Ćwiczenia 3 notatki I. Doręczenia w postepowaniu zabezpieczającym

Transkrypt

1 Ćwiczenia 3 notatki I. Doręczenia w postepowaniu zabezpieczającym Tryb dokonywania doręczeń postanowień w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia rożni się od ogólnych zasad dokonywania doręczeń w postępowaniu rozpoznawczym. Zasadą jest, że postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, które podlega wykonaniu przez organ egzekucyjny, wydane przez sąd na posiedzeniu niejawnym, sąd doręcza jedynie uprawnionemu. Obowiązanemu natomiast postanowienie to zostanie doręczone przez organ egzekucyjny równocześnie z przystąpieniem do wykonania postanowienia. Taka regulacja wynika z tego, że uprawniony z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia występuje w sytuacji, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie orzeczenia, a więc kiedy istnieje uzasadniona oba- wa, że obowiązany dobrowolnie nie będzie chciał wykonać orzeczenia. Doręczenie obowiązanemu postanowienia przez sąd, zamiast przez organ egzekucyjny, mogłoby udaremnić dokonanie zabezpieczenia, a wówczas nie byłoby możliwe osiągnięcie celu zabezpieczenia. Oczywiście obowiązany może dowiedzieć się wcześniej o wydanym postanowieniu uwzględniającym wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jeżeli wniosek o udzielenie został złożony w trakcie postępowania rozpoznawczego, gdyż obowiązany może przeglądać akta sprawy (por. art. 9 KPC). Obowiązanemu nie doręcza się również zażalenia uprawnionego ani postanowienia sądu II instancji rozstrzygającego o tym zażaleniu. Sąd Najwyższy w uchw. z r. (III CZP 53/96, OSNC 1996, Nr 10, poz. 129) stwierdził, że w przypadku gdy na podstawie art KPC wydano zarządzenie o doręczeniu tylko wierzycielowi postanowienia o zabezpieczeniu dochodzonego roszczenia, to złożenie przez dłużnika wniosku o doręczenie mu tego postanowienia nie może odnieść skutku. Tym samym uznać należy, iż termin na wniesienie zażalenia na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia należy liczyć dopiero od dnia doręczenia obowiązanemu postanowienia udzielającego zabezpieczenia przez uprawnione do tego organy egzekucyjne. Zażalenie wniesione przed terminem należałoby zatem odrzucić. Od reguły doręczania postanowień podlegających wykonaniu przez organ egzekucyjny przepisy szczególne przewidują wyjątki, określone w art. 748 (poprzez odwołanie do art. 747 pkt 1 6), oraz art w zw. z art (kiedy sąd z urzędu doręcza stronom odpis postanowienia o zabezpieczeniu), czy art zd. 1

2 KPC (sąd doręcza obowiązanemu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, w którym zobowiązuje go do wykonania lub zaniechania czynności, albo do nieprzeszkadzania czynnościom uprawnionego). Stosownie do art KPC, jeśli udzielone zostało zabezpieczenie polegające na ustanowieniu zarządu nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego, albo zakładem wchodzącym w ich skład, doręczenia postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia dokonuje zarządca ustanowiony przez sąd, chyba że zarządca ma trudności z wprowadzeniem w zarząd, bądź obowiązany odmawia przyjęcia postanowienia, wówczas doręczenia dokonuje komornik. Powyższa regulacja pozostaje w sprzeczności z art. 748 KPC, w myśl którego postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wydane na posiedzeniu niejawnym w wypadkach wskazanych w art. 747 pkt 2 6 KPC, doręcza się również obowiązanemu. Sprzeczność tą można jedynie wyjaśnić odwołując się do wykładni celowościowej. Przyjąć zatem należy, iż art KPC jest lex specialis,a więc w przypadku zabezpieczenia polegającego na ustanowieniu zarządu doręczenia postanowienia obowiązanemu powinien dokonać zarządca. Postanowienia nienadające się do wykonania w drodze egzekucji, np. nakazujące dokonanie wpisu ostrzeżenia w księdze wieczystej lub rejestrze, zostają doręczane przez sąd także obowiązanemu. II. Ograniczenia zabezpieczenia Artykuł 731 KPC wprowadza jako zasadę zakaz stosowania takiej formy zabezpieczenia, która zmierza do zaspokojenia zabezpieczonego roszczenia. Reguła ta służy ochronie interesów obowiązanego i uwzględnia charakter oraz funkcję postępowania zabezpieczającego, którego celem jest udzielenie uprawnionemu ochrony prawnej o tymczasowym charakterze. stosowanie zabezpieczenia w takiej formie, która stanowiłaby zaspokojenie dochodzonego w postępowaniu sądowym roszczenia, oznaczałaby uzyskanie przez uprawnionego ochrony prawnej, przed ostatecznym zrównanej rozstrzygnięciem ze skutkami orzeczenia sporu sądowego. kończącego Prowadziłoby postępowanie to do nadmiernego w sprawie, jeszcze uprzywilejowania uprawnionego i stwarzało jednocześnie zagrożenie interesów obowiązanego, związane z ryzykiem wykonania obowiązku nałożonego przez sąd przy dokonaniu zabezpieczenia. Tego rodzaju ryzyko jest widoczne szczególnie w przypadku dochodzenia roszczeń polegających na obowiązku spełnienia świadczenia.

3 W przypadku świadczeń pieniężnych zasada określona w art. 731 KPC została dodatkowo uwzględniona w treści art. 747 KPC. Przepis ten tak skonstruowany, że po pierwsze, zawiera wyczerpujące wyliczenie dopuszczonych przez ustawę sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, po drugie zostały one określone w taki sposób, że wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu, w którejkolwiek z form określonych w tym przepisie, nie prowadzi do zaspokojenia zabezpieczonego roszczenia pieniężnego. Powyższa uwaga odnosi się do tzw. konserwacyjnych sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych określonych w przepisie. Ich stosowanie oznacza w praktyce, że nie ma potrzeby dokonywania oceny, czy zastosowanie tych form zabezpieczenia może prowadzić do zaspokojenia roszczenia pieniężnego. Wyjątek od regulacji art. 731 KPC został przewidziany w przepisach szczególnych, które dopuszczają taką formy zabezpieczenia roszczenia, która może zmierzać do jego zaspokojenia. Przykładowo można wskazać na zabezpieczenie roszczeń pieniężnych określonych w art KPC. Przepisy te dają możliwość zabezpieczenia, które polegać będzie na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty na rzecz uprawnionego określonej sumy pieniężnej, co zasadniczo odpowiada treści dochodzonego roszczenia. W tym przypadku tymczasowość udzielonej uprawnionemu ochrony prawnej polegać będzie na udzieleniu jej jedynie na zamknięty okres, związany z czasem trwania postępowania, bądź w uwzględnieniu w ramach zabezpieczenia jedynie części dochodzonego roszczenia. Inny jest również skutek obowiązku spełnienia świadczenia na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Świadczenie to może bowiem podlegać zwrotowi na rzecz obowiązanego na podstawie art. 410 KC, jeżeli ostateczny wynik postępowania okaże się dla uprawnionego niekorzystny. Przepis art. 731 KPC, który ma zastosowanie do wszystkich przypadków zabezpieczenia, powinien być oceniany szczególnie wnikliwie w wypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, gdyż regulacja dotycząca sposobu ich zabezpieczenia, zawarta w art. 755 KPC, nie spełnia tej samej funkcji co przepis art. 747 KPC przy zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych, choć przy określeniu sposobu zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych znalazło się odesłanie do odpowiedniego stosowania tego przepisu. Wynika to z faktu, że zastosowanie części sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych może zmierzać do zaspokojenia określonego roszczenia niepieniężnego, np. zajęcie ruchomości w procesie o jej wydanie. W przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, przy stosowaniu reguły określonej

4 w art. 731 KPC, należy uwzględniać cel zabezpieczenia. Jeżeli jest nim zapewnienie wykonalności orzeczenia w drodze egzekucji, to reguła ta powinna być bezwzględnie przestrzegana, tym bardziej że art. 755 KPC nie wymienia w sposób wyczerpujący dopuszczalnych sposobów zabezpieczenia. W przypadku gdy celem zabezpieczenia nie jest zapewnienie wykonalności przyszłego orzeczenia, zabezpieczenie może praktycznie nie różnić się od sposobu orzekania o roszczeniu niepieniężnym w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Ograniczenia możliwości udzielenia zabezpieczenia wprowadza również art. 749 KPC. Treść przepisu nie wskazuje na istnienie wyjątków od wyrażonej w nim zasady, że zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa jest niedopuszczalne. Faktycznie jednak część roszczeń pieniężnych dochodzonych od Skarbu Państwa może zostać zabezpieczona. Wskazuje na to wyraźnie art KPC, a nowelizacja tego przepisu dokonana na mocy ustaw z dnia 2 lipca 2004 r. faktycznie poszerzyła znacznie możliwość uzyskania zabezpieczenia roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa. Brak jest przepisów ograniczających lub włączających możliwość zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa. Cel art. 749 KPC jest podobny do celu regulacji zawartej w art. 739 S 4 k.p.c., która nie zezwala na uzależnienie wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia od złożenia kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego, gdy uprawnionym jest Skarb Państwa. Nie zachodzi bowiem obawa o niewypłacalność Skarbu Państwa jako potencjalnego dłużnika. Trudno też zakładać, aby w przypadku dochodzenia roszczenia pieniężnego od Skarbu Państwa mogła być spełniona ogólna przesłanka niezbędna do udzielenia zabezpieczenia w postaci interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, w rozumieniu nadanym temu pojęciu przez treść art KPC. Zatem nawet przy braku regulacji odpowiadającej brzmieniu art. 749 KPC możliwość uzyskania zabezpieczenia roszczenia pieniężnego przeciwko Skarbowi Państwa na podstawie art KPC w praktyce byłaby raczej wyłączona. Stwierdzenie, że niedopuszczalne jest zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa może budzić wątpliwość co do skutków wystąpienia z takim żądaniem, gdyż niedopuszczalność takiego zabezpieczenia może być rozumiana bądź jako niedopuszczalność wniosku o udzielenie zabezpieczenia, co powinno rodzić skutek w postaci jego odrzucenia, bądź też jako ograniczenie możliwości udzielenia zabezpieczenia prowadzące do oddalenia takiego wniosku. Samo użycie zwrotu o niedopuszczalności zabezpieczenia wskazuje na

5 podstawę do odrzucenie wniosku, bowiem niedopuszczalność określonych środków prowadzi zwykle do ich odrzucenia. Jednakże przepisy te stanowią wówczas wyraźnie, iż pismo wszczynające postępowanie, środek zaskarżenia czy wniosek jako niedopuszczalne podlegają odrzuceniu (zob. odpowiednio art. 199 KPC przy odrzuceniu pozwu, art. 370 KPC przy odrzuceniu apelacji i art. 171 KPC. przy odrzuceniu wniosku o przywrócenie terminu). We wszystkich tych przypadkach chodzi zarazem o niedopuszczalność określonego środka, która nie jest związana z kryterium podmiotowym odnoszącym się do osoby składającej taki środek lub jej przeciwnika procesowego. Istotne jest również, że w art. 749 k.p.c. jest mowa o niedopuszczalności zabezpieczenia roszczenia przeciwko Skarbowi Państwa, a nie o niedopuszczalności wniosku o udzielenie zabezpieczenia. Przepis ten jest zatem skonstruowany inaczej niż np. art. 370 k.p.c., gdzie jest mowa o niedopuszczalności apelacji. Zatem niedopuszczalność" na tle tego przepisu nie dotyczy wniosku o zabezpieczenie jako środka procesowego służącego uzyskaniu zabezpieczenia, lecz odnosi się do możliwości jego uwzględnienia. Również to, że wyłączenie możliwości zabezpieczenia roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa nie, ma charakteru bezwzględnego, ponieważ dopuszczalne jest zabezpieczenie części takich roszczeń wymienionych w art KPC, wskazuje, że art. 749 KPC nie stanowi o niedopuszczalności o zabezpieczenia pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa, lecz wprowadza ograniczenie o charakterze podmiotowym i przedmiotowym przy rozpoznawaniu wniosku o zabezpieczenia. Argumentów dla takiej oceny dostarczają również regulacja za 492 KPC, dotycząca nakazu zapłaty jako tytułu zabezpieczającego, oraz brzmienie art KPC. W tych przypadkach może bowiem dojść do zabezpieczenia roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa. Istnienie podstaw do zastosowania art. 749 k.p.c. przy rozpoznawaniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia uzasadnia zatem jego oddalenie. Powyższy pogląd należy odnieść odpowiednio także do wyłączenia możliwości zabezpieczenia obejmującego rzeczy, wierzytelności i prawa, z których egzekucja jest wyłączona (art. 750 KPC). Artykuł 750 k.p.c. przewiduje ograniczenie udzielenia zabezpieczenia przy uwzględnieniu kryterium przedmiotowego. Wyłącza możliwość zarówno udzielenia zabezpieczenia, jak i jego wykonania w odniesieniu do składników majątku obowiązanego, z których niedopuszczalne byłoby prowadzenie egzekucji. Rzeczy i

6 prawa, z których egzekucja jest wyłączona lub podlega ograniczeniom, określają art i 1083 KPC oraz inne przepisy szczególne np. kodeks pracy i ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 748 z późn. zm.). Artykuł 750 KPC ma znaczenie głównie dla etapu wykonania postanowień o udzieleniu zabezpieczenia. Przy orzekaniu o zabezpieczeniu ma znaczenie o tyle, że w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia nie powinno się wymieniać tego rodzaju rzeczy lub praw, z których egzekucja jest włączona. W praktyce ten problem zwykle nie występuje, ponieważ sądy, udzielając zabezpieczenia, zwykle wskazują jedynie sposób zabezpieczenia, z uwzględnieniem treści art. 747 KPC. Przy wykonaniu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia organ egzekucyjny powinien z urzędu uwzględniać przewidziane przez przepisy ograniczenia możliwości wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. W przypadku dokonania czynności wbrew istniejącym ograniczeniom organ egzekucyjny powinien umorzyć odpowiednio postępowanie w całości lub w części na podstawie art pkt 2 KPC. Artykuł 750 KPC odnosi się wyłącznie do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Ograniczenia w zabezpieczeniu przewidziane w tym przepisie nie dotyczą zatem zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, dokonywanego na podstawie art. 755 KPC, chociażby jako formę zabezpieczenia zastosowano jeden ze sposobów zabezpieczenia przewidzianych w art. 747 KPC, co wyraźnie dopuszcza art k.p.c. Podobne stanowisko wyraził Sąd uchwały z dnia 27 lutego 1975 r., III PZ 2/75, Legalis). III. Orzekanie o kosztach postępowania zabezpieczającego Postępowanie zabezpieczające, jako samodzielne postępowanie, wiąże się z ponoszeniem kosztów związanych z jego przeprowadzeniem. Do kosztów postępowania zabezpieczającego należy zaliczyć koszty sądowe, koszty związane z wykonaniem zabezpieczenia (wydatki i należności komornika, opłaty w postępowaniu wykonawczym), koszty zastępstwa prawnego oraz koszty poniesione przez jego uczestników (uprawnionego, czy obowiązanego). Zasadniczo o kosztach postępowania zabezpieczającego rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Do czasu wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie każda ze stron ponosi koszty za siebie. O kosztach powstałych po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie rozstrzyga na

7 wniosek ten sąd, który udzielił zabezpieczenia. Bez prawomocnego orzeczenia o kosztach postępowania zabezpieczającego komornik nie mógłby wyegzekwować od dłużnika tych kosztów. Komornik prowadzący postępowanie związane z wykonaniem postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia ustala koszty prowadzonego postępowania, lecz obciąża nimi uprawnionego. Sąd orzeka o kosztach postępowania zabezpieczającego w oparciu o przedstawione przez uprawnionego dowody ich poniesienia, tj. udokumentowane wydatki, postanowienie komornika ustalającego koszty prowadze nia przez niego postępowania związanego z wykonaniem zabezpieczenia wraz z potwierdzeniem ich wpłaty, spis kosztów w zakresie kosztów zastępstwa prawnego. W przypadku, gdy do wniosku o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego nie zostanie dołączony przez uprawnionego spis kosztów, a strona (uczestnik) była zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika, to przyznane mogą być jedynie koszty w wysokości prawem przewidzianej. W związku z tym, że postępowanie zabezpieczające jest samodzielnym postępowaniem, to koszty związane z jego wszczęciem i prowadzeniem (w tym także, jeśli chodzi o koszty zastępstwa prawnego) należą się niezależnie od wysokości kosztów postępowania w sprawie, pomimo iż sąd orzeka o nich w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Wątpliwości w praktyce wzbudza kwestia, czy sąd może zmienić wysokość kosztów postępowania zabezpieczającego ustaloną przez komornika w prawomocnym postanowieniu. Niewątpliwie sąd ostatecznie rozstrzyga o kosztach postępowania zabezpieczającego, jednakże na podstawie dowodów ich poniesienia, a także na podstawie prawomocnego postanowienia komornika ustalającego koszty tego postępowania. Warunkiem orzeczenia przez sąd o kosztach postępowania zabezpieczającego jest m.in. przedłożenie prawomocnego postanowienia komornika ustalającego te koszty, które obowiązany miał możliwość zaskarżyć. Tym samym uznać należy, że sąd nie powinien orzekać o wysokości kosztów postępowania zabezpieczającego w sposób odmienny od ustalonej w prawomocnym postanowieniu komornika. Sąd rozpoznający sprawę merytorycznie nie jest bowiem w stanie ocenić, jaki nakład pracy został poniesiony w danej sprawie celem skutecznego dokonania zabezpieczenia majątku obowiązanego. Ponadto zarówno obowiązany, jak i uprawniony mają prawo do zaskarżenia postanowienia komornika w przedmiocie kosztów postępowania zabezpieczającego. Sąd natomiast powinien orzec o tym, kto ma ponieść

8 koszty postępowania zabezpieczającego (por. wyr. SN z r., II CKN 366/00, MoP 2005, Nr 7, s. 348). Nieprawidłowości związane z orzeczeniem przez sąd w zakresie kosztów postępowania zabezpieczającego mogą być weryfikowane poprzez wniesienie zażalenia na postanowienie w przedmiocie kosztów postępowania. Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym stanowi tytuł zabezpieczenia bez konieczności nadawa- nia klauzuli celem zabezpieczenia. A zatem, na podstawie samego nakazu zapłaty możliwe jest złożenie do komornika wniosku o wszczęcie i przeprowadzenie postępowania zabezpieczającego. Wprawdzie komornik na podjęcie czynności wykonawczych ma trzy dni, ale czasem ze względu na trudności w znalezieniu przedmiotów obowiązanego, które mogłyby zostać zabezpieczone postępowanie może się przedłużyć. W związku z tym nakaz zapłaty może się uprawomocnić zanim komornik dokona zabezpieczenia i ustali koszty postępowania zabezpieczającego. Tym samym nie byłoby możliwe zgłoszenie wniosku o zasadzenie kosztów postępowania zabezpieczającego przez powoda (uprawnionego) przed zakończeniem postępowania rozpoznawczego. W związku z powyższym sąd nie mógłby orzec o poniesionych przez uprawnionego kosztach postępowania zabezpieczającego w orzeczeniu merytorycznym kończącym postępowanie w sprawie. W sytuacji, kiedy nakaz zapłaty uprawomocni się zanim komornik ustali koszty postępowania zabezpieczającego, uprawniony po otrzymaniu postanowienia komornika ustalającego koszty postępowania zabezpieczającego powinien w terminie siedmiu dni od jego doręczenia wystąpić do sądu, który wydał nakaz zapłaty z wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia wniosku wraz z samym wnioskiem o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego. Sąd Najwyższy w uchw. z r. (III CZP 117/95, OSNC 1995, Nr 12, poz. 179) stwierdził natomiast, że uprawniony będzie mógł wystąpić z wnioskiem o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego w terminie dwóch tygodni licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia komornika ustalającego wysokość kosztów w postępowaniu zabezpieczającym na zasadzie analogii wynikającej z przepisu art KPC. Jeśli postanowienie komornika ustalające koszty postępowania zabezpieczającego zostanie uprawnionemu doręczone przed upływem dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu zapłaty pozwanemu, to powód, który prowadził postępowanie zabezpieczające na podstawie tego nakazu powinien zgłosić wniosek o przyznanie kosztów przed jego uprawomocnieniem.

9 Obowiązany będzie mógł wystąpić o przyznanie mu kosztów, jeżeli postanowienie, w którym udzielono zabezpieczenia zostało wydane przed wszczęciem postępowania, a uprawniony nie zachował wyznaczonego mu terminu do jego wszczęcia, chyba że uprawniony nie wytoczył powództwa, dlatego że obowiązany zaspokoił roszczenie. Obowiązany z wnioskiem o zasądzenie na jego rzecz kosztów może wystąpić w terminie dwóch tygodni od upływu terminu wyznaczonego uprawnionemu przez sąd na wszczęcie postępowania. Powyższy termin nie może być wydłużony, natomiast może być przywrócony na ogólnych zasadach. Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że zaniechanie zgłoszenia przez uprawnionego lub obowiązanego w terminie wniosku o przyznanie kosztów postępowania zabezpieczającego powoduje utratę roszczenia o ich zwrot i nie można ich dochodzić w procesie odszkodowawczym ani na podstawie art. 746 KPC, ani w innym postępowaniu (por. wyr. SN z r., II CKN 639/00, Legalis).