dobroci, a szczególnie do Polaków, wśród których przebywał jako nuncjusz apostolski przed wyborem na Stolicę Piotrową Tamże. 60 A. J. Nowowiejski, Biskup płocki do swoich diecezjan, MPP 19 (1924) nr 12, s Tamże, s Por. tamże. 63 A. J. Nowowiejski, List po pielgrzymce jubileuszowej do Rzymu, MPP 20 (1925) nr 6, s Por. tamże, s

14 M iłość Kościoła i jedność z Ojcem Świętym 61 Te szczególne oznaki pamięci i miłości papieża do Polaków są zobowiązaniem do lepszego życia i zachowywania nauki Kościoła. Trzeba więc - podkreślał Arcybiskup - zgłębiać wiarę przez naukę katechizmu, lekturę katolickich pism i trwać w jedności ze swoim biskupem i kapłanami, tak jak oni trwają w jedności z papieżem65. Łączność biskupa płockiego ze Stolicą Apostolską wyrażała się też w szczerych odpowiedziach i działaniach związanych z apelami Ojca świętego. Tak było między innymi w 1909 roku po trzęsieniu ziemi, które dotknęło Sycylię i Kalabrię. Arcybiskup Antoni Julian w słowach skierowanych do swoich kapłanów prosił o przeprowadzenie zbiórki ofiar, aby móc pośpieszyć z pomocą poszkodowanym. Świadom był tego, że diecezjanie sami przeżywają niedostatek i biedę, ale był przekonany, że biedna dłoń nasza, skoro ją owionie miłosierdzia cieplik, jest niewyczerpana 66. W dniu kanonizacji bł. Klemensa Marii Hofbauera 20 maja 1909 roku, pasterz Kościoła płockiego wzywał, aby w kościołach diecezji kapłani wygłosili odpowiednie kazania o kanonizowanym i odśpiewano Te Deum ja ko wyraz wdzięczności za nowego kanonizowanego i trwania w jedności z Ojcem świętym67. N atom iast w apelu do kapłanów i diecezjan68, w związku z ponowną koronacją obrazu M atki Boskiej Częstochowskiej koronami papieskimi w dniu 22 m aja 1910 roku, po skradzeniu wcześniejszych koron, Arcybiskup prosił o duchową łączność całej diecezji z Jasną Górą. Ta wspólna modlitwa miała być też wyrazem wdzięczności za korony papieskie i trwania w jedności z Ojcem świętym oraz przywiązania do Stolicy Świętej, gdyż tam moc i prawda - gdzie Chrystus - gdzie Piotr - gdzie Pius! 69. Każde ważne wydarzenie w życiu Kościoła powszechnego i partykularnego było dla pasterza diecezji płockiej okazją podkreślenia wartości trwania w jedności z Ojcem świętym i czerpania z tej jedności duchowych sił. Przywiązanie biskupa płockiego do osoby Ojca świętego i do Stolicy Apostolskiej było tak silne, że w jednym z artykułów70 mocno podkreślał wartość studiów teologicznych w Rzymie. Najpierw wskazał, że uczelnie rzymskie mają wielu profesorów, którzy posiadają wiedzę i pedagogiczną zdolność jej przekazywania. Łączenie tych dwu cech przynosi dobre owoce. Księża z różnych stron świata, studiujący w Rzymie mogą lepiej odczuć i zrozumieć powszechność Kościoła oraz wzrastać w solidarności duchowej Por. tamże, s A. J. Nowowiejski, Biskup płocki Wielebnemu Duchowieństwu Parafialnemu pozdrowienie w Panu, MPP 4 (1909) nr 1, s Por. A. J. Nowowiejski, Rozporządzenia diecezjalne, MPP 4 (1909) nr 3, s A. J. Nowowiejski, Apel do kapłanów i diecezjan, MPP 5 (1910) nr 5, s Tamże, s A. J. Nowowiejski, Dodatnie strony kształcenia teologicznego w Rzymie, MPP 4 (1909) nr 11, s Tamże, s. 293.

15 62 Ks. Roman M osakowski z kapłanami z innych krajów. Codzienne przebywanie blisko miejsc uświęconych życiem świętych i błogosławionych daje możliwość wzrostu w wierze. Od św. Alojzego Gonzagi można uczyć się czystości serca, św. Filip Nereusz wzywa do apostolskiej gorliwości, a św. Ignacy Loyola daje wzór męstwa do boju za wiarę 12. Bliskość Stolicy Świętej i grobu Apostoła św. Piotra wyrabia przywiązanie, jedność i jak najszlachetniejsze uczucia do Ojca świętego, podkreślił pasterz diecezji płockiej73. W sercu bł. Antoniego Juliana uczucia przywiązania i jedności z Ojcem świętym były tak silne, że nawet wyniesienie do godności arcybiskupa było dla niego okazją, aby swoich kapłanów prosić o jeszcze serdeczniejszą m o dlitwę za Ojca świętego Piusa X I74. Wyrazem wdzięczności za tę godność miała być jeszcze żarliwsza praca wszystkich księży diecezji płockiej, których nazywa swoją koroną, radością i dziedzictwem. Arcybiskupi tytuł to, według niego, zasługa całego duchowieństwa diecezji, bo wspólnie wszyscy pracują na niwie Bożej 15. Pasterz diecezji gorąco pragnął, aby z trwania w jedności z Ojcem świętym wypływała jedność wiernych ze swoim biskupem i jedność biskupa ze swoimi wiernymi. Dał temu wyraz w podziękowaniu za życzenia, modlitwy i wszelkie oznaki życzliwości z okazji swojego jubileuszu pięćdziesięciolecia kapłaństwa. Ta jedność pom aga wszystkim w wypełnianiu życiowych zadań i obowiązków. Wierni wypełniając swoje życiowe zadania nie powinni zapominać o potrzebie angażowania się w życie Kościoła, przez udział w organizacjach katolickich76. Świadkowie życia i działalności arcybiskupa Nowowiejskiego podkreślają jego trwanie w jedności i posłuszeństwie papieżowi, następcy św. Piotra. W swoim życiu kierował się zasadą: Roma locuta, causa finita77. Obficie czerpał z nauczania papieskiego - z encyklik, z listów i z wszelkich wskazań wychodzących ze Stolicy Apostolskiej. Wszystko to było dla niego regułą i główną nicią pasterskiej działalności. Taka postawa z kolei zjednała mu autorytet, szacunek i m iano męża prawdziwie kościelnego 78. Błogosławiony arcybiskup Nowowiejski w swojej posłudze pasterskiej na ziemi mazowieckiej trwał w jedności z Ojcem świętym, wsłuchiwał się w głos płynący z Rzymu, z entuzjazmem przyjmował papieskie nauczanie 72 Tamże. 73 Tamże. 74 A. J. Nowowiejski, Do Kochanego Duchowieństwa Diecezji Płockiej, MPP 25 (1930) nr 12, s Por. tamże. 76 A. J. Nowowiejski, Podziękowanie Najdostojniejszego Jubilata, MPP 26 (1931) nr 7, s W. Mąkowski, Ćwierć wieku pracy biskupiej ( ) abpa A. Nowowiejskiego, biskupa płockiego, MPP 27 (1933) nr 6, s Tamże, s. 237.

16 M iłość Kościoła i jedność z Ojcem Świętym 63 i stał na jego straży w owczarni, do której powołał go Chrystus przez głos swojego widzialnego na ziemi zastępcy. Trwanie w jedności z Ojcem chrześcijaństwa uważał za największą radość, zaszczyt i wyróżnienie. W tej jedności widział źródło duchowych sił Kościoła i najpewniejszą drogę wierności samemu Bogu. Sommario L autore dimostra che l amore dell arcivescovo A. J. Nowowiejski verso la Chiesa e il Papa non si limitava alle sole dichiarazioni. Esso risultava dall educazione del giovane cattolico e seminarista in famiglia e nel Seminario. Questo amore è stato teologicamente motivato nell ecclesiologia pastorale di Nowowiejski. In effetti l Arcivescovo esigeva dai suoi diocesani la fedeltà alla Chiesa e al Pontefice Romano attraverso la realizzazione delle conseguenze sociali della fede e la cura dell unità della Chiesa. Infine, l Arcivescovo stesso fu testimone di tale amore nel campo di concentramento nazista a Działdowo.