Ćwiczenia 4 notatki I. Zabezpieczenie poprzez zajęcie ruchomości II. Zabezpieczenie poprzez zajęcie wynagrodzenia za pracę

Transkrypt

1 Ćwiczenia 4 notatki Dokonując podziału zabezpieczeń w oparciu o kryterium przedmiotu podlegającego zabezpieczeniu, w literaturze wyróżnia się zabezpieczenie roszczeń pieniężnych i niepieniężnych. I. Zabezpieczenie poprzez zajęcie ruchomości Uprawniony składając wniosek o udzielenie zabezpieczenia poprzez zajęcie ruchomości może wymienić konkretne ruchomości należące do obowiązanego (np. rzeczy indywidualnie oznaczone takie jak samochód), ale żaden przepis nie wymaga szczegółowego wymienienia rzeczy podlegających zabezpieczeniu, wystarczy ogólne wskazanie, gdzie znajdują się rzeczy mające zostać zabezpieczone oraz osoby, w których posiadaniu rzeczy te się znajdują (dłużnika lub osoby trzeciej). Po uzyskaniu postanowienia udzielającego zabezpieczenia i stwierdzenia jego wykonalności, uprawniony powinien wystąpić do komornika o dokonanie zajęcia ruchomości obowiązanego. Zajęte ruchomości nie mogą być oddane pod dozór uprawnionego, lecz dozorcy ustanowionemu w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia, a gdy nie został ustanowiony, to dozorcy wskazanemu przez uprawnionego. Wyjątek dotyczy rzeczy ulegających szybkiemu zepsuciu. II. Zabezpieczenie poprzez zajęcie wynagrodzenia za pracę Zabezpieczenie poprzez zajęcie wynagrodzenia za pracę następuje poprzez zawiadomienie obowiązanego oraz jego pracodawcy o dokonanym zajęciu i zakazie dokonywania wypłaty określonej części wynagrodzenia. Zajęcie polega na tym, że w stosunku do uprawnionego nieważne są rozporządzenia wynagrodzeniem przekraczające część wolną od zajęcia, dokonane po jego zajęciu, a także przed zajęciem, jeżeli wymagalność wynagrodzenia następuje po zajęciu (por. art. 885 KPC). Ponadto, z mocy samego zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika (art zd. 1 KPC). III. Zabezpieczenie poprzez zajęcie rachunku bankowego Zabezpieczenia rachunku bankowego dokonuje się w sposób przewidziany dla egzekucji z rachunku bankowego (art. 889 i n. KPC) przez komornika prowadzącego

2 postępowanie zabezpieczające. W przypadku dokonania zajęcia rachunku bankowego przedsiębiorcy lub właściciela gospodarstwa rolnego, sąd na wniosek obowiązanego złożony w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia o zabezpieczeniu określi, jakie kwoty można pobierać na bieżące wypłaty wynagrodzeń za pracę wraz z podatkiem od wynagrodzenia i innymi ustawowymi ciężarami, a także na bieżące koszty prowadzonej działalności. Sąd udzielając zabezpieczenia, może określić korzystanie z zajętego rachunku także w inny sposób. Zajęcie rachunku bankowego nie pozbawia obowiązanego prawa do polecenia przekazania zajętych kwot na rachunek depozytowy sądu w celu wpłacenia sumy zabezpieczenia. IV. Zabezpieczenie poprzez zajęcie wierzytelności lub prawa majątkowego Zajęcie wierzytelności celem zabezpieczenia, podobnie jak w przypadku egzekucji, następuje poprzez: 1) zawiadomienie dłużnika, że nie wolno mu odbierać żadnego świadczenia ani rozporządzać zajętą wierzytelnością i ustanowionym dla niej zabezpieczeniem; 2) wezwanie dłużnika wierzytelności, aby należnego od niego świadczenia nie uiszczał dłużnikowi, lecz złożył je komornikowi lub do depozytu sądowego. Jednocześnie z zajęciem wierzytelności komornik wezwie jej dłużnika, aby w ciągu tygodnia złożył oświadczenie: 1) czy i w jakiej wysokości przysługuje dłużnikowi zajęta wierzytelność, czy też odmawia zapłaty i z jakiej przyczyny; 2) czy inne osoby roszczą sobie prawa do wierzytelności, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność oraz czy i o jakie roszczenia została skierowana do zajętej wierzytelności egzekucja przez innych wierzycieli. V. Zabezpieczenie poprzez obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową Stosownie do art. 110 KWU, hipotekę przymusową można ustanowić także na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Tym samym hipotekę przymusową można ustanowić także na podstawie nieprawomocnego nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności. Z tych też względów SN wyraził pogląd, że: "nieprawomocny nakaz zapłaty wydany w

3 postępowaniu nakazowym może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej kaucyjnej, bez nadania mu klauzuli wykonalności" (uchw. SN z r., III CZP 92/03, OSNC 2005, Nr 2, poz. 22). Wpisana hipoteka przymusowa jest w tym przypadku hipoteką kaucyjną (por. art. 111 KWU). VI. Zabezpieczenie poprzez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości Zabezpieczenie poprzez ustanowienie zakazu zbywania nieruchomości ma na celu zagwarantowanie uprawnionemu, że dotychczasowy majątek obowiązanego nie zostanie przez niego zbyty, a w konsekwencji będzie możliwe zaspokojenie roszczenia w przypadku uwzględnienia roszczenia. Skutkiem naruszenia orzeczonego w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia zakazu nie jest nieważność zbycia nieruchomości. W przypadku naruszenia tego zakazu prowadzi do powstania odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w ten sposób wierzycielowi. W orzecznictwie (por. post. SN z r., IV CK 347/02, Legalis) wyrażone zostało stanowisko, iż sąd wieczystoksięgowy "nie jest związany treścią wpisu dokonanego w dziale III księgi wieczystej o zakazie zbywania nieruchomości lub prawa wieczystego na podstawie orzeczenia o zabezpieczeniu roszczenia niepieniężnego w trybie art. 74"7. Zakaz zbywania wywołuje skutki względem nabywcy, który nabył nieruchomość pomimo wpisanego zakazu, co oznacza, że uprawniony, którego roszczenie w ten sposób zostało zabezpieczone będzie je mógł realizować w stosunku do nabywcy nieruchomości. VII. Zabezpieczenie poprzez ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Na wniosek uprawnionego, który uzyskał postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia ustanawiające zakaz zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu dokonuje się wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazie zbywania tych praw. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia doręcza się także spółdzielni mieszkaniowej, gdyż ta ponosi odpowiedzialność w przypadku umożliwienia obowiązanemu czynności związanych ze zbyciem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (art KPC). VIII. Zabezpieczenie polegające na ustanowieniu zarządu nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym

4 Zarząd przymusowy ustanowiony nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego wykonuje się według przepisów o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości, z zastrzeżeniem, że zarządcę ustanawia sąd wydający postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia oraz że postanowienie o ustanowieniu zarządcy jest jednocześnie podstawą do wprowadzenia zarządcy w zarząd, w razie gdyby istniały przeszkody uniemożliwiające zarządcy objęcie majątku. Zarządcą nie może być obowiązany (art KPC). IX. Zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych W przypadku, gdy przedmiotem zabezpieczenia są roszczenia niepieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając przepisów o zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych. Sąd w szczególności może: 1) unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania; 2) ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem; 3) zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia; 4) uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem; 5) nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze. Osiągnięcie celu postępowania zabezpieczającego, którego przedmiotem nie jest roszczenie pieniężne, jest możliwe tylko gdy sąd będzie miał swobodę w zakresie ustalenia sposobów udzielenia zabezpieczenia w przypadku świadczeń, które nie mają charakteru świadczeń pieniężnych i dostosowywanie sposobu zabezpieczenia do danej sytuacji faktycznej. Przedstawiony w KPC katalog zabezpieczeń ma wyłącznie charakter przykładowy, a więc nie ogranicza w żaden sposób sądu w zakresie określenia sposobu zabezpieczenia. Należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym w orzecznictwie, że sądownie orzeczony zakaz zbywania nieruchomości przez czas trwania procesu wywołuje skutek prawny polegający na tym, że czasowo wyłączony zostaje jeden z aspektów prawa własności, a mianowicie możliwość rozporządzania nim. W związku z tym dokonanie

5 sprzedaży nieruchomości pomimo udzielenia zabezpieczenia polegającego na ustanowieniu zakazu zbywania nieruchomości nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych, a więc nie prowadzi do przeniesienia własności na kupującego oraz nie powoduje utraty własności przez obowiązanego jako właściciela (por. wyr. SA w Katowicach z r., I ACa 614/07, OSA w Katowicach 2008, Nr 1, poz. 8). W wyniku dokonanej nowelizacji komentowanego przepisu, zmieniony został 2 (ustawą z r.), poprzez dopuszczenie możliwości zastosowania przepisu w stosunku do wszystkich spraw o ochronę dóbr osobistych, a nie tylko w odniesieniu do spraw przeciwko środkom społecznego przekazu o ochronę dóbr osobistych. Sąd odmówi udzielenia zabezpieczenia polegającego na zakazie publikacji, jeżeli zabezpieczeniu sprzeciwia się ważny interes publiczny nie tylko w przypadku, kiedy stroną pozwaną byłyby środki masowego przekazu, ale w odniesieniu do każdego podmiotu, jeżeli zabezpieczeniu sprzeciwia się ważny interes społeczny. Skoro sąd w postępowaniu o udzielenie zabezpieczenia ma swobodę w zakresie dokonania wyboru środka oraz czasu jego stosowania, to należy podzielić stanowisko wyrażone w literaturze, że sąd w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia może wydać zakaz publikowania konkretnych informacji, co do których pozwany nie obalił domniemania bezprawności naruszenia dóbr osobistych. Nie jest natomiast możliwe wydanie całkowitego zakazu publikacji o danej osobie czy jej działalności. Nowelizacja dokonana ustawą z r. nałożyła także na sąd obowiązek określenia czasu obowiązywania zakazu publikacji, jeśli udziela zabezpieczenia w sprawach o ochronę dóbr osobistych. Wprowadzenie ram czasowych obowiązywania zakazu publikacji stanowi konsekwencję uznania przez TK art KPC za niezgodny z art. 14 oraz art. 54 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP (por. wyr. TK z r., K 13/07, OTKA 2010, Nr 9, poz. 98). W uzasadnieniu powołanego wyroku TK stwierdził, że zakaz publikacji może obowiązywać przez wiele lat, a w sprawach o ochronę godności człowieka chodzi o szybkie rozpoznanie sprawy, dlatego niezbędne jest czasowe ograniczenie zakazu publikacji, przy jednoczesnym wprowadzeniu instrumentów prawnych umożliwiajacych szybkie załatwianie spraw przeciwko środkom społecznego przekazu o ochronę dóbr osobistych. Udzielenie zabezpieczenia poprzez zakaz publikacji nie może być dłuższe niż rok. Uprawniony może przed upływem okresu, na jaki orzeczono zakaz publikacji, jeśli postępowanie jest w toku, wystąpić z wnioskiem o udzielnie dalszego zabezpieczenia.

6 Przy czym jeśli uprawniony zażądał dalszego zabezpieczenia, zakaz publikacji pozostaje w mocy do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku. W wyniku noweli dokonanej ustawą z 2011 r. został wprowadzony 21, regulujący dopuszczalność i przesłanki stosowania zabezpieczenia nowacyjnego roszczeń niepieniężnych, podobnie jak w przypadku tymczasowej ochrony prawnej udzielanej przy powództwie. Na tle sposobów udzielanej ochrony prawnej roszczeń niepieniężnych występowało wiele rozbieżności w praktyce wymiaru sprawiedliwości, gdyż udzielane zabezpieczenia nieróżniły się niejednokrotnie się od merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Obecna regulacja wskazuje na istotne odstępstwo od zasady przewidzianej w art. 731, określającej zakaz uzyskania zaspokojenia roszczenia w postępowaniu zabezpieczającym. W odniesieniu do roszczeń niepieniężnych będzie możliwe odstąpienie od zakazu wynikającego z art. 731, jeśli zachodzi potrzeba odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków. Postanowienie nakazujące wykonanie lub zaniechanie czynności, czy też nieprzeszkadzanie czynnościom podejmowanym przez uprawnionego, sad wydaje na posiedzeniu niejawnym. W wyniku nowelizacji na mocy ustawy z 2011 r. zastąpiono określenie "sąd zobowiązuje" bardziej imperatywną formą, a mianowicie na określenie "nakazuje" obowiązanemu. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia następnie doręcza się obowiązanemu. Nie dotyczy to jednakże postanowień nakazujących wydanie rzeczy będących we władaniu obowiązanego, gdyż wówczas wymagane jest wyznaczenie rozprawy celem wysłuchania obowiązanego. Zmiana 1 pkt 3 dokonana na mocy ustawy z r. służy doprecyzowaniu pojęć, poprzez przyjęcie, że nie chodzi o czynności egzekucyjne, lecz o postępowanie egzekucyjne. Jak zasadnie wskazuje się w literaturze "postanowienia o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego stają się skuteczne z chwilą ich ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było z chwilą podpisania. (...) Wniesienie środka zaskarżenia na postanowienie o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego nie ma żadnego wpływu na jego skuteczność. (...) Stąd też nie będzie miał zastosowania art. 396 w zw. z art KPC Wobec braku regulacji w Części drugiej KPC kwestii skutków związanych z zawieszeniem postępowania egzekucyjnego w przypadku zabezpieczenia powództwa przeciwegzekucyjnego poprzez wydanie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia należy poprzez art KPC zastosować przepis art KPC. Jak stwierdza się w doktrynie, w Kodeksie postępowania cywilnego przyjęto rozróżnienie pomiędzy

7 wykonalnością orzeczeń, rozumianą jako zdatność orzeczenia do wykonania w drodze egzekucji, oraz skutecznością orzeczenia, obejmującą wszystkie inne skutki, jakie wywołuje orzeczenie sądowe poza wykonalnością i prawomocnością. "O zakresie i sposobie skuteczności postanowień sądu decyduje ich treść. Jak zaznaczono, niektóre postanowienia stanowią podstawę podjęcia czynności urzędowych przez właściwe organy, np. postanowienie o przekazaniu sprawy sądowi właściwemu jest podstawą podjęcia czynności polegających na faktycznym przekazaniu akt sprawy innemu sądowi, a postanowienie dowodowe podlega «wykonaniu» w drodze przeprowadzenia dowodu. Inne postanowienia wywierają skutek konstytutywny, np. postanowienie o zawieszeniu postępowania niweczy bieg terminów (art ). (...) Wyczerpujące i kazuistyczne wymienienie różnorodnych skutków, które mogą stwarzać postanowienia, byłoby trudne. Charakter postanowienia o zwieszeniu postępowania egzekucyjnego, wydawanego w celu zabezpieczenia powództwa przeciwegzekucyjnego powoduje, że nie wymaga ono dla swej skuteczności doręczenia komornikowi, lecz wystarczające jest podjęcie informacji o fakcie zawieszenia postępowania. Postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia powództwa przeciwegzekucyjnego nie wymaga podjęcia czynności związanych z doręczeniem oryginału postanowienia, gdyż komornik z momentem powzięcia w tym zakresie informacji stosownie do treści przepisu art w zw. z art KPC (informacja taka może do niego dotrzeć w różny sposób, zarówno z urzędu, od dłużnika, jak i wierzyciela) i w zw. z art. 360 KPC, w żadnym wypadku nie może podejmować jakichkolwiek czynności z wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania zawieszonego. Przy czym zasadniczo o fakcie wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania, nie tyle powinien informować dłużnik egzekwowany, lecz właśnie wierzyciel, bo to on ponosi ryzyko związane z dalszym prowadzeniem postępowania egzekucyjnego wbrew postanowieniu o zawieszeniu postępowania. "Charakter w pełni konstytutywny będą miały natomiast te zarządzenia tymczasowe, które nie będą wymagały dokonywania dalszych czynności o charakterze dopełniającym. Przykładem może być ustanowienie zarządu wykonywanego według przepisów o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości, zawieszenie postępowania egzekucyjnego".