W POLSCE. Łukasz Gołębiewski Paweł Waszczyk. Patronat medialny

Transkrypt

1 W Y D A W N I C T W A W POLSCE 2013 Łukasz Gołębiewski Paweł Waszczyk Patronat medialny

2 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 WYDAWNICTWA

3

4 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 WYDAWNICTWA Łukasz Gołębiewski Paweł Waszczyk Warszawa 2013

5 Copyright by Łukasz Gołębiewski, Paweł Waszczyk 2013 Copyright by Biblioteka Analiz Sp. z o.o., 2013 Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie lub reprodukcja jakiegokolwiek fragmentu tej książki wymaga pisemnej zgody wydawcy. Redakcja: Łukasz Gołębiewski Korekta: Joanna Ożóg Projekt okładki: Grzegorz Zychowicz Tatsu Opracowanie graficzne: Grzegorz Zychowicz Tatsu Łamanie: TYPO Druk i oprawa: OZGraf Olsztyńskie Zakłady Graficzne Wydrukowano na papierze Speed-E ISBN Wydanie I Warszawa 2013 Tom LXVI w serii Raporty Biblioteka Analiz Sp. z o.o Warszawa ul. Mazowiecka 6/8 pok. 416 tel./fax (+48 22) Firma jest członkiem Polskiej Izby Książki

6 Spis treści Najważniejsze wydarzenia na rynku wydawniczo - księgarskim w 2012 roku... 7 Rozdział pierwszy Główne trendy na rynku wydawniczym Rozdział drugi Prognozy dla rynku wydawniczego (współpraca: Bernard Jóźwiak) Rozdział trzeci Wydawniczy biznes na świecie w 2012 roku Rozdział czwarty Ranking wydawnictw Rozdział piąty Największe wydawnictwa książkowe w 2012 roku Wykaz tekstów źródłowych Oferta Biblioteki Analiz Indeks firm omawianych w książce

7

8 Rok 2012 na rynku księgarskim Styczeń Najważniejsze wydarzenia na rynku wydawniczo - księgarskim w 2012 roku Rok 2012 był Rokiem Janusza Korczaka. ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM W Przewodniku Bibliograficznym Biblioteki Narodowej odnotowano ponad 33,5 tys. tytułów książek wydanych w roku Polska Izba Książki oświadczyła, że ACTA jako instrument zgodny z prawem polskim oraz prawem UE, stanowiący pierwszy wyraz kompromisu w zakresie minimalnego standardu ochrony dochodzenia praw własności intelektualnej osiągniętego na arenie międzynarodowej, powinien zostać podpisany i ratyfikowany przez Polskę. MEN ogłosiło program stworzenia e-podręczników dla szkół od 2015 roku, jednak sposób ich wprowadzenia wywołał w następnych miesiącach liczne protesty i zastrzeżenia, a nawet doniesienie do prokuratury. Mikołaj Łoziński otrzymał nagrodę Paszport Polityki w kategorii literackiej za Książkę (Wydawnictwo Literackie). Nagrody Magazynu Literackiego KSIĄŻKI za Książki roku 2011 przyznano za: Małą maturę Janusza Majewskiego (Marginesy), Polę Negri Mariusza Kotowskiego (Prószyński Media), Wolność Jonathana Franzena (Sonia Draga), Ostatni krzyk Barbary Stanisławczyk (Rebis) oraz Polskę. Panoramy (Biały Kruk). Nagrodę za Wydarzenie Roku 2011 otrzymała Książnica Polska za tworzenie nowoczesnych standardów w księgarstwie, a wyróżnienie specjalne za odwagę i niezależność otrzymało wydawnictwo Biały Kruk. 7

9 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Tytuł Wydawca Roku 2011, przyznawany przez Bibliotekę Analiz, otrzymało Wydawnictwo Arkady za popularyzowanie polskiej kultury i sztuki. Nagrodami Notesu Wydawniczego uhonorowano Znak za publikację Andrzeja Franaszka Miłosz. Biografia oraz Jedność za kreowanie wartościowej merytorycznie i estetycznie oferty. Nabywcą praw wynikających z umów wydawniczych, praw autorskich i znaku towarowego zlikwidowanych Wydawnictw Naukowo-Technicznych została firma M-Partner Jarosław Perzyński, który jest również właścicielem księgarni internetowej Drops.pl. Podjęto decyzję o likwidacji Drukarni Naukowo-Technicznej w Warszawie. Zmarli: Krzysztof Gąsiorowski, poeta, eseista i krytyk literacki, związany przed laty z Orientacją Poetycką Hybrydy, Małgorzata Baranowska, poetka i znawczyni poezji, pisarka i eseistka, miłośniczka Warszawy oraz Anna Kanior-Knap, w przeszłości współwłaścicielka firm dystrybucyjnych MarKa i Akrybia. Luty Zmarła Wisława Szymborska. Państwowy Instytut Wydawniczy został postawiony w stan likwidacji, a jego likwidatorem został Rafał Skąpski, który od siedmiu lat był dyrektorem wydawnictwa. Biografia Jerzego Nowosielskiego Nietoperz w świątyni Krystyny Czerni (Znak) została wyróżniona nagrodą miesięcznika Nowe Książki. Podczas XI Poznańskich Spotkań Targowych Książka dla Dzieci i Młodzieży najważniejsze nagrody, czyli statuetki Pegazików, otrzymały: Iwona Chmielewska, autorka i ilustratorka oraz Krystyna Adamczak, właścicielka dwóch księgarni w Poznaniu nazwanych Z Bajki. Dyrektorem Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego została Anna Szemberg, przez wiele lat związana z Wydawnictwem Naukowym PWN 8

10 jako redaktor, menedżer i dyrektor wydawniczy. Zastąpiła Ryszarda Burka, który został zastępcą dyrektora ds. zbiorów w Żydowskim Instytucie Historycznym. Prezesem zarządu Białostockich Zakładów Graficznych została Antonina Kuchlewska, która funkcję tę pełniła do 2007 roku. Zastąpiła Waldemara Lipkę, który powrócił na stanowisko przewodniczącego rady nadzorczej spółki, pełniąc jednocześnie funkcję prezesa Olsztyńskich Zakładów Graficznych OZGraf. Zmarła Olimpia Grochowska, legendarna redaktorka wydawnictwa Czytelnik oraz Wiedzy Powszechnej. Marzec Instytut Książki poinformował, że powstało już 968 Dyskusyjnych Klubów Książki, które w 2011 roku dofinansowano kwotą nieco ponad 1 mln zł. ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM 11 tys. zwiedzających odwiedziło siedemnastą edycję Targów Edukacyjnych Edukacja w Kielcach, w którym uczestniczyło 185 wystawców. Imprezie towarzyszyło 80 konferencji, seminariów i warsztatów. Powstało wydawnictwo Wielka Litera, którego współwłaścicielem i redaktorem naczelnym został Paweł Szwed, poprzednio dyrektor programowy i redaktor naczelny Świata Książki. Laureatem Gdańskiej Nagrody Literackiej Poeta wolności został niemiecki twórca Durs Grünbein za nowatorskie wykorzystanie tradycji antycznej dla odsłonięcia schorzeń współczesnej cywilizacji i zagrażających jej niebezpieczeństw. Olga Tokarczuk otrzymała Uznamską Nagrodę Literacką (Usedomer Literaturpreis) podczas festiwalu literackiego, odbywającego się po obu stronach polsko-niemieckiej wyspy Uznam. Bologna Ragazzi Award 2012 w kategorii Non Fiction przyznano książce Wszystko gra Anny Czerwińskiej-Rydel i Marty Nigerskiej (Wytwórnia i Narodowy Instytut Fryderyka Chopina). 9

11 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Nagrodę Literacką Srebrny Kałamarz im. Hermenegildy Kociubińskiej przyznawaną przez Fundację Zielona Gęś otrzymał Jacek Cygan za Psa w tunelu (Iskry), a Nagrodę Zielona Gąska Kasia Klich za Bajkową drużynę. O brzydkich wyrazach, cukierkowej diecie i o innych sprawach, co ciekawią dzieci (Prószyński Media). Fundacja ABC XXI uroczyście obchodziła 10-lecie kampanii społecznej Cała Polska czyta dzieciom i ogłosiła listę 10 najważniejszych książek dekady kampanii czytania. Nagrody im. Filipa Kallimacha za wybitne osiągnięcia w sferze edukacji, przyznawane przez Magazyn Literacki KSIĄŻKI i Targi Kielce, otrzymali: Maria Pąchalska, Wiesława Surdyk-Fertsch, Bogusław Śliwerski, Anna Warchoł, twórcy inicjatywy edukacyjnej DeDOMO oraz twórcy serwisu WSiPnet.pl. Witold Szczęsny przestał sprawować funkcję prezesa zarządu Wydawnictwa Szkolnego PWN, którą pełnił od 2005 roku. Był też przewodniczącym Sekcji Wydawców Edukacyjnych PIK. Roman Chymkowski został mianowany pełniącym obowiązki kierownika Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej. Zmarli: prof. Marcin Drzewiecki, kierownik Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej, a poprzednio dyrektor i wykładowca Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Roman Górski, były prezes Polskiej Oficyny Wydawniczej BGW, jednego z najbardziej kontrowersyjnych polskich wydawnictw z początku lat 90. Kwiecień W XVIII Targach Wydawców Katolickich w Warszawie uczestniczyło blisko 140 wystawców, 50 autorów i rekordowa liczba 18 tys. odwiedzających. W Białymstoku odbyły się pierwsze Targi Książki na pograniczu kultur, z udziałem ponad 50 wydawców. 10

12 W Bibliotece Narodowej odbyła się międzynarodowa konferencja Od Ala ma kota do e-matury. Uczenie dobrze zaprojektowane design w procesie edukacji zorganizowana przez EUNIC Warszawa (European Union National Institutes for Culture) oraz Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, Narodowy Instytut Audiowizualny i Bibliotekę Analiz. Ukazał się zbiór Wystarczy Wisławy Szymborskiej pod redakcją Ryszarda Krynickiego (wydawnictwo a5), który zawierał 13 wierszy ukończonych przez poetkę, jak też fragmenty utworów nieskończonych. Prof. Janusz Tazbir otrzymał Nagrodę Literacką m. st. Warszawy dla warszawskiego twórcy. Nagrodzono też Jarosława Mikołajewskiego za Rzymską komedię (Agora), Jacka Łukasiewicza za tom Stojąca na ruinie (Biuro Literackie) i Małgorzatę Strzałkowską za Leśne głupki i coś (Bajka) oraz wspomnienia Ewy Morycińskiej-Dzius zatytułowane Rozsypane fotografie (Świat Książki Weltbild). ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM Nagrodę Gwarancja Kultury przyznawaną przez TVP Kultura otrzymał Andrzej Stasiuk za zbiór opowiadań Grochów (Czarne). Zmarł Marek Krawczyk, wydawca, działacz opozycji demokratycznej w PRL, współpracownik paryskiej Kultury, twórca Towarzystwa Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, ostatnio przewodniczący Rady Programowej TVP. Maj Tadeusz Konwicki został uznany Człowiekiem Roku jako pierwszy pisarz, który otrzymał ten tytuł, przyznawany przez Gazetę Wyborczą od 1999 roku. III Warszawskie Targi Książki odwiedziło blisko 40 tys. osób, uczestniczyło w nich 442 autorów, a także 706 bibliotekarzy i księgarzy oraz 578 przedstawicieli mediów. Udział wzięło 500 wystawców z Polski i 19 krajów, odbyło się ponad 600 wydarzeń, w tym 114 dla dzieci. Włodzimierz Albin, prezes zarządu Wydawnictwa Wolters Kluwer Polska, został prezesem PIK. Wybrano też dwunastoosobową Radę, do któ- 11

13 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 rej weszli reprezentanci trzech kurii, grupujących członków Izby pod względem wielkości przychodów. Tomas Tranströmer, laureat literackiej Nagrody Nobla, spotkał się z czytelnikami w Warszawie i w Krakowie. Ukazał się jego zbiór Wiersze i proza w przekładzie Magdaleny Wasilewskiej-Chmury i Leonarda Neugera (wydawnictwo a5). Yi Lijun, tłumaczka literatury polskiej na język chiński, otrzymała nagrodę Transatlantyk ustanowioną przez Instytut Książki za promocję polskiej literatury za granicą. Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego za Reportaż Literacki otrzymał chiński dysydent Liao Yiwu za książką Prowadzący umarłych. Opowieści prawdziwe. Chiny z perspektywy nizin społecznych (Czarne). Wrocławską nagrodę Silesiusa otrzymał Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki za Imię i znamię (Biuro Literackie). Nagrodzono też Tomasza Bąka za Kanadę (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu) oraz Marcina Świetlickiego, który został laureatem Silesiusa za całokształt twórczości. Nagrodę miesięcznika Odra otrzymał prof. Janusz Tazbir za zbiór esejów Od sasa do lasa (Iskry) oraz za dziesiątki wcześniejszych książek. W 52. edycji konkursu PTWK na najpiękniejsze książki roku 2011 główne nagrody przyznano za Listy. Wybór Fryderyk Chopin Józefa Wilkonia i Piotra Gila (Narodowy Instytut Fryderyka Chopina), Pomarańczowa alternatywa happeningiem w komunizm Kuby Sowińskiego (Międzynarodowe Centrum Kultury), Psie życie Józefa Wilkonia i Piotra Gila (Wydawnictwo Hokus-Pokus), Ewangelię a sztukę. Rekolekcje dla artystów bpa Karola Wojtyły według projektu Władysława Pluty (Instytut Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie i Fundacja Jana Pawła II Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu w Rzymie), My i Oni. Zawiła historia odmienności Katarzyny Wojtygi i Krzysztofa Radoszka (Międzynarodowe Centrum Kultury) oraz Skłonności do ostrości w Pracowni Ilustracji Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Zygmunta Januszewskiego i Moniki Hanulak (ASP w Warszawie i Legnickie Centrum Kultury im. Henryka Karolińskiego). 12

14 Nagrodę Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera otrzymała Paulina Wilk za Lalki w ogniu. Opowieść z Indii (Carta Blanca). Nagrodę Magellana ustanowioną przez redakcję Magazynu Literackiego KSIĄŻKI za najlepsze publikacje turystyczne w kategorii Wydarzenie Roku 2011 otrzymała Agora za wykreowany gatunek spacerownika, a Nagrody Specjalne dla podróżników, którzy wytrwale kreują modę na podróżowanie przyznano Andrzejowi Stasiukowi i Piotrowi Kraśko. Nagrodę im. Jerzego i Hanny Kuryłowiczów dla tłumacza literatury naukowej przyznano Ewie L. Łokas i Bogumiłowi Bieniokowi oraz Urszuli i Mariuszowi Seweryńskim. Firma Księgarska Olesiejuk została uhonorowana główną Nagrodą Sezonu Wydawniczo-Księgarskiego 2011/2012 Ikar 2012 za wysoką jakość usług, innowacyjność oraz społeczną wrażliwość. ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM Ryszard Maćkowiak, wieloletni prezes Olsztyńskich Zakładów Graficznych OZGraf, został dyrektorem naczelnym Drukarni Skleniarz w Krakowie. Zmarła Renata Łapińska, pedagog i menadżer, wieloletnia redaktor naczelnego Wydawnictwa Nowa Era, następnie członek zarządu WSiP. Czerwiec Podczas Nocy Sztuki w Wenecji oddano hołd Wisławie Szymborskiej, organizując imprezy dedykowane polskiej poetce, niezwykle popularnej we Włoszech. Na program Zakup nowości wydawniczych do bibliotek dla 2462 bibliotek minister kultury przeznaczył 20 mln zł, z czego co najmniej 1/3 na publikacje dla dzieci i młodzieży. Biblioteka Narodowa zorganizowała plenerową imprezę czytelniczą Imieniny Jana Kochanowskiego w Ogrodzie Krasińskich i w Pałacu Rzeczpospolitej w Warszawie pod hasłem Na świętego Jana czytamy do rana. 13

15 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Grupa ITI sprzedała wydawnictwo Pascal, które odkupił zarząd wydawnictwa. Wydawnictwo Elipsa przestało wydawać czasopisma Bluszcz i Bluszczyk i zakończyło działalność po śmiertelnym wypadku jej właściciela Artura Szczecińskiego. Prezydent Bronisław Komorowski uczestniczył w otwarciu biblioteki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, nazwanej Centrum Biblioteczno-Informacyjnym. Marcin Beme, założyciel serwisu Audioteka.pl, został Człowiekiem Roku polskiego internetu według redakcji portalu Internet Standard. Laureatami Nagrody Literackiej Gdynia zostali: Marta Podgórnik za Rezydencję surykatek (Biuro Literackie), Magdalena Tulli za Włoskie szpilki (Nisza) oraz Marian Sworzeń za Opis krainy Gog (Więź). Nagrodę Osobną przyznano Mieczysławowi Porębskiemu za Spotkanie z Ablem (Wydawnictwo Literackie). Po szesnastu latach pracy (od 2001 roku jako redaktor naczelny) z Polskiego Wydawnictwa Muzycznego odszedł Andrzej Kosowski, od października 2010 roku dyrektor Instytutu Muzyki i Tańca. Marian Tadeusz Kotarski (a właściwie Marian Pękalski), współwłaściciel wydawnictwa Rytm, potwierdził doniesienia mediów, że jako oficer kontrwywiadu PRL infiltrował środowiska opozycyjne, a szczególnie wydawnictwa podziemne. Warszawska księgarnia Marjanna, założona przez Joannę Jackowską i specjalizująca się w książkach francuskojęzycznych, zakończyła sprzedaż stacjonarną i przeniosła działalność do internetu. Wiesław Podkański został ponownie wybrany prezesem Izby Wydawców Prasy. Piotr Ciosk został prezesem zarządu OZGraf Olsztyńskich Zakładów Graficznych. W Inowrocławiu odbyła się konferencja pod nazwą Dziesięć lat później. Inowrocław , najważniejsze wydarzenie w poligrafii w roku

16 Zmarł Henryk Bereza, jeden z najwybitniejszych krytyków literackich, odkrywca Marka Hłaski i Edwarda Stachury. Lipiec Rozwiązana została spółka Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, a likwidatorem został dotychczasowy prezes Andrzej Głuchowski. Piotr Marciuszuk, prezes wydawnictwa Stentor i były prezes Polskiej Izby Książki, został prezydentem Europejskiej Federacji Wydawców (FEP). Wybrano go również przewodniczącym Sekcji Wydawców Edukacyjnych PIK. John Maxwell Coetzee został doktorem honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM Andrzej Bart oraz niemiecki prozaik i eseista Stefan Wackwitz otrzymali Nagrody Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego. Julia Hartwig i wydawca Adam Mazurek zostali laureatami Nagrody m.st. Warszawy. Literatura na Świecie przyznała nagrody Magdzie Heydel za nowe tłumaczenie Jądra ciemności Josepha Conrada (Znak) i Wiktorowi Dłuskiemu za przekład książki Rewolucja. Władza, nadzieja, rozterki (słowo/obraz terytoria) Bronisława Baczki, jak też Dorocie Horodyńskiej za tłumaczenie Dzieci natury Luljety Lieshanaku (słowo/obraz terytoria). Prezesem zarządu Wydawnictwa Szkolnego PWN została Dorota Twarowska. Z wydawnictwa Muza odszedł Krzysztof Genczelewski, który od 1991 roku był dyrektorem marketingu tej oficyny, prawdopodobnie najdłużej w polskich wydawnictwach. Podczas VII Kongresu Papierników Polskich prezesem Stowarzyszenia Papierników Polskich wybrano ponownie Michała Jarczyńskiego. 15

17 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 W wieku 93 lat zmarła Halina Pfeiffer-Milerowa, seniorka polskiego księgarstwa z dala od swych ukochanych książek, zaś w Krakowie zmarł Karol Marzec, twórca i założyciel Drukarni Colonel, ceniony znawca sztuki drukarskiej, aktywnie uczestnik wspólnych działań polskich poligrafów. Sierpień Odbyła się pierwsza edycja festiwalu Literacki Sopot zorganizowana przez Urząd Miasta Sopot we współpracy z Instytutem Książki, a także po raz pierwszy zorganizowano Nadmorski Plener Czytelniczy w Gdyni, którego organizatorem było miasto Gdynia wraz ze spółką Targi Książki i firmą Murator Expo, zaś w Łebie odbyło się Lato z książką. Prokuratura wrocławska skierował do sądu pozew przeciw właścicielom portalu Chomikuj.pl. W Edinburgh International Book Festival uczestniczył Paweł Huelle, a Aleksandra i Daniel Mizielińscy, graficy, twórcy książek i stron internetowych, prowadzili tam warsztaty, zaś Tadeusz Dąbrowski był gościem Edinburgh Book Fringe. Krzysztof Karasek otrzymał główną nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Literackim w Nowym Sadzie w Serbii. Olaf Szymanowski został prezesem zarządu Empiku. Zastąpił Marka Minkiewicza, który kierował firmą od 2010 roku. Teresa Włochyńska-Trukawka, była prezes zarządu OSDW Azymut, poinformowała, że zakończyła pracę na rzecz Grupy PWN i po 21 latach pracy odeszła z branży wydawniczej. Jerzy Hoppe, który przez blisko czterdzieści lat był dyrektorem Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Poligraficznego, przeszedł na emeryturę, a jego obowiązki przejął Bernard Jóźwiak. 16

18 Wrzesień Ukazało się polskie tłumaczenie powieści E.L. James Pięćdziesiąt twarzy Greya (Sonia Draga), najbardziej głośnej książki roku. W Hali Widowiskowo-Sportowej Spodek odbyły się II Targi Książki w Katowicach. Zapowiedziano rozpoczęcie budowy Międzynarodowego Centrum Targowo-Kongresowego EXPO Kraków, gdzie od 2014 roku mają się odbywać Targi Książki. Do kanonu najważniejszych siedemdziesięciu dzieł powojennej literatury europejskiej ogłoszonej przez niemiecki tygodnika Die Zeit zaliczono U nas w Auschwitzu Tadeusza Borowskiego, Solaris Stanisława Lema, Duklę Andrzeja Stasiuka i Biegunów Olgi Tokarczuk. ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM W 19. Forum Wydawców we Lwowie Instytut Książki zaprezentował twórczość Brunona Schulza, a w towarzyszącym targom festiwalu literackim uczestniczyli: Adam Zagajewski, Bohdan Zadura, Piotr Sommer, Zygmunt Miłoszewski i Aneta Kamińska. W festiwalu Pole Position, największej prezentacji polskiej literatury w Wielkiej Brytanii, uczestniczyli: A. M. Bakalar, Jacek Dehnel, Artur Domosławski, Paweł Huelle, Zygmunt Miłoszewski, Grażyna Plebanek i Magdalena Tulli. Stanisław Barańczak otrzymał Doroczną Nagrodę Ministra Kultury. Październik Laureatem Nagrody Literackiej Nike został Marek Bieńczyk za Książkę twarzy (Świat Książki). Nagrodę czytelników Gazety Wyborczej otrzymał Andrzej Franaszek za Miłosza. Biografię (Znak). 16. Targi Książki w Krakowie odwiedziło 34 tys. osób, udział wzięło pół tysiąca autorów, a program towarzyszący trwał łącznie 670 godzin, czyli 28 dni i nocy. 17

19 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Orhan Pamuk był gościem Wydawnictwa Literackiego w trakcie Festiwalu Conrada w Krakowie. Zapowiedziano, że od 2013 roku Warszawskie Targi Książki odbywać się będą na Stadionie Narodowym. 200 tys. zł będzie wynosić doroczna Nagroda Poetycka im. Wisławy Szymborskiej. Zapowiedziano, że otrzyma ją autor wierszy wydanych po polsku w oryginale lub przekładzie, po raz pierwszy we wrześniu 2013 roku. Pierwsze miejsce w rankingu Magazynu Literackiego KSIĄŻKI na najlepszą drukarnię dziełową zajął Opolgraf, przed drukarnią Read Me z Łodzi i Abedikiem z Poznania. Chorwacki pisarz Miljenko Jergović został laureatem nagrody Angelus za książkę Srda śpiewa o zmierzchu w Zielone Świątki (Czarne). Nagrodę za jej przekład otrzymała Magdalena Petryńska. Laureatem 50. edycji Nagrody im. Fundacji Kościelskich został Andrzej Dybczak, autor reportażu z podróży na Syberię Gugara. (Czarne). Amerykański tłumacz Bill Johnston otrzymał nagrodę 2012 PEN Translation Prize przyznawaną przez PEN American Center za przekład powieści Wiesława Myśliwskiego Kamień na kamieniu. Laureatką nagrody Found in Translation Award za rok 2011, ufundowanej przez wydawnictwo W.A.B., a przyznawanej przez Instytut Książki oraz Instytuty Kultury Polskiej w Nowym Jorku i w Londynie, została Joanna Trzeciak za przekład wyboru wierszy Tadeusza Różewicza Sobbing Superpower wydanego przez W. W. Norton & Company. Nagrodę Główną Międzynarodowego Festiwalu Kryminalnego Wielkiego Kalibru otrzymał (po raz drugi) Zygmunt Miłoszewski za powieść Ziarno prawdy (W.A.B.). Nagrody PIK-owego Lauru za promowanie książek i czytelnictwa otrzymali: prof. Jerzy Jarniewicz i Michał Nogaś z III Programu Polskiego Radia. W Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie obchodzono jubileusz 95-lecia Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich oraz 85-lecia Przeglądu Bibliotecznego. 18

20 Nagrodę im. Jana Długosza otrzymał prof. Andrzej Friszke za Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności (Znak). Mariusz Rutowicz został prezesem zarządu firmy Matras S.A. Zastąpił Jana Sierackiego, twórcę i prezesa tej firmy od ponad dwudziestu lat, który wszedł w skład rady nadzorczej. W Warszawie zmarł Janusz Krasiński, były prezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Listopad Polska Izby Książki oraz Izba Księgarstwa Polskiego wznowiły wspólne działania dla powstania Ustawy o książce. W Sądzie Okręgowym w Warszawie został złożony pozew grupowy 15 wydawców przeciwko właścicielowi serwisu Chomikuj.pl w sprawie naruszania praw autorskich. ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM Firma Legimi.com uruchomiła nowy rodzaj księgarni z e-bookami, ogłaszając, że jest to pierwsze tego typu przedsięwzięcie na świecie z dostępem abonamentowym do blisko 5000 tytułów około 200 wydawnictw. Niemal natychmiast po negatywnej reakcji wydawców usługa została jednak wyłączona, ale ostatecznie przedsięwzięcie ruszyło, jednak z mniejszą liczbą tytułów i współpracujących wydawców. Powstała Grupa Wydawnicza Foksal, którą tworzą wydawnictwa związane z NFI Empik Media & Fashion czyli Buchmann, W.A.B. i Wilga, a na jej siedzibę wynajęto pomieszczenia od Państwowego Instytutu Wydawniczego w likwidacji przy ul. Foksal w Warszawie. Grupa Znak kupiła większościowy pakiet udziałów w serwisie społecznościowym Lubimyczytać.pl. Rafał Skąpski, poprzednio dyrektor, a obecnie likwidator PIW, zapowiedział, że chce spłacić co najmniej zasadniczą część długów wydawnictwa. Rzeczpospolita oraz Instytut Książki przedstawiły Ranking Bibliotek, w którym zwyciężyła Biblioteka Publiczna w Kałuszynie przed bibliotekami w Bestwinie i w Borowie. 19

21 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Ryszard Krynicki otrzymał nagrodę VIII Festiwalu Poezji Obywatelskiej miasta Vercelli we Włoszech. Jednym z dwunastu laureatów Nagrody Literackiej Unii Europejskiej został Piotr Paziński za powieść Pensjonat (Nisza). Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza przyznano pośmiertnie Tomaszowi Mercie za tom pism Nieodzowność konserwatyzmu (Fundacja Świętego Mikołaja). Nagrody Warszawskiej Premiery Literackiej za książki 2011 roku otrzymali: Jacek Moskwa za Drogę Karola Wojtyły (Świat Książki) oraz prof. Janusz Tazbir za Od sasa do lasa (Iskry). Podczas konwentu miłośników literatury fantastycznej Falkon w Lublinie Nagrodę Literacką im. Jerzego Żuławskiego otrzymał Jacek Dukaj za powieść Science fiction (Powergraph). Nagrodę główną podczas VI Targów Książki Akademickiej i Naukowej Akademia 2012 otrzymało Wydawnictwo Lekarskie PZWL za książkę Położnictwo. Tom I-IV. Laureatem 17. edycji Nagrody im. prof. Jerzego Skowronka został prof. Jarosław Czubaty za Księstwo Warszawskie ( ) (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego). Minister edukacji Krystyna Szumilas powołała Piotra Dmochowskiego- -Lipskiego na stanowisko dyrektora Ośrodka Rozwoju Edukacji w Warszawie, który prowadzi prace nad programem Cyfrowa Szkoła i projektem elektronicznych bezpłatnych podręczników. ORE wybrał czterech partnerów projektu systemowego E-podręczniki do kształcenia ogólnego, w tym dwa uniwersytety, jeden instytut PAN oraz wydawcę: Grupę Edukacyjną S.A. z Kielc. Zmarł Albrecht Lempp, wybitny tłumacz, inicjator i wspaniały realizator programu promocji polskiej literatury za granicą. Był założycielem i szefem krakowskiego Zespołu Literackiego, którego kontynuacją jest Instytut Książki. Przygotował program literacki pamiętnej polskiej prezentacji na Targi Książki we Frankfurcie w 2000 roku. 20

22 Grudzień Zapowiedziano, że dzięki powstałej z inicjatywy ministra kultury i dziedzictwa narodowego Otwartej Licencji Edukacyjnej (OLE), zostanie udostępniona w internecie spuścizna Janusza Korczaka, a następnie inne ważne dzieła literackie. Niemiecka Verlagsgruppe Weltbild GmbH ogłosiła zakończenie działalności na rynku polskim, co oznacza, że udziałowcy Weltbild Polska (dawniej Świat Książki) zdecydowali o zamknięciu spółki do połowy 2013 roku. Siedmiu wydawców (Prószyński Media, Rebis, Czarna Owca, Zysk, Nasza Księgarnia, Wydawnictwo Literackie i Sonia Draga) utworzyło spółkę o nazwie Platforma Dystrybucyjna Wydawnictw, której celem jest uregulowanie dystrybucji e-booków. Jej prezesem został Marek Dobrowolski z wydawnictwa Nasza Księgarnia. ROK 2012 NA RYNKU KSIĘGARSKIM W nowej hali wystawienniczej odbył się II Salon Ciekawej Książki w Łodzi. W warszawskim Teatrze Polskim odbyła się Gala z okazji 30-lecia Zeszytów Literackich. Podczas Wrocławskich Promocji Dobrych Książek nagrodę główną i tytuł książki roku w konkursie o Pióro Fredry przyznano wydawnictwu Arkady za album 55 skarbów Polski Marii Poprzęckiej. Nagrody Historyczne Klio podczas Targów Książki Historycznej otrzymali: Jerzy Holzer za Europa zimnej wojny (Znak, ISP PAN), Marcin Zaremba za Wielką trwogę. Polska (Znak) oraz Danuta Jackiewicz za album Karol Beyer ( ) (Dom Spotkań z Historią, Muzeum Narodowe w Warszawie). Stowarzyszenie Przyjaciół Książki dla Młodych IBBY przyznało Dyplomy Listy Honorowej IBBY Marcinowi Szczygielskiemu i Instytutowi Wydawniczemu Latarnik, a nagrody za całokształt twórczości czyli Medale Polskiej Sekcji IBBY otrzymały: Krystyna Lipka-Sztarbałło w dziedzinie ilustracji oraz Liliana Bardijewska w dziedzinie literatury. 21

23 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Andrzej Nadolski został prezesem zarządu Wydawnictwa Naukowego PWN i Grupy PWN. Zastąpił Barbarę Jóźwiak, która objęła funkcję przewodniczącej rady nadzorczej Wydawnictwa Naukowego PWN. XVII Zjazd Stowarzyszenia Księgarzy Polskich wyłonił nowe władze, a prezesem został ponownie Waldemar Janaszkiewicz. Na kolejną kadencję wybrano też Jana Rodzenia, prezesa warszawskiego Okręgu SKP. Zdobywcą Grand Prix w VII edycji prestiżowego konkursu miesięcznika Architektura-Murator dla Najlepszego Obiektu Architektury XXI wieku w Polsce został gmach Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej w Katowicach przy ul. Bankowej. W wieku 92 lat zmarł w Warszawie Jacek Woźniakowski, historyk sztuki, pisarz, publicysta, współzałożyciel wydawnictwa Znak, były prezydent Krakowa, jeden z najwybitniejszych intelektualistów europejskich. Opracował Piotr Dobrołęcki 22

24 Część pierwsza WYDAWNICTWA

25

26 Rozdział pierwszy Główne trendy na rynku wydawniczym

27

28 Po fatalnym 2011 roku, rok 2012 na polskim rynku książki zakończył się niewielkim spadkiem wartości przychodów wydawców. Spadek ów wyniósł 1,5 proc., a wartość sprzedaży zamknęła się kwotą 2,67 mld zł. Chociaż spadek nie był tak wyraźny jak rok wcześniej (o 7,2 proc.), był to rok pogłębiającego się kryzysu, scenariusze rysujące się przed rodzimym rynkiem wydawniczym nie prezentują się zbyt optymistycznie. W stosunku do 2,94 mld zł, wciągu dwóch lat wartość rynku zmniejszyła się o kwotę 270 mln zł, tj. o 9,2 proc. Jest to ogromna wyrwa w tak krótkim czasie. W kolejnym gorszym dla rynku wydawniczego roku wydawcy nie zdecydowali się jednak na znaczące ograniczenie oferty, przeciwnie, wielu zastosowało strategię ucieczki do przodu opartej na inwestycji w nowe tytuły. W 2012 roku wzrosła liczba nowych edycji wprowadzonych do sprzedaży i to aż o 10,1 proc. opublikowano nowych tytułów. Część z nich to pozycje, które przesunięto z planów wydawniczych 2011 roku, część to publikacje ukazujące się w małych nakładach, w technologii druku cyfrowego. Charakterystyczne, że to właśnie okazjonalne, niskonakładowe publikacje, zaczynają dominować ilościowo na rynku. Łącznie w 2012 roku opublikowano aż tytułów, tj. o 8,6 proc. więcej niż w roku poprzednim. Jest to zarazem liczba rekordowa w ostatnim dwudziestoleciu. Warto jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że znaczny udział w wolumenie produkcji wydawniczej miały pozycje drukowane w egz. i dystrybuowane wyłącznie lokalnie, z ewentualnym niewielkim udziałem sprzedaży internetowej. Jednak łatwy dostęp do taniej technologii druku cyfrowego sprawia, że obok innych groźnych dla rynku tendencji, mamy do czynienia z ewidentną nadpodażą. Czytelnik gubi się w nadmiarze oferty. Jest wysoce prawdopodobnym, że kolejne lata przyniosą nasilenie tego problemu, zwłaszcza gdy upowszechnią się jeszcze tańsze w przygotowaniu wydania wyłącznie cyfrowe. To jeden z wielu skutków łatwości publikowania, tendencji do self-publishingu. Rok 2012 był okresem dramatycznego spadku średniego nakładu książki drukowanej, o 18,8 proc. z 4912 do 3987 egz. Łączny nakład wyniósł 107,9 mln egz., był więc o 14,5 mln egz. mniejszy niż w roku poprzednim GŁÓWNE TRENDY NA RYNKU WYDAWNICZYM 27

29 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 (spadek o 11,8 proc.). Sprzedano ok. 115,5 mln egz., czyli więcej niż wyprodukowano, jednak fakt ten należy wiązać przede wszystkim z kontynuacją wyprzedaży przecenionych zapasów z lat poprzednich. Warto przy tej okazji przypomnieć, że postępujący w ostatnich latach spadek wartości rynku książki nakłada się na jednoczesny wzrost średniej jej ceny. W 2011 roku znaczący spadek jego wartości odnotowano mimo wzrostu i to niemałego, bo o ponad 10 proc. średniej ceny książki z 34,30 do 37,80 zł. Wzrost cen nowości był w tym czasie znacznie wyższy i przekroczył kilkanaście procent. W 2012 roku średnia cena książki w detalu wyniosła 38,70 zł, czyli tylko o 2 proc. więcej niż rok wcześniej, ale średnia cena obejmuje również wyprzedaże. Średnia cena nowości wyniosła więcej, ok. 41,20 zł. Największe problemy rynku w 2012 roku, to przedłużająca się wyprzedaż zapasów z lat poprzednich, marazm w polityce handlowej dominującej w segmencie detalicznym sieci Empik dla większości wydawców literatury niefachowej oraz pozaedukacyjnej podstawowego odbiorcy ich produkcji wydawniczej spadek sprzedaży księgarstwa tradycyjnego oraz mniejsza konsumpcja społeczeństwa nastąpił coraz bardziej zauważalny odpływ klientów z księgarń. Część z nich przeniosła się z zakupami do internetu, walnie przyczyniając się do znaczącego wzrostu sprzedaży w tym kanale dystrybucyjnym w 2012 roku i w latach poprzednich. Coraz intensywniej rozwija się też sprzedaż w alternatywnych do księgarskiego kanałach dystrybucji stacjonarnej sieciach dyskontowych i drogeryjnych czy hipermarketach ze sprzętem elektronicznym. Na skutek wzrostu wolumenu oferty kierowanej przez wydawców do tzw. taniej książki, także ten segment kolejny już rok notował wyższe przychody ze sprzedaży. Na powyższe problemy nałożył się również dynamiczny wzrost zjawiska nieformalnego obiegu treści, w postaci aktywności podmiotów takich jak serwis Chomikuj.pl, który oferuje dziś więcej elektronicznych wersji najpopularniejszych tytułów z ostatnich lat niż jakikolwiek dystrybutor. W połowie maja 2013 roku ofertę Chomikuj.pl analizował Krzysztof Gutowski z firmy Plagiat.pl. Pisze on w swoim raporcie: W Chomikuj.pl znaleźć można ponad 100 tys. wydanych po polsku tytułów książek we wszystkich lepiej lub gorzej nadających się do rozpowszechniania treści książek i innych publikacji w formatach plików, w tym tytuły wydane w XIX wieku. W rankingu światowych stron internetowych, który wyznacza popularność i wartość konkretnych adresów internetowych strona Chomikuj.pl zajmuje 1271 miejsce na ponad 30 milionów indeksowanych stron, podczas gdy legalni dystrybutorzy odpowiednio Empik.com 12280, Virtualo.pl ok , a Ibuk.pl ok pozycję. Chomikuj.pl zajmuje 14 miejsce pod względem popularności stron internetowych w Polsce, co przynosi mu liczone w milionach złotych przychody z reklam. Do lutego 2012 roku, kiedy to 28

30 portal wyłączył publicznie widoczny licznik plików, serwis chwalił się ponad miliardem zachomikowanych plików. Teraz jest ich prawdopodobnie więcej niż 1,5 miliarda 1. A zatem Chomikuj, to nie tylko zabawa dla małolatów, to potężny rynek jak pisze Krzysztof Gutowski, to największy dystrybutor e-booków w Polsce. W tych trudnych rynkowych warunkach, obciążonych także innym niemal pierworodnym grzechem w postaci nierównej 23 proc. stawki podatku VAT (wobec 5 proc. dla książki papierowej) coraz śmielej poczyna sobie rynek książek cyfrowych, który w porównaniu z 2011 rokiem mógł pochwalić się na koniec 2012 roku ponad dwukrotnym wzrostem wartości. Zawdzięcza to nie tylko rozwojowi e-czytników i taniej (często za złotówkę) ofercie tabletów, ale też zapoczątkowanemu na masową skalę przejściu wydawców i dystrybutorów z restrykcyjnego, nieprzyjaznego klientom zabezpieczania plików w systemie DRM, na wspomagający sprzedaż i dostępność e-książek system oznaczania plików spersonalizowanym znakiem wodnym (watermarkiem), przypisanym do danej transakcji i klienta. Wydawcy w znacznie większym niż wcześniej stopniu zdecydowali się też na inwestycje w poszerzanie własnej oferty e-booków i zaczęli bacznie przyglądać się raportom na temat ich sprzedaży. Do tego stopnia, że pod wpływem różnych rynkowych wydarzeń pod koniec roku doszło nawet do powołania kolejnej spółki, której zadaniem ma być właśnie dystrybucja książek w plikach (Platforma Dystrybucyjna Wydawnictw). Udziałowcami nowego podmiotu została grupa czołowych wydawców książek pozaedukacyjnych i niefachowych, w przychodach których najwyższy udział ma sprzedaż beletrystyki, literatury typu non-fiction oraz książek dla dzieci i młodzieży. Przełom 2012 i 2013 roku to okres, w którym segment hurtowy i detaliczny podjął próbę kolejnej renegocjacji umów handlowych. Działania te skutkowały przede wszystkim kolejnym wydłużeniem terminów płatności. Tym samym po raz kolejny to wydawcy przyjęli na siebie obowiązek nie tylko finansowania, ale wręcz utrzymywania znacznej części rynku książki podejmując ryzyko związane z koniecznością zapewnienia ciągłego dostępu do oferty. Mimo tych wysiłków sprzedaż książek nadal spada i to przy wydłużającym się obiegu gotówki. Coraz więcej firm raportuje utratę płynności finansowej, rosną zatory płatnicze na linii księgarz-hurtownik- -wydawca-drukarnia, poziom zadłużenia niektórych firm jest już tak wielki, że prawdopodobnie od dawna są niewypłacalne, a ich żywot jest sztucznie podtrzymywany przez kolejne kredyty kupieckie. To musi się źle skoń- GŁÓWNE TRENDY NA RYNKU WYDAWNICZYM 1. Krzysztof Gutowski Największy dystrybutor e-booków, Biblioteka Analiz nr 10/

31 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 czyć, rynek musi przygotować się na duże straty. Upadłość jednej z dużych sieci detalicznych wydaje się coraz bardziej realna. Nieterminowe rozliczanie się podmiotów detalicznych i hurtowych wobec wydawców to jedna z głównych przyczyn problemów tego rynku. Zjawisko dotyczy obecnie zarówno największych sieci kojarzonych tradycyjnie ze sprzedażą książek, jak i księgarń indywidualnych, właściwie omija jeszcze wyłącznie wydawców z sektora edukacyjnego. Nieterminowe płatności w konsekwencji przekładają się także na zwiększanie zobowiązań wydawców wobec drukarń, dostawców papieru, agencji autorskich itd. Jednak nie wszystkie segmenty rynku wydawniczego dotknął spadek przychodów. Niewątpliwie rok 2012 okazał się korzystny, zwłaszcza pod względem zrealizowanych przychodów ze sprzedaży, dla największych wydawców z sektora edukacyjnego. Wzrosty oficyn aktywnych w tym obszarze, to przede wszystkim efekt wejścia w życie ostatniego etapu reformy podstawy programowej nauczania ogólnego, zapoczątkowanej jeszcze w 2009 roku. Jesienią 2012 roku objęła ona uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych, co wiązało się z koniecznością zakupu nowych podręczników przez cały rocznik. Dla samych wydawców był to okres nie tylko wzmożonej promocji nowej oferty, ale także sposobność do podjęcia ostrej walki konkurencyjnej, której celem był nowy układ sił na rynku. Dobrym wynikom sprzedaży na rynku podręczników towarzyszyły jednak inne, negatywne, zjawiska. Rynek ten od dawna jest silnie uzależniony od decyzji politycznych, do pewnego stopnia jest rynkiem reglamentowanym, gdyż wprowadzenie podręcznika do obrotu wymaga ministerialnej akceptacji. Tymczasem nasila się konflikt wydawców podręczników z Ministerstwem Edukacji Narodowej. Wydaje się, że jest to spór nie tylko o charakterze biznesowym, ale dotyczy on także wizji przyszłości polskiej edukacji. Kontrowersyjny rządowy projekt Cyfrowa szkoła zakłada przygotowanie do jesieni 2015 roku z publicznych środków dostępnych za darmo kilkunastu podręczników cyfrowych do wszystkich etapów nauczania ogólnego, począwszy od I klasy szkoły podstawowej aż do ostatniej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. Według zapowiedzi realizatorów tego projektu, już za dwa lata miałby on zostać wdrożony minimum w 40 proc. polskich szkół. Nie wiadomo, w jakim stopniu te darmowe podręczniki wpłyną na rynek publikacji szkolnych, ale wydaje się pewne, że przed wydawcami edukacyjnymi, zwłaszcza przed średniej wielkości podmiotami działającymi na tym rynku stoi najtrudniejszy egzamin w ich historii. Pojawia się też pytanie o poziom takiej edukacji z darmowych e-podręczników. Darmowe bardzo rzadko oznacza dobre, o czym politycy zdają się zapominać. Nic dziwnego zatem, że nie brak głosów obaw także ze strony środowisk na- 30

32 uczycielskich, występujących w trosce o poziom kształcenia przyszłych pokoleń Polaków. Szeroki wybór podręczników do nauczania w szkołach był jedną ze zdobyczy demokracji. Jedynie słuszny, bo darmowy e-podręcznik to wizja niepokojąca. Nie tylko sektor edukacyjny mógł się w 2012 roku pochwalić sukcesem. Na miano rynkowego wydarzenia niewątpliwie zasługuje komercyjny sukces cyklu Pięćdziesiąt twarzy Greya E.L. James, który ukazał się nakładem wydawnictwa Sonia Draga. Książki te w 2012 roku rozeszły się w liczbie 557 tys. egz. i do połowy 2013 roku utrzymywały się na szczytach list bestsellerów. Mimo oporu krytyków literackich, proza James stała się zalążkiem mody na literaturę erotyczną, która chyba zastąpiła wcześniejszy rynkowy fenomen Zmierzchu Stephenie Meyer i literatury wampirycznej, skierowanej przede wszystkim do nastoletnich czytelniczek. Czytelniczki te podrosły i dziś z wypiekami na twarzy czytają o innego rodzaju fantazjach niż wampiry i wilkołaki. Fascynacja tego typu literaturą potrawa zapewne przez kolejnych kilkanaście miesięcy, a podtrzymują ją szeroko wprowadzane w kolejnych kwartałach 2012 i 2013 roku publikacje nawiązujące w bezpośredni sposób do cyklu o Greyu, nie tylko zresztą tematyką ale także na przykład tytulaturą. Inne doniosłe wydarzenia rynkowe, to m.in. stopniowe wygaszanie działalności Weltbild Polska zapoczątkowane zamknięciem katalogu wysyłkowego, którego finałem poprzedzonym ogłoszeniem w ostatnich dniach roku decyzji o wycofaniu się niemieckiego koncernu z polskiego rynku, była sprzedaż poszczególnych działów firmy (Wydawnictwa Świat Książki, sieci detalicznej oraz sklepu internetowego Weltbild.pl) już w roku 2013, a także konsolidacja firm wydawniczych należących do grupy kapitałowej w ramach której działa sieć salonów Empik i powstanie Grupy Wydawniczej Foksal. Do wydarzeń, które mogą wpłynąć na przyszły obraz rynku książki należy dodać inaugurację pierwszych projektów abonamentowej sprzedaży książek w plikach, jak choćby wzbudzająca wiele kontrowersji usługa Czytanie bez limitu firmy Legimi. Rynek książki ponosi konsekwencje postępującej koncentracji kapitału i konsolidacji. Największą aktywność przejawiają w tym zakresie podmioty wywodzące się z segmentu dystrybucyjnego, które realizując politykę dywersyfikacji przychodów, coraz częściej decydują się na inwestycję w podmioty wydawnicze (choć nie tylko tu lokują nadwyżki kapitału). W rezultacie tych działań powstają konglomeraty wydawniczo-dystrybucyjne, które mają też własne księgarnie internetowe i cyfrowe. W rezultacie Empik ze swoją grupą wydawnictw jest najpotężniejszym rynkowym graczem, o pozycji tak silnej, że w przypadku wydawców beletrystyki praktycznie jest w stanie sterować rynkiem. GŁÓWNE TRENDY NA RYNKU WYDAWNICZYM 31

33 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 W 2012 roku największy wzrost przychodów ze sprzedaży odnotowało wydawnictwo Sonia Draga (108 proc.), które wzrost zawdzięcza niemal wyłącznie wspomnianym tomom bestsellerowego cyklu E.L. James Pięćdziesiąt twarzy Greya. Duży wzrost, o 50 proc., odnotowało aktywnie rozwijająca autorskie kanały sprzedaży wydawnictwo Wilga, które od początku 2013 roku wraz z wydawnictwami Buchmann i W.A.B. tworzy Grupę Wydawniczą Foksal. Inny sukces, to Wydawnictwo Czarne (wzrost o 44 proc.), stanowiące najlepszy przykład, jak z niszowej oficyny powołanej dla wydania książki jednego autora, można stworzyć dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, które umiejętnie wyznacza rynkowe trendy. Dobry rok miała Media Rodzina (wzrost o 43 proc.), która z powodzeniem udowadnia, że dobrą efektywność w biznesie wydawniczym należy budować na konsekwentnej realizacji autorskiego programu wydawniczego, wspartego umiejętnym dobieraniem do oferty potencjalnych bestsellerów. Wydawnictwo Olesiejuk miało kolejny dobry rok i wzrost o 30 proc., zawdzięczany konsekwentnie poszerzanej ofercie oraz własnej dystrybucji. Wreszcie wydawnictwo Znak (wzrost o 29 proc.), które dla całego rynku jest symbolem sprawnej dywersyfikacji oferty i niezwykle skutecznej promocji. Wysokimi wzrostami mogą pochwalić się również takie oficyny jak: W.A.B. (23 proc.) czy Muza (25 proc.). Rok 2012 to również dobry okres dla podmiotów z segmentu publikacji szkolnych. Wydawnictwo Nowa Era (wzrost o 30 proc.) objęło prym nie tylko wśród oficyn edukacyjnych, ale także sięgnęło po pozycję największej firmy wydawniczej w Polsce. Dużym wzrostem, aż o 43 proc., mógł pochwalić się ZamKor, niekwestionowany lider w zakresie sprzedaży podręczników do nauki fizyki. Spadki zaliczyły m.in. wydawnictwa: Reader s Digest ( 38 proc.), po którym widać wyraźny kryzys wykorzystywanego przez wiele lat modelu biznesowego, z segmentu wydawnictw fachowych i biznesowych Difin ( 14 proc.) oraz Studio Emka ( 14 proc.), a także z segmentu beletrystyki znakomicie radzące sobie w poprzednich latach Wydawnictwo Literackie ( 11 proc.) i Dom Wydawniczy Rebis ( 10 proc.). Był to też kolejny słaby rok dla Wydawnictwa Naukowego PWN ( 9 proc.), które nie może odnaleźć modelu biznesowego, pozwalającego skutecznie konkurować z darmowymi treściami referencyjnymi i encyklopedycznymi w internecie. Analizując statystyki rynku wydawniczego, warto chwilę uwagi poświęcić autorom-wydawcom. To coraz większa grupa, której działalność wymyka się na ogół badaczom rynku gdyż dla rynku ich znaczenie jest znikome. Dziś każdy może być wydawcą. Śpiewać podobno też każdy może, ale bynajmniej nie w operze. Self-publishing niczym się nie różni 32

34 od pisania do szuflady, czy pozostając przy metaforach wokalnych od śpiewania przy goleniu. XXI wiek przyniósł ogromną liczbę wydanych, opatrzonych numerem ISBN i trafiających do narodowych statystyk tytułów, które w normalnie funkcjonujących wydawnictwach nie miałyby żadnych szans, zostałyby natychmiast odrzucone przez redaktorów. W efekcie rosnąca część obecnych statystyk wydawniczych to amatorska grafomania, utwory pisane sobie a muzom. Warto o tym pamiętać, zanim zaczniemy wyciągać wnioski z rosnącej statystyki wydawanych tytułów. Choć spełniają wszelkie formalne wymagania, nie są to pozycje w handlowym rozumieniu książki zwyczajnie z tego powodu, że nikt ich nie chce sprzedawać. Dodatkowo statystykę wydawniczą komplikuje obowiązek nadawania nowego numeru ISBN na wydania elektroniczne, w rezultacie ten sam tytuł tego samego wydawcy zaczyna w obiegu rynkowym (i statystycznym) funkcjonować jako wiele pozycji. Bałagan ten wyraźnie widoczny jest w sklepach internetowych, jak Empik.com czy Merlin.pl, gdzie te same tytuły są wielokrotnie indeksowane. W przyszłości rozwiązaniem może być zastąpienie numerów ISBN (przynajmniej dla celów handlowych) numerami ISTC. Jak to działa? International Standard Text Code międzynarodowy system identyfikacji i rejestracji tekstów, w skrócie ISTC, to nowy system identyfikacyjny w przemyśle księgarskim. Podczas gdy ISBN (International Standard Book Number) opisuje każdy indywidualny format produktu, czyli zarówno książkę w postaci fizycznej, np. w twardej czy miękkiej oprawie, jak i wersję cyfrową, np. audiobook, e-book o rozszerzeniu.pdf czy innym ISTC określa tekst, który kryje się za każdą z tych manifestacji tłumaczy Agnieszka Włudyka-Szeliga w obszernym tekście Do czego ISTC? 2. Dalej czytamy wyjaśnienie: Numer ISTC składa się z 16 znaków, stanowiących cztery komponenty, oddzielone od siebie kreskami lub spacjami, np.: ISTC A F4CB2C-B Pierwszy i trzeci element opierają się na systemie szesnastkowym i umożliwiają użycie cyfr od 0 do 9 oraz liter od A do F. Pierwszy element, np. A02, oznacza numer agencji rejestracyjnej, za pośrednictwem której nadano numer ISTC. Następny element to rok rejestracji. Trzeci to aktualny i jednoznaczny identyfikator tekstu. Ostatni znak jest cyfrą kontrolną. Ten szesnastkowy system generowania pozwala na zarejestrowanie odrębnych utworów rocznie. ISTC dostarcza mechanizmu, który umożli- GŁÓWNE TRENDY NA RYNKU WYDAWNICZYM 2. Agnieszka Włudyka-Szeliga Do czego ISTC?, Biblioteka Analiz nr 22/2012; patrz też: Michael Holdsworth, Book Industry Communication & Book Industry Study Group,

35 RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 wia pogrupowanie utworów o tej samej zawartości (lub też w niektórych przypadkach o różnej zawartości, pochodzącej z tego samego źródła), natomiast sam numer nie posiada żadnego elementu, który wskazywałby na to, kto zarejestrował tekst. Numer ISTC nie stanowi niczyjej własności, jest przypisany do tekstu, który identyfikuje. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza może być publikowany w nieograniczonej liczbie formatów czy języków, a także przez wielu wydawców, ale może być zarejestrowany w bazie ISTC tylko jako jeden, oryginalny tekst. Może zatem warto by branża uważniej przyjrzała się nowym możliwościom jakie daje ten system? Wracając do autorów-wydawców, nie wiadomo jaką odegrają rolę w przyszłości. Wielcy dystrybutorzy, jak Amazon.com, wspierają tę formę aktywności. Także i w Polsce np. sklep z e-bookami Virtualo daje szanse self-publisherom. Dla amatorów to niepowtarzalna szansa zaistnienia poza własną szufladą. Czy jednak tego typu zjawiska nie deprecjonują wartości tego, co dotąd rozumieliśmy pod pojęciem wydanej książki? Przecież te pozycje ukazują się bez korekty, bez redakcji, zwykle bez czyjegokolwiek uznania. Gdyby były wartościowe, pewnie opublikowałby je profesjonalny wydawca. To powód, dla którego niektórzy dystrybutorzy e-booków nie chcą zaśmiecać swojej oferty tytułami dodawanymi przez autorów-wydawców. Przykładem może tu być e-księgarnia Ksiazki.pl obsługiwana przez Firmę Księgarską Olesiejuk. Tak o tym problemie mówi Beata Stasińska, wiceprezes zarządu Grupy Wydawniczej Foksal: Wydawnictwo to ludzie o pewnych kompetencjach. Self-publishing nie zakłada żadnych norm edytorskich. Ale bywają świadomi autorzy, którzy sami opłacają redaktorów i korektorów. Stąd pytanie, które musi sobie zadawać wydawca, lub aroganckie życzenie niektórych autorów: po co jest wydawca? Może to pytanie dotyczy jutra. Niemniej nie łudźmy się przed nami naprawdę trudne czasy i duże wyzwania. Coraz więcej autorów pisze swoje książki od razu w języku angielskim, bo twierdzą, że ta lingua franca zapewni im ekspansję na rynek globalny. Wydawcy przepatrują listy bestsellerów self-publishingu. Do tego księgarnie zamieniają się w miejsce ekspozycji książki, a nie sprzedaży 3. Ogromna podaż takich amatorskich pozycji może w przyszłości negatywnie wpłynąć na wizerunek branży wydawniczej, klienci nie będą mieli pewności, co warta jest oferowana im książka, czy jest wiarygodna, czy widział ją jakikolwiek redaktor? Być może jednak efekt okaże się pozytywny dla tradycyjnych edytorów, może sygnet dobrego wydawnictwa znów nabierze w oczach czytelnika wartości. Aby tak się jednak stało, profesjonal- 3. Rozmowa z Beatą Stasińską, wiceprezes zarządu Grupy Wydawniczej Foksal, Notes Wydawniczy nr 5/