165 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y

Transkrypt

1 165 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Wstęp Jak powszechnie wiadomo, w związku z sytuacją demograficzną i migracyjną, w Europie żyje coraz więcej muzułmanów, co niewątpliwie powinno powodować zainteresowanie systemem prawnym, którym się kierują. Islam to jedna z wielkich religii monoteistycznych tego świata, która jednak znacznie różni się od religii, które wiodą prym w państwach zachodnich. Znaczne różnice dotyczą między innymi kwestii związanych z życiem rodzinnym, sferą seksualności i obyczajowości, które będą przedmiotem niniejszej pracy. Należy bowiem podkreślić, że normy Islamu ogromną wagę przywiązują do rodziny, jako świętego bytu, który funkcjonować ma zgodnie z nakazami Boga. Wszelkie odstępstwa od tych zasad, powodować mogą zachwianie poprawnego funkcjonowania społeczeństwa, zgorszenie i przede wszystkim grzech. Główne źródła prawa tej religii to Koran oraz sunna Proroka, które tworzą w zasadzie jednolity system prawny, obejmujący zarówno prawo boskie, jak i stanowione, w tym prawo karne 1. Klasyczne prawo karne szari at, które jest przedmiotem niniejszej pracy definiuje się jako zespół norm, którymi powinien kierować się nie dobry obywatel a wierny muzułmanin 2. Najpopularniejszym i najlepiej rozwiniętym podziałem przestępstw w klasycznym prawie karnym Islamu jest rozróżnienie według rodzajów i wysokości kary: kisas, dijja, hudud i ta zir 3. Przestępstwa, które można zdefiniować jako godzące bezpośrednio lub pośrednio w rodzinę podlegają dwóm ostatnim rodzajom kar. Źródła klasycznego prawa karnego Islamu Należy zauważyć, że ogromny wpływ na prawo karne islamu miały regulacje Kodeksu Hammurabiego, a także judaistyczne prawo karne. Odnosząc się do tego drugiego źródła trzeba wspomnieć, że poszczególne księgi Biblii przedstawiały zakazy odnoszące się w wielu przypadkach do stosunków rodzinnych. Na przykład Księga Wyjścia stanowiła, że Kto by uderzył swego ojca albo matkę, winien być ukarany śmiercią. Z kolei Księga Kapłańska przewidywała zakaz stosunków homoseksualnych oraz ze zwierzętami. Zabraniano również złorzeczenia ojcu albo matce, cudzołóstwa i stosunków seksualnych z rodziną. Wszystkie powyższe przestępstwa przeciwko rodzinie zagrożone były sankcją kary śmierci 4. Przechodząc do źródła jakim był Kodeks Hammurabiego wypada szczególną uwagę zwrócić na przestępstwo cudzołóstwa, które zostało szerzej scharakteryzowane w dalszej części artykułu. W Kodeksie Hammurabiego to przestępstwo zagrożone było karą śmierci 5. Kodeks Hammurabiego zawierał też wskazane kazuistycznie inne czyny, które można by zaliczyć do przestępstw przeciwko rodzinie, ponieważ przewidziana była za nie kara, np. odtrącenie męża przez żonę. Odpowiedzialność przewidziana za ten czyn zależna była od tego, czy kobieta dobrze się prowadziła, czy często wychodziła z domu i jak traktowała swojego męża. Jednak trzeba wskazać, że również zachowanie mężczyzny brane było pod uwagę, względem tych samych kryteriów. Innymi występkami, które można zaliczyć do przestępstw przeciwko rodzinie były: próba pozbycia się małżonka, bluźnierstwo w stosunku do rodziców, wyrażenie nienawiści, a także stosunki kazirodcze i naruszające dobre obyczaje 6. Znaczenie rodziny w klasycznym prawie karnym Islamu Magdalena Grzyb wskazuje, że prawo karne islamu jest prawem uniwersalnym i religijnym. Chroni ono pięć fundamentalnych wartości: religię (islamską oczywiście), życie, świętość rodziny, własność oraz uczucia i rozsądek 7. Znaczenie świętości rodziny dla tej religii można wyczytać już z powyżej wskazanych źródeł prawa karnego Islamu. Wnioskując, należy stwierdzić, że niewątpliwie znaczenie rodziny w klasycznym prawie islamu jest bardzo duże. 1 A. Gutkowska, Prawo karne Islamu w Europie?, s. 405, (dostęp: ). 2 Ibidem, s. 406, za: A. Scarabel, Islam, Kraków 2004, s J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne Islamu, Warszawa 2007, s J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s M. Grzyb, Przestępstwa przeciwko obyczajności w Irańskim prawie karnym. Prawo Islamskie i dyskryminacja prawna kobiet, s. 29; (dostęp: ), za: J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, s. 95.

2 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 166 Rodzina, której święty byt zakłócają czyny objęte sankcją zarówno świecką jak i religijną, nie może spełniać swoich podstawowych celów i jest niemiła Bogu. W przeciwieństwie do prawa karnego państw zachodnich, prawo karne państw islamskich chroni również uczucia małżonków do siebie, ponieważ niewierność zazwyczaj wiąże się z rozpadem rodziny i nieszczęściem jednego z małżonków. Autorka cytowanego powyżej artykułu podkreśla jednak, że prawo karne Islamu jest wyjątkowo dyskryminujące dla kobiet, ponieważ surowo sankcjonuje kwestie przestępstw dotyczących przyzwoitości i wolności seksualnej muzułmanek 8. Co więcej, kobieta z mocy prawa jest podległa mężczyźnie i musi mu być posłuszna, ponieważ w przeciwnym razie czeka ją rozwód z jej winy. Powyższe potwierdza zapis koraniczny: Mężczyźni stoją nad kobietami ze względu na to, że Bóg dał wyższość jednym nad drugimi, i ze względu na to, że oni rozdają ze swojego majątku. Przeto cnotliwe kobiety są pokorne i zachowują w skrytości to, co zachował Bóg 9. To mąż posiada kompetencję do decydowania o tym, czy jego żona np. będzie mogła pracować 10. Jeżeli kobieta nie będzie okazywać mężowi należnego posłuszeństwa, może on ją karcić, a nawet używać siły fizycznej. Jak bowiem twierdzi Nonie Darwish, bicie małżonki to niezaprzeczalne prawo każdego muzułmanina 11. Cudzołóstwo Klasyczne prawo karne Islamu szczególnie piętnuje przestępstwo cudzołóstwa, zaliczając je do grupy haad (lub hadud, hudud). Ta grupa typizuje czyny zakazane przez Boga, które dotyczą w przeważającym zakresie sfery obyczajności płciowej. Przedmiotowe przestępstwo jest jednym z najgroźniejszych dla całego społeczeństwa pod względem etycznym, zagraża również porządkowi wyznaczonemu przez Boga, dlatego też jest jedną z najbardziej surowo karanych zbrodni 12. Oprócz przestępstwa cudzołóstwa zakazany jest także homoseksualizm, lesbianizm, fałszywe oskarżenie o cudzołóstwo, stręczycielstwo i inne. Ten typ przestępstw wyznacza granicę, której człowiek nie może rewolucjonizować, ponieważ wyznaczył ją Bóg 13. Cudzołóstwem nazywa się współżycie seksualne osób niebędących w związku małżeńskim 14. Należy jednak wskazać, że definicja cudzołóstwa powinna być interpretowana bardziej rozlegle, niż tylko jako zdrada, ponieważ obejmować ona musi każdy akt obcowania płciowego między mężczyzną a kobietą, także analny, niedozwolony dla każdego z nich, chyba że jest to czyn popełniony nieświadomie 15. Zasady odpowiedzialności karnej za czyn przedstawiają się podobnie jak w polskim prawie karnym, ponieważ za przestępstwo cudzołóstwa będzie odpowiadać osoba, która przede wszystkim osiągnęła odpowiedni wiek, jest poczytalna oraz może rozpoznać bezprawność czynu. Jeżeli zostanie uprawdopodobniona okoliczność, iż cudzołożnik został zmuszony do danego czynu albo działał w błędzie co do prawa, faktu lub co do tożsamości, nie będzie podlegał on karze 16. Przestępstwo cudzołóstwa jest niewątpliwie przestępstwem przeciwko rodzinie, ponieważ grozi rozpadem nawet dwóch małżeństw. Mniej niebezpieczną społecznie jest więc sytuacja, gdy tego czynu dopuszczają się osoby nieposiadające małżonków. W tym miejscu warto wskazać, że w islamie dopuszczalna jest poligamia, więc małżeństwa bigamiczne i poligamiczne są dozwolone przez wzgląd na obyczajowość i konotację religijną muzułmanów 17. Jednak mężczyzna może posiadać maksymalnie cztery żony, ponieważ musi mieć czas na równe zaspokajanie i traktowanie, zarówno finansowe jak i mentalne każdej z nich 18. Ograniczenie to wynika wprost z Koranu: Żeńcie się z kobietami, które są dla was przyjemne z dwoma, trzeba lub czterema. Lecz jeśli się obawiacie, że nie będziecie sprawiedliwi, to żeńcie się tylko z jedną 19. Powyższe może dawać podstawę do stwierdzenia, że przestępstwo przeciwko rodzinie jakim jest cudzołóstwo, słusznie jest surowo traktowane, ponieważ mężczyzna ma możliwość obcowania aż z czterema małżonkami, a w przypadku zdrady każda z nich będzie zraniona. Jednak w świetle praw człowieka uznawanych przez kraje zachodnie, kary te są niewątpliwie niehumanitarne, ponieważ wiążą się z zadawaniem kar cielesnych, a nawet z wymierzeniem kary śmierci. 8 M. Grzyb, Przestępstwa, s. 28, (dostęp: ). 9 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, op. cit. s M. Styś, Status prawny kobiet w Islamie, s , (dostęp: ) za: J. Głodys-Jakubik, K. Górak-Sosnowska, Kobieta zatoki: sytuacja na rynku pracy oraz w biznesie, Warszawa 2007, s Ibidem, s. 136, za: N. Darwish, Okrucieństwo w majestacie prawa: prześladowanie kobiet w świecie islamu, Warszawa 2011, s J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, op. cit. s Magdalena Grzyb, Przestępstwa, op. cit., s J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, op. cit. s Magdalena Grzyb, Przestępstwa, op. cit., s Ibidem. 17 M. Tokarz, Odpowiedzialność karna za przestępstwo bigamii, s. 167, (dostęp: ), za: P. Kozłowska-Kalisz, Przestępstwo bigamii w ujęciu prawno porównawczym, (w:) Bigamia, red. M. Mozgawy, Lublin 2010, s M. Styś, Status, s. 135, (dostęp: ), za: S. W. Witkowski, Wprowadzenie do prawa muzułmańskiego, Warszawa 2009, s (dostęp: ).

3 167 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Kwalifikowaną postać kary śmierci, która odbywa się przez ukamienowanie, wymierza się dla zdradzającego męża, który pozostaje w tzw. małżeństwie czasowym, które po danym czasie traci ważność 20. Drugim przypadkiem jest zdrada kobiety zamężnej z dorosłym mężczyzną, pod warunkiem, że kobieta jest poślubiona na stałe, spółkowała z mężczyzną i jest w stanie nadal to czynić. Należy jednak wskazać, że prócz kwalifikowanych postaci hudud na cudzołóstwo, prawo karne islamu przewiduje też liczne okoliczności łagodzące. Otóż małżonkowie permanentni, którzy dopuszczą się cudzołóstwa nie będą ukamienowani, jeżeli zdrada była wynikiem podróży, uwięzienia i podobnych, długotrwałych rozłąk. Cudzołożnik nie pozostający w związku małżeńskim zostanie ukarany jedynie karą stu batów, a zamężna kobieta, jeżeli współżyła z nieletnim zostanie poddana chłoście 21. Ciekawostkę stanowić może fakt, że irański kodeks karny nie zabrania wprost zakazu obcowania seksualnego z nieletnimi, nie precyzuje również dokładnej granicy wiekowej 22. Owe prawo zna jednak instytucję recydywy, bowiem za czwarte przestępstwo cudzołóstwa (za wcześniejsze trzy osoba musiała być ukarana) muzułmanina czeka kara śmierci. Karze śmierci podlegać też będą, wyjątkowo, bo bez względu na wiek i status cywilny, ci, którzy popełnili przestępstwo kazirodztwa, cudzołóstwa z macochą oraz między mężczyzną nie-muzułmaninem a kobieta muzułmanką, jak również zgwałcenia z użyciem przemocy 23. W tym miejscu należałoby pochylić się na chwilę nad problematyką wspomnianego przestępstwa zgwałcenia, ponieważ również ono wywiera wpływ na życie rodzinne. Trzeba podkreślić, że zgwałcenie nie stanowi omawianego przestępstwa cudzołóstwa, ofiara nie ponosi więc odpowiedzialności karnej. Jednak najczęściej bywa tak, że zgwałcona kobieta z obawy przed potępieniem społecznym, osobą gwałciciela lub strachem o swoją przyszłość małżeńską nie wyjawia faktu zgwałcenia odpowiednim organom. Jednak jeżeli owocem zgwałceni jest ciąża, kobieta oczywiście naraża się na oskarżenie o cudzołóstwo 24. Ciąża nie może być jedynym dowodem wystarczającym do wymierzenia kary 25. Znany jest przypadek kobiety, która w listopadzie 2006 roku w Arabii Saudyjskiej została porwana i zgwałcona przez siedmioosobowy gang. Kobieta została skazana na tzw. khliwa, za fakt przebywania z mężczyzną niebędącym jej bliskim krewnym sam na sam, ponieważ przed porwaniem spotkała się ze znajomym. Dziewczyna i jej towarzysz zostali skazani na karę dziewięćdziesięciu batów i sześciu miesięcy więzienia, po czym kara została jeszcze zaostrzona do 200 batów. Sąd wyszedł z założenia, że dopuszczając się tak niecnego występku, ofiara sama sprowokowała oprawców 26. Po apelach ze strony ludzi z całego świata, król Abdullah w 2007 roku ułaskawił kobietę 27. Wobec powyższego nie można stwierdzić, że za zgwałconą kobietą, która niewątpliwie padła ofiarą przestępstwa przeciwko rodzinie, stoją przepisy prawa karnego islamu. Istnieją jednak opinie, że owe ścisłe prawo muzułmańskie obowiązuje aktualnie jedynie w Arabii Saudyjskiej oraz w Sudanie, lecz ze względu na trudności w dowiedzeniu tego przestępstwa wymienione powyżej kary są rzadko orzekane, pełnią więc głównie funkcję prewencyjną. Należy podkreślić, że pierwszym stopniem prowadzącym do przestępstwa cudzołóstwa są pieszczoty, pocałunki i dotyk, zbyt nachalne spojrzenia i słowa, które nie zaliczają się jednak do przestępstw typu hudud, jeżeli popełniają je osoby stanu wolnego. Owe czyny będą podlegać karom ta zir, ponieważ bez względu na status cywilny osoby zachowujące się w dany sposób są prowokujące, wskutek czego demoralizują społeczeństwo (kara nawet do kilku lat więzienia, w zależności od okoliczności i intensywności przestępnego działania). Ciekawostkę może stanowić fakt, że powyższych zakazów muszą przestrzegać też turyści, których też może spotkać kara, oczywiście dużo mniej uciążliwa, na przykład deportacja lub mandat czy upomnienie. Jan Bury i Jerzy Kasprzak wymieniają przesłanki które muszą wystąpić, aby dany czyn zdefiniować jako cudzołóstwo. Po pierwsze czyn ten musi być popełniony przez przedstawicieli przeciwnych płci, którzy jak było już wcześniej wspomniane mogą być oboje niezwiązani węzłem małżeńskim, oboje pozostawać w związkach małżeńskich, lub tylko jedna z tych osób może być stanu wolnego, a druga w związku. Kolejne kryterium, mianowicie kryterium wieku i zdrowia psychicznego konstrukcyjnie przypomina nam zasady odpowiedzialności karnej w prawach państw zachodnich. Podobnie jest z przesłanką zamiaru, ponieważ osoby popełniające zbrodnię cudzołóstwa muszą dążyć do odbycia zakazanego przez Boga i prawo stosunku seksualnego. Konieczne jest także dokonanie stosunku, ponieważ jak już wyżej wspomniano, wszelkie pieszczoty karane będą z ta zir M. Grzyb, Przestępstwa, op. cit., s. 34, za: S. Haeri, Law od Desire: emporay Marriage In Shi i Iran, Syracuse M. Grzyb, Przestępstwa, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, op. cit., s Magdalena Grzyb, Przestępstwa, op. cit., s Ibidem, s Ibidem. 28 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, op. cit., s

4 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a 168 Sodomia Kolejnym czynem, który niewątpliwie zaliczyć można do kategorii przestępstw przeciwko rodzinie jest sodomia, czyli stosunki homoseksualne między mężczyznami. Koran zakazuje całkowicie tego typu stosunków, ponieważ zakłócają one porządek wyznaczony przez Boga, który jako świętość rodziny ustanowił związek mężczyzny z kobietą. Wszelkie stosunki między mężczyznami są niezgodne z prawem naturalnym, stanowionym i boskim. W zakres tego przestępstwa wchodzą praktycznie wszystkie czynności seksualne, nie tylko samo spółkowanie. Podobnie jak w przypadku cudzołóstwa, co do zasady sodomitę czeka kara śmierci, lecz musi on też spełniać wymogi odpowiedzialności karnej. Również w tym przypadku istnieją odstępstwa od kary śmierci, bowiem jeżeli dorosły mężczyzna popełni omawiany czyn z osobnikiem niedojrzałym, strona bierna zostanie ukarana jedynie karą chłosty siedemdziesięciu czterech batów. Taką samą karę otrzymają również sodomici nieletni, jeżeli żaden z nich nie działał pod wpływem nacisku. Pocałunek między muzułmanami usankcjonowany jest karą sześćdziesięciu batów, inna czynność seksualna stoma batami, a dziewięćdziesiąt batów wymierza się w razie przyłapania mężczyzn nago w łóżku. Jednak jeżeli cudzołożnicy dopuszczą się czynu po raz czwarty, tak jak w przypadku cudzołóstwa będą podlegać karze śmierci, której sposób wykonania wybierze sędzia. Istnieje wszakże możliwość ucieczki od kary, poprzez wyrażenie skruchy w odpowiednim momencie. Lesbianizm Przy okazji omawiania przestępstwa sodomii, należy podkreślić, że również homoseksualne stosunki między kobietami są zakazane. Jednak prawo karne islamu różnicuje wymiar kary w tym przypadku, otóż kara ta wynosi sto batów dla każdej ze sprawczyń, niezależnie od wyznania, czyli litera prawa nie różnicuje muzułmanek i niemuzułmanek 29. Z powyższego można wywnioskować, że stosunki homoseksualne między kobietami wydają się być mniej gorszące i groźne społecznie. Jest to jeden z niewielu przypadków, w którym zauważyć można uprzywilejowaną pozycje kobiet w stosunku do mężczyzn w klasycznym prawie karnym islamu. Stręczycielstwo Klasyczne prawo karne islamu zna również zbrodnię stręczycielstwa, przez którą rozumie się doprowadzanie do kontaktu lub ułatwianie co najmniej dwóm osobom popełnienia cudzołóstwa lub sodomii. W przypadku tego przestępstwa również zauważyć można lepszą pozycję kobiet niż mężczyzn, otóż dla kobiety karą za ten czyn będzie tylko siedemdziesiąt pięć batów, a dla mężczyzny nawet banicja w wymiarze od trzech miesięcy do roku 30. Fałszywe oskarżenie o cudzołóstwo Kolejnym przestępstwem, które niewątpliwie stanowić może zagrożenie dla bytu rodziny muzułmańskiej jest fałszywe oskarżenie o cudzołóstwo, czyli kazf. Za ten czyn może grozić nawet analogiczna kara jak za samo cudzołóstwo, czyli kara śmierci poprzez ukamienowanie. Najczęściej jednak wymierzana jest kara osiemdziesięciu batów 31. Aborcja Jak widać z powyższych przykładów, klasyczne prawo karne islamu wnika głęboko w praktycznie każdą sferę związaną z rodziną i z seksualnością, więc oczywistym jest, że reguluje też kwestie aborcji. Muzułmanin starający się wypełniać nakazy dane przez Boga winien mieć potomstwo i wychowywać je zgodnie z przykazaniami zawartymi w Koranie 32. Wskazuje się, że rodzinna edukacja dzieci jest dla muzułmanów kwestią bardzo istotną, i że wkłada się w nią dużo wysiłku 33. Jednak usunięcie ciąży może nastąpić do 120 dnia jej trwania ponieważ wierzy się, że dokładnie w ten dzień anioł obdarza zarodek duszą. Jeżeli ciąża wiąże się z zagrożeniem dla życia matki, jest nawet zalecana, jednak w wielu krajach muzułmańskich regulacje odnoszące się do tego przestępstwa są już bardziej zbliżone do europejskich, i co do zasady zakazują aborcji 34. Podsumowanie Trzeba podkreślić, że skoro w Islamie naczelnym prawodawcą jest sam Bóg, niedopuszczalna jest nawet najmniejsza modyfikacja prawa. Człowiek może je jedynie interpretować i objaśniać poszczególne kwestie. Co więcej, 29 M. Grzyb, Przestępstwa, op. cit., s Ibidem. 31 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s. 139.

5 169 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y prawo islamu wiąże jego wyznawców gdziekolwiek się oni znajdują, więc jego zasięg terytorialny i czasowy jest absolutny 35. Rodzina jest niewątpliwie fundamentem społeczeństwa muzułmańskiego. Przepisy klasycznego prawa karnego islamu dotkliwie sankcjonują czyny, które spowodować mogą jej rozpad i które wiążą się ze społecznym poczuciem zgorszenia. Uznaje się, że szari at opornie, ale stopniowo ulega dostosowaniu do realiów współczesnego świata, jednak jak wskazano we wstępie, wszelkie modyfikacje muszą być zgodne z zapisami Koranu. Mimo iż klasyczne prawo karne Islamu odnajduje swój pierwotny byt w niewielu krajach, jego wpływ i oddziaływanie na obecną mentalność, kwestie społeczne oraz związane z cielesnością muzułmanów jest ogromny. *** This article presents the problem of crime, which in Islam hit directly in the sanctity of the family. Classical Islamic criminal law severely sanctioned these actions. As is well known, due to the demographic situation and migration in Europe are living more and more Muslims, which undoubtedly should cause interest in the legal system, where they go. Although the classic criminal law of Islam finds its original existence in a few countries, its impact and influence on the current mentality, and family issues related to the physicality of Muslims is huge. 35 Agnieszka Gutkowska, Prawo, op. cit., s. 406.