Kodeks postępowania cywilnego

Transkrypt

1 Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296) Tekst jednolity z dnia 14 czerwca 2018 r. (Dz.U. 2018, poz. 1360) (zm.: Dz.U. 2018, poz. 416, poz. 756, poz. 770 i 771, poz. 1467, poz. 1499, poz. 1544, poz. 1629, poz. 1637, poz. 1693, poz. 2385, poz. 2432; 2019, poz. 60, druk sejmowy Nr 3137)

2

3 Część druga. Postępowanie zabezpieczające Tytuł I. Przepisy ogólne Literatura: M. Adamowicz, Areszt statku morskiego jako forma zabezpieczenia wierzytelności morskiej, GSP 2018, t. XXXIX; M. Bączyk, Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wykonaniem zabezpieczenia w postępowaniu zabezpieczającym, w: J. Gudowski, K. Weitz (red.), Aurea Praxis Aurea Theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. 2, Warszawa 2011; Ł. Błaszczak, Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym (wybrane zagadnienia), w: J. Olszewski (red.), Sądy polubowne i mediacja, Warszawa 2008; W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008; W. Broniewicz, A. Marciniak, I. Kunicki, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2016; P. Cierkoński, Zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, PPE 2011, Nr 8 9; S. Cieślak, Suma przymusowa przy zabezpieczeniu roszczeń niepieniężnych, w: A. Barańska, S. Cieślak (red.), Ars in vita. Ars in iure. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Jankowskiemu, Warszawa 2018; tenże, Stosunek postępowania arbitrażowego do innych rodzajów postępowania cywilnego, w: Postępowanie przed sądem polubownym (arbitraż). Materiały Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego Polski i Litwy, Wilno r., ADR 2011, Nr 4(16); M. Cieśliński, Postępowanie zabezpieczające w sprawach o rozwód, Warszawa 2014; tenże, Skład sądu w postępowaniu zabezpieczającym w sprawach o rozwód, PS 2009, Nr 3; M. Cieśliński, I. Kondak, Postępowanie zabezpieczające a wolność prasy, PS 2000, Nr 3; E. Czarny-Drożdżejko, Zakaz publikacji jako zabezpieczenie powództwa w sprawach cywilnych skierowanych przeciwko prasie, PS 2014, Nr 1; S. Dalka, Nakazy zapłaty jako podstawa egzekucji sądowej i zabezpieczenia roszczeń, PES 1996, Nr 16; tenże, Postępowanie zabezpieczające, ZES 1994, Nr 1; S. Dalka, J. Rodziewicz, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Gdańsk 1994; H. Dolecki, T. Wiśniewski, KPC. Komentarz, t. 4, 2011; J. Dominowska, Zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych matki i dziecka przed urodzeniem się dziecka i po jego urodzeniu, PS 2015, Nr 4; S. Duda, Termin upadku zabezpieczenia roszczenia pieniężnego zabezpieczonego poprzez obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową, Pal. 2016, Nr 4; T. Ereciński, KPC. Komentarz, t. 3, t. 4, 2016; tenże, O zabezpieczeniu nowacyjnym, PS 1992, Nr 3; T. Ereciński, K. Weitz, Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym, w: T. Ereciński, K. Weitz, Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008; P. Fik, P. Staszczyk, Inne wypadki zabezpieczenia wybrane zagadnienia w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, PS 2014, Nr 1; R. Flejszar, Podstawy zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu zabezpieczającym wybrane zagadnienia (art , art. 753 i k.p.c.), w: H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska (red.), Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych. Materiały Konferencji Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Cywilnego Szczecin Niechorze, Warszawa 2009; tenże, Przedsiębiorstwo oraz gospodarstwo rolne jako przedmiot zabezpieczenia i egzekucji po nowelizacji k.p.c. z dnia 2 lipca 2004 r., w: Czterdziestolecie kodeksu postępowania cywilnego, Kraków 2006; K. Gajda-Roszczynialska, Czy koszty procesu cywilnego podlegają zabezpieczeniu w postępowaniu zabezpieczającym?, PPC 2015, Nr 1; E. Gapska, Efektywność hipoteki przymusowej jako sposobu zabezpieczenia roszczeń, w: A. Barańska, S. Cieślak (red.), Ars in vita. Ars in iure. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Jankowskiemu, Warszawa 2018; S. Garlicki, Zabezpieczenie wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej, Pal. 1962, Nr 3 4; I. Gil, Postępowanie zabezpieczające na etapie poprzedzającym ogłoszenie upadłości, Warszawa 2012; taż, Postępowanie zabezpieczające, Sopot 2017; taż, Zasady orzekania o kosztach postępowania zabezpieczającego, w: H. Dolecki, K. Flagi-Gieruszyńska (red.), Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych. Materiały Konferencji Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Cywilnego Szczecin Niechorze, Warszawa 2009; W. Głodowski, Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym, ADR 2009, Nr 1; W. Głodowski, J. Mucha, Kilka uwag o zabezpieczeniu przez zarząd przymusowy na tle rodzajów zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu cywilnym, PPE 2013, Nr 7 9; M. Godlewska, Hipoteka przymusowa jako sposób zabezpieczenia roszczeń pieniężnych w znowelizowanym postępowaniu zabezpieczającym, AUWr 2005, Nr 67; N. Goldwag, Zabezpieczenie roszczenia w postępowaniu przed sądem polubownym, Pal. 1936, Nr 2 3; J. Gołaczyński, KPC. Komentarz, 2012; A. Górski, Wniosek o udzielenie zabezpieczenia w świetle nowelizacji KPC, MoP 2006, Nr 1; tenże, Postępowanie zabezpieczające w zakresie prawa nieuczciwej konkurencji w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, MoP 2005, Nr 16; tenże, Postępowanie zabezpieczające przed sądem polubownym w świetle nowelizacji KPC z r., MoP 2006, Nr 18; M. Iżykowski, Naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem zabezpieczenia, NP 1982, Nr 1 2; tenże, Zmiana i uchylenie zarządzenia tymczasowego, NP 1982, Nr 3 4; tenże, Wpływ zabezpieczenia powództwa na przebieg procesu cywilnego, Pal. 1982, Nr 1 3; tenże, Zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych, NP 1982, Nr 1 2; tenże, Zmiana i uchylenie zarządzenia tymczasowego, NP 1982, Nr 7 8; tenże, Przesłanki zabezpieczenia powództwa, Pal. 1985, Nr 11; tenże, Problemy postępowania zabezpieczającego w sprawach cywilnych, RPEiS 1988, Nr 1; tenże, Definitywny charakter postanowienia o udzieleniu zabez- Muliński 3

4 Przed Art. 730 Część druga. Postępowanie zabezpieczające pieczenia w sprawie szeroko rozumianego obowiązku alimentacyjnego na czas trwania procesu o rozwód lub separację. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z r., III CZP 59/10, PPC 2012, Nr 2(7); J. Jagieła, Zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych, NP 1991, Nr 7 8; tenże, Jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym, PiP 2003, Nr 4; tenże, Sądowe postępowanie zabezpieczające w praktyce komorniczej po zmianach w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, PPE 2004, Nr 7 9; tenże, Tymczasowa ochrona prawna w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2007; A. Jakubecki, Dochodzenie roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia (art. 746 KPC) zagadnienia wybrane, w: Z. Szczurek (red.), Księga pamiątkowa Profesora Sławomira Dalki, GSP 2011, t. XXVI; tenże, KPC. Komentarz, t. 2, 2017; tenże, Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Kraków 2002; tenże, Postępowanie zabezpieczające a zarządzenia sądu opiekuńczego wydawane na podstawie art KPC, w: K. Flaga-Gieruszyńska, G. Jędrejek (red.), Aequitas Sequitur Legem. Księga jubileuszowa z okazji 75. urodzin Prof. Andrzeja Zielińskiego, Warszawa 2014; J. Jankowski, KPC. Komentarz, t. 2, 2015; tenże, Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające, cz. 2, MoP 2012, Nr 3; tenże, Nowelizacje KPC wprowadzane w 2005 r., Warszawa 2005; A. Karnicka-Kawczyńska, J. Kawczyński, Postępowanie zabezpieczające w praktyce sądowej, MoP 1999, Nr 4; K. Kaźmierczak, O europeizacji cywilnego postępowania zabezpieczającego, PPE 2010, Nr 8; K. Knoppek, Bieg terminu dochodzenia roszczenia z art k.p.c. w razie wniesienia skargi kasacyjnej. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z r., I ACa 303/11, PPC 2011, Nr 4(5); Z. Knypl, Postępowanie zabezpieczające, Sopot 2011; M. Kocur, Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym, MoP 2006, Nr 15; K. Korzan, Zabezpieczenie roszczeń i praw w postępowaniu cywilnym. Studium teoretyczno-procesowe, PPH 1992, Nr 3; tenże, Sądowe postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 1986; J. Korzonek, Postępowanie egzekucyjne i zabezpieczające. Część druga Kodeksu postępowania cywilnego, Kraków 1934; D. Kot, Zabezpieczenie roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, MoP 2002, Nr 23; Z. Kruczkowski, M. Pacocha, Zabezpieczenie roszczeń przed sądem polubownym uwagi praktyczne i wnioski de lege ferenda, PPH 2016, Nr 6; S. Kudrelek, Postępowanie zabezpieczające w procesie karnym, Prok. i Pr. 2013, Nr 6; M. Kurzynoga, Prawo pracodawcy do wystąpienia z powództwem o ustalenie nielegalności strajku i wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia w drodze zakazu organizowania strajku, PiZS 2014, Nr 5; O. Leśniak, M. Romańska, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Warszawa 2013; M. Lewandowski, Odpowiednie stosowanie przepisów o procesie do postępowania klauzulowego i egzekucyjnego (na tle wybranych orzeczeń sądowych), PE 2000, Nr 9(45); L. Łabędzki, Zabezpieczenie roszczenia w postępowaniu polubownym, R. Pr. 2003, Nr 4; A. Marciniak, Bankowy tytuł zabezpieczenia, PB 2002, Nr 7 8; tenże, Zbieg egzekucji i zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu cywilnym, PPE 2003, Nr 9 10; T. Marek, Odpowiedzialność uprawnionego za szkodę spowodowaną zastosowaniem zabezpieczenia, PS 2014, Nr 10; H. Mądrzak, Charakter i zakres ochrony prawnej realizowanej w trybie zarządzeń tymczasowych, w: M. Sawczuk (red.), Jednolitość prawa sądowego cywilnego a jego odrębności krajowe, Lublin 1997; T. Misiuk-Jodłowska, Zabezpieczenie powództwa zawierającego żądanie uchylenia uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni, PS 1993, Nr 7 8; M. Muliński, Zasada minimalnej uciążliwości zabezpieczenia, MoP 2014, Nr 6; tenże, Zasada nieobciążania ponad potrzebę strony biernej postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego, Sopot 2017; E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne zabezpieczenie wierzytelności bankowych, Kraków 2000; P. Osowy, Zarys problematyki zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu przed sądem polubownym w świetle nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z dnia 2 lipca 2004 r., PS 2005, Nr 6; R. Pabis, Zabezpieczenie roszczeń. Egzekucja świadczeń, Warszawa 2005; K. Piasecki, KPC. Komentarz, t. 2, 2006; K. Piasecki, A. Marciniak, KPC. Komentarz, t. 3, 2015; M. Piekarski, O zabezpieczeniu powództwa, NP 1964, Nr 4; M. Pietrak, Środki zabezpieczające w świetle nowelizacji prawa karnego z r., MoP 2015, Nr 13; P. Pogonowski, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, Warszawa 2007; tenże, Postępowanie zabezpieczające, w: System prawa handlowego. Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych, t. 7, Warszawa 2007; tenże, Zakaz reformationis in peius w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym, PPE 2004, Nr 4; tenże, Udzielanie tymczasowej ochrony prawnej w sądowym postępowaniu cywilnym. Postępowanie zabezpieczające po zmianach z 2005 r., PL 2006, Nr 3(55); P. Radzimierski, Zabezpieczenia dochodzonych roszczeń, BA 2009, Nr 11; Z. Resich, W. Siedlecki, KPC. Komentarz, t. 2, 1976; M. Romańska, O. Dumnicka, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Warszawa 2010; T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 1971; M. Sawczuk, Wznowienie postępowania cywilnego, Warszawa 1970; P. Siciński, Zabezpieczenie roszczenia przez wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej (ze szczególnym uwzględnieniem wpisu zakazu zbywania i obciążania nieruchomości), PS 1999, Nr 7 8; E. Sinkevićius, Zabezpieczenie w procesie arbitrażowym, ADR 2011, Nr 4(16); K. Spałek, Zabezpieczenie roszczeń w Konwencji z Lugano, PiP 2003, Nr 10; SPH, t. 7, 2007; T. Strumiłło, Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym wybrane zagadnienia. Problem równoległych postępowań prowadzonych przed sądem powszechnym oraz sądem polubownym w przedmiocie stosowania tymczasowych środków zabezpieczających, ADR 2014, Nr 3; M. Szymańska, Regulacje UNCITRAL w zakresie zabezpieczenia roszczeń dochodzonych przed sądem arbitrażowym (polubownym) a prawo polskie, PPH 2008, Nr 8; M. Śladkowski, Ogólne postępowanie zabezpieczające w praktyce sądowej, MoP 2015, Nr 11; Z. Świeboda, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego. Część druga. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, Warszawa 2001; A. Tomaszek, Dochodzenie naprawienia szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych w sprawach dotyczących czynów nieuczciwej konkurencji, MoP 2014, Nr 6; A. Tynel, Prace UNCITRAL w sprawie zabezpieczenia roszczenia w postępowaniu arbitrażowym (sądownictwie polubownym), R. Pr. 4 Muliński

5 Tytuł I. Przepisy ogólne Nb 1 2 Przed Art , Nr 1; M. Uliasz, Komentarz do spraw z zakresu postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego, Warszawa 2013; tenże, KPC. Komentarz, 2008; M. du Vall, Zabezpieczenie roszczeń w stosunku do środków społecznego przekazu, MoP 2006, Nr 17; M. Walasik, Integracja postępowania zabezpieczającego z postępowaniem nieprocesowym, w: A. Barańska, S. Cieślak (red.), Ars in vita. Ars in iure. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Jankowskiemu, Warszawa 2018; tenże, Wyrok wydany w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych jako tytuł zabezpieczenia po uchyleniu art a k.p.c., PPC 2013, Nr 1; E. Warzocha, Zakres i skuteczność zabezpieczenia w świetle badań praktyki sądowej i komorniczej, w: A. Marciniak (red.), Symbolae Vitoldo Broniewicz dedicatae. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Broniewicza, Łódź 1998; tenże, Postępowanie zabezpieczające. Komentarz do art K.P.C., Warszawa 2007; K. Weitz, O jurysdykcji krajowej w postępowaniu zabezpieczającym w świetle konwencji lugańskiej i prawa wspólnotowego, PS 2003, Nr 10; E. Wengerek, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Warszawa 1972; E. Wieczorek, Zabezpieczenie roszczeń i praw w sądowym postępowaniu zabezpieczającym, w: A. Nowak (red.), Wokół problematyki cywilnoprocesowej. Studium teoretycznoprawne. Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Profesora Kazimierza Korzana, Katowice 2001; P. Wieczorek, Funkcje postępowań egzekucyjnego i zabezpieczającego, PE 2000, Nr 7; P. Wołowski, Nabycie własności rzeczy od obowiązanego w postępowaniu zabezpieczającym, PPE 2018, Nr 6; S. Włodyka, Pojęcie postępowania cywilnego i jego rodzaje, w: J. Jodłowski (red.), Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, Wrocław Warszawa 1974; Z. Woźniak, Hipoteka przymusowa jako sposób zabezpieczenia roszczeń pieniężnych po zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece dokonanej ustawą z 26 czerwca 2009 r., PPC 2013, Nr 4; tenże, Ustalenie i rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zabezpieczającego, PS 2008, Nr 7 8; B. Wróblewski, Zabezpieczenie wniosku o ustanowienie drogi koniecznej, Pal. 1962, Nr 3 4; K. Wyrwińska, Sposoby zabezpieczania roszczeń dochodzonych przed sądem polubownym, Komentarz praktyczny, Lex/el. 2006; Z. Zawadzka, Zabezpieczenie roszczeń polegające na zakazie publikacji w sprawach o ochronę dóbr osobistych, TPP 2014, Nr 1; D. Zawistowski, Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające. Komentarz, Lex/el. 2013; tenże, Postępowanie zabezpieczające. Komentarz. Wybór orzeczeń, Warszawa 2007; K. Zawiślak, Przesłanki formalne postępowania zabezpieczającego w procedurze cywilnej, PS 2002, Nr 3; F. Zedler, Interes prawny jako podstawa zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu cywilnym. Księga pamiątkowa ku czci Z. Resicha, Warszawa 1985; tenże, Problemy postępowania zabezpieczającego w sprawach cywilnych, RPEiS 1988, Nr 1; K. Zawiślak, Uwagi do projektu zmian w Kodeksie postępowania cywilnego przygotowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego w zakresie postępowania zabezpieczającego, w: K. Markiewicz (red.), Reforma postępowania cywilnego w świetle projektów Komisji Kodyfikacyjnej, Warszawa 2011; tenże, Uwagi o pojęciu postępowania zabezpieczającego w sprawach cywilnych, w: Zbiór rozpraw z zakresu postępowania cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci prof. Włodzimierza Berutowicza, AUWr 1990, Nr 170; tenże, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, t. 1, Toruń 1994; A. Zieliński, KPC. Komentarz, Nb 1. Cel zabezpieczenia Przepisy znajdujące zastosowanie w postępowaniu zabezpieczającym Etapy postępowania zabezpieczającego Charakter postępowania zabezpieczającego Rodzaje zabezpieczeń Przedmiot postępowania zabezpieczającego Nakaz zapłaty jako tytuł zabezpieczenia Wprowadzenie Spis treści Nb 8. Europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku bankowym Zabezpieczenie kosztów Inne rodzaje zabezpieczeń Zmiana terminologiczna Zabezpieczenie orzekane w postępowaniu karnym Cel zabezpieczenia. Postępowanie cywilne, podobnie jak inne postępowania sądowe, 1 cechuje w wielu wypadkach długotrwałość (przewlekłość). W szczególności dotyczy to postępowania rozpoznawczego prowadzonego zarówno w trybie procesu, jak i w postępowaniu nieprocesowym. W konsekwencji wielokrotnie może się zdarzyć, że w chwili wydania orzeczenia rozstrzygającego sprawę co do istoty zaszły już takie zmiany w stanie faktycznym i w stanie prawnym, iż wykonanie tego orzeczenia w praktyce nie może nastąpić. Niemożność wykonania uprawnień ustalonych w orzeczeniach sądu stawia pod znakiem zapytania funkcje postępowania prowadzonego w określonej sprawie, godzi w powagę wymiaru sprawiedliwości, a także w zasadę państwa prawnego. Sytuacji takiej zapobiec ma postępowanie zabezpieczające, którego celem jest zapewnienie efektywności (wykonalności i skuteczności) orzeczeń wydawanych w sprawie. 2. Przepisy znajdujące zastosowanie w postępowaniu zabezpieczającym. Regulacja po- 2 stępowania zabezpieczającego została zawarta w Części II KPC w art Przepisy Muliński 5

6 3 4 Przed Art. 730 Nb 3 4 Część druga. Postępowanie zabezpieczające o postępowaniu zabezpieczającym nie są jednak unormowaniem kompletnym i wyczerpującym, dlatego w kwestiach w nich nieuregulowanych należy sięgać do przepisów o procesie (na mocy art KPC). Ponadto, zgodnie z art zd. 1, jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, do wykonania tego postanowienia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z tym jednak, że sąd nadaje postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności z urzędu. W postępowaniu zabezpieczającym znajdują zatem również odpowiednie zastosowanie przepisy Części III KPC. W przepisach o postępowaniu zabezpieczającym zamieszczono także przepisy modyfikujące rozwiązania przyjęte w postępowaniu egzekucyjnym (art. 731, 739, 743 1, zob. uwagi do tych przepisów). Pamiętać również należy, że przepisy o postępowaniu zabezpieczającym uległy niezwykle gruntownej nowelizacji, dokonanej mocą ustawy z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804). Wyrazem tej zasadniczej zmiany było w szczególności zamieszczenie przepisów o postępowaniu zabezpieczającym w oddzielnej, drugiej Części KPC. We wcześniejszym stanie prawnym Część II KPC obejmowała przepisy o postępowaniu zabezpieczającym oraz egzekucyjnym. Jak wskazuje A. Jakubecki (A. Jakubecki, KPC. Komentarz, t. 2, 2017, uw. do art. 730), zmiana systematyki KPC nie może pozostać bez znaczenia dla wykładni przepisów o postępowaniu zabezpieczającym. Natomiast J. Jankowski (Nowelizacje KPC, s. 5 i 49) zauważa, że dla podkreślenia niezależnego charakteru postępowania zabezpieczającego umieszczono przepisy normujące to postępowanie w osobnej części KPC i nadano jej całkiem nową treść, nie zaś ograniczono się jedynie do modyfikacji poszczególnych uregulowań. Część II Postępowanie zabezpieczające dzieli się nadal na trzy tytuły zawierające odpowiednio: przepisy ogólne, unormowania dotyczące zabezpieczenia roszczeń pieniężnych oraz innych wypadków zabezpieczenia. Istotna nowelizacja przepisów o postępowaniu zabezpieczającym wprowadzona została ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie r. Kolejna zaś znacząca zmiana przepisów o postępowaniu zabezpieczającym przewidziana jest w projekcie nowelizacji KPC zawartym w Druku sejmowym Nr 3137 (zob. uwagi do: art. 731, Nb 6; art. 735, Nb 3; art. 736, Nb 11 i 15; art. 740, Nb 4 i 6; art. 741, Nb 8; art. 742, Nb 8; art. 748, Nb 4; art , Nb 5). 3. Etapy postępowania zabezpieczającego. W ramach postępowania zabezpieczającego można wyodrębnić dwa etapy: 1) pierwszy etap, związany z orzekaniem w przedmiocie zabezpieczenia, który ma charakter rozpoznawczy; 2) drugi etap ma charakter wykonawczy, a jego celem jest wykonanie wydanego wcześniej postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Etap wykonawczy postępowania zabezpieczającego może być prowadzony z odpowiednim zastosowaniem przepisów o postępowaniu egzekucyjnym (art zd. 1), ale może również przebiegać w inny sposób (np. wpis hipoteki przymusowej do księgi wieczystej art. 747 pkt 2). W praktyce stosowania przepisów o postępowaniu zabezpieczającym spotkać się można niekiedy z pewnym nieporozumieniem dotyczącym etapu wykonawczego postępowania zabezpieczającego prowadzonego z zastosowaniem przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. W związku z tym podkreślić należy, iż podstawą wykonania zabezpieczenia nie jest (z wyjątkiem, o którym mowa w art zd. 2) tytuł wykonawczy ani tytuł egzekucyjny. Akt, który stanowi podstawę wykonania zabezpieczenia, właśnie w celu uniknięcia nieporozumień, powinien być nazywany tytułem zabezpieczenia. Taka jest też terminologia kodeksowa (zob. art , art , zob. też wyr. SA w Łodzi z r., I ACa 878/13, Legalis). Z tego samego powodu etap wykonawczy postępowania zabezpieczającego nie powinien być określany mianem postępowania egzekucyjnego, wszak nie zmierza on, co do zasady, do zaspokojenia roszczenia uprawnionego (art. 731). Przepisy Części II KPC w zasadzie dotyczą etapu pierwszego, tj. rozpoznawczego. W odniesieniu do drugiego etapu zawierają klauzulę generalną o odpowiednim stosowaniu przepisów o postępowaniu egzekucyjnym (zob. Nb 2). 4. Charakter postępowania zabezpieczającego. Jak wynika z powyższych uwag, postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem w sprawie, służy ono bowiem załatwieniu sprawy 6 Muliński

7 Tytuł I. Przepisy ogólne Nb 5 Przed Art. 730 cywilnej, nie dotyczy zaś kwestii proceduralnych. Jednocześnie postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem pomocniczym, czyli takim, w ramach którego ochrona cywilnoprawna jest udzielana w sposób pośredni. Oznacza to, że w postępowaniu pomocniczym stwarzana jest jedynie podstawa do wszczęcia lub dalszego prowadzenia innego postępowania, w którym udzielona zostanie bezpośrednia ochrona cywilnoprawna, czyli urzeczywistnienie lub ustalenie praw i obowiązków cywilnoprawnych (S. Włodyka, Pojęcie postępowania cywilnego, s. 275). Postępowanie zabezpieczające ma charakter pomocniczy zarówno wobec postępowania rozpoznawczego, jak i egzekucyjnego (A. Jakubecki, w: A. Jakubecki, KPC. Komentarz, t. 2, 2017, uw. do art. 730, Nb 1). Natomiast W. Broniewicz (Postępowanie cywilne w zarysie, s. 26) określa postępowanie zabezpieczające jako postępowanie uboczne. Różni się ono od postępowania głównego (postępowania w sprawie art , art ), które ma na celu załatwienie sprawy cywilnej, w której zostało wszczęte, tym, że postępowanie uboczne ma na celu załatwienie kwestii proceduralnej związanej z postępowaniem głównym, niewarunkującej możności jego przeprowadzenia. Z kolei J. Jagieła (w: K. Piasecki, A. Marciniak, KPC. Komentarz, t. 3, 2015, wprowadzenie do cz. II, Nb 1) uznaje, że postępowanie zabezpieczające ma charakter akcesoryjny w stosunku do postępowania rozpoznawczego toczącego się, wszczynanego później bądź (wyjątkowo, zob. art zd. 2 uwaga M.M.) prawomocnie ukończonego. 5. Rodzaje zabezpieczeń. Celem postępowania zabezpieczającego jest zapewnienie skutecz- 5 ności orzeczenia merytorycznego wydanego w postępowaniu rozpoznawczym oraz w postępowaniu prowadzonym przed sądem polubownym. Nie chodzi tu tylko o wykonalność, ponieważ zabezpieczenie może dotyczyć również orzeczeń niepodlegających wykonaniu w drodze egzekucji (przykładowo można tu wskazać na zawieszenie postępowania egzekucyjnego jako sposób zabezpieczenia powództwa przeciwegzekucyjnego, zob. uwagi do art. 755). Można zatem ogólnie powiedzieć, iż celem postępowania zabezpieczającego jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej (A. Jakubecki, w: A. Jakubecki, KPC. Komentarz, t. 2, 2017, uw. do art. 730, Nb 1; J. Jagieła, w: K. Piasecki, A. Marciniak, KPC. Komentarz, t. 3, 2015, uw. przed art. 730, Nb 1). Ochrona ta jest udzielana na dwa sposoby: 1) zabezpieczenie konserwacyjne polega na utrzymaniu istniejącego stanu rzeczy w celu zapewnienia efektywności, wykonalności mającego zapaść w przyszłości albo już zapadłego orzeczenia co do istoty sprawy. Większość sposobów zabezpieczenia przewidzianych w KPC dotyczy zabezpieczenia konserwacyjnego; 2) zabezpieczenie nowacyjne polega na tymczasowym unormowaniu stosunków pomiędzy uprawnionym a obowiązanym według spodziewanej treści orzeczenia mającego zapaść w danej sprawie. Chodzi tu przede wszystkim o sytuacje, w których warunki życiowe uprawnionego wymagają tymczasowego unormowania jego stosunków z obowiązanym zazwyczaj poprzez zapewnienie uprawnionemu pewnych świadczeń od obowiązanego. Przykładowo może tu chodzić o zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych (art. 753). W ramach przedstawionego podziału zabezpieczenie konserwacyjne powinno być traktowane jako typowy rodzaj zabezpieczenia, zabezpieczenie nowacyjne ma zaś charakter szczególny, wyjątkowy. Jak stanowi bowiem art. 731, zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ponadto, jak wynika z przepisów Części II KPC, każde roszczenie może podlegać zabezpieczeniu konserwacyjnemu, natomiast katalog roszczeń pieniężnych, które mogą zostać zabezpieczone w sposób nowacyjny, ma charakter zamknięty (zob. uwagi do art ). Katalogu takiego nie ma natomiast w przypadku roszczeń niepieniężnych, a zatem każde roszczenie niepieniężne może zostać zabezpieczone w sposób nowacyjny (zob. uwagi do art. 755). Pewne ograniczenie w tym zakresie wprowadzono jednak nowelizacją z r., dodając do art , w myśl którego przepisu art. 731 nie stosuje się, jeżeli zabezpieczenie jest konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków. Z kolei zgodnie z art zd. 1, w sprawach o ochronę dóbr osobistych zabezpieczenie polegające na zakazie publikacji może być udzielone tylko wtedy, gdy nie sprzeciwia się temu ważny interes publiczny. Uwzględniając wskazane zastrzeżenia przyjąć należy, iż w obecnym stanie prawnym nadal wszystkie rodzaje roszczeń niepieniężnych mogą zostać zabezpieczone w sposób nowacyjny. Jeżeli ustawa zezwala na udzielenie nowacyjnego zabezpieczenia określonego roszczenia, możliwe jest jednoczesne zabezpieczenie tego samego roszczenia w sposób zarówno nowacyjny, Muliński 7

8 Przed Art. 730 Nb 6 7 Część druga. Postępowanie zabezpieczające jak i konserwacyjny (np. w przypadku świadczeń alimentacyjnych sąd może zobowiązać obowiązanego do periodycznego przekazywania uprawnionemu określonej sumy pieniężnej na mocy art. 753 i jednocześnie ustanowić na nieruchomości obowiązanego hipotekę przymusową, przewidzianą w art. 747 pkt 2 w celu zabezpieczenia okresowych świadczeń alimentacyjnych należnych w przyszłości). Drugi podział zabezpieczeń wynikający z przepisów Części II KPC to zabezpieczenie roszczeń pieniężnych (Tytuł II Części II KPC) i inne wypadki zabezpieczenia (Tytuł III Części II KPC), czyli zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych. Z podziałem tym wiąże się istotna reguła wynikająca z przepisów. Katalog sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych ma charakter zamknięty, a zatem sąd może zastosować wyłącznie sposoby zabezpieczenia wskazane w ustawie (art. 747, 753, 754 KPC). Rozwiązanie takie ma na celu ochronę obrotu prawnego, a w szczególności ochronę praw strony biernej postępowania zabezpieczającego (obowiązanego). Przyjęcie tego rozwiązania nie jest jednak możliwe w przypadku roszczeń niepieniężnych. Nie sposób enumeratywnie wymienić wszystkich rodzajów roszczeń niepieniężnych (dare, facere, non facere, ommitere, pati), które mogą w praktyce podlegać zabezpieczeniu. Z tego powodu katalog sposobów zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych ma charakter otwarty, a sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych (art zd. 1). Oba wskazane podziały zabezpieczeń wzajemnie zachodzą na siebie ( krzyżują się ), co oznacza, że może występować konserwacyjne lub nowacyjne zabezpieczenie roszczenia pieniężnego, a także konserwacyjne lub nowacyjne zabezpieczenie roszczenia niepieniężnego Przedmiot postępowania zabezpieczającego. Przedmiotem (istotą) postępowania zabezpieczającego jest zabezpieczenie roszczenia. Chodzi tu o roszczenie procesowe, czyli twierdzenie uprawnionego o istnieniu albo nieistnieniu określonego roszczenia materialnoprawnego, przedstawione sądowi celem wiążącego ustalenia tego istnienia albo nieistnienia. W KPC oprócz określenia zabezpieczenie roszczenia używany jest termin zabezpieczenie powództwa (np. art , art ). Określenia te są synonimami i można się nimi posługiwać zamiennie Nakaz zapłaty jako tytuł zabezpieczenia. W KPC zawarte są również przepisy dotyczące zabezpieczenia roszczeń, które zamieszczone zostały poza Częścią II Kodeksu. Chodzi tu w szczególności o art , zgodnie z którym nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Jeżeli zatem został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, zbędne jest uzyskiwanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Nakaz zapłaty zastępuje to postanowienie. Nie ma zatem etapu rozpoznawczego postępowania zabezpieczającego, a niezbędne jest przeprowadzenie tylko etapu wykonawczego tego postępowania. Z powołanego przepisu wynika, że zbędne jest również nadawanie klauzuli wykonalności. Należy jednak przyjąć, że nadanie klauzuli jest konieczne w razie skierowania zabezpieczenia do majątku wspólnego małżonków. Znajdzie wówczas zastosowanie art (zob. uwagi do tego przepisu). Kwota zasądzona nakazem zapłaty wraz z wymagalnymi odsetkami stanowi sumę, której złożenie przez dłużnika (obowiązanego) na rachunek depozytowy Ministra Finansów (zob. uwagi do art. 736, Nb 4) wystarcza do zabezpieczenia roszczenia. Jeżeli nakaz zapłaty zobowiązuje do wydania rzeczy zamiennych, do zabezpieczenia wystarczy złożenie sumy równej wartości przedmiotu sporu. Jest to konstrukcja zbliżona do sumy zabezpieczenia (zob. uwagi art. 736, Nb 3). Zbliżona jest dlatego, że nie obejmuje ona kosztów postępowania. Przyjąć można, choć nie wynika to wprost z przepisu, że również po wykonaniu zabezpieczenia (np. po ustanowieniu hipoteki przymusowej, czy zajęciu ruchomości), pozwany może wpłacić na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę zabezpieczenia i udzielone wcześniej zabezpieczenie upada (argumentum per analogiam z art zd. 2) zob. też uwagi do art. 743, Nb 2 i do art. 745, Nb 3. Powód, dysponując tytułem zabezpieczenia uregulowanym w art. 492 i wnosząc o dokonanie zabezpieczenia, jest zobowiązany wskazać sposób zabezpieczenia ( 2). Zgodnie z ogólną zasadą z art. 749 KPC, niedopuszczalne jest wykonanie w tej sytuacji zabezpieczenia konserwacyjnego roszczenia pieniężnego przeciwko Skarbowi Państwa. Ponieważ przy zastosowaniu art. 492 w ogóle nie było wydawane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, obowiązany w analizowanej sytuacji nie może wnieść zażalenia, o którym 8 Muliński

9 Tytuł I. Przepisy ogólne Nb 8 10 Przed Art. 730 mowa w art Może on jednak, na mocy odpowiednio stosowanego art. 742, złożyć wniosek o uchylenie albo zmianę uzyskanego ex lege zabezpieczenia, jeżeli podstawa zabezpieczenia odpadła, zmieniła się albo w ogóle nie istniała w chwili wydawania nakazu zapłaty (np. powód nie miał interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia, ponieważ dysponował zabezpieczeniem rzeczowym dochodzonej należności). Przed uwzględnieniem wniosku konieczne jest przeprowadzenie rozprawy. Powodowi przysługuje zażalenie na postanowienie uwzględniające wniosek, a wniesienie zażalenia wstrzymuje wykonanie zaskarżonego postanowienia. Z kolei na wniosek pozwanego sąd może ograniczyć zabezpieczenie według swego uznania. Jak wskazał SA w Rzeszowie (post. z r., I ACZ 85/14, Legalis), zmiana zabezpieczenia jest możliwa, jeżeli odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia. Natomiast o ograniczeniu zabezpieczenia na podstawie art KPC sąd orzeka według swojego uznania. Wskazać można również dalsze przepisy, zarówno kodeksowe, jak i pozakodeksowe, regulujące postępowanie zabezpieczające. W szczególności powołać należy następujące unormowania: 1) art. 91 pkt 2, art , art , art , art. 445, 445 1, pkt 3, art. 775, 791 5, art , , art , art. 1030, pkt 2, art. 1040, , , art , , 1166, KPC; 2) art. 10 ust. 2 KWU; 3) art. 135, art. 221 i art. 316 ust. 4 ustawy z r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.); 4) art. 152 PrGeolGórn; 5) art. 268 KSH; 6) art , 146 ust. 3, art. 390 ust. 1 pkt 1 PrUp; 7) art. 12 ust. 2, 170, 259, , i 336 PrRestr. 8. Europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku bankowym. Jak wynika z art i n. 8 KPC, przepisy Części II KPC stosuje się odpowiednio do europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym, uregulowanego w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 655/2014, chyba że art i n. KPC stanowią inaczej (zob. uwagi do tych przepisów). 9. Zabezpieczenie kosztów. Instytucją zbliżoną do zabezpieczenia roszczenia jest zabezpiecze- 9 nie kosztów procesu. Ustawodawca przewidział to zabezpieczenie w dwóch sytuacjach, w których ściągnięcie tych kosztów mogłoby być poważnie utrudnione lub wręcz niemożliwe. I tak: 1) jeżeli sąd po wniesieniu pozwu dopuści tymczasowo do podjęcia naglącej czynności procesowej osobę niemogącą na razie przedstawić pełnomocnictwa, może uzależnić to od zabezpieczenia kosztów (art. 97 1); 2) powód, który nie ma miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, jest obowiązany na żądanie pozwanego złożyć kaucję na zabezpieczenie kosztów procesu (art. 1119). Szczegółowa regulacja tej kaucji, zwanej kaucją aktoryczną, zawarta jest w art Inne rodzaje zabezpieczeń. Od instytucji zabezpieczenia roszczenia w ramach postę- 10 powania zabezpieczającego odróżnić należy zabezpieczenie dowodów (zob. art. 310 i n. oraz art. 1137), zabezpieczenie spadku (art. 633 i n. oraz art i n.), a także postanowienia sądu, mocą których sąd uzależnia wykonanie orzeczenia od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia (art. 334, 388, 414). Przepisy o postępowaniu zabezpieczającym nie znajdują również zastosowania do zabezpieczeń o charakterze materialnoprawnym (np. zastawu, art. 306 i n. KC). Wyjątek w tym zakresie stanowi hipoteka przymusowa jako konserwacyjny sposób zabezpieczenia roszczenia pieniężnego albo niepieniężnego (art. 747 pkt 2, art zd. 1 in fine). Od postępowania zabezpieczającego uregulowanego w Części II KPC należy również odróżnić postępowanie zabezpieczające unormowane w art PrUp. To ostatnie postępowanie nie służy bowiem zabezpieczeniu pojedynczego roszczenia, lecz ogółu roszczeń dochodzonych w postępowaniu upadłościowym, zaś jego przedmiotem jest zabezpieczenie całego majątku dłużnika, przeciwko któremu wszczęto postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Zgodnie jednak z art. 37 PrUp, w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania zabezpieczającego stosuje się odpowiednio przepisy KPC o postępowaniu zabezpieczającym. Mocą PrRestr Muliński 9

10 Przed Art. 730 Nb Część druga. Postępowanie zabezpieczające w art. 37 dodano zd. 2, który wyraźnie wyłącza zastosowanie art. 396 KPC w postępowaniu zabezpieczającym toczącym się w ramach postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Analogiczną funkcję od r. pełnią postępowania zabezpieczające przewidziane w PrRestr. W art PrRestr przewidziano postępowanie zabezpieczające prowadzone w ramach postępowania układowego, zaś w art postępowanie zabezpieczające będące częścią postępowania sanacyjnego. Cechami wspólnymi tych postępowań jest ich służebna rola wobec jednego z postępowań restrukturyzacyjnych, fakultatywny charakter, a także odpowiednie stosowanie przepisów KPC o postępowaniu zabezpieczającym w sprawach nieuregulowanych w PrRestr (art. 269 i 287 PrRestr) Zmiana terminologiczna. Nowelizacją z r. wprowadzono w postępowaniu zabezpieczającym istotną zmianę terminologiczną. Postanowienie, mocą którego sąd ustanawiał zabezpieczenie, nazywane było, przed wejściem w życie wskazanej nowelizacji, zarządzeniem tymczasowym. Zgodnie z obecną terminologią kodeksową jest to postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia (zob. np. art. 739, 743, 743 1, 748, ), postanowienie o zabezpieczeniu (zob. np. art in fine), albo postanowienie, którym udzielono zabezpieczenia (np. art ) Zabezpieczenie orzekane w postępowaniu karnym. Jak wynika z art KPK w obecnym brzmieniu, zabezpieczenie orzekane w postępowaniu karnym następuje w sposób wskazany w przepisach KPC, chyba że KPK stanowi inaczej. Wskazać zatem należy, że w art KPK zawarto regulacje szczególne dotyczące: 1) rodzajów roszczeń podlegających zabezpieczeniu w postępowaniu karnym; 2) przestępstw, w związku z którymi można orzec zabezpieczenie oraz 3) przebiegu postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem karnym. I tak, w myśl art KPK, w razie zarzucenia oskarżonemu popełnienia przestępstwa, za które lub w związku z którym można orzec grzywnę, świadczenie pieniężne, przepadek, środek kompensacyjny, zwrot korzyści majątkowej może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego lub na mieniu stanowiącym korzyść majątkową osiągniętą z przestępstwa w rozumieniu art KK, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione. Z kolei, jak wynika z 2 powołanego artykułu, zabezpieczenie wykonania orzeczenia przepadku lub zwrotu korzyści może nastąpić również na mieniu osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, na którą zostało przeniesione mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa albo mienie podlegające przepadkowi. Osoba ta może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o ustalenie, że mienie lub jego część nie podlega przepadkowi. Do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu (art KPK). Z urzędu może także nastąpić na mieniu oskarżonego zabezpieczenie wykonania orzeczenia o kosztach sądowych, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia w tym zakresie będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione (art KPK). Jak zatem wynika z powołanych przepisów, w postępowaniu karnym, odmiennie niż w postępowaniu cywilnym, regułą jest orzekanie zabezpieczenia z urzędu (zob. uwagi do art. 732). W postępowaniu karnym regułą jest, iż zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w KPC (art KPK). Znajdują, zatem tutaj odpowiednie zastosowanie art. 747, oraz art. 755 KPC (zob. uwagi do tych przepisów). Wyjątek w tym zakresie ustanowiony został w art Jak wynika z tego przepisu, zabezpieczenie grożącego przepadku następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w jej braku, w zbiorze złożonych dokumentów. W miarę potrzeby może być ustanowiony zarząd nieruchomości oskarżonego. W art. 292a 292b KPK szczegółowo uregulowano sposób zabezpieczenia w postaci przymusowego zarządu przedsiębiorstwa. Postanowienie o zabezpieczeniu w postępowaniu karnym wydać może zarówno sąd, jak i prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze. Treść postanowienia o zabezpieczeniu została szczegółowo uregulowana w art KPK. 10 Muliński

11 Tytuł I. Przepisy ogólne Art. 730 Na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie (art KPK). Zatem w postępowaniu karnym, odmiennie niż w postępowaniu cywilnym (zob. uwagi do art. 741 KPC), zażalenie przysługuje na każde postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia, a nie tylko na postanowienie sądu I instancji. Postanowienie o zabezpieczeniu z chwilą wydania stanowi tytuł wykonawczy (art KPK), a ściślej rzecz ujmując tytuł zabezpieczenia (zob. wyżej Nb 3). Zabezpieczenie udzielone w postępowaniu karnym upada w razie łącznego spełnienia dwóch przesłanek: a) gdy nie zostaną prawomocnie orzeczone: grzywna, przepadek, nawiązka, świadczenie pieniężne lub nie zostanie nałożony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, b) uprawniony nie wytoczył powództwa (w procesie cywilnym) o te roszczenia przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w tym przedmiocie w postępowaniu karnym (art KPK). Przyjąć należy, że 3-miesięczny termin do wytoczenia powództwa ma charakter prekluzyjny i nie podlega przywróceniu (wynika to z okoliczności, iż skutek prawny w postaci upadku zabezpieczenia następuje ex lege z upływem wskazanego terminu, nie ma zatem możliwości jego cofnięcia). Natomiast w razie wytoczenia powództwa we wskazanym terminie zabezpieczenie pozostaje w mocy, jeżeli w postępowaniu cywilnym sąd nie orzeknie inaczej (art KPK). Do wykonania postanowień o zabezpieczeniu grzywny, świadczenia pieniężnego, środka kompensacyjnego oraz kosztów sądowych, w zakresie nieuregulowanym przepisami prawa karnego, mają zastosowanie przepisy KPC, zaś do wykonania postanowień o zabezpieczeniu przepadku mają zastosowanie przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 27a KKW). Jednakże, jak wynika z art KPK, czynności egzekucyjne w celu wykonania postanowienia o zabezpieczeniu nie są podejmowane, jeżeli zabezpieczenie nastąpiło na rzeczach, które oskarżony wcześniej wydał organowi procesowemu albo na rzeczach zatrzymanych na podstawie art. 217 i n. KPK. We wskazanych sytuacjach przeprowadzanie etapu wykonawczego postępowania zabezpieczającego staje się po prostu zbędne. Regulacje KPC i KPK w zakresie postępowania zabezpieczającego znajdują również zastosowanie do roszczeń związanych z przestępstwami skarbowymi. Jak trafnie zauważa J. Jagieła (w: K. Piasecki, A. Marciniak, KPC. Komentarz, t. 3, 2015, uw. przed art. 730, Nb 5), podstawą prawną tego rozwiązania jest art KKS, zgodnie z którym w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy KPK, jeżeli przepisy KKS nie stanowią inaczej. Do KKS odwołano się też w art in fine KPK. Trafnie zauważył SN w post. z r. (II KK 389/03, OSNwSK 2004, Nr 2, poz. 864), iż postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym na poczet roszczeń wynikających z treści prawomocnego wyroku w stadium postępowania wykonawczego może ulec zmianie, uchyleniu stosownie do treści art KPC w zw. z art KPK, a zatem orzeczenie o zabezpieczeniu majątkowym nie stwarza trwałej sytuacji prawnej. Z kolei w post. z r. (IV CSK 567/08, MoP 2010, Nr 15, s. 860 z glosą M. Mulińskiego, PPE 2013, Nr 1 3), SN wyraził budzący wątpliwości pogląd, iż w razie przysądzenia własności nieruchomości (art i art KPC), przewidziany w art. 292 KPK zakaz zbywania i obciążania nieruchomości nie wygasa. Uzasadniając swoje stanowisko SN uznał, iż zakazu zbywania i obciążania nieruchomości orzeczonego na podstawie art KPK nie można uznać za prawo lub roszczenie osobiste Skarbu Państwa, w rozumieniu art KPC w zw. z art. 16 ust. 2 KWU. Jest to powstające w sposób określony w KPC i ujawnione w księdze wieczystej obciążenie nieruchomości dokonane w postępowaniu karnym, wynikające z publicznoprawnych uprawnień Państwa do zagwarantowania egzekucji wyroku sądowego wydanego w takim postępowaniu, do którego przepisy art i art KPC nie mają zastosowania i które nie wygasa w wyniku przysądzenia własności po sprzedaży egzekucyjnej nieruchomości. Art [Podstawy zabezpieczenia] 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Muliński 11

12 Art. 730 Nb 1 2 Część druga. Postępowanie zabezpieczające 2. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Nb 1. Dopuszczalność zabezpieczenia Zabezpieczenie roszczenia dochodzonego przed sądem polubownym Dopuszczalność drogi sądowej Jurysdykcja krajowa Wyłączona egzekucja i zabezpieczenie Odrzucenie wniosku Moment wszczęcia postępowania zabezpieczającego Spis treści Nb 8. Czasowe granice zabezpieczenia Ponowne wszczęcie postępowania zabezpieczającego Zabezpieczenie a nadzwyczajny środek zaskarżenia Orzecznictwo Orzeczenia niepodlegające wykonaniu w drodze egzekucji Kwestia zabezpieczenia kosztów procesu Odesłanie Dopuszczalność zabezpieczenia. Paragraf 1 komentowanego przepisu reguluje kwestię dopuszczalności zabezpieczenia. Wynika z niego, iż zabezpieczenie może być udzielone w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd państwowy lub sąd polubowny. Warunkiem dopuszczalności zabezpieczenia jest zatem okoliczność, że określone roszczenie może być dochodzone w postępowaniu przed sądem powszechnym lub przed sądem polubownym. W przypadku postępowania przed sądem powszechnym chodzić może zarówno o proces, jak i o postępowanie nieprocesowe. Okoliczność tę potwierdza brzmienie art. 732, w którym jest mowa o wszczęciu postępowania rozpoznawczego z urzędu, a możliwość takiego wszczęcia postępowania dotyczy właśnie postępowania nieprocesowego. Zabezpieczenie jest dopuszczalne również w sytuacji, gdy orzeczenie wydane w postępowaniu rozpoznawczym nie nadaje się do wykonania w drodze egzekucji. Możliwe jest zatem uzyskanie zabezpieczenia nie tylko w sprawie o zasądzenie świadczenia, lecz także w sprawie o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (art. 189), a także w sprawie o ukształtowanie stosunku prawnego Zabezpieczenie roszczenia dochodzonego przed sądem polubownym. W art mowa jest o możliwości żądania zabezpieczenia w każdej sprawie cywilnej rozpoznawanej przez sąd polubowny. A. Jakubecki (w: A. Jakubecki, KPC. Komentarz, t. 2, 2017, uw. do art. 730, Nb 2) trafnie zatem wskazuje, że nie jest przeszkodą do udzielenia zabezpieczenia przez sąd państwowy okoliczność, iż w sprawie zawarto umowę o poddanie jej rozstrzygnięcia sądowi polubownemu. Z kolei, jak wynika z art w zw. z art , w przypadku postępowania toczącego się przed sądem polubownym właściwy do udzielenia zabezpieczenia jest sąd państwowy, czyli sąd powszechny, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny. Dotyczy to również sytuacji, w której miejsce postępowania przed sądem polubownym znajduje się poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej lub nie jest oznaczone. Ponadto ustawodawca, wprowadzając do KPC Część V obejmującą regulację sądownictwa polubownego (ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. Nr 178, poz. 1478), przewidział możliwość udzielenia zabezpieczenia przez sam sąd polubowny. Zgodnie bowiem z art , jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny na wniosek strony, która uprawdopodobniła dochodzone roszczenie, może postanowić o zastosowaniu takiego sposobu zabezpieczenia, który uzna za właściwy ze względu na przedmiot sporu. Z przepisu tego wynika, że sąd polubowny, w przeciwieństwie do sądu państwowego, nie jest ograniczony w zakresie sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych (zob. uwagi do art. 747), jeżeli strony nie uzgodniły inaczej (art in initio). Oznacza to, iż strony zapisu na sąd polubowny mogą w samym zapisie (lub w późniejszej umowie modyfikującej zapis) ograniczyć katalog sposobów zabezpieczenia możliwych do zastosowania przez sąd polubowny. Z treści art (w szczególności z 1 tego przepisu) wynika jednak, iż strony zapisu na sąd polubowny nie mogą całkowicie pozbawić sądu arbitrażowego kompetencji do wydawania postanowień w przedmiocie zabezpieczania roszczeń. Podobnie, jak sąd państwowy, sąd polubowny, wydając postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, może uzależnić jego wykonanie od złoże- 12 Muliński

13 Tytuł I. Przepisy ogólne Nb 2 Art. 730 nia stosownego zabezpieczenia (kaucji) przez uprawnionego. Na wniosek strony sąd polubowny może ponadto zmienić lub uchylić wydane wcześniej postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia (art , który jest sui generis odpowiednikiem art. 742, zob. uwagi do tego przepisu). Postanowienie sądu polubownego o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sąd państwowy. Nadanie klauzuli wykonalności następuje przy odpowiednim zastosowaniu art i 3 oraz art Jeżeli zatem postanowienie sądu polubownego o udzieleniu zabezpieczenia zostało wydane na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, odmowa nadania mu klauzuli wykonalności zgodnie z art w zw. z art może nastąpić w trzech sytuacjach: 1) jeżeli według przepisów KPC spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego; 2) jeżeli wykonanie postanowienia sądu polubownego o udzieleniu zabezpieczenia byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego); 3) jeżeli wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta pozbawia konsumenta ochrony przyznanej mu bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa właściwego dla umowy, której stroną jest konsument, a gdy prawem właściwym dla tej umowy jest prawo wybrane przez strony ochrony przyznanej konsumentowi bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa, które byłoby właściwe w braku wyboru prawa. Z art w zw. z art wynika, że o stwierdzeniu wykonalności postanowienia sądu polubownego w przedmiocie zabezpieczenia wydanego za granicą sąd państwowy orzeka po przeprowadzeniu rozprawy. Odmowa stwierdzenia wykonalności (tj. odmowa nadania klauzuli wykonalności postanowieniu o zabezpieczeniu wydanemu za granicą) może nastąpić w oparciu o wymienione wyżej dwie przesłanki z art , a ponadto wówczas, gdy strona postępowania klauzulowego prowadzonego przez sąd państwowy wykaże, że wystąpiły stosowane odpowiednio przesłanki wymienione w art Jak wskazuje S. Cieślak, istotnym problemem jest skutek, do jakiego może doprowadzić równoległe prowadzenie dwóch postępowań o udzielenie zabezpieczenia, a mianowicie wydanie rozbieżnych decyzji w przedmiocie zabezpieczenia przez sąd państwowy oraz przez sąd arbitrażowy (S. Cieślak, Stosunek postępowania arbitrażowego, s. 25 i n.). Żaden przepis KPC nie zakazuje jednoczesnego prowadzenia dwóch postępowań zabezpieczających ani nie określa konsekwencji wydania dwóch rozbieżnych postanowień w przedmiocie zabezpieczenia w tej samej sprawie. Wydaje się, że taka rozbieżność wymaga rozstrzygnięcia sądu państwowego, który powinien wydać w tym przedmiocie odpowiednie postanowienie. De lege ferenda postulować jednak należy unormowanie tej kwestii w części piątej KPC. Rozwiązaniem opisanego problemu mogłoby być umowne wyłączenie przez strony zapisu na sąd polubowny kompetencji sądu państwowego w zakresie orzekania w przedmiocie zabezpieczenia. Jednakże zdecydowana większość doktryny opowiada się przeciwko dopuszczalności takiego wyłączenia, przyjmując, iż komentowany przepis oraz art mają charakter iuris cogentis (zob. T. Ereciński, K. Weitz, Zabezpieczenie roszczeń, s. 261; takie stanowisko zajmują też A. Górski, Postępowanie zabezpieczające przed sądem polubownym, s. 972; W. Głodowski, Zabezpieczenie roszczeń, s. 100; odmiennie M. Kocur, Zabezpieczenie roszczeń, s. 797). Trafnie również zauważa S. Cieślak (tenże, Stosunek postępowania arbitrażowego, s. 26), iż dokonując wyboru jednego z alternatywnych postępowań w celu zabezpieczenia roszczenia procesowego (w postępowaniu zabezpieczającym bądź w ramach postępowania arbitrażowego), uprawniony powinien mieć świadomość występujących różnic przy udzielaniu zabezpieczenia w każdej z tych dróg procesowych. Jak wskazuje powoływany autor, przy udzielaniu zabezpieczenia przez sąd polubowny odpada element zaskoczenia obowiązanego, zgodnie bowiem z art KPC, w postępowaniu przed sądem polubownym strony powinny być traktowane równoprawnie. Każda ze stron ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie. Podzielić należy pogląd S. Cieślaka (tenże, Stosunek postępowania arbitrażowego, s. 26), iż przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący i dotyczy również orzekania przez sąd arbitrażowy w przedmiocie zabezpieczenia. Tymczasem regułą jest, że sąd państwowy rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia na posiedzeniu niejawnym (art , zob. uwagi do tego przepisu). Muliński 13