Część I. Postępowanie zabezpieczające

Transkrypt

1 Część I. Postępowanie zabezpieczające

2 A. Komentarz tezowy Kodeks postępowania cywilnego z dnia r. Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm. (wyciąg) Tytuł I. Przepisy ogólne Art [Przesłanki zabezpieczenia] 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. 2. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. 1. Dla oceny dopuszczalności zabezpieczenia obojętne jest, czy roszczenie nadaje się do egzekucji sądowej. Może ono być udzielone zarówno wtedy, gdy w uwzględnieniu powództwa może zapaść wyrok będący tytułem egzekucyjnym, jak i wtedy, gdy rozstrzygnięcie o dochodzonym roszczeniu, z uwagi na charakter żądania zgłoszonego przez powoda, nie będzie miało tej cechy (sprawy o ustalenie stosunku prawnego lub prawa albo o ukształtowanie stosunku prawnego). Zabezpieczenie może być też udzielone w postępowaniu nieprocesowym. 2. Przedmiotem zabezpieczenia jest roszczenie dochodzone lub możliwe do dochodzenia przed sądem. Z art. 730 wynika, że postępowanie zabezpieczające może dotyczyć zarówno roszczenia będącego aktualnie przedmiotem procesu cywilnego, jak i będącego przedmiotem postępowania nieprocesowego, a w wypadku przewidzianym w 2 zd. 2 roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym, które mogłoby stać się przedmiotem egzekucji, lecz w momencie wnioskowania o zabezpieczenie nie jest jeszcze wymagalne. 3

3 Art Część I. A. Komentarz tezowy 3. Artykuł upoważnia sąd powszechny do wydania postanowienia o zabezpieczeniu także wówczas, gdy sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd polubowny, jeżeli strony sporu podlegającego rozstrzygnięciu przez ten sąd tak postanowią. Kompetencja sądu polubownego do zastosowania zabezpieczenia roszczenia określona jest w art Jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym uregulowana jest w art W postępowaniu nakazowym przed wydaniem nakazu zapłaty sąd nie może wydać postanowienia o zabezpieczeniu, jednakże nakaz zapłaty od chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, podlegający wykonaniu bez nadawania mu klauzuli wykonalności (art ). Patrz: Część I B, Rozdz Wykonanie zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych i rent o charakterze alimentacyjnym, które to zabezpieczenie w myśl art. 753, pkt 1 i art. 754 ma charakter antycypacyjny, nie różni się od egzekucji tych świadczeń. Stosowane w tych sprawach zabezpieczenie polega na zobowiązaniu obowiązanego, aby świadczył na rzecz uprawnionego konieczne środki utrzymania. Z samego zatem założenia, wykonanie tego sposobu zabezpieczenia musi przebiegać inaczej niż typowego zabezpieczenia konserwacyjnego. Te same zasady dotyczą zabezpieczenia roszczeń wymienionych w art pkt 2 5 i 8, przy czym roszczenia, o jakich mowa w art pkt 3 i 4 mogą być zaspokojone w postępowaniu zmierzającym do wykonania zabezpieczenia do kwot po zł. Patrz: Część I B, Rozdz. 3.1;5.1. Art [Podmioty uprawnione] 1. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. 2. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. 3. Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględni interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. 4

4 Kodeks postępowania cywilnego Art Przepis dodany został ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw 1, obowiązującą od r. Ustawodawca oznaczył w nim legitymację do złożenia wniosku o zabezpieczenie oraz przesłanki uzyskania zabezpieczenia. 2. Legitymowaną do złożenia wniosku jest każda strona postępowania sądowego, a w postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik. Patrz: Część I B, Rozdz Przesłanką udzielenia zabezpieczenia jest uprawdopodobnienie roszczenia oraz interesu prawnego w jego uzyskaniu. Nie wystarczy zatem twierdzenie ubiegającego się o zabezpieczenie, że jego roszczenie istnieje, musi ono być jeszcze uwiarygodnione. Uprawdopodobnienie roszczenia to spowodowanie, że w ocenie sądu właściwego do udzielenia zabezpieczenia, zostanie ono uznane za wiarygodne. Nie jest ono równoznaczne z wymaganiem udowodnienia roszczenia przez ubiegającego się o zabezpieczenie. 4. W tych wszystkich wypadkach, w których sąd z urzędu orzeka o zabezpieczeniu, powinien ocenić, czy roszczenie, które ma być zabezpieczone, jest wiarygodne. Musi tego dokonać na podstawie dowodów będących w jego dyspozycji, a zwłaszcza materiału zebranego w aktach sprawy. 5. Roszczenie jest wiarygodne, jeżeli zachodzi słuszna podstawa do przypuszczenia, że istnieje. Nie można zabezpieczać roszczenia nieokreślonego, mogącego powstać w przyszłości, jeżeli jego dochodzenie w procesie uzasadnia ocenę przedwczesności powództwa; po uzyskaniu tytułu wykonawczego można natomiast uzyskać zabezpieczenie roszczenia jeszcze niewymagalnego, stwierdzonego tym tytułem. Zabezpieczane roszczenie powinno mieć swoją podstawę prawną. Jeśli roszczenie, na które powołuje się wnioskujący o zabezpieczenie nie znajduje uzasadnienia w normie prawa materialnego albo jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego nie istnieje i nie może być zabezpieczone. Patrz: Część I B, Rozdz Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia mógłby uniemożliwić lub poważnie utrudnić wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w przypadku, gdy żądanie uprawnionego nie zmierza do uzyskania orzeczenia nadającego się do egzekucji w inny sposób uniemożliwić lub poważnie utrudnić osiągnięcie celu postępowania w sprawie. 1 Dz.U. Nr 172, poz

5 Art. 731 Część I. A. Komentarz tezowy Interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia nie musi być uprawdopodobniony dla uzyskania zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych (art. 753) oraz innych wymienionych w art Patrz: Część I B, Rozdz Art [Granice zabezpieczenia] Zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. 1. Artykuł 731 zakazuje sądowi zastosowania takiego sposobu zabezpieczenia roszczenia, który spowodowałby jego zaspokojenie. Co do zasady, zabezpieczenie roszczeń powinno mieć charakter konserwacyjny i nie może zmierzać do zaspokojenia uprawnionego. Zabezpieczenie ma zatem stabilizować stosunki na czas trwania postępowania, w którym je zastosowano albo tworzyć warunki dla sprawnego, późniejszego wykonania orzeczenia. Wyjątki ustawodawca ustanowił w art. 753 i Patrz: Część I B, Rozdz. 1; 3.1; Unormowanie z art. 731, według którego zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia dotyczy zarówno zabezpieczenia roszczeń pieniężnych (art. 747), jak i niepieniężnych (art ) 2. W większości przypadków o tym, czy zabezpieczenie doprowadzi do zaspokojenia uprawnionego, zadecydują zasady wykonania zabezpieczenia, nie zaś samo zastosowanie takiego czy innego sposobu zabezpieczenia. 3. W przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, Kodeks postępowania cywilnego pozostawia sądowi swobodę przy określeniu treści zarządzenia i dla tych sposobów zabezpieczenia art. 731 ma szczególne znaczenie. Stosowany wówczas sposób sądowego zabezpieczenia roszczenia powinien pozostawać w związku z przyszłą realizacją roszczenia (w razie jego uwzględnienia) o tyle, że ma stworzyć warunki dla jego zaspokojenia (gdyby w sprawie mogło dojść do zasądzenia świadczenia nadającego się do egzekucji) lub dla korzystania z uprawnień, o których sąd orzeknie w postępowaniu. Patrz: Część I B, Rozdz. 3.1; Stosowanie zabezpieczeń typu nowacyjnego polegających na stworzeniu nowej prowizorycznej sytuacji na określony czas czy też na tymczasowym unormowaniu stosunków między stronami, ma podstawę w art. 755, który stanowi lex specialis w stosunku do art W przypadku nowacyjnego zabezpieczenia roszczeń 6 2 Zob. post. SN z r., IV CZ 17/86, niepubl. 3 Zob. wyr. SA w Katowicach z r., I ACz 1777/03, Biul. SA Ka 2003, Nr 4, s. 30.

6 Kodeks postępowania cywilnego Art. 732 o zaniechanie na postawie art. 755, zakaz zaspokojenia roszczenia wynikający z art. 731 nie ma zastosowania. 5. Przepis art , jako przepis szczególny odnoszący się do zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych, stanowi również odstępstwo od wyrażonej w art. 731 zasady, że postanowienie o zabezpieczeniu nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Z charakteru roszczenia alimentacyjnego, które zmierza do uzyskania środków na zaspokojenie bieżących potrzeb uprawnionego wynika, że również kwoty płacone periodycznie z tytułu zabezpieczenia powództwa o świadczenia alimentacyjne mogą być użyte wprost na zaspokojenie bieżących potrzeb uprawnionego. To samo dotyczy zabezpieczenia roszczeń, o jakich mowa w art Po nowelizacji przepisów o postępowaniu zabezpieczającym dokonanej ustawą z r., zakres wyjątków od reguły ustalonej w art. 731 został wyraźnie poszerzony i obejmuje poza roszczeniami alimentacyjnymi także roszczenia o świadczenia wymienione w art Patrz: Część I B, Rozdz. 3.1; 5.1. Art [Rodzaje zabezpieczenia] Zabezpieczenie udzielane jest na wniosek, a w wypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu także z urzędu. 1. W postępowaniu zabezpieczającym obowiązuje zasada skargowości, a zatem sąd udziela zabezpieczenia na wniosek legitymowanego podmiotu. Patrz: Część I B, Rozdz Wymagania formalne wniosku o zabezpieczenie reguluje art Patrz: Część I B, Rozdz Postanowienie o zabezpieczeniu może być wydane z urzędu wtedy, gdy postępowanie w sprawie o roszczenie podlegające zabezpieczeniu może być wszczęte bez wniosku; dotyczy to postępowania nieprocesowego w tych wypadkach, w których podlega ono wszczęciu z urzędu (zob. art. 506, 570, 635 1, art i art ). Patrz: Część I B, Rozdz

7 Art. 733 Część I. A. Komentarz tezowy Art [Termin na wniesienie pisma] Udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie, sąd wyznacza termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może przekraczać dwóch tygodni. 1. Przepis dotyczy tylko jednego rodzaju zabezpieczenia, a mianowicie zabezpieczenia udzielanego przed wszczęciem postępowania w sprawie i jest wyrazem zasady akcesoryjności postępowania zabezpieczającego, które powinno być związane z postępowaniem o zabezpieczane roszczenie. 2. Obowiązek wyznaczenia terminu do złożenia pisma wszczynającego postępowanie w sprawie dotyczy spraw, które nie mogą być wszczęte z urzędu, lecz tylko na wniosek. 3. Wyznaczenie terminu przez sąd jest obligatoryjne. Termin ten musi być wyraźnie zastrzeżony w postanowieniu wraz z oznaczeniem skutku jego naruszenia w postaci upadku zabezpieczenia w razie niewytoczenia powództwa (niewniesienia wniosku) w terminie. 4. Chwilą wszczęcia postępowania w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu procesowym jest chwila wniesienia pozwu, a w postępowaniu nieprocesowym chwila wniesienia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub wszczęcia postępowania z urzędu. Patrz: Część I B, Rozdz. 4.1; Wyznaczony w postanowieniu termin do wniesienia pisma wszczynającego postępowanie nie może przekraczać 2 tygodni. Termin ten liczy się według reguł ustalonych w art. 112 KC, a swój bieg rozpoczyna on w dacie doręczenia uprawnionemu postanowienia o zabezpieczeniu. Zachowanie terminu do wniesienia pisma wszczynającego postępowanie, w razie jego złożenia w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego, ocenia się z uwzględnieniem art Skutkiem uchybienia terminowi jest upadek zabezpieczenia. Zabezpieczenie upada w tym przypadku samo przez się i obowiązany odzyskuje te wszystkie uprawnienia, które na skutek zastosowania zabezpieczenia zostały mu ograniczone. Patrz: Część I B, Rozdz. 6. 8

8 Kodeks postępowania cywilnego Art. 734 Art [Sąd właściwy] Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w I instancji. Jeżeli nie można ustalić takiego sądu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma być wykonane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, a z braku tej podstawy lub w przypadku, w którym postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia miałoby być wykonane w okręgach różnych sądów sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie, z wyjątkiem przypadku, gdy sądem tym jest Sąd Najwyższy. Wtedy o zabezpieczeniu orzeka sąd I instancji. 1. Artykuł 734 reguluje właściwość sądu w postępowaniu zabezpieczającym. Aktualne brzmienie przepisu nadane zostało ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw 4, obowiązującą od r. Według tych samych reguł ocenia się właściwość w postępowaniu wywołanym wnioskiem o zmianę lub ograniczenie zabezpieczenia (art. 742). 2. Sądem właściwym w postępowaniu o udzielenie zabezpieczenia jest sąd, do którego właściwości rzeczowej i miejscowej należy rozpoznanie w I instancji sprawy o roszczenie podlegające zabezpieczeniu. O właściwości sądu dla rozpoznania wniosku o zabezpieczenie decydują kryteria właściwości obowiązujące w sprawie o roszczenie, które ma być zabezpieczone. Właściwość wyznacza się zatem zgodnie z art W przypadku (najczęstszym), gdy wniosek o zabezpieczenie zgłoszony jest w pozwie (wniosku) lub w toku postępowania, wniosek o zabezpieczenie dzieli los pozwu (wniosku), jeżeli chodzi o właściwość do jego rozpoznania. 3. Wnioski o udzielenie zabezpieczenia zgłoszone w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której postępowanie się toczy. Patrz: Część I B, Rozdz Sąd Najwyższy nie jest właściwy do orzekania o zabezpieczeniu. Jeśli zatem wniosek taki wpłynie wtedy, gdy spawa zostanie przekazana Sądowi Najwyższemu do rozpoznania skargi kasacyjnej, to o zabezpieczeniu orzeka sąd I instancji. Skarga kasacyjna jest środkiem zaskarżenia prawomocnych orzeczeń. Na tym zatem etapie postępowania wniosek o zabezpieczenie mógłby dotyczyć wyłącznie roszczenia zasądzonego lecz jeszcze niewymagalnego, jak o tym stanowi art zd. 2. Patrz: Część I B, Rozdz. 1; Dz.U. Nr 234, poz

9 B. Część opisowa Rozdział 1. Cel postępowania zabezpieczającego, przedmiot zabezpieczenia oraz przesłanki dopuszczalności postępowania zabezpieczającego Udzielenie zabezpieczenia roszczenia stanowi jedną z najbardziej doniosłych form tymczasowej ochrony prawnej. Do udzielenia zabezpieczenia dochodzi w postępowaniu zabezpieczającym. Po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z r., ustawodawca nadał mu charakter samodzielnego postępowania pomocniczego, którego celem jest natychmiastowe udzielenie uprawnionemu tymczasowej ochrony prawnej, skutecznej do momentu prawomocnego zakończenia postępowania, w którym nie potwierdziło się istnienie zabezpieczonego roszczenia, względnie jeśli w postępowaniu potwierdzi się istnienie zabezpieczonego roszczenia do momentu, aż póki nie minie termin, w którym uprawniony powinien przystąpić do jego zaspokojenia (art , 757). Postępowanie zabezpieczające po nowelizacji nie jest jednak wyraźnie powiązane ani z postępowaniem rozpoznawczym, ani z egzekucyjnym, i z tej przyczyny regulujące je przepisy zostały wyodrębnione w części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego. Co do zasady, zabezpieczenie roszczenia nie pozwala na jego zaspokojenie, ale w wyjątkowych przypadkach udzielona ochrona tymczasowa tworzy dla uprawnionego możliwość zaspokojenia pilnych i usprawiedliwionych potrzeb albo możliwość zaspokojenia roszczenia w ograniczonym lub zupełnie wyjątkowo nieograniczonym zakresie, zanim jeszcze dojdzie do zakończenia postępowania w sprawie o to roszczenie (art. 753, i 754). Zasady orzekania o zabezpieczeniu ustalone nowelizacją z r., stosuje się bezpośrednio od dnia jej wejścia w życie, to jest od r Kolejne nowelizacje przepisów o postępowaniu zabezpieczającym wynikały z wejścia w życie: z dniem r. ustawy z r. (Dz.U. Nr 99, poz. 662), którą zmienione zostały art pkt 6 i 7; z dniem r. ustawy z r. (Dz.U. Nr 96, poz. 609), którą zmieniony został art pkt 1; z dniem r. ustawy z r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), którą zmieniony został art ; z dniem r. ustawy 55

10 Część I. B. Część opisowa W najpoważniejszej po r. nowelizacji przepisów o postępowaniu zabezpieczającym, dokonanej ustawą z r., ustawodawca przyjął, że przepisy o postępowaniu zabezpieczającym w brzmieniu znowelizowanym mają zastosowanie do postępowań wszczętych po r. Oznacza to, że o tym, z jakich instytucji postępowania zabezpieczającego sąd będzie mógł skorzystać w konkretnym postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po r. zadecyduje nie data złożenia w toku postępowania wniosku o zabezpieczenie roszczenia lecz data wszczęcia postępowania w sprawie o zabezpieczane roszczenie. Przedmiotem zabezpieczenia jest roszczenie. W nauce prawa cywilnego określa się je jako uprawnienie polegające na tym, że uprawniony może od konkretnej osoby żądać zachowania się zgodnego z treścią zobowiązania. Roszczeniem będącym przedmiotem zabezpieczenia jest zatem każde uprawnienie doznające ochrony prawnej, w tym także roszczenie procesowe. Nie musi to być wcale uprawnienie o takiej treści, której zrealizowanie może być wymuszone środkami przewidzianymi w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. Podlegające zabezpieczeniu roszczenie nie ogranicza się zatem do zachowania, które może zostać wyegzekwowane w razie, gdyby zobowiązany nie zastosował się do treści postanowienia o zabezpieczeniu. Dla podkreślenia tej zasady ustawodawca w nowelizacji przepisów o postępowaniu zabezpieczającym, która weszła w życie r. zrezygnował z terminologii właściwej dla identyfikowania stron postępowania egzekucyjnego (wierzyciel dłużnik), natomiast wskazał, że podmiotami postępowania zabezpieczającego są uprawniony i obowiązany. Uprawniony to ten, komu udziela się ochrony tymczasowej, niezależnie od pozycji procesowej, jaką zajmuje lub będzie zajmował w postępowaniu, w którym rozstrzygnięta ma być kwestia podlegającego zabezpieczeniu roszczenia. Obowiązany, to ten, na kim spoczywa obowiązek zachowania się (w tym także znoszenia pewnego zachowania lub stanu), zgodnego z treścią orzeczenia o ochronie udzielonej uprawnionemu. Z art. 730 wynika, że postępowanie zabezpieczające może dotyczyć nie tylko roszczenia będącego aktualnie przedmiotem procesu cywilnego, ale także będącego przedmiotem postępowania nieprocesowego, jak również roszczeń, które dopiero będą dochodzone przed sądem, jak i takich, które już mogą stać się przedmiotem egzekucji. Z 2 art. 730 wynika jednak, że po uzyskaniu przez wierzyciela tytułu wykonawczego zabezpieczane mogą być wyłącznie roszczenia należne na jego podstawie, lecz jeszcze niewymagalne. Przed nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego z r., w orzecznictwie i nauce utrwalony był pogląd, że nie podlega zabezpieczeniu roszczenie o zwrot kosztów procesu, bowiem ma ono charakter akcesoryjny i zależny od wyniku postępowania w sprawie, niezależnie od tego, że koszty procesu podlegają zabezpieczeniu na podstawie z r. (Dz.U. Nr 234, poz. 1391), którą zmieniony został art ; z dniem r. ustawy z r., (Dz.U. Nr 23, poz. 1381). 56

11 Rozdział 1. Cel postępowania zabezpieczającego, przedmiot zabezpieczenia... art i art W świetle art , z którego wynika, że sumą zabezpieczenia mogą być objęte także przewidywane koszty postępowania, pogląd ten wymaga skorygowania. Przewidywane koszty postępowania wprawdzie nie mogą być przedmiotem samodzielnego zabezpieczenia, ale jeśli wniosek o zabezpieczenie jest uzasadniony, to uprawniony może uwzględnić prognozowane koszty postępowania przy określaniu sumy, której złożenie do depozytu zapewni obowiązanemu upadek zabezpieczenia sposobem określonym przez sąd 37. Dotyczy to jednak wyłącznie zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, gdyż tylko w związku z ich zabezpieczeniem uprawniony w ramach sumy zabezpieczenia może wskazać także na koszty postępowania. Koszty powstające przy dochodzeniu roszczeń niepieniężnych nie mogą być zabezpieczone. Przesłanki dopuszczalności postępowania zabezpieczającego 38 są zasadniczo zbieżne z przesłankami dopuszczalności postępowania przed sądem powszechnym w sprawie, w której ma być uprawnionemu udzielona ochrona tymczasowa lub przed sądem polubownym. Warunkiem zabezpieczenia roszczenia jest zatem dopuszczalność drogi sądowej dla dochodzenia roszczenia przed sądem powszechnym lub przed sądem polubownym stosownie do art Zapis na sąd polubowny nie wyłącza możliwości udzielenia zabezpieczenia przez sąd powszechny roszczeń podlegających rozpoznaniu przez sąd polubowny (art. 1166). Do czasu nowelizacji art ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego 39, tylko sąd powszechny był władny orzec o zabezpieczeniu roszczeń poddanych orzecznictwu sądów polubownych. Na mocy znowelizowanego art. 1181, sąd polubowny na wniosek strony, która uprawdopodobni dochodzone roszczenie, może postanowić o zastosowaniu tymczasowego środka zabezpieczającego, który uzna za właściwy ze względu na przedmiot sporu. Jeśli strony zapisu na sąd polubowny nie wyrażą zgody na stosowanie środków zabezpieczających przez ten sąd, to o zabezpieczeniu może orzec sąd powszechny. O dopuszczalności postępowania zabezpieczającego decyduje też występowanie pozostałych przesłanek procesowych. Ubiegający się o zabezpieczenie i obowiązany muszą mieć zatem zdolność sądową i zdolność procesową (art pkt 3 w zw. z art. 13 2), przy czym w postępowaniu zabezpieczającym rozpoznawczym, o ile wniosek będzie rozpoznany na posiedzeniu niejawnym, to przesłanki te sąd jest w stanie zweryfikować w odniesieniu do uprawnionego. Oceny zdol- 36 Tak też SN w post. z r., I CZ 57/71, OSP 1972, Nr 6, poz Zob. też D. Zawistowski, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 4, H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), Warszawa 2011, s , W nauce zwane także formalnymi przesłankami postępowania zabezpieczającego zob. K. Zawiślak, Przesłanki formalne postępowania zabezpieczającego w procedurze cywilnej, PS 2002, Nr 3, s Dz.U. Nr 178, poz

12 Część I. B. Część opisowa ności sądowej i procesowej obowiązanego dokonuje bazując na tym, w jaki sposób status ten określi uprawniony. Braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej którejś ze stron tego postępowania mogą ujawnić się już po wydaniu postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia, co musi prowadzić do zawieszenia postępowania, do czasu ustania przeszkody dla jego prowadzenia. Problem jednak w tym, że jeśli będzie to postanowienie uwzględniające wniosek o zabezpieczenie, to uprawnionemu zostanie ono wydane z klauzulą wykonalności lub wzmianką o wykonalności, a wówczas braki w zakresie zdolności sądowej uprawnionego lub obowiązanego będą stać na przeszkodzie do wszczęcia postępowania zabezpieczającego wykonawczego. Ustawodawca nie stworzył dla postępowania zabezpieczającego regulacji, która byłaby odpowiednikiem art Skoro postępowanie zabezpieczające nie zmierza do wydania orzeczenia likwidującego spór w sprawie rozpoznawanej przez sądy powszechne, to w odniesieniu do postanowień wydawanych w tym postępowaniu nie ma zastosowania przesłanka stanu zawiśnięcia sprawy lub rei iudicatae. Występowanie tych negatywnych przesłanek procesowych w sprawie, której dotyczy żądanie zabezpieczenia sprawi, że do zabezpieczenia nie dojdzie z uwagi na brak przesłanek merytorycznych pozwalających na uwzględnienie wniosku o zabezpieczenie 40. Roszczenie, którego dotyczy wniosek o zabezpieczenie zgłoszone w warunkach stanu zawiśnięcia sprawy lub rei iudicatae trzeba ocenić jako niewiarygodne. Kwestia znaczenia jurysdykcji krajowej w sprawie, w której żąda się zabezpieczenia dla dopuszczalności postępowania zabezpieczającego nie była jednolicie postrzegana w orzecznictwie i literaturze. W postanowieniu z r. 41, Sąd Najwyższy przyjął, że brak jurysdykcji krajowej nie stanowi przeszkody do rozpoznania wniosku o zabezpieczenie roszczenia i wydania postanowienia o zabezpieczeniu przez sąd polski. W literaturze do tego poglądu zgłaszane są zastrzeżenia. W przepisach Kodeksu postępowania cywilnego kwestia jurysdykcji krajowej w postępowaniu zabezpieczającym przez długi czas nie była uregulowana w odmienny sposób niż dla postępowania rozpoznawczego. W literaturze podnoszono zatem, że wszczęcie postępowania zabezpieczającego, mimo braku jurysdykcji krajowej, skutkuje jego nieważnością, co sąd bada z urzędu na każdym etapie postępowania art Karol Weitz wskazał, że użyte w art. 24 Konwencji z Lugano pojęcie środków tymczasowych, włącznie ze środkami zabezpieczającymi podlega wykładni autonomicznej, a więc niezależnej od systemów 40 Szerzej K. Zawiślak, Przesłanki formalne postępowania zabezpieczającego w procedurze cywilnej, PS 2002, Nr 3, s. 18 i n. 41 I CRN 6/93, OSNC 1993, Nr 11, poz Zob. K. Zawiślak, Przesłanki formalne postępowania zabezpieczającego w procedurze cywilnej, PS 2002, Nr 3, s oraz powołana tu literatura. 58

13 Rozdział 1. Cel postępowania zabezpieczającego, przedmiot zabezpieczenia... prawnych państw konwencyjnych lub państw członkowskich 43. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym, przyjmowana na podstawie prawa krajowego w związku z art. 24 Konwencji z Lugano albo art. 31 rozporządzenia Rady WE Nr 44/2001 z r. o jurysdykcji sądowej oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych 44, istnieje niezależnie od tego, czy postępowanie w sprawie głównej przed sądem państwa, mającego w tej sprawie jurysdykcję krajową, zgodnie z konwencją albo rozporządzeniem już się toczy czy też dopiero może zostać wszczęte. Sąd państwa, które nie ma jurysdykcji krajowej w sprawie głównej według konwencji albo rozporządzenia, a które ma jurysdykcję krajową w postępowaniu zabezpieczającym w świetle swego prawa wewnętrznego, może zatem orzekać o środkach tymczasowych lub zabezpieczających zarówno przed wszczęciem postępowania w sprawie głównej (zob. art ), jak i w czasie jego trwania (zob. art ). Obowiązujący od r., w związku z wejściem w życie ustawy z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw 45, art stanowi, że przepisy o podstawach jurysdykcji krajowej zawarte w tytule III i tytule IV (art ) części IV Kodeksu postępowania cywilnego księgi pierwszej stosuje się odpowiednio w postępowaniu zabezpieczającym. Umowa derogacyjna, której dotyczy art jest jednak bezskuteczna, jeżeli wyłącza jurysdykcję sądów polskich jedynie w postępowaniu zabezpieczającym. Stosownie do art , jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym istnieje także wtedy, gdy zabezpieczenie może być wykonane w Rzeczypospolitej Polskiej lub wywołać skutek w Rzeczypospolitej Polskiej. Do wyłącznej jurysdykcji krajowej należy wykonanie zabezpieczenia, jeżeli wykonanie to ma nastąpić w Rzeczypospolitej Polskiej (art ). W niektórych przypadkach dopuszczalność zabezpieczenia wyłączona jest z uwagi na cechy obowiązanego art Niedopuszczalne jest zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa, za wyjątkiem roszczeń wymienionych w art Przedmiotowe wyłączenie dopuszczalności zabezpieczenia roszczeń pieniężnych dotyczy rzeczy, wierzytelności i praw, z których egzekucja jest wyłączona art Jeżeli sąd, wydając postanowienie o zabezpieczeniu, wymienił ruchomości lub prawa podlegające ograniczeniom egzekucji, obowiązany może w drodze zażalenia domagać się uchylenia postanowienia o zabezpieczeniu. Natomiast jeżeli ruchomości nie zostały dokładnie wymienione, a przepisy o ograniczeniach egzekucji zostały naruszone przez komornika już na etapie wykonania 43 K. Weitz, O jurysdykcji krajowej w postępowaniu zabezpieczającym w świetle konwencji lugańskiej i prawa wspólnotowego, PS 2003, Nr 10, s Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 12, s. 1, wyd. specjal. Dz.Urz. UE WS rozdz. 19, t. 4, s Dz.U. Nr 234, poz

14 Część I. B. Część opisowa postanowienia o zabezpieczeniu, obowiązany może domagać się umorzenia postępowania wykonawczego za pomocą wniosku skierowanego do komornika lub za pomocą skargi na czynności komornika (art i art. 839). Powyższe ograniczenie nie ma zastosowania w postępowaniu zmierzającym do zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych. Sąd może bowiem zabezpieczyć takie roszczenia stosując sposób dotyczący rzeczy lub praw wyłączonych spod egzekucji, jeżeli samo roszczenie pozostaje z nimi w związku. Regulacja postępowania zabezpieczającego w części II Kodeksu postępowania cywilnego nie jest zupełna i dlatego w materii nieuregulowanej zastosowanie znajdują (na podstawie art. 13 2) przepisy części I KPC. Wątpliwości wywołuje kwestia, czy w postępowaniu zabezpieczającym znajdują zastosowanie przepisy o zawieszeniu postępowania. W nauce dominuje stanowisko, że przepisów tych nie stosuje się w postępowaniu zabezpieczającym 46. Jest ono formułowane w nawiązaniu do poglądu wyrażonego w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Najwyższego z r., 4 CZ 27/61, zaaprobowanego przez E. Wengerka 47. Wypada jednak zauważyć, że w orzeczeniu Sądu Najwyższego, o którym tu mowa rozważana była kwestia dopuszczalności zawieszenia postępowania zabezpieczającego, w postępowaniu zażaleniowym, z uwagi tylko na tę przesłankę zawieszenia postępowania, która aktualnie odpowiada oznaczonej w art pkt 1. Z niedopuszczalnością zawieszenia postępowania zabezpieczającego z uwagi na wystąpienie w sprawie zagadnienia prejudycjalnego trzeba się zgodzić, tak samo jak z poglądem o niedopuszczalności zawieszenia postępowania zabezpieczającego z uwagi na wystąpienie innych przesłanek fakultatywnego zawieszenia postępowania ( sąd może ), określonych w art albo zawieszenia postępowania na zgodny wniosek stron (art. 178). Inaczej jednak trzeba ocenić dopuszczalność zastosowania w postępowaniu zabezpieczającym zawieszenia postępowania z uwagi na wystąpienie przesłanek z art pkt 1 i 2, a zatem przesłanek obligatoryjnego zawieszenia postępowania. Zaistnienie zdarzeń, o jakich jest mowa w tym przepisie obliguje sąd do zawieszenia postępowania, także zabezpieczającego. Jeśli zabezpieczenie udzielane jest przed wszczęciem postępowania w sprawie, a sąd poweźmie wiadomość o wystąpieniu przesłanek z art już po wydaniu na posiedzeniu niejawnym postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia, to ich późniejsze ujawnienie się wobec nieunormowania tej kwestii w sposób zbliżony jak w art nie uzasadnia wzruszenia postanowienia w przedmiocie zabezpieczania, 46 Zob. T. Ereciński, [w:] T. Ereciński, J. Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2012, s. 620; D. Zawistowski, [w:] Kodeks postępowania cywilnego, s ; J. Jagieła, [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 2, Komentarz do art , K. Piasecki (red.), Warszawa 2006, s NP 1962, Nr 7 8, s

15 Rozdział 1. Cel postępowania zabezpieczającego, przedmiot zabezpieczenia... lecz oznacza konieczność samego tylko wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania zabezpieczającego, do czasu, aż ustaną przyczyny uzasadniające to rozstrzygnięcie. Zawieszenie postępowania zabezpieczającego nastąpi wówczas już po wydaniu uprawnionemu (chyba, że jego samego dotyczy któraś z okoliczności wymienionych w art ) orzeczenia mogącego być tytułem dla wszczęcia postępowania o wykonanie zabezpieczenia przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o postępowaniu egzekucyjnym lub podstawą dla wszczęcia innego postępowania wykonawczego. Okoliczności, które spowodowały zawieszenie postępowania będą jednak tamowały bieg postępowania wykonawczego, bo mają znaczenie także w tym postępowaniu, na podstawie art pkt 2 oraz art. 818 i 819 w zw. z art albo na podstawie art w zw. z art Jeżeli zabezpieczenie udzielane jest w toku postępowania w sprawie, to konieczność zawieszenia postępowania w sprawie będzie oddziaływała na bieg postępowania zabezpieczającego. Zawieszenie postępowania w sprawie na podstawie art lub art. 178 nie wyklucza udzielenia zabezpieczenia ubiegającemu się o nie 48, natomiast zawieszenie postępowania na podstawie art pkt 1 i 2 taką możliwość wykluczy, i to nie tyle z uwagi na samo wydanie postanowienia o zawieszeniu postępowania co do istoty sprawy, ale ze względu na charakter przesłanek decydujących o potrzebie obligatoryjnego wstrzymania czynności procesowych w sprawie. Trzeba dodać, że E. Wengerek nie wypowiadał się stanowczo o niemożliwości zawieszenia postępowania zabezpieczającego, na przykład w razie śmierci którejś ze stron. Zaaprobował jedynie pogląd o niemożliwości jego zawieszenia z uwagi na konieczność rozstrzygnięcia w innym postępowaniu zagadnienia wstępnego 49. W postępowaniu zabezpieczającym nie znajdzie zastosowania przesłanka zawieszenia postępowania, o której mowa w art pkt 3, chyba że pozbawienie strony lub jej przedstawiciela ustawowego komunikacji z siedzibą sądu wskutek nadzwyczajnych wydarzeń uniemożliwia rozpoznanie wniosku wymagającego rozpoznania na rozprawie. Ogłoszenie upadłości dłużnika (obowiązanego) z możliwością zawarcia układu nie stoi na przeszkodzie wszczęciu przez wierzyciela (uprawnionego) spraw sądowych o wierzytelności podlegające zgłoszeniu do masy upadłości (art PrUpNapr). Pozbawienie obowiązanego prawa zarządu masą upadłości będzie jednak przesłanką zawieszenia postępowania rozpoznawczego, w tym także zabezpieczającego, stosownie do art pkt 4, do czasu wstąpienia do postępowania zarządcy lub złożenia oświadczenia o odmowie wstąpienia do postępowa- 48 W takim stanie faktycznym podjęta została uchwała SN z r., III CZP 67/72, OSP 1973, Nr 5, poz E. Wengerek, Glosa do orzeczenia SN z r., 4 CZ 27/61, NP 1962, Nr 7 8, s i n. 61