NIEZBĘDNIK GMINNEJ RADY SENIORÓW

Transkrypt

1 NIEZBĘDNIK GMINNEJ RADY SENIORÓW Październik 2018 r. WSPARCIE DLA GMINNYCH RAD SENIORÓW W POLSCE I MAŁOPOLSCE Sposób funkcjonowania osób dojrzałych w kontekście postępujących procesów demograficznych wskazujących na starzenie się populacji w coraz większym stopniu wpływa na życie społeczeństwa jako całości. W tym kontekście jednym z istotniejszych wyzwań stojących przed władzami publicznymi różnych szczebli, jak również organizacjami społecznymi, staje się upowszechnianie i podnoszenie jakości działania mechanizmów partycypacyjnych szczególnie tych, które są dedykowane stricte seniorom. Jak pokazuje bowiem praktyka i dostępne wyniki badań poziom uczestnictwa osób starszych w życiu publicznym w Polsce mimo wielu nowych inicjatyw w tym obszarze podejmowanych w ostatnich latach jest wciąż na bardzo niskim poziomie. Przykładowo: badanie Diagnoza społeczna 2015 wykazało, iż w grupie wiekowej lata tylko ok. 14% osób jest zrzeszonych w jakiejś organizacji pozarządowej, a w grupie 65+ tylko ok. 12% (za: Diagnoza społeczna PUNKT KONSULTACYJNO - DORADCZY dla działających i tworzących się w Małopolsce rad seniorów prowadzony przez Fundację Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego ul. Jagiellońska 18, Nowy Sącz tel. (18) fundacja@eiro.pl OFERUJEMY: bezpłatne poradnictwo dla istniejących gminnych rad seniorów, powiatowych rad seniorów, dzielnicowych rad seniorów; bezpłatne poradnictwo dla osób zamierzających zainicjować powstanie gminnej rady seniorów, powiatowej rady seniorów, dzielnicowej rady seniorów; wizyty studyjne szkolenie w siedzibie rady seniorów. Zainteresowanych uzyskaniem ww. wsparcia prosimy o kontakt mailowy: fundacja@eiro.pl lub telefoniczny (18) Raport, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2015). Jak wynika z badań opisanych w publikacji Seniorzy partycypują (red. K.

2 Designed by rawpixel.com / Freepik Sztop-Rutkowska, Białystok 2014) na pytanie, Czy w okresie ostatnich 12 miesięcy brała Pani/Pan udział w konsultacjach społecznych twierdząco odpowiedziało zaledwie 4% respondentów seniorów. Niewiele więcej badanych uczestniczyło w spotkaniach z przedstawicielami władz publicznych (7,3%) czy też innych debatach/spotkaniach publicznych(8,3%). Brakuje znajomości przepisów i zasad określających kompetencje samorządu gminnego, reguł jego funkcjonowania, podejmowania decyzji, dysponowania środkami publicznymi często rady koncentrują się na doraźnych, incydentalnych zagadnieniach nie wykorzystując należycie ważnej funkcji inicjatywnej np. w zakresie inspirowania władz i współkreowania lokalnej, strategicznej polityki senioralnej a następnie współuczestniczenia w jej realizacji. Za szczególnie istotne uznać należy umiejętne, praktyczne korzystanie z uregulowanych prawnie narzędzi umożliwiających partycypację publiczną osób dojrzałych doniosłą rolę odgrywa tu zwłaszcza konstrukcja gminnej rady seniorów unormowana przepisem art. 5c ustawy o samorządzie gminnym. Niestety, mimo upływu blisko 5 lat od wejścia w życie w/w regulacji, tego typu ciała opiniodawczo-doradcze zostały utworzone tylko w ok. 20% gmin (na chwilę obecną w Polsce działa ok. 500 gminnych rad seniorów na ogólną liczbę blisko gmin), a w Małopolsce w ok. 17% (na 182 gminy rady seniorów działają w 31). Co więcej wiele utworzonych już gminnych rad seniorów boryka się z licznymi problemami natury organizacyjnej i merytorycznej, które wynikają m.in. z niewystarczającej wiedzy i umiejętności seniorów członków tych ciał w zakresie twórczego wykorzystania potencjału rady dla kształtowania i realizowania lokalnych polityk senioralnych. Brakuje znajomości przepisów i zasad określających kompetencje samorządu gminnego, reguł jego funkcjonowania, podejmowania decyzji, dysponowania środkami publicznymi często rady koncentrują się na doraźnych, incydentalnych zagadnieniach nie wykorzystując należycie ważnej funkcji inicjatywnej np. w zakresie inspirowania władz i współkreowania lokalnej, strategicznej polityki senioralnej a następnie współuczestniczenia w jej realizacji.

3 Wychodząc naprzeciw tym problemom i potrzebom Fundacja Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego w Nowym Sączu opracowała projekt pn. Aktywne i skuteczne gminne rady seniorów w Małopolsce, który uzyskał dofinansowanie ze środków Województwa Małopolskiego. W ramach tego projektu dotychczas zrealizowano następujące działania: uruchomiono Punkt Konsultacyjno-Doradczy dla działających i tworzących się gminnych rad seniorów w Małopolsce, w ramach którego członkowie tych ciał oraz osoby chcące zainicjować procedurę zmierzająca do utworzenia nowej rady seniorów uzyskują profesjonalną, bezpłatną pomoc obejmującą m.in. kwestie związane z zainicjowaniem i wdrożeniem prac nad lokalnymi strategiami polityki senioralnej, opracowaniem oprawy dokumentacyjnej funkcjonowania rady seniorów (uchwały, protokoły, rekomendacje, porozumienia itp.), opracowaniem zmian do statutu gminnej rady seniorów, zainicjowaniem procedury tworzenia rady seniorów, jej przeprowadzeniem oraz skutecznym podejmowaniem różnorodnych inicjatyw w ramach utworzonego organu. zorganizowano 2 wizyty studyjno-szkoleniowe w działających w Małopolsce gminnych rada seniorów odbyły się one we wrześniu 2018 r. Z tej formy wsparcia skorzystały gminne rady seniorów z Zabierzowa oraz Miechowa. Niniejsze, pierwsze wydanie regionalnego newslettera Niezbędnik gminnej rady seniorów jest kolejnym działaniem, w ramach którego upowszechniana będzie problematyka tworzenia i działania gminnych rad seniorów. W bieżącym numerze poruszona zostanie tematyka podstawowych, praktycznych i formalnoprawnych aspektów procedury tworzenia gminnej rady seniorów istnieje bowiem potrzeba zdynamizowania procesu powstawania tego typu ciał w województwie małopolskim, na obszarze którego działają one dotychczas tylko jak wskazano wyżej w ok. 17% gmin. Zapraszamy do lektury! ETAPY TWORZENIA GMINNEJ RADY SENIORÓW WYBRANE ZAGADNIENIA Ustawą z dnia 11 października 2013 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym ustawodawca wprowadził możliwość tworzenia gminnych rad seniorów. Wpisanie do ustawy o samorządzie gminnym art. 5c unormowało nie sankcjonowaną dotychczas możliwość powoływania w gminach ciał społecznych o charakterze konsultacyjnym, doradczym i inicjatywnym ukierunkowanych na problematykę starszego pokolenia. Rady te mają reprezentować interesy i potrzeby seniorów wobec władz gminy oraz formułować opinie i postulaty dotyczące ważnych spraw związanych z działalnością i rozwojem lokalnego samorządu.

4 Designed by rawpixel.com / Freepik Na procedurę tworzenia gminnej rady seniorów składają się następujące etapy: ETAP 1 obejmujący konsultację pomysłu utworzenia tego typu ciała opiniodawczo-doradczego z innym organizacjami pozarządowymi oraz ze środowiskiem seniorów i władzami lokalnymi. Etap ten powinien skończyć się złożeniem wniosku o utworzenie gminnej rady seniorów wraz ze stosownym uzasadnieniem warto zadbać o to, by wniosek został podpisany przez jak najszerszą reprezentację środowiska osób starszych mieszkańców danej gminy. ETAP 2 obejmujący opracowanie statutu gminnej rady seniorów. Dokument taki powinien określać tryb wyboru członków gminnej rady seniorów i zasady jej działania. Rekomendujemy, by wnioskodawcy utworzenia rady seniorów włączyli się w opracowanie statutu, gdyż będzie on stanowił podstawę późniejszej działalności tego ciała. Etap ten powinien zakończyć się podjęciem przez radę gminy uchwały w sprawie powołania gminnej rady seniorów i nadania jej statutu. ETAP 3 obejmujący wdrożenie, ustalonej w statucie, procedury wyboru członków gminnej rady seniorów i wyłonienie tych członków. ETAP 4 obejmujący ukonstytuowanie się gminnej rady seniorów i rozpoczęcie działalności przez Radę. Niezwykle istotnym elementem opisanej wyżej procedury jest przygotowanie statutu gminnej rady seniorów, który będzie stanowił fundament prawny działania tego podmiotu w kolejnych latach. Tematyka obejmująca tworzenie statutu, konstruowanie jego merytorycznej treści jest złożona i wykracza poza ramy niniejszego opracowania, ale warto w tym miejscu poruszyć zagadnienie wad prawych wskazywanych przez organy nadzoru prawnego nad jednostkami samorządu terytorialnego w uchwałach o powołaniu gminnych rad seniorów oraz statutach tych ciał. Ustalenie istnienia tego typu wad upoważnia bowiem wojewodę do stwierdzenia nieważność uchwały rady gminy bądź zaskarżenia jej do sądu administracyjnego. W ciągu kilku lat obowiązywania art. 5c ustawy o samorządzie gminnym wojewodowie relatywnie często korzystali z uprawnień w tym zakresie odnośnie uchwał o powołaniu gminnej rady seniorów

5 i nadaniu jej statutu. Poniżej omówione zostaną wybrane uchybienia podnoszone przez organy nadzoru w stosunku do przedmiotowych uchwał, tj.: a) wskazanie w uchwale o powołaniu gminnej rady seniorów, terminu wejścia w życie z dniem podjęcia ww. uchwały; Uchwałę o powołaniu gminnej rady seniorów podejmuje rada gminy jednocześnie w tej uchwale rada gminy nadaje radzie seniorów statut określający tryb wyboru jej członków i zasady działania. Uchwała w sprawie powołania gminnej rady seniorów oraz nadania jej statutu spełnia przesłanki do uznania jej za akt prawa miejscowego w szczególności z uwagi na to, iż wydawana jest na podstawie i w granicach upoważnienia zawartego w ustawie, normy w niej zawarte noszą cechy generalności i abstrakcyjności, a poprzez swój charakter kształtują sytuację prawną adresatów, a także jest kierowana do ogólnie określonej grupy obywateli nieograniczonego kręgu adresatów. Popierając stanowisko, że uchwała o powołaniu gminnej rady seniorów oraz nadaniu jej statutu jest aktem prawa miejscowego podkreślić należy, iż tego rodzaju dokument normatywny może wejść w życie dopiero po upływie co najmniej 14 dni od dnia jego ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. b) wprowadzanie kryterium wiekowego dla członków gminnej rady seniorów; W statutach gminnych rad seniorów często znajdują się zapisy, stosownie do których ich członkami mogą być wyłącznie osoby, które ukończyły określony wiek np. 60 lat. Taką praktykę organy nadzoru traktują często jako nieprawidłową. Ustawa o samorządzie gminnym określa szeroki katalog podmiotów mogących zasiadać w radzie seniorów mogą to być osoby starsze i przedstawiciele podmiotów działających na rzecz osób starszych. Tym samym zawężanie katalogu osób uprawnionych do członkostwa w radzie (np. poprzez definiowanie pojęcia osoby starszej i wprowadzanie ograniczeń wiekowych) uznawane jest przez nadzory prawne wojewodów za istotne naruszenie prawa dające podstawy do stwierdzenia nieważności przedmiotowej uchwały.

6 Designed by rawpixel.com / Freepik c) ograniczanie kręgu podmiotów, które mogą delegować kandydatów do gminnej rady seniorów; Zapisy ustawowe jasno wskazują, iż prawo delegowania swoich kandydatów do rady oprócz osób starszych, mają również podmioty działające na rzecz tych osób. Nie jest więc dopuszczalne, poprzez regulacje statutowe, pozbawienie tego prawa innych organizacji, które mogą udokumentować działalność na rzecz seniorów a nie są wskazane imiennie w statucie. d) brak wystarczająco precyzyjnych zasad wyboru członków gminnej rady seniorów; Zapisy statutowe powinny być skonstruowane w sposób precyzyjny, wyczerpujący i czytelny adresat aktu prawnego nie może być zaskakiwany wieloznaczną treścią regulacji. Zgodnie z przepisami ustawowymi w statucie ma być opisany tryb wyboru członków rady seniorów, dlatego za nieprawidłowe uznawane są również praktyki polegające na ogólnym tylko opisaniu w statucie gminnej rady seniorów trybu wyboru jej członków z jednoczesnym delegowaniem uprawnienia do uszczegółowienia tych zapisów w regulaminie wyborów przyjmowanym np. przez radę gminy. e) niedookreślenie liczby członków gminnej rady seniorów; W statucie rada gminy powinna określić konkretną liczbę członków gminnej rady seniorów. Za nieprawidłowe należy uznać rozwiązanie polegające na wskazaniu tej liczby poprzez zastosowanie tzw. widełek np. od 5 do 9. f) zawężanie obszarów działania gminnej rady seniorów; Przepisy ustawowe nie wprowadzają ograniczeń w zakresie spraw, co do których gminne rady seniorów mogą podejmować określone działania. Oznacza to, iż rady seniorów mogą wykazywać się aktywnością w tych wszystkich obszarach, które dotyczą bezpośrednio lub pośrednio osób starszych, a w których władna jest gmina jako jednostka samorządu terytorialnego. W statucie nie powinno się tych obszarów ograniczać.

7 Warto zwrócić uwagę na niejednolitość w podejściu do tej problematyki przez wojewodów w różnych częściach Polski, dlatego przed przystąpieniem do przygotowania projektu statutu rady seniorów należy ustalić, czy w danym województwie nadzór prawny zajmował się już problematyką rad seniorów a jeżeli tak, to dostosować się do uwag zamieszczonych w stosownych rozstrzygnięciach nadzorczych. Opisane wyżej zagadnienia mają charakter przykładowy i nie wyczerpują wszystkich wskazywanych przez organy nadzoru prawnego uchybień w statutach gminnych rad seniorów. Warto zwrócić uwagę na niejednolitość w podejściu do tej problematyki przez wojewodów w różnych częściach Polski, dlatego przed przystąpieniem do przygotowania projektu statutu rady seniorów należy ustalić, czy w danym województwie nadzór prawny zajmował się już problematyką rad seniorów a jeżeli tak, to dostosować się do uwag zamieszczonych w stosownych rozstrzygnięciach nadzorczych. Można również wzorować się na statutach tych rad seniorów, które nie zostały zakwestionowane w opisanym trybie nadzorczym. Wsparcie merytoryczne w zakresie przygotowania projektu statutu gminnej rady seniorów osoby zainteresowane mogą uzyskać również w ramach działalności Punktu Konsutacyjno-Doradczego, który jest prowadzony w ramach projektu Aktywne i skuteczne gminne rady seniorów w Małopolsce. Zapraszamy do współpracy! Wydawca: Fundacja Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego Nowy Sącz; ul. Jagiellońska 18 tel./fax (+48 18) ; fundacja@eiro.pl Zespół redakcyjny: Wiesława Borczyk Daniel Jachimowicz Wojciech Nalepa Korekta: Zofia Mółka Skład techniczny: Katarzyna Borczyk Aktywne i skuteczne gminne rady seniorów w Małopolsce Zadanie jest realizowane przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego.