Kwartalnik, nr 4 (41) 2018, bezpłatny, ISSN: TYFLO{WIAT Nie tylko Aktywny samorząd Wnioski w domowym zaciszu

Transkrypt

1 Kwartalnik, nr 4 (41) 2018, bezpłatny, ISSN: TYFLO{WIAT Nie tylko Aktywny samorząd Wnioski w domowym zaciszu

2 W numerze KWARTALNIK NR 4 (41) 2018 WYDAWCA 3 IV Kongres Osób z Niepełnosprawnościami Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego ul. Wybickiego 3a, Kraków Utilitia sp. z o.o. ul. Jana Pawła II Michałowice REDAKTOR NACZELNY Joanna Piwowońska FOTOGRAFIA NA OKŁADCE Hans DRUK K&K UTILITIA PRZEJDŹ NA DOSTĘPN Ą STRONĘ Podmiotem odpowiedzialnym za publikację treści merytorycznych jest Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego. Podmiotem odpowiedzialnym za działalność reklamową jest Utilitia sp. z o.o. Redakcja nie odpowiada za treść publikowanych reklam, ogłoszeń, materiałów sponsorowanych i informacyjnych. Nakład dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania, zmian stylistycznych i opatrywania nowymi tytułami materiałów nadesłanych do druku. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Wszystkie teksty zawarte w tym numerze czasopisma Tyfloświat dostępne są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Ponownie rozpowszechniany utwór, dostępny na tej licencji, musi zawierać następujące informacje: imię i nazwisko autora tekstu, nazwę czasopisma oraz jego numer. Zdjęcia zawarte w czasopiśmie chronione są prawem autorskim i ich przedruk wymaga zgody autora. Prezentujemy przebieg IV Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami, unikalnego na skalę Polski wydarzenia, podczas którego osoby z niepełnosprawnościami rokrocznie dyskutują na temat najistotniejszych dla nich spraw. 38 Wnioski w domowym zaciszu Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych wprowadza nowoczesne narzędzie do zdalnej obsługi wniosków o dofinansowanie, dedykowanej odbiorcom końcowym wsparcia. Prezentujemy materiał informacyjny Funduszu. 41 Nie tylko Aktywny samorząd Przestawiamy katalog najpopularniejszych wśród osób z dysfunkcją wzroku form wsparcia oferowanych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, uwzględniający działania z obszaru aktywizacji zawodowej i społecznej.

3 3 IV Kongres Osób z Niepełnosprawnościami Około 500 uczestników i uczestniczek wzięło udział w IV Kongresie Osób z Niepełnosprawnościami, który odbył się 25 października 2018 r. w Warszawie. Wśród nich znalazły się osoby z niepełnosprawnościami i ich opiekunowie, parlamentarzyści i parlamentarzystki, przedstawiciele instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych. Patronat Honorowy nad Kongresem objął Rzecznik Praw Obywatelskich (obecny był nie tylko Adam Bodnar, ale również jego poprzedniczka Irena Lipowicz). Hasłem przewodnim tegorocznej edycji było Za Niezależnym Życiem sformułowanie tym bardziej ważkie, iż Kongres odbywał się niedługo po głośnym proteście osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin, m.in. w obronie prawa do Niezależnego Życia, i zbiegł się w czasie z oceną wdrożenia Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych, dokonaną przez Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami. Kongres odbywa się corocznie od 2015 r. Osoby z niepełnosprawnościami spotykają się, by domagać się równych praw. Gwarantuje je Konwencja ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, którą Polska ratyfikowała w 2012 r. Mimo to prawo do godnego i niezależnego życia ciągle nie jest realizowane. Na początku obrad uczczono minutą ciszy zmarłych tym roku działaczy środowiska Piotra Pawłowskiego założyciela i prezesa Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji oraz Fundacji Integracja oraz Bartosza Mioduszewskiego wieloletniego prezesa Fundacji Aktywizacja. NR 4 (41) 2018

4 4 Rekomendacje ONZ dla Polski Odtworzono również przesłanie nagrane przez Jonas Ruskus z Komitetu ONZ, który przypomniał rekomendacje dla Polski. Wymienił m.in. działania na rzecz deinstytucjonalizacji, regulację kwestii ubezwłasnowolnienia i przymusowego kierowania do instytucji. Poruszył również kwestię praw kobiet z niepełnosprawnościami. Jonas Ruskus dostrzegł ogromną rolę, jaką w walce osób z niepełnosprawnościami o prawo do niezależnego życia odgrywa Rzecznik Praw Obywatelskich.; Macie prawo żądać od rządu, by włączał was w procesy decyzyjne. Macie bardzo dobrego sojusznika w Polsce, jakim jest RPO podsumował Ruskus. Szczegółowe rekomendacje Komitetu przedstawiła m.in. Anna Rutz, pełnomocniczka rektora UAM ds. studentów z niepełnosprawnościami. Wśród rekomendacji znalazły się: Przyjęcie kompleksowej, ogólnokrajowej strategii i planu działania na rzecz wdrożenia postanowień Konwencji, przy szerokim udziale organizacji osób niepełnosprawnych i dla zapewnienia całościowej zmiany dotychczasowego modelu opartego na opiece na rzecz modelu opartego na prawach człowieka. Opracowanie i przyjęcie planu działania na rzecz deinstytucjonalizacji w celu wspierania niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami. Przyjęcie ram prawnych i przydział stałego budżetu w celu zapewnienia pomocy asystenta osobistego osobom z niepełnosprawnościami. Przyjęcie, z udziałem organizacji osób z niepełnosprawnościami, jednolitego systemu orzekania o niepełnosprawności, w pełni opartego na prawach człowieka. Uczestnicy i uczestniczki rejestrują się na Kongresie

5 5 Odejście od takiej terminologii jak upośledzenie umysłowe, niezdolność do pracy, niezdolność do pełnienia ról społecznych lub zależność lub brak zdolności do autonomii i zastąpienie jej terminologią w pełni szanującą godność osób z niepełnosprawnościami. Zapewnienie aktywnego zaangażowania w projektowanie nowych przepisów oraz odpowiednich konsultacji z różnymi organizacjami osób z niepełnosprawnościami, w tym m.in. z kobietami, dziećmi, uchodźcami i osobami ubiegającymi się o azyl, osobami LGBT+, osobami z niepełnosprawnością psychospołeczną żyjącymi na wsi. Uchylenie przepisów umożliwiających ubezwłasnowolnienie osób z niepełnosprawnościami, a przez to pozbawienie poszczególne osoby zdolności do czynności prawnych oraz ustanowienie mechanizmów wspierania podejmowania decyzji, które szanują autonomię i wolę danej osoby. Uchylenie przepisów prawnych dopuszczających umieszczanie osób z niepełnosprawnościami w instytucjach z powodu niepełnosprawności psychospołecznej oraz zniesienie ograniczeń wolności osobistej osób w domach opieki społecznej. Wdrożenie środków legislacyjnych i praktycznych, w tym niezależnego monitorowania dla ochrony osób z niepełnosprawnościami, które pozostają w publicznych i prywatnych placówkach opiekuńczych i psychiatrycznych w celu wyeliminowania ryzyka przemocy lub nadużyć. Rozwijanie opartych na społecznościach lokalnych usług rehabilitacyjnych dla osób z niepełnosprawnością psychospołeczną. Zapewnienie dostępu do wysokiej jakości opieki zdrowotnej dla wszystkich osób niepełnosprawnych w więzieniach. Zapewnienie szkoleń dla urzędników, sędziów, funkcjonariuszy organów ścigania, pracowników służby zdrowia, nauczycieli i personelu pracującego z osobami z niepełnosprawnościami, aby podnieść ich świadomość praw osób z niepełnosprawnościami, w tym do równości i niedyskryminacji, do informacji prawnych. Rozważenie ratyfikowania protokołu fakultatywnego do konwencji, dzięki czemu Komitet mógłby rozpatrywać indywidualne skargi z Polski na nieprzestrzeganie Konwencji. Wprowadzenie przepisów w celu zapewnienia ochrony osób z niepełnosprawnościami przed dyskryminacją we wszystkich dziedzinach życia, w tym kompleksowego dochodzenia roszczeń oraz zakazanie tzw. dyskryminacji krzyżowej ze względu na niepełnosprawność, płeć, wiek, pochodzenie etniczne, tożsamość płciową i orientację seksualną. Zalecenie, aby kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnościami miały dostęp do pomocy w podejmowaniu decyzji życiowych i nie były poddawane sterylizacji bez ich pełnej, swobodnej i świadomej zgody. Zalecenie zaprzestania stosowania terapii konwersyjnej oraz wspieranie osób z niepełnosprawnością psychospołeczną z poszanowaniem tożsamości płciowej i orientacji seksualnej osoby. Zalecenie zniesienia przepisów uniemożliwiających zawieranie małżeństw i zakładania rodzin przez osoby z niepełnosprawnościami oraz opracowania kompleksowych systemów wsparcia pomocy rodzinom z dziećmi niepełnosprawnymi, a także rodzicom niepełnosprawnym. NR 4 (41) 2018

6 6 Wspieranie wdrażania racjonalnych dostosowań, zindywidualizowanego programu nauczania i edukacji włączającej w dostępnym środowisku oraz udzielanie odpowiedniej pomocy nauczycielom i szkołom we wspieraniu edukacji włączającej dla uczniów z umiarkowanymi i poważnymi niepełnosprawnościami. Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara Podczas Kongresu głos zabrał Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich. Oto transkrypcja jego wypowiedzi: Ostatni rok to czas głębokiej refleksji na temat praw osób z niepełnosprawnościami. Warto wspomnieć szczególnie o trzech wydarzeniach: Protest osób z niepełnosprawnościami w Sejmie, który pokazał całemu społeczeństwu, na czym polegają niektóre problemy osób i rodzin z niepełnosprawnościami. Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami oraz jego rekomendacje. Odejście śp. Piotra Pawłowskiego, takie chwile to moment na podsumowanie, refleksję, jak wiele może zrobić jedna osoba dla nas wszystkich. Każde z tych wydarzeń stwarza szansę na osobne wystąpienie. Chciałbym z Państwem podzielić się tym, co nie jest być może Państwu znane, a jest moim osobistym doświadczeniem. Od początku kadencji dość intensywnie spotykam się z ludźmi w ponad 140 miejscowościach w całym kraju. Na palcach jednej ręki mógłbym wymienić spotkania, na których nie poruszano praw osób z niepełnosprawnościami lub na których by się one nie pojawiły. Ludzie przychodzą bo wcześniej nikt ich wcześniej nie wysłuchał. To są często osoby, którzy nawet nie wiedzą że ich sytuacja jest efektem naruszenia praw, a nie po prostu złego losu. Co zatem usłyszał Rzecznik daleko od Warszawy? 200 km stąd, w Białymstoku na spotkanie przyszedł z mamą pan Tomasz, dwudziestokilkuletni człowiek, którego potrącił samochód, gdy miał trzy lata. Porusza się na wózku, skończył studia, chce pracować. Problem polega na tym, że uległ wypadkowi akurat w momencie, gdy sumy gwarancyjne były stosunkowo niskie. Ta suma mu się już wyczerpała i Fundusz Gwarancyjny wstrzymał rentę. A bez tego pan Tomasz nie może realizować swoich planów życiowych. Takich jak on, jest w Polsce około stu osób. Cóż z tego, że złożyliśmy w przypadku pana Tomasza skuteczną skargę kasacyjną do SN, od dwóch lat pilotujemy sprawę w parlamencie staramy się zmienić prawo, by nie karać ofiar wypadków przed 1993 r. odbieraniem renty. Cóż z tego, jeżeli ta sprawa wciąż nie jest załatwiona? 250 km stąd. Chełm rodzice 30-letniej Marty, skarżą się, że dzieci z niepełnosprawnościami, które skończyły 25 lat, wypadły z systemu. Na spotkanie z Rzecznikiem przyszli rodzice 33-letniej pani Marty. I jej ojciec mówi: Wszędzie mi dziecko odrzucili. Bo twierdzą, że z taką niepełnosprawnością się nie kwalifikuje. Córka siedzi w domu i płacze. A przecież wystarczyłaby świetlica na 3-4 godziny dziennie. Można dzielić ten czas między różne osoby, a nie odrzucać te z najgłębszą niepełnosprawnością. Jeśli nam państwo nie pomoże, to jak damy sobie radę? I okazuje się, że w Chełmie takich rodzin jest więcej. Po jakimś czasie rusza klub, który świadczy opiekę przez 4 godziny. Rodzice mówią wysłannikom Rzecznika, że zrobili to tak naprawdę sami,

7 7 Dr Krzysztof Kurowski i wolontariuszki Kongresu bo ich zdaniem władze lokalne nie były specjalnie zainteresowane. Ale dziś z tej pomocy ich klubu korzysta sześć osób! 180 km stąd. W Marozie koło Olsztynka, na spotkaniu działaczy organizacji wiejskich z całej Polski, można usłyszeć takie opowieści: Że do warsztatów terapii zajęciowej dowozi się tylko osoby chodzące. Bo na wózkach już nie bo nie ma samochodów. Albo że nie ma dowozu z domu do szkoły jednym środkiem transportu, a dzieci są przesadzane w trakcie przejazdu z jednego autobusu do drugiego. Zatem jak naprawdę działa system dowozu do szkoły? 300 km stąd. W Krakowie gmina stoi na stanowisku, że wsparcie należy się za drogę z dzieckiem do i ze szkoły. A już nie wiadomo, co zrobić z rodzicem, który ma czekać te siedem godzin, bo przecież na powrót środki mu się nie należą. Idziemy z tym z matką do sądu. Wygrywamy. Ministerstwo obiecuje zmianę przepisów. Być może tak się stanie, możemy o tym opowiedzieć innym rodzicom, dać nadzieję. 160 km stąd, w Białej na spotkanie przychodzi matka, która mówi, że co prawda jej dziecko powinno chodzić do szkoły dla dzieci z autyzmem, ale w rodzinnym Międzyrzeczu takiej szkoły nie ma. Jest w Białej, ale matki nie stać na dowóz dziecka, a sprawę w WSA przegrała, bo szkoła w Białej jest szkołą niepubliczną. I pointa tej pani: Kasacji nie złożyłam, bo nie było mnie stać; nie było prawnika, który by wiedział, jak to napisać. 250 km stąd, w Wieluniu usłyszałem zaś: My tu jesteśmy na prowincji, ale dlaczego nasze dzieci mają mieć gorzej niż mają dzieci w innych krajach Unii Europejskiej. NR 4 (41) 2018

8 8 Uczestnicy Kongresu w oczekiwaniu na rozpoczęcie obrad Rodzice dzieci z niepełnosprawnościami opowiadają to, ile wysiłku, ile cierpliwości, ile wiedzy, ile godzin terapii potrzebują ich dzieci. I jak mało daje im państwo. Jak trudno je dowozić na terapię w Wieluniu. Ile kosztuje specjalna dieta, lekarstwa. Jak trudno załatwić cokolwiek w życiu, kiedy dziecko wymaga latami stałej, 24-godzinnej opieki, w której nie ma cię kto zmienić. 200 km, a nawet 80 km stąd. Hajnówka, Łowicz. Opiekunowie osób z niepełnosprawnościami. Wciąż niewykonany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2014 r. O tym, jak to wygląda na co dzień, dowiaduję się na prawie każdym spotkaniu. I co mamy? Mamy instrukcje pani minister Elżbiety Rafalskiej, która mówi, że tego wyroku nie można wykonać, a MOPS-y nie mogą bezpośrednio stosować wyroku TK, mimo że upłynął termin na jego wykonanie. Jeżeli nawet urzędnik chciałby go wykonać, to i tak przychodzi instrukcja z ministerstwa, że nie można, bo dyscyplina finansów publicznych.. Staramy się pomagać, wskazujemy argumenty, co zrobić. Ale to kropla w morzu potrzeb, bo po prostu ten wyrok trzeba wykonać. 290 km stąd. Węgorzewo. Rodzice w Ośrodku wychowawczym mówią wprost: Czy warto się w ogóle skarżyć na sposób traktowania, skoro za chwilę o tej skardze wiedzą wszyscy w mieście i może to nam w przyszłości «zaszkodzić»? I tak trzeba będzie żyć w tu, niedaleko, na wsi, której władze nie widzą nic dziwnego w tym, że proponują rodzinie darmowy bilet miesięczny na dowóz dziecka z niepełnosprawnością do szkoły, choć na trasie dom-szkoła nie jeździ autobus. A lekarz-orzecznik stwierdza, że osobie autystycznej do 16. roku życia należy się osobny pokój, a po osiągnięciu tego wieku już nie.

9 9 Jednakże trochę się udaje. 550 km stąd. Gryfino, zachodniopomorskie. Młoda kobieta z domu pomocy społecznej, specjalnego domu, który zajmuje się dziećmi i osobami młodymi i wspiera je, jak może, w usamodzielnianiu. Zdobyła zawód, mogłaby się usamodzielnić. Ale nie ma jak dojechać do pracy, bo nie ma publicznego transportu. Albo Kętrzyn: osoba niewidoma znalazła pracę marzeń, a pracodawca wymarzonego pracownika. Tylko że państwowa instytucja (bo ona jest tym pracodawcą) nie ma prawa do refundacji z PFRON kosztów przystosowania miejsca pracy do niepełnosprawności. I pracy nie ma. Z kolei w Poznaniu matka opowiada, że jej córka ma orzeczenie o zdolności do pracy. Ma też orzeczenie o niepełnosprawności umysłowej i nikt jej tu nie zatrudni. Ma się utrzymać z zasiłku. W Krakowie działa Pensjonat u Pana Cogito dający pracę osobom z niepełnosprawnością umysłową, ale jakoś nie skopiowano tego na całą Polskę... Natomiast w Ełku jest prawie dobrze. Bo dzięki wsparciu Środowiskowego Domu Samopomocy człowiek może wyjść z kryzysu, znaleźć pracę. No i w tym momencie traci prawo do pomocy z ŚDS. Takie stanowisko ma resort rodziny (pytaliśmy się po spotkaniu) Zakłada się, że znalezienie pracy dowodzi, że cel udzielenia pomocy został osiągnięty. Te historie nie trafiają do publicznego obiegu, a już jeśli, to jako ilustracje do wydarzeń warszawskich, takich chociażby jak protest w Sejmie. Sprawy osób z niepełnosprawnością, mimo niewątpliwych osiągnięć środowiska, nie stały się częścią agendy publicznej. Niewykonany wyrok TK nie jest tematem. Brak pracy czy dojazdu też nie. Opieka wytchnieniowa? Gdzieś tam się pojawia w kontekście kampanii wyborczej. Parlament już od dwóch lat zastanawia się, czy i jak naprawić sytuację osób z niepełnosprawnościami, którym wyczerpały się sumy gwarancyjne, takich jak pan Tomasz. Co chcę przez to wszystko powiedzieć? Niezależnie od tych wszystkich wydarzeń w wielu miejscach, prawa osób z niepełnosprawnościami nie są respektowane. Mamy świat wyspowości, przypadkowości, świat czasami dobrych i wytrwałych ludzi, a czasami świat procedur, drobiazgowości i zapomnienia. Mamy krytyczną stagnację. Robimy wiele rzeczy, ale czasami się czujemy, jakbyśmy nalewali wodę do wiadra łyżeczką. Mamy poczucie, że coś zrobiliśmy, ale ile jeszcze zostało tej wody do napełnienia i ile jeszcze tych łyżeczek będziemy wykorzystywali? Jakie są przyczyny tego stanu rzeczy? Różne: resortowość naszej polityki, podział kompetencji na władzę centralną i samorządową, dokładanie zadań bez samorządom bez jednoczesnego finansowania, fragmentaryzacja zajmowania się prawami osób z niepełnosprawnościami (każda grupa walczy w zasadzie o swoje), brak wystarczającej niezależności (jako całe środowisko) w relacjach z władzą, dzięki czemu możliwe są działania na zasadzie dziel i rządź, uzależnienie od państwowego finansowania, co wymusza siłą rzeczy brak wystarczającego mocnego sprzeciwu, brak wrażliwości społecznej i politycznej. NR 4 (41) 2018

10 10 Iwona Hartwich, Adrian Glinka, Jakub Hartwich i inne osoby protestujące w Sejmie spowodowały, że prawa osób z niepełnosprawnościami trafiły na chwilę, na kilka tygodni, do politycznego mainstreamu. Bo charakteryzowała te osoby pełna niezależność bezkompromisowość oraz wielka godność, z jaką potrafiły walczyć o swoje prawa. A potem mam wrażenie znowu wróciliśmy na stare koleiny. Wystarczy spojrzeć, jakie było zainteresowanie rekomendacjami komitetu ONZ w sprawie realizacji przez Polskę Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Raczej niewielkie. Czy była jakaś debata w Sejmie? Może konferencja prasowa przedstawicieli głównych partii? Zainteresowanie think tanków partyjnych? Czy był to temat poruszany w czasie ostatnich wyborów samorządowych? Tak się niestety nie stało. Jeśli nie powstanie sposób, jak prawa osób z niepełnosprawnościami mają wrócić do głównego nurtu debaty publicznej, jak domagać się faktycznie prawa do niezależnego życia, jak to egzekwować, to wiele się nie zmieni. Dalej będziemy nalewali tą łyżeczką wodę do wiadra. Pomimo że być może w niektórych aspektach życia coś się zmieni, to jednak nadal będziemy niestety na tym poziomie krytycznej stagnacji. Ambasadorowie Konwencji Podczas Kongresu, już tradycyjnie, wręczono nagrody Ambasadorów Konwencji. W tym roku otrzymali je: Adrian Glinka, Jakub Hartwich, Uczestnicy Kongresu w oczekiwaniu na rozpoczęcie obrad

11 11 Agnieszka Kwolek, Joanna Ławicka, Bartosz Mioduszewski, Piotr Pawłowski, Radio TOK FM. Kto tak właściwie reprezentuje osoby z niepełnosprawnościami? Jedną z zasadniczych trudności osób z niepełnosprawnościami w egzekwowaniu swoich praw jest brak skutecznej reprezentacji i słabo zaznaczona obecność w dyskursie politycznym. Takie wnioski płynęły z wystąpień prelegentów sesji plenarnej Kto w Polsce reprezentuje osoby z niepełnosprawnościami? Uczestniczki i Uczestnicy Kongresu zauważyli, że owszem, od czasu do czasu powoływane były koalicje organizacji pozarządowych bądź inne nieformalne ciała, jednakże po osiągnieciu partykularnego celu, słabły one na sile lub spoczywały na laurach. Dostrzeżono również fakt, iż w gremiach zajmujących się sprawami osób z niepełnosprawnościami one same stanowią mniejszość A przecież, na przykładzie Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami widać, że tak być nie musi. Sesje tematyczne Dyskusje kongresowe toczyły się wokół: Kwestii wdrożenia idei Niezależnego życia oraz form wsparcia sprzyjających tej idei (świadczeń, usług asystenckich, przerwy wytchnieniowej, mieszkań wspomaganych, edukacji włączającej, otwartego rynku pracy, dostępności przestrzeni publicznej etc.). Postrzegania Polski na arenie międzynarodowej w kontekście stosunku do osób z niepełnosprawnościami oraz poziomu wdrożenia Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Zmian systemowych zaproponowanych przez stronę rządową po proteście osób z niepełnosprawnościami w Sejmie. Efektów upowszechniania projektu Nowego Systemu Wsparcia Za Niezależnym Życiem, wypracowanym przez zeszłoroczny Kongres. Obrady podzielone zostały na sesje tematyczne: Równość szans i niedyskryminacja, Orzecznictwo i świadczenia rentowe, Niezależne życie, Edukacja, Praca i zatrudnienie, Dostępność, Self-adwokatura. NR 4 (41) 2018

12 12 W czasie sesji zaprezentowano i przedyskutowano z Uczestnikami i Uczestniczkami Założenia dla projektów ustaw dla Nowego Systemu Wsparcia osób z niepełnosprawnościami, zmodyfikowane zgodnie z uwagami zebranymi podczas III Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami i Konwentów Regionalnych. Zaprezentowano również rozwiązania amerykańskie. Równość szans i niedyskryminacja Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych stanowi, że państwo powinno zapewnić osobom z niepełnosprawnościami ochronę przed dyskryminacją. Na to, że Polska nie podejmuje wystarczających działań w tym zakresie zwrócił uwagę Komitet ONZ ds. praw osób niepełnosprawnych. Szczególnie zaniepokoił się sytuacją niepełnosprawnych kobiet i dziewczynek. Czym przejawia się dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami w różnych sferach życia? Jakie działania musi podjąć państwo, żeby jej przeciwdziałać? Co my możemy zrobić, żeby dyskryminacji było mniej? O tym dyskutowano podczas panelu tematycznego Równość szans i niedyskryminacja, moderowanego przez: Katarzynę Bierzanowską Inicjatywa Pełnoprawna, Agnieszkę Król Stowarzyszenie Strefa Wenus z Milo, Magdalenę Kocejko Stowarzyszenie Instytut Niezależnego Życia, Annę Rutz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Fundacja Elektrownia Inspiracji, dr Agnieszkę Wołowicz Uniwersytet Warszawski, Katarzynę Żeglicką Stowarzyszenie Strefa Wenus z Milo. Dyskusja, w dużej mierze spójna była z Założeniami dla projektów ustaw dla Nowego Systemu Wsparcia, w których za konieczne uznano wprowadzenie do aktów prawnych i systemu wspierania osób zagrożonych bądź dotkniętych przemocą, a także do aktów antydyskryminacyjnych: 1. Zapisów o przeciwdziałaniu przemocy wobec osób z niepełnosprawnościami, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet z niepełnosprawnościami. 2. Definicji dyskryminacji krzyżowej i określenie wszystkich przesłanek. 3. Definicji dyskryminacji zgodnej z art. 2 Konwencji, czyli uwzględniającej również dyskryminację poprzez odmowę racjonalnego dostosowania. 4. Definicji dyskryminacji przez asocjację, to jest poprzez utożsamienie podmiotu z jakąś cechą prawnie chronioną (ważne dla rodziców, postrzeganych przez społeczeństwo przez pryzmat niepełnosprawności swoich dzieci), dyskryminacji wielokrotnej (ważne szczególnie dla kobiet z niepełnosprawnościami) oraz przez asumpcję. 5. Zapisów umożliwiających rozszerzenie ochrony przed dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność w zakresie dostępu do: usług, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, oświaty i szkolnictwa wyższego. 6. Zapisów umożliwiających organizacjom pozarządowym wytaczanie powództw z zakresu równości oraz niedyskryminacji bez zgody osoby dyskryminowanej. Dotyczy to sytuacji, gdy w interesie osób z niepełnosprawnościami organizacja pozarządowa występuje w sprawach o dyskryminację w różnych okolicznościach życia społecznego (na przykład publiczne wypowiedzi dyskryminujące osoby z niepełnosprawnością intelektualną).

13 13 7. Zapisów wprowadzających nauczanie o prawach człowieka, równym traktowaniu i przeciwdziałaniu dyskryminacji od najwcześniejszych etapów edukacji w treściach nauczania różnych przedmiotów, w tym uwzględnienie perspektywy niepełnosprawności i płci. Wzmocnienie tej tematyki na późniejszych etapach edukacji. 8. Zapisów wprowadzających działania profilaktycznych i edukacyjnych (w tym przeciwdziałanie dyskryminacji i stygmatyzacji) dla społeczności lokalnych. Działania profilaktyczne powinny uwzględniać różne grupy, w tym rodziny, szkoły oraz instytucje publiczne (administracja samorządowa, policja itp.) 9. Zapisów rozszerzających katalog form wsparcia, działań profilaktycznych i edukacyjnych, dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet z niepełnosprawnościami. 10. Zapisów obligujących władze do prowadzenia dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet z niepełnosprawnościami, ośrodków dla ofiar przemocy. 11. Zapisów umożliwiających prowadzenie działań zmierzających do minimalizacja wymogów biurokratycznych w dostępie do wsparcia. 12. Zapisów uwzględniających niepełnosprawność w procedurze Niebieskiej Karty. 13. Zapisów wprowadzających oddziaływania korekcyjno-edukacyjne wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, wsparcia psychologicznego w celu korygowania szkodliwych postaw, przekonań i wzorców postępowania. Aleksander Waszkielewicz Prezes Zarządu Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego NR 4 (41) 2018

14 14 Krzysztof Kotyniewicz Prezes Zarządu Głównego Polskiego Związku Głuchych 14. Zapisów umożliwiających zgłaszanie i otrzymanie wsparcia w sytuacji doświadczania przemocy w formach dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami, w tym w polskim języku migowym i języku łatwym do czytania i rozumienia. 15. Zapisów nakazujących prowadzenia badań na temat przemocy wobec osób z niepełnosprawnościami, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet z niepełnosprawnościami, w tym szczególnie dotyczących przyczyn niezgłaszania incydentów przemocy, w tym przemocy seksualnej. 16. Zapisów wprowadzających system monitoringu i ewaluacji przestrzegania przez Polskę Dyrektywy o ofiarach przestępstw oraz Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Orzecznictwo i świadczenia rentowe Podczas panelu tematycznego Orzecznictwo i świadczenia rentowe dyskutowano, jak powinien wyglądać system orzekania o niepełnosprawności, czy planowane wprowadzenie orzekania o niesamodzielności jest dobrym pomysłem, czy potrzebne są zmiany w systemie rentowym. Rozważano również wprowadzenie świadczenia kompensacyjnego (dodatku rehabilitacyjnego). Panel dotyczący orzecznictwa i świadczenia rentowego moderowany był przez: Dr. Krzysztofa Kurowskiego Stowarzyszenie Instytut Niezależnego Życia, Aleksandera Waszkielewicza Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Zbigniewa Worony Inicjatywa Chcemy Całego Życia,

15 15 Filipa Zagończyka kolociebie.com. Dyskusję oparto na zapisach Założeń dla projektów ustaw dla Nowego Systemu Wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Podkreślano iż: 1. Orzecznictwo ma na celu zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami realizacji ich praw człowieka oraz umożliwienie organom władzy publicznej prowadzenia skutecznej polityki w zakresie wsparcia osób z niepełnosprawnościami. 2. Niepełnosprawność jest indywidualną cechą człowieka, nie wynika z dokumentów, orzeczenie ma charakter wtórny, orzeczenie nie konstytuuje niepełnosprawności, tylko ją potwierdza. 3. Orzeczenie winno być instrumentem egzekwowania wsparcia przez osoby z niepełnosprawnościami od władzy publicznej i reglamentowania wsparcia (w interesie osób z niepełnosprawnościami i Rządu). Orzeczenie ma udostępnić adekwatne wsparcie osobie z niepełnosprawnością. 4. Orzecznictwo powinno skupiać się na potrzebach i potencjale osoby, zgodnie z art. 26 ust. 1 lit. a Konwencji, przy czym należy przejść do pozytywnego modelu orzekania, opartego na wzmacnianiu potencjału, zdolności i identyfikacji potrzeb zamiast określania niezdolności. 5. Należy stworzyć model zbierania informacji (diagnozy) i planowania wsparcia wypełniającego założenia modelu prawoczłowieczego, wykorzystujący Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) dla gromadzenia i przetwarzania wybranych informacji w procesie orzekania. Przełożenie założeń ICF-u w celu stworzenia języka opisu adekwatnego do prawoczłowieczego modelu zawartego w Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. 6. Należy, zgodnie z podejściem propagowanym w ramach ICF-u, traktować niepełnosprawność jako efekt dynamicznych oddziaływań pomiędzy stanem zdrowia a środowiskiem (społecznym i fizycznym), który pojawia się, gdy osoba dotknięta zaburzeniem stanu zdrowia żyje w niesprzyjającym środowisku. 7. Stosując ICF należ tworzyć narzędzia dla określenia kryteriów statusu niepełnosprawności w celu zabezpieczenia potrzeb osoby związanych z ograniczeniami w funkcjonowaniu w wymiarze indywidualnym i społecznym. 8. Orzeczone potrzeby i wsparcie wraz z ich intensywnością powinny być podstawą do uprawnień wynikających z przepisów lokalnych (na przykład uprawnienia do usług społecznych świadczonych przez samorząd spoza ustawowego koszyka gwarantowanych usług społecznych). 9. Proces orzeczniczy, prowadzony przez interdyscyplinarny zespół, powinien dążyć do wydania orzeczenia zawierającego: określenie potrzeb w obszarze rehabilitacji medycznej, określenie potrzeb i zakresu wsparcia społeczno-zawodowego w obszarze: edukacji i kształcenia, porozumienia się, funkcjonowania w życiu codziennym, kontaktów społecznych i rynku pracy, określenie intensywności w zakresie potrzeb dla każdego z wymienionych wyżej obszarów: brak potrzeby wsparcia, nieznaczna potrzeba wsparcia, umiarkowana potrzeba wsparcia, znaczna potrzeba wsparcia, bardzo znaczna potrzeba wsparcia. NR 4 (41) 2018

16 Orzeczenie powinno wiązać się z koszykiem gwarantowanych usług społecznych i wskazywać uprawnienia do poszczególnych usług wraz z ich intensywnością. 11. Należy dążyć do likwidacji pułapki świadczeniowej: Świadczenie powinny rekompensować wyższe koszty związane z niepełnosprawnością (świadczenie kompensacyjne z tytułu niepełnosprawności) oraz uzupełniać dochody z pracy w przypadku osób z ograniczoną zdolnością do pracy (renta wspierająca pracę). Podjęcie pracy nie powinno zasadniczo ograniczać świadczeń kompensacyjnych (świadczenia kompensacyjnego z tytułu niepełnosprawności). Można sobie wyobrazić, że przy bardzo wysokich dochodach świadczenie będzie maleć zgodnie z racjonalnie rozumianą zasadą pomocniczości; próg musi być na tyle wysoki, by ubytek świadczeń nie był bolesny, inaczej będzie działać demotywująco i ludzie nie będą podejmować pracy lub będą unikać awansu zawodowego czy zwiększania przychodów dla siebie (tym samym też dla Państwa). Należy zrezygnować z mechanizmu zmniejszania złotówka za złotówkę, można rozważyć 1 zł za 3 zł po przekroczeniu progu, o którym mowa powyżej (zmniejszenie świadczenia mniejsze niż zwiększenie przychodu). Obecne renta z tytułu niezdolności do pracy oraz renta socjalna powinny zostać zastąpione przez świadczenie kompensacyjne z tytułu niepełnosprawności oraz rentę wspierającą zdolność do pracy. Nowe świadczenia powinny zostać uzupełnione o zasiłek dla bezrobotnych (świadczenie wygasające), aby sytuacja osób z niepełnosprawnościami i ich motywacja do podjęcia pracy były analogiczne jak w przypadku osób pełnosprawnych. Należy dążyć do ustalenia świadczenia kompensacyjnego z tytułu niepełnosprawności świadczenie kompensujące wyższe koszty funkcjonowania (niepełnosprawności), zgodnie z art. 28 ust. 2 lit. c Konwencji), niezależne od aktywności zawodowej. Należy przyjąć, iż: Świadczenie nie ma służyć utrzymaniu się ani zastąpieniu przychodów z pracy, a jedynie pokryciu wyższych kosztów funkcjonowania, by sytuacja ekonomiczna danej osoby z niepełnosprawnością była analogiczna do sytuacji osoby pełnosprawnej (pracującej lub niepracującej). Państwo powinno w pierwszej kolejności wspierać osoby w związku z ich niepełnosprawnością. Wysokość świadczenia kompensacyjnego z tytułu niepełnosprawności powinna być zależna od dodatkowych kosztów związanych z niepełnosprawnością (wyższych kosztów funkcjonowania) danej osoby z niepełnosprawnością. Wartość świadczenia powinna być określana indywidualnie w procesie orzeczniczym oraz niezależna od historii zatrudnienia. Należy propagować w/w rozwiązania jako sprzyjające tworzeniu się przestrzeń dla motywacji do pracy, gdyż: Osoba z niepełnosprawnością nie musi już udowadniać, że jest niezdolna do pracy, by zdobyć uprawnienie do świadczenia. Uprawnienie nie jest odbierane przy podjęciu pracy.

17 17 Świadczenie nie powinno być uwzględniane przy obliczaniu kryterium dochodowego w dostępie do świadczeń, na przykład w sytuacji ubóstwa zgodnie z propozycją zmian w ustawie o pomocy społecznej rezygnacja z kryterium dochodowego w dostępie do wsparcia związanego z niepełnosprawnością, w tym usług społecznych (usługi społeczne są niezbędne z powodu niepełnosprawności konieczne do habilitacji i rehabilitacji oraz włączenia w lokalną społeczność i społeczeństwo a nie z powodu ubóstwa). Po wprowadzeniu tego świadczenia mogłyby zniknąć oprócz dzisiejszych rent niektóre z obecnych świadczeń, na przykład: ulga podatkowa w podatku dochodowym, dodatek pielęgnacyjny, zasiłek pielęgnacyjny itd. Należy dążyć do wprowadzenia renty wspierającej pracę, przy założeniu iż: Świadczenie ma uzupełniać dochody w przypadku osób, które nie są w stanie utrzymać się z pracy (obecna renta z tytułu niezdolności do pracy zastępuje dochody z pracy). Świadczenie ma być uwarunkowane poziomem zdolności do pracy, kompensujące ograniczoną możliwość generowania przychodów z pracy, zmniejszane w przypadku osiągania przychodów (podobnie jak obecna renta z tytułu niezdolności do pracy). Należy odejść od oceny (diagnozy / orzekania) braków czy negatywów na rzecz pozytywów (określanie indywidualnej zdolności do pracy zamiast generalnej niezdolności do pracy). Obrady IV Kongresu były transmitowane on-line NR 4 (41) 2018

18 18 Należy przyjąć, iż większość osób z niepełnosprawnościami jest w stanie podjąć jakąś pracę, ale: praca ta niekoniecznie daje możliwość utrzymania się, obecnie jej podjęcie odcina od świadczeń (obniżenie świadczeń oraz zmiana orzeczenia na skutek podjęcia pracy), obecnie bardziej opłaca się nie pracować i pobierać pewne świadczenie niż wejść na niepewny rynek pracy i na stałe zrezygnować z renty, Świadczenie ma wspierać aktywność zawodową, a nie demotywować do jej podjęcia jak obecnie. Wysokość świadczenia powinna być zależna od indywidualnej zdolności do pracy w danym momencie czasu danej osoby z niepełnosprawnością. Wartość świadczenia powinna być określana indywidualnie w procesie orzeczniczym. Świadczenie powinno być zależne od aktywności zawodowej: łączone z dochodem z pracy, zmniejszane w przypadku zwiększania dochodów z pracy, mechanizm zmniejszania powinien wspierać aktywność zawodową na przykład 1 złotówka za 3 złote (1 złotówka zmniejszenia świadczenia za 3 zł zwiększenia dochodów). Po wprowadzeniu tego świadczenia mogłyby zniknąć oprócz dzisiejszych rent niektóre z obecnych świadczeń, na przykład: ulga podatkowa w podatku dochodowym, dodatek pielęgnacyjny, zasiłek pielęgnacyjny itd. Niezależne życie Jak możemy walczyć o niezależne życie osób z niepełnosprawnościami? Jak wdrożyć wsparcie asystenta osobistego? Czy mamy szanse na życie w swoim miejscu zamieszkania zamiast w domach pomocy społecznej? Co możemy zrobić w kwestii przemocy w instytucjach? Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami wskazał, że obszar Niezależnego Życia w Polsce jest w krytycznej stagnacji i wymaga on najpilniejszych zmian. Uczestnicy panelu tematycznego Niezależne życie Wspólnie ustalali, co należy zmienić i jak działać, by wdrażać Niezależne Życie. Moderatorami dyskusji byli: Adam Zawisny Stowarzyszenie Instytut Niezależnego Życia, Katarzyna Roszewska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Joanna Piwowońska Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Mariusz Mituś Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, dr Małgorzata Franczak Fundacja Eudajmonia, Sławomir Charmaj Fundacja For Heroes. Dyskusja nad formami usług wspierajacych Niezależne Życie w dużej mierze pokrywała się z Założeniami dla projektów ustaw dla Nowego Systemu Wsparcia osób z niepełnosprawnościami, zgodnie z którymi:

19 19 Uczestnicy Kongresu 1. Konieczne jest opracowanie i wdrożenie Strategii Niezależnego Życia i Deinstytucjonalizacji na poziomie centralnym i samorządowym służącej zapewnieniu niezależnego życia osobom z niepełnosprawnościami oraz deinstytucjonalizacji (przejścia z opieki instytucjonalnej do wsparcia na poziomie społeczności lokalnych). Strategia powinna być tworzona zgodnie z Komentarzem Generalnym do art. 19 Konwencji wydanego przez Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami oraz Ogólnoeuropejskimi wytycznymi dotyczącymi przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności. Powinna ona uwzględniać: Powołanie Międzyresortowego Zespołu ds. Niezależnego Życia i Deinstytucjonalizacji, którego celem byłoby między innymi opracowanie Narodowej Strategii Niezależnego Życia i Deinstytucjonalizacji, z zapewnionym kluczowym udziałem: osób z niepełnosprawnościami (kobiet i mężczyzn), seniorów, organizacji pozarządowych i samorządów. Wartości i wizję docelowa. Definicje. Środki rozwoju usług na poziomie społeczności lokalnych. Środki zapobiegające umieszczaniu w instytucjach. Środki wspierające przejście od opieki instytucjonalnej do życia w społeczności lokalnej. Środki poprawiające funkcjonowanie systemów pomocy społecznej (w przyszłości wsparcia społecznego), opieki zdrowotnej i edukacji. NR 4 (41) 2018

20 20 Środki zapewniające równy dostęp do usług powszechnych, w tym opieki zdrowotnej, edukacji, mieszkalnictwa i transportu. Środki wspierające włączenie społeczne i walkę z ubóstwem. Ustanowienie krajowych standardów jakości i sprawnego systemu kontroli świadczonych usług, łącznie z mechanizmem monitoringu i ewaluacji instytucji i usług świadczonych w społeczności lokalnej z uwzględnieniem intersekcjonalnych przesłanek, w tym płci, wieku i miejsca zamieszkania (zwłaszcza tereny wsi i małych miast). Działania podnoszące świadomość związaną z niezależnym życiem. Zmiany ram prawnych niezbędne do realizacji Strategii. Harmonogram działań wraz z kamieniami milowymi i szczegółowymi wskaźnikami. Stała koordynacja wdrażania Strategii i jego coroczna całościowa ewaluacja w oparciu o założone szczegółowe wskaźniki. Mechanizmy finansowe wspierające realizację Strategii. Zgodnie z Założeniami dla projektów ustaw dla Nowego Systemu Wsparcia dyskutowano katalog form wsparcia niezbędnych w budowaniu systemu Niezależnego Życia. Można do nich zaliczyć m.in.: 1. Usługi społeczne to: usługi włączające (pozycje 1-12 poniżej), w tym usługi wspierające niezależne życie; rehabilitacja społeczna; aktywizacja zawodowa. 2. Pierwsze 2 usługi (pozycje 1-2 poniżej) zapewniane obowiązkowo przez samorządy. Pozostałe (pozycje 3-14 poniżej) zawarte w koszyku gwarantowanych usług społecznych (czyli wykazie gwarantowanych przez Państwo usług społecznych, finansowanych ze środków publicznych) zgodnie z indywidualnymi potrzebami osoby z niepełnosprawnością. Justyna Kucińska (FIRR) i Krzysztof Kotyniewicz (PZG) otwierają obrady Kongresu

21 21 3. W otwartym katalogu usług społecznych zawarte są: Aktywne wyszukiwanie osób, które stają się lub stały się osobami z niepełnosprawnościami, w celu zaoferowania im wsparcia. Usługi koordynatorów wsparcia świadczone indywidualnie i stale osobie z niepełnosprawnością każdej osobie z niepełnosprawnością dedykowany jest koordynator wsparcia, który udziela informacji, prowadzi doradztwo oraz koordynuje współpracę między podmiotami zaangażowanymi w świadczenie usług wspierających i rehabilitacyjnych (wzorem pakietu onkologicznego). Poradnictwo specjalistyczne (prawne, ekonomiczne, technologiczne, opiekuńczowychowawcze, obywatelskie itp.). Wsparcie psychologiczne. Usługi wspierające niezależne życie: Składają się z następujących usług: Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością (AOON, ang. personal assistant). Usługa ta jest zintegrowaniem obecnych usług: usługi asystenckie, usługi opiekuńczei specjalistyczne usługi opiekuńcze, wzbogacone o wsparcie pełnienia czynności rodzicielskich dla rodzica z niepełnosprawnością. Przerwa regeneracyjna. Przyznawane osobom ze względu na ich niepełnosprawność, chorobę lub wiek (analogicznie jak obecnie usługi opiekuńcze), a także ich opiekunom faktycznym (przerwa regeneracyjna), w tym ze względu na potrzebę wsparcia rodzicielstwa. Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością (AOON): Zakres usług asystenta osobistego powinien być ustalany na podstawie diagnozy potrzeb, potencjału i funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością, w zgodzie z kodeksem etyki AOON, oraz zawarty w planie wsparcia i w kontrakcie zawartym: W przypadku bonu społecznego między osobą z niepełnosprawnością a asystentem osobistym (kontakt dwustronny). W przypadku kontraktowania usług przez samorząd lub powierzonych do kontraktowania organizacji pozarządowej między osobą z niepełnosprawnością, asystentem osobistym a samorządem / organizacją pozarządową (kontrakt trójstronny). Wsparcie o charakterze asystenckim może być świadczone łącznie ze wsparciem o charakterze opiekuńczym, jeśli taką potrzebę zgłosi osoba z niepełnosprawnością, a asystent posiada niezbędne kwalifikacje. Świadczeniodawca ponosi odpowiedzialność za jakość świadczonej usługi, a osoba z niepełnosprawnością powinna mieć możliwość dokonania cyklicznej oraz, w razie potrzeby, doraźnej oceny usługi, z której korzysta. Świadczeniodawca powinien zagwarantować, aby osoby świadczące usługę AOON posiadały kwalifikacje adekwatne do wykonywania czynności wynikających z indywidualnej diagnozy potrzeb i planu wsparcia osoby z niepełnosprawnością. NR 4 (41) 2018

22 22 Możliwe jest profilowanie osób świadczących usługę, adekwatnie do zakresu czynności koniecznych do wykonania na rzecz każdego/-j klienta/-ki. Konieczne jest odpowiednie sprofilowanie usługi AOON, między innymi do potrzeb osób z niepełnosprawnością intelektualną, w szczególności osób z umiarkowaną, znaczną i głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Szkolenia dla potencjalnej kadry usług asystenckich powinni przeprowadzać świadczeniodawcy i same osoby z niepełnosprawnościami (zakres zadań asystenta będzie indywidualnie dopasowany do potrzeb osoby z niepełnosprawnością). Finansowanie hybrydowe (wzorowane na Szwecji): Koszt usługi AOON dla danej osoby do określonej liczby godzin miesięcznie (na przykład 20-30) pokrywany z budżetu samorządu jako zadanie obligatoryjne własne. Koszt usługi AOON dla danej osoby powyżej określonej liczby godzin miesięcznie (na przykład 2030) pokrywane są budżetu Państwa jako zadanie zlecone. Osoby, które otrzymują aktualnie usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi opiekuńcze (SUO) oraz specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi (SUO dla osób z zaburzeniami psychicznymi) muszą priorytetowo otrzymać usługę asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością (AOON), co najmniej w takiej liczbie godzin i zakresie jak dotychczas. Przerwa regeneracyjna (respite care) (zgodnie z art. 19 i 28 Konwencji): Celem przerwy regeneracyjnej / krótkiej przerwy jest zapewnienie opiekunom faktycznym możliwości regeneracji niezbędnej ze względu na obowiązki wynikające z intensywnego procesu wsparcia osoby z niepełnosprawnością. Przerwa regeneracyjna stwarza opiekunom faktycznym możliwość realizacji potrzeb związanych z funkcjonowaniem w rolach zawodowych, społecznych i z samorealizacją. Jednocześnie osobom z niepełnosprawnościami w każdym wieku oferuje możliwość pełniejszego rozwoju we własnym środowisku lokalnym lub poza nim w zależności od wariantu usługi. Przerwa regeneracyjna: Zapobiega wypaleniu opiekunów, Wzmacnia deinstytucjonalizację wsparcia. Umożliwia osobom z niepełnosprawnościami funkcjonowanie w środowisku lokalnym. Zapewnienie możliwości różnorodności form świadczenia usługi: Wsparcie całodobowe (połączone z noclegiem). Wsparcie kilkugodzinne. Wsparcie weekendowe. Wsparcie w wyspecjalizowanej placówce. Wsparcie w miejscu zamieszkania.

23 23 Sesja plenarna Zapewnienie trwałości dostępu do usługi dla klientów/-ek (dłuższy horyzont czasowy umów powierzenia usługi: 3 i więcej lat). Świadczeniodawca powinien dołożyć starań, aby osoba z niepełnosprawnością w ramach usług wspierających niezależne życie była obsługiwana przez tę samą osobę, jeśli taka jest potrzeba osoby z niepełnosprawnością. Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi zmiana terminologii (z usług opiekuńczych na terapeutyczne ) i ukierunkowanie na usługi terapeutyczne. Jednocześnie znaczna część wsparcia dotychczas otrzymywanego w ramach specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi będzie świadczona w ramach usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością (AOON) przy większej indywidualizacji usług i zagwarantowaniu co najmniej dotychczasowej liczby godzin usługi. Usługi wsparcia dziennego: Zintegrowanie istniejących form wsparcia, które działają podobnie, a różnią się zasadami finansowania lub umocowaniem w innych przepisach jak: środowiskowe domy samopomocy (ŚDS-y) i warsztaty terapii zajęciowej (WTZ-y). Oferowanie wsparcia wszystkim osobom z niepełnosprawnościami (obecnie ŚDS-y mogą wspierać tylko osoby z zaburzeniami psychicznymi), co nie wyklucza specjalizacji. Finansowanie dodatkowych kosztów związanych z uczestnikami, którzy wymagają droższego wsparcia (osobami wymagającymi bardziej intensywnego wparcia), a którzy obecnie nie są przyjmowani. NR 4 (41) 2018

24 24 Sesja plenarna Przeniesienie instrumentu WTZ-ów z ustawy o rehabilitacji do systemu pomocy społecznej. Podział WTZ-ów na: Działające wyłącznie w obszarze rehabilitacji społecznej jako ośrodki wsparcia dziennego i aktywizacji społecznej integrowane w systemie pomocy społecznej z analogicznym instrumentem środowiskowymi domami samopomocy. Działające w obszarze rehabilitacji społecznej i zawodowej, aktywizujące do wejścia na rynek pracy jako instrument aktywizacji zawodowej z dodatkowym finansowaniem. Wsparcie dla utrzymania zamieszkania w dotychczasowym miejscu (wsparcie dla programów zamiany mieszkań uwzględniających potrzeby osób z niepełnosprawnościami itp.). Mieszkalnictwo wspomagane: Wszystkie rozwiązania w zakresie mieszkalnictwa muszą być (docelowo) zgodne ze wskazaniami i treścią Komentarza Generalnego do art. 19 Konwencji, wydanego przez Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami. Rezygnacja z innego nazewnictwa (na przykład aktualnie używanych mieszkań chronionych ) na rzecz mieszkań wspomaganych, ujednolicenie z terminologią unijną. Mieszkania wspomagane mają służyć realizacji prawa do niezależnego życia. Wśród priorytetowych grup osób korzystających z mieszkań wspomaganych powinny być osoby wymagające najbardziej intensywnego wsparcia (osoby wymagające całodobowego wsparcia).

25 25 Podział na mieszkania treningowe (czasowe) i wspierane (docelowe), będące bezpośrednią alternatywą dla zamieszkania w domu pomocy społecznej. Likwidacja ograniczeń korzystania z mieszkań wspomaganych (mieszkań chronionych) przez osoby wymagające najbardziej intensywnego wsparcia (osoby wymagające całodobowego wsparcia). Brak dolnego limitu liczby osób w ramach mieszkań. Umożliwienie korzystania z mieszkań wspomaganych treningowych przez osoby nieletnie z niepełnosprawnościami. Priorytetowa forma wsparcia w stosunku do domów pomocy społecznej i zakładów opiekuńczo-leczniczych. Limit do 6 osób w jednym mieszkaniu wspomaganym. Okres przejściowy dla istniejących mieszkań 5 lat. Limit do 12 osób we wszystkich mieszkaniach wspomaganych w tym samym budynku, kompleksie budynków lub bezpośrednim otoczeniu. Należy przeciwdziałać ryzyku segregacji i gettoizacji (na przykład tworzenia mieszkań obok siebie lub na sąsiednich działkach, lub pod sąsiednimi adresami). Okres przejściowy dla istniejących mieszkań: 5 lat. Mieszkanie wspomagane nie może być w tym samym budynku, kompleksie budynków, bezpośrednim otoczeniu lub najbliższej okolicy domu pomocy społecznej lub zakładuopiekuńczo leczniczego. Okres przejściowy dla istniejących mieszkań: 5 lat. Zapewnienie niezbędnego wsparcia w niezależnym życiu dla mieszkańców. Znaczące dofinansowanie rządowe do tworzenia mieszkań wspomaganych dla samorządów (na poziomie około 90% kosztów). Zapewnienie niewielkiego udziału środków rządowych w prowadzeniu mieszkań wspomaganych jako czynnika wspierającego rozwój mieszkalnictwa wspomaganego. Tworząc mieszkania wspomagane, należy sytuować je w różnych częściach danej miejscowości, stosownie do proporcji rozkładu mieszkańców w różnych częściach tej miejscowości. Niemożliwe jest tworzenie mieszkań na odosobnionych obszarach miejscowości lub wysyłanie mieszkańców do oddalonych mieszkań w innym powiecie lub innej gminie. Musi być spełniony warunek umieszczania mieszkań w miejscach z istniejącą i dostępną infrastrukturą (komunikacja publiczna, sklepy itd.). Okres przejściowy dla istniejących mieszkań: 5 lat. Docelowo (przy rozwoju dostępnych mieszkań i usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością jako standardu wsparcia) mieszkania wspomagane powinny być formą wsparcia dedykowaną w znacznej mierze dla osób wymagających najbardziej intensywnego wsparcia. Inne formy mieszkalnictwa: Wszystkie rozwiązania w zakresie mieszkalnictwa muszą być (docelowo) zgodne ze wskazaniami i treścią Komentarza Generalnego do art. 19 Konwencji, wydanego przez Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami. Rodzinne domy pomocy. NR 4 (41) 2018

26 26 Mieszkaniowe wspólnoty wspomagane. Wszystkie formy mieszkalnictwa muszą przeciwdziałać ryzyku segregacji i gettoizacji oraz utrzymywać limity do 6 osób w jednym mieszkaniu/placówce oraz do 12 osób we wszystkich mieszkaniach/placówkach w tym samym budynku, kompleksie budynków lub bezpośrednim otoczeniu. Okres przejściowy dla istniejących mieszkań/placówek: 5 lat. Domy pomocy społecznej (DPS-y): Ograniczenie liczby mieszkańców w istniejących DPS-ach do 30 osób. Okres przejściowy: 10 lat. Zakaz tworzenia nowych DPS-ów. Zapewnienie obecnym mieszkańcom zdeinstytucjonalizowanych form mieszkalnictwa (jak mieszkania chronione, rodzinne domy pomocy). Okres przejściowy: 10 lat. Obecnie DPS-y czasami zapewniają jedynie usługę pobytową, nie gwarantując wymaganego wsparcia, w tym terapii. Do czasu wdrożenia deinstytucjonalizacji (przeniesienia do form zdeinstytucjonalizowanych mieszkalnictwa) należy zapewnić wymagane wsparcie, w tym terapię. Domy pomocy społecznej (DPS-y): Ograniczenie liczby mieszkańców w istniejących DPS-ach do 30 osób. Okres przejściowy: 10 lat. Zakaz tworzenia nowych DPS-ów. Zapewnienie obecnym mieszkańcom zdeinstytucjonalizowanych form mieszkalnictwa (jak mieszkania chronione, rodzinne domy pomocy). Okres przejściowy: 10 lat. Obecnie DPS-y czasami zapewniają jedynie usługę pobytową, nie gwarantując wymaganego wsparcia, w tym terapii. Do czasu wdrożenia deinstytucjonalizacji (przeniesienia do form zdeinstytucjonalizowanych mieszkalnictwa) należy zapewnić wymagane wsparcie, w tym terapię. Transport specjalistyczny od drzwi do drzwi, w szczególności mieszkańcy terenów wiejskich i małych miast muszą mieć zapewnioną tę usługę. Kompleksowa rehabilitacja społeczna. Aktywizacja zawodowa i quasi-zawodowa (ta druga względem osób, których praca nie ma charakteru ekonomicznego lub społecznie użytecznego, lecz wymiar terapeutyczny i godnościowy), w tym: Zreformowane WTZ-y, które działają w obszarze rehabilitacji społecznej i zawodowej, aktywizujące na rynek pracy: Premia za wprowadzenie na rynek pracy uczestników WTZ-ów przy jednoczesnym zachowaniu możliwości powrotu do WTZ-u przez pół roku od podjęcia zatrudnienia oraz dodatkowym finansowym wsparciem WTZ-ów w zakresie zatrudniania specjalistów rynku pracy jak: doradca zawodowy, pośrednik pracy. Finansowanie dodatkowych kosztów związanych z uczestnikami, którzy wymagają droższego wsparcia, a obecnie nie są przyjmowani. Inne usługi wsparcia w lokalnej społeczności.

27 27 Edukacja Mimo gwarancji prawnych, wielu uczniów nie otrzymuje dostosowanego wsparcia, a samo włączanie i edukacja w szkole ogólnodostępnej bywają doświadczeniem traumatycznym. Czy indywidualizacja to więcej czasu na sprawdzianie i łatwiejsze pytania? Czy raczej elastyczna odpowiedź na indywidualne potrzeby? Co zrobić, by uczeń z niepełnosprawnością czuł się włączony w życie szkolne nie tylko przestrzennie i na lekcjach, ale by tworzył ze swoimi rówieśnikami jedną grupę znajomych? Czy zawsze jest to możliwe? Kto i co stoi na przeszkodzie? Na te pytania starano się odpowiedzieć podczas panelu tematycznego Edukacja. Moderatorami dyskusji byli: Paweł Kubicki Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Agnieszka Niedźwiedzka Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Jan Gawroński, Tomasz Dudek, Miłosz Bronisz, Oskar Dziubka, uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Elżbieta Dawidek, Magdalena Bielak-Kościńska rodzice dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, dr Joanna Ławicka pedagog, terapeuta, Nina Prusak nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej. Wnioski z dyskusji były zgodne z założeniami wypracowanymi w toku III Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami, które zakładają następujące działania:: 1. Zmiana naliczania środków z dodatkowych wag subwencyjnych ze względu na niepełnosprawność, tak by naliczanie było powiązane z potrzebami dziecka i zabezpieczało Gościem honorowym Kongresu był Adam Bodnar Rzecznik Praw Obywatelskich NR 4 (41) 2018

28 28 odpowiedni poziom realizacji zadań, co wiąże się też z przekazywaniem ich do danej szkoły i placówki oświatowej. 2. Rozbudowa funkcjonalności Systemu Informacji Oświatowej pozwalająca na prawidłowe wprowadzanie danych o niepełnosprawnościach sprzężonych i lepszy monitoring wsparcia uczniów z niepełnosprawnościami, w tym zajęć specjalistycznych i nauczania jeden na jeden (w szczególności po aktualnych zmianach w nauczaniu indywidualnym). 3. Ustanowienie (na bazie istniejącej sieci szkół specjalnych, poradni, organizacji pozarządowych i placówek edukacyjnych) lokalnych centrów wsparcia edukacji włączającej oferujących rozbudowane poradnictwo, mediacje w przypadku konfliktu, szkolenia oraz materiały dydaktyczne dla szkół ogólnodostępnych. W szczególności zwrócenie uwagi na wsparcie tych szkół ogólnodostępnych, które po raz pierwszy przyjmują uczniów z niepełnosprawnościami. 4. Likwidacja nierówności w wynagradzaniu nauczycieli ze szkół specjalnych i ogólnodostępnych pracujących z uczniem z niepełnosprawnością (dodatek za pracę w trudnych warunkach, to jest prowadzenie: zajęć dydaktycznych i wychowawczych w specjalnych przedszkolach (oddziałach), szkołach (oddziałach) specjalnych oraz indywidualnego nauczania dziecka zakwalifikowanego do kształcenia specjalnego. 5. Poszerzenie zakresu doradztwa zawodowego we wszystkich typach szkół dla uczniów z niepełnosprawnościami (począwszy od 7 klasy szkoły podstawowej) o specyfikę Tradycyjnie w Kongresie aktywny udział brał europoseł Marek Plura

29 29 niepełnosprawności oraz możliwości aktywności społecznozawodowej osób z niepełnosprawnościami. 6. Rozbudowa wsparcia w okresie przejścia z edukacji na rynek pracy, obejmująca pracę z rodziną i przygotowanie indywidualnego planu usamodzielniania / aktywizacji zawodowej na wzór IPET-u (indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego) wykracza poza działania edukacyjne i wymaga współpracy, np. z OPS-em (ośrodkiem pomocy społecznej) i PUP-em (powiatowym urzędem pracy) oraz organizacjami pozarządowymi specjalizującymi się w temacie. 7. Zapewnienie usług zatrudnienia wspomaganego (jak trenera pracy) dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną na etapie praktyk / zajęć praktycznych i kończenia szkoły branżowej I stopnia lub szkoły specjalnej przyspasabiającej do pracy. 8. Zniesienie godzinowych ograniczeń we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka (WWR) i możliwie szybkie wsparcie od momentu wykrycia zagrożenia niepełnosprawnością (profilaktyka) lub diagnozy, przemyślenie połączenia realizacji WWR w ramach systemu edukacji z systemem zdrowia (rozporządzenie w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci i plany połączenia systemów orzecznictwa). 9. Objęcie odpowiednim modelem doradztwa zawodowego uczniów z zaburzeniami natury psychicznej i kognitywnej (współpraca na linii uczeń rodzice / opiekunowie prawni psycholog doradca zawodowy). 10. Zapewnienie wsparcia asystenckiego (z elementami usług opiekuńczych), realizowanego na podstawie ustawy o pomocy społecznej (patrz pkt 2.b.5 powyżej) na terenie szkoły, gdy jest to konieczne, a jeżeli takie rozwiązanie nie będzie mogło zostać wdrożone zapewnienie usług asystenckich z elementami usług opiekuńczych w ramach systemu oświaty. 11. Zwiększenie zaangażowania i roli pedagogów i psychologów szkolnych w zakresie lokalnego wspierania rodzin i dzieci (problemy wychowawcze, lekkie kryzysy psychiczne itd.). 12. Uregulowanie na drodze rozporządzenia kwestii związanych z organizacją dowozu uczniów z niepełnosprawnościami, w tym definicji najbliższej placówki, warunków dowozu i opieki w jego trakcie, sposobu wyliczania kosztu dojazdu w przypadku jego realizacji przez rodzica. 13. Wprowadzenie nauczania o prawach człowieka, równym traktowaniu i przeciwdziałaniu dyskryminacji od najwcześniejszych etapów edukacji w treściach nauczania różnych przedmiotów, w tym uwzględnienie perspektywy niepełnosprawności i płci. Wzmocnienie tej tematyki na późniejszych etapach edukacji. 14. W ramach studiów wyższych: Wprowadzenie tematyki dostępności i uniwersalnego projektowania do standardów kształcenia i efektów kształcenia w szkolnictwie wyższym. Wprowadzenie obowiązkowych praktyk na studiach pedagogicznych, które obejmowałyby pracę z uczniem z niepełnosprawnością. Wprowadzenie do programu studiów podyplomowych i kursów z zarządzania oświatą problematyki edukacji włączającej i kształcenia specjalnego. NR 4 (41) 2018

30 30 Pozostawienie w gestii Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i autonomii uczelni (z odpowiednimi mechanizmami monitoringu i ewaluacji) dotacji na stwarzanie warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia studentom, doktorantom z niepełnosprawnościami. Poszerzenie adresatów ww. dotacji o słuchaczy studiów podyplomowych z niepełnosprawnościami wraz z adekwatnym zwiększeniem wartości ww. dotacji oraz włączeniem tej grupy osób do algorytmu, według którego przyznaje się ww. dotację. Stosowanie 7 zasad wsparcia edukacyjnego zawartych w uchwale Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich z 2 czerwca 2016 r. w sprawie wyrównywania szans edukacyjnych studentów z niepełnosprawnościami w dostępie do kształcenia w szkołach wyższych: Indywidualizacja. Podmiotowość. Rozwijanie potencjału osoby z niepełnosprawnością w związku z realizowanym przez nią procesem kształcenia. Racjonalne dostosowanie. Utrzymanie standardu akademickiego. Adaptacje najbliższe standardowemu przebiegowi zajęć. Równe prawa i obowiązki. Wprowadzenie dodatkowych punktów w parametryzacji uczelni i kierunków studiów za stworzenie osobom z niepełnosprawnościami warunków do pełnego udziału w procesach kształcenia i prowadzenia działalności naukowej, w tym za dostosowanie tych procesów i zapewnienie odpowiednich usługa oraz dostosowanie infrastruktury uczelni z uwzględnieniem zasad projektowania uniwersalnego i racjonalnego dostosowania. Włączenie do oceny okresowej pracowników/-c naukowodydaktycznych oraz pracowników/-c dydaktycznych ich aktywności w obszarze stwarzania warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia osób z niepełnosprawnościami. Praca i zatrudnienie W trakcie panelu Praca i zatrudnienie Uczestnicy i Uczestniczki Kongresu starali się odpowiedzieć na, wydawałoby się retoryczne, pytanie: Czy praca jest nam potrzebna? Czy warto pracować?. Dyskutowano o największych barierach, jakie stoją przed osobami z niepełnosprawnościami na drodze do aktywności zawodowej. Rozważano, co powinien zrobić rząd, aby więcej osób z niepełnosprawnościami pracowało. Moderatorami dyskusji byli: Agata Gawska Fundacja Aktywizacja, dr Bawer Aondo-Akaa Fundacja Aktywnej Rehabilitacji, Rafał Skrzypczyk Fundacja Aktywnej Rehabilitacji, Monika Zakrzewska Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną,

31 31 Moderatorzy sesji tematycznych w oczekiwaniu na podsumowania paneli dr Sylwia Daniłowska Fundacja Aktywizacja, Aneta Olkowska Fundacja Aktywizacja. W dyskusji wybrzmiewały problemy i działania uwzględnione w dokumencie wypracowanym przez III Kongres Osób z Niepełnosprawnościami: 1. Uprawnienie dla osób z niepełnosprawnościami (niepracujących rencistów) do pobierania zasiłku dla bezrobotnych na takich samych zasadach jak osoby pełnosprawne. 2. Dodatkowy bon dla osób z niepełnosprawnościami rozpoczynających zatrudnienie, tak zwany Bon na start instrument zwiększający motywację do podjęcia pracy. 3. Uelastycznienie środków będących w dyspozycji Powiatowych Urzędów Pracy (PUP-ów) na wyposażenie stanowiska pracy tak, aby były one dostępne dla pracodawcy od ręki, a także skrócenie okresu utrzymania stanowiska pracy do 12 miesięcy z uwagi na obserwowaną dużą rotację na rynku pracy. 4. Wprowadzenie instytucji asystenta (asystenta pracy) dla pracowników/c z niepełnosprawnościami, finansowanego z Funduszu Pracy z możliwością powierzania tej usługi organizacjom pozarządowym; opcjonalnie we współpracy PUP-u z ośrodkiem pomocy społecznej (OPS-em) analogiczne rozwiązanie jak w przypadku Programu Aktywizacja i Integracja z ustawy (rozdział 12a). 5. Wprowadzenie instrumentu zatrudnienia wspomaganego finansowanego z Funduszu Pracy, z możliwością powierzania go organizacjom pozarządowym. NR 4 (41) 2018

32 32 Na Konwent przybył przedstawiciel Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami 6. Wprowadzenie dodatkowych programów dla pracodawców związanych z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnościami, w tym dla pracowników/-c działów HR, a także działania wspierające adaptację w miejscu pracy poprzez wsparcie zespołów pracowniczych na przykład w formie warsztatów, doradztwa, z możliwością powierzania ich organizacjom pozarządowym. 7. Wprowadzenie mechanizmów ścisłej współpracy służb zatrudnienia z organizacjami pozarządowymi w celu wsparcia osób z niepełnosprawnościami na przykład wykorzystanie programów specjalnych, w tym w celu testowania nowych instrumentów pracy. 8. Wykorzystanie środków przeznaczonych na szkolenia dla pracowników publicznych służb zatrudnienia na działania wspierające wiedzę i kompetencje niezbędne do pracy z osobami z niepełnosprawnościami wewnętrzny program dla publicznych służb zatrudnienia koordynowany przez Departament Rynku Pracy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 9. Obowiązkowa realizacja Programu Aktywizacja i Integracja (rozdział 12a) przez każdy PUP co najmniej 1 raz w roku, ze szczególnym uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami przy wykorzystaniu mechanizmu powierzania zadań organizacjom pozarządowym. 10. Wprowadzenie mechanizmów współpracy szkół podstawowych i ponadpodstawowych z publicznymi służbami zatrudnienia w celu zapewnienia doradztwa zawodowego i edukacyjnego oraz informacji o rynku pracy i kształtowaniu kariery na etapie wyboru ścieżki kształcenia.

33 33 Dostępność Uczestnicy i Uczestniczki panelu tematycznego o dostępności dyskutowali, jaki wpływ ma dostępność przestrzeni, produktów i usług na niezależne życie OzN. Starali się odpowiedzieć na pytania, jak oceniana jest dostępność usług i urządzeń dla niepełnosprawnych oferowanych przez instytucje (PCPR, MOPR, MOPS) oraz co należałby zmienić w systemie wsparcia kompensacyjnego. Zastanawiano się również, co powinna określać przygotowywana przez rząd Ustawa o dostępności. Podczas panelu zastanawiano się, czy obecne systemy kształcenia realizują prawa OzN do samodzielnego funkcjonowania w lokalnej społeczności, kto powinien podjąć działania w celu poprawy dostępności i jaki charakter powinny mieć te działania. Rozważano, jak jak poprawić egzekucją prawa w zakresie dostępności. Moderatorami dyskusji byli: dr hab. inż. arch. Marek Wysocki Politechnika Gdańska, Centrum Projektowania Uniwersalnego, Tomasz Koźmiński Fundacja For Heroes, Katarzyna Heba Kancelaria Adwokacka, Piotr Kowalski Fundacja KSK, Beata Zelek Muzeum Narodowe w Krakowie. Podczas panelu analizowano propozycję treści Ustawy o dostępności firmowanej przez rząd w kontekście zapisów Założeń dla projektów ustaw dla Nowego Systemu Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami. Zdaniem środowiska polityka dostępnościowa, jak i sama Ustawa o dostępności powinny spełnić następujące warunki: 1. Celem ustawy ma być stworzenie ram prawnych dla efektywnego wdrażania dostępności architektonicznej, transportowej, informacyjnej i komunikacyjnej w Polsce. 2. Konieczne jest zdefiniowanie dostępności, uniwersalnego projektowania oraz ustanowienie standardów dostępności dla poszczególnych obszarów. 3. Dostępność należy rozumieć jako: Dostępność komunikacyjną (uwzględnienie PJM, AAC, SJM, Lorma, brajla itp., języka łatwego do zrozumienia, pisma obrazkowego). Dostępność architektoniczną. Dostępność transportową. Dostępność informacji. Dostępność usług. Dostępność produktów. Uniwersalne projektowanie. Racjonalne dostosowanie. 4. Obowiązek zastosowania zasady dostępności powinien obowiązywać: Podmioty realizujące zadania publiczne, w tym administrację centralną i samorządową, agencje i fundusze, jednostki budżetowe, fundacje Skarbu Państwa i z jego udziałem. NR 4 (41) 2018

34 34 Dr Monika Zima-Parjaszewska i dr Krzysztof Kurowski w oczekiwaniu na prezentację podsumowań paneli tematycznych Podmioty, którym powierzono realizację zadań publicznych, w tym przedsiębiorstwa i organizacje pozarządowe. Podmioty działające w sferach: edukacji, opieki nad dziećmi, opieki zdrowotnej, kultury, dziedzictwa narodowego, sportu i turystyki. Podmioty realizujące usługi o charakterze powszechnym, w tym: bankowe, ubezpieczeniowe, telekomunikacyjne, dostarczania energii elektrycznej, ciepła, wody, gazu itp. odprowadzania ścieków, odbioru śmieci i odpadów, pocztowe i kurierskie, transportu i przewozu osób, Podmioty prowadzące sprzedaż detaliczną przez Internet. 5. Wdrażanie naczelnych zasad dostępności: Usługi dla klientów/-ek świadczone są w miejscach dostępnych architektonicznie. Przewoźnicy zapewniają dostępny tabor oraz wsparcie dla pasażerów wymagających wsparcia w mobilności lub percepcji. Strony internetowe, aplikacje mobilne i stacjonarne, multimedia i dokumenty elektroniczne spełniają wymagania zawarte w WCAG 2.0 na poziomie przynajmniej AA.

35 35 Komunikacja: Obowiązek zapewnienia w zakresie komunikacji: komunikacji w polskim języku migowym, komunikacji w języku łatwym do czytania i zrozumienia, transkrypcji tekstowej, informacji w alfabecie Braille a oraz alternatywnej i wspomagającej komunikacji (AAC). Przeniesienie z ustawy o języku migowym i innych środkach komunikowania się regulacji dotyczących komunikowania się wszystkich osób doświadczających trudności w komunikowaniu się. Prawo wstępu osób z niepełnosprawnościami wraz ze zwierzęciem asystującym do obiektów podmiotów zobowiązanych, parków narodowych i rezerwatów przyrody oraz na plaże i kąpieliska. Dostępność realizowana przez stosowanie rozwiązań zgodnych z koncepcją projektowania uniwersalnego, w sposób umożliwiający realizację równoprawnego i niezależnego dostępu wszystkich osób, w tym osób z niepełnosprawnościami, do środowiska zabudowanego, transportu, informacji, komunikacji, produktów i usług na równych zasadach z innymi użytkownikami. 6. Powołanie organów odpowiedzialnych za wdrażanie polityki dostępności: Urzędu do spraw Dostępności przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (na wzór amerykańskiego Access Boardu), którego celem jest: Tworzenie standardów technicznych związanych z dostępnością. Upowszechnianie zasad i standardów dostępności poprzez wydawanie publikacji, prowadzenie szkoleń, organizowanie konferencji i seminariów. Inicjowanie, prowadzenie i finansowanie badań. Doradztwo i poradnictwo. Przyjmowanie skarg, prowadzenie kontroli i nakładanie kar. Wydawanie opinii, zaleceń, w tym rekomendacji zmian prawnych, oraz decyzji. Komisji eksperckich dla realizacji konkretnego celu. Rada do spraw dostępności (jako ciała doradczego), składającego się z: przedstawicielek i przedstawicieli administracji centralnej i samorządowej, przedstawicielek i przedstawicieli środowiska osób z niepełnosprawnościami, reprezentującymi przynajmniej niepełnosprawność wzroku, słuchu, ruchu, intelektualną, ekspertek i ekspertów, w tym z uczelni wyższych i przedsiębiorstw. Pełnomocników na poziomie samorządów (na wzór amerykańskiego rozwiązania Access Officerów), odpowiedzialnych za inicjowanie i współtworzenie strategii na rzecz dostępności, uzgadnianie projektów w zakresie dostępności i zgłaszanie naruszeń w zakresie dostępność do Urzędu do spraw Dostępności. 7. Ustanowienie Strategii na rzecz dostępności, określającej cele i działania, wskaźniki, podmioty odpowiedzialne oraz terminy realizacji. 8. Wprowadzenie systemu sankcji: Urząd ds. dostępności może nakładać kary finansowe na podmioty zobowiązane, jeżeli nie realizują zapisów ustawy. Kary do 1 miliona złotych lub 10% rocznych przychodów. Kary NR 4 (41) 2018

36 36 są przekazywane na fundusz dostępności, z którego finansowane są badania, szkolenia i inne działania związane z upowszechnianiem dostępności. Osoby fizyczne mogą składać skargi do sądów cywilnych z roszczeniem w wysokości do 1 miliona złotych. Self-adwokatura jako forma reprezentacji osób z niepełnosprawnością intelektualną Panel dedykowany był w szczególności osobom z niepełnosprawnością intelektualną i ich osobom wspierającym. Moderatorem panelu była dr Monika Zima-Parjaszewska z PSONI (Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną). W jego toku próbowano odpowiedzieć na pytanie, czy każda osoba z niepełnosprawnością intelektualną ma prawo decydować o swoim życiu i mówić o swoich prawach i potrzebach. Podobnie jak podczas poprzednich Kongresów, starano się uwypuklić rolę self-adwokatury w życiu publicznym osób z niepełnosprawnościami. Zastanawiano się, kto to jest self-adwokat, czy każdy może nim zostać, czym się taka osoba zajmuje i jakie prawa nadaje jej Konwencja. Prezentacja wyników obrad

37 37 Uchwała Uczestniczek i Uczestników Kongresu Po zakończonych obradach i podsumowaniu poszczególnych sesji tematycznych, Uczestniczki i Uczestnicy Kongresu jednogłośnie przyjęli następującej treści uchwałę: My, Uczestniczki i Uczestnicy IV Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami reprezentującego wiele osób z niepełnosprawnościami, osób ich wspierających i organizacji działających na ich rzecz żądamy pilnego i skutecznego wdrożenia przez Polskę Rekomendacji Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami oraz związanych z nimi postulatów Konwentów Regionalnych oraz Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami: 1. Wdrożenie mechanizmu, który umożliwi świadczenie usług asystenckich i przerwy wytchnieniowej w ramach Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych. 2. Wprowadzenie definicji dyskryminacji krzyżowej do przepisów prawa. 3. Uwzględnienie przez system orzecznictwa potrzeb w zakresie rodzaju i intensywności wsparcia zamiast stopni niepełnosprawności. 4. Zapewnienie Centrów Wsparcia Edukacji dla uczniów z niepełnosprawnościami, nauczycieli, kadrę zarządzającą i rodziców dzieci z niepełnosprawnościami. 5. Likwidacja pułapki świadczeniowej. 6. Certyfikacja dostępności przez wyspecjalizowane podmioty z udziałem osób z niepełnosprawnościami. 7. Wprowadzenie modelu wspieranego podejmowania decyzji i likwidacja ubezwłasnowolnienia. W kolejnym numerze czasopisma przedstawimy informacje na temat sukcesów rzeczniczych Kongresu i elementów Założeń, które udało się do tej pory zaimplementować do głównego nurtu polityk społecznych. Więcej szczegółów na temat Kongresów na NR 4 (41) 2018

38 38 Wnioski w domowym zaciszu Osoby z niepełnosprawnościami będą się mogły zgłosić po pomoc finansową przez Internet. PFRON uruchamia system do składania wniosków o dofinansowanie. Osoby z niepełnosprawnościami lub ich opiekunowie, którzy chcą złożyć wniosek o świadczenie i uzyskać dofinansowanie, często muszą się stawiać w urzędzie osobiście. To oznacza konieczność zwalniania się z pracy, proszenia o pomoc sąsiadów, nie każdemu pozwala też na to stan zdrowia. PFRON uruchamia system, który ma wyeliminować ten problem. Osoba niepełnosprawna będzie mogła samodzielnie złożyć wniosek przez Internet, dowiedzieć się, jakie dofinansowania są dla niej dostępne i uzyskać wsparcie całkowicie online. Projekt został skonstruowany tak, że będą mogły skorzystać z niego nawet osoby wykluczone cyfrowo. Dla osób z niepełnosprawnością nowe technologie i urządzenia mobilne są bardzo ważne. Pozwalają uzyskać dostęp do wielu usług, które w tej chwili są dla nich niedostępne. Osoby z niepełnosprawnością bardzo często nie mogą się wybrać samodzielnie do urzędu, załatwić sprawy czy zasięgnąć informacji. Dlatego nowoczesne technologie, typu komputery, laptopy, urządzenia mobilne, internet, bardzo służą osobom niepełnosprawnym, które zyskują

39 39 dzięki nim dostęp do informacji, mogą załatwić sprawę przez Internet czy uzyskać środki finansowe mówi agencji informacyjnej Newseria Biznes Dariusz Łazar, kierownik projektu SOW w PFRON. Średnio co czwarta rodzina w Polsce boryka się z niepełnosprawnością. Dotychczas osoby niepełnosprawne lub ich opiekunowie, chcąc uzyskać dofinansowanie czy złożyć wniosek o świadczenie, często były zmuszone korzystać z pomocy sąsiadów lub znajomych, zwalniać się z pracy i stawić w urzędzie osobiście. Co więcej, nie każdemu stan zdrowia na to pozwala. Pomoc jest realizowana poprzez samorządy, które korzystają z różnych systemów informatycznych i nie zawsze umożliwiają złożenie wniosku online. Często wymagana jest wizyta w urzędzie, a jak wiemy dla osób z niepełnosprawnością to może być duży problem. Podobnie jak dowiadywanie się o to, jaka pomoc im przysługuje, nie dla wszystkich jest to wiedza oczywista mówi Dorota Habich, p.o. prezesa zarządu PFRON. Fundusz uruchomił właśnie projekt SOW (System Obsługi Wsparcia), który ma na celu ograniczenie bądź całkowite wyeliminowanie konieczności wizyt osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów w urzędach. System teleinformatyczny umożliwi osobom z niepełnosprawnościami składanie wniosków w formie elektronicznej i ubieganie się o dofinansowanie ze środków PFRON całkowicie online. Osoba z niepełnosprawnością będzie mogła złożyć wniosek przez Internet i podpisać umowę za pomocą podpisu elektronicznego lub Profilu Zaufanego. Osoby wykluczone informatycznie będą mogły skorzystać z pomocy pracowników socjalnych, wyposażonych w tablety zawierające informator na temat możliwych Dorota Habich - p.o Prezesa Zarządu PFRON form dofinansowania ze środków PFRON, o które można się ubiegać. W ten sposób będzie można uzyskać informacje, jak również złożyć sam wniosek. Osoby, które korzystają z Internetu i komputera, będą mogły samodzielnie lub z pomocą opiekuna złożyć taki wniosek i uzyskać środki dofinansowania. Przewidujemy też szkolenia dla osób, które mają trudności w posługiwaniu się tym systemem będą webinaria i portal informacyjny, na którym znajdzie się szereg wartościowych informacji dla osób niepełnosprawnych mówi Dariusz Łazar. Celem projektu jest umożliwienie osobom z niepełnosprawnościami skorzystanie z naszego wsparcia, które jest realizowane przez samorządy powiatowe i wojewódzkie, bez konieczności obecności w urzędzie, bez składania papierowych wniosków. Chcemy zlikwidować bariery w otoczeniu osób niepełnosprawnych, żeby mogły w pełni korzystać ze wsparcia i decydować o tym, kiedy i w jakiej formie chcą złożyć wniosek dodaje Dorota Habich. NR 4 (41) 2018

40 40 Przez system SOW będzie można składać wnioski o dofinansowanie ze środków PFRON będących w gestii jednostek samorządu terytorialnego (JST). W projekt zaangażowane będą JST w całej Polsce. PFRON przekaże także ponad tysiąc tabletów i skanerów, które trafią do pracowników socjalnych głównie w mniejszych miejscowościach. Projekt obejmuje również szkolenia dla 1,2 tys. zatrudnionych w Jednostkach Samorządów Terytorialnych, narzędzia ułatwiające składanie wniosków, webinaria i dedykowaną infolinię, poprzez którą osoby z niepełnosprawnością będą mogły uzyskać wsparcie. To zmieni rzeczywistość osób niepełnosprawnych i mam nadzieję, że pomoże lepiej wykorzystywać środki Funduszu, które przekazujemy do samorządów. Są to naprawdę niemałe kwoty, które odpowiadają na rzeczywiste potrzeby. Finansujemy na przykład zakup protez specjalistycznych, sprzętu komputerowego, edukację osób niepełnosprawnych tylko te osoby nie zawsze o tym wiedzą. Mamy nadzieję, że ten system da szansę na skorzystanie ze wsparcia każdej osobie, która tego potrzebuje podkreśla Dorota Habich. Prezes Fundacji ForAni Iwona Lis ocenia, że SOW będzie cennym narzędziem, które znacznie ułatwi funkcjonowanie zarówno osobom niepełnosprawnych, jak i ich opiekunom. Mówimy tu o likwidacji barier architektonicznych i technicznych. Dzięki temu systemowi osoba niepełnosprawna będzie mogła samodzielnie złożyć wniosek przez Internet, dowiedzieć się, jakie dofinansowania są dostępne, zaktualizować wniosek i zobaczyć, jaka jest odpowiedź. I to w warunkach domowych bez zaangażowania osób trzecich, konieczności organizowania dojazdu, proszenia opiekuna. Korzyści z tego systemu jest bardzo wiele, a osoby, które nie potrafią obsługiwać komputerów albo nie mają Internetu, będą mogły skorzystać z pomocy pracownika socjalnego. My jesteśmy zachwyceni tym projektem podkreśla Iwona Lis. Materiał informacyjny PFRON

41 41 Nie tylko Aktywny Samorząd 9 maja 1991 roku Sejm RP uchwalił Ustawę o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, na mocy której utworzono Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Od 27 sierpnia 1997 r. PFRON opiera swoje działania na Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W niniejszym artykule przedstawiamy działania PFRON skierowane bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami. Cele i zadania PFRON Głównym zadaniem Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest wspieranie szeroko pojętej rehabilitacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnościami oraz aktywizacja zawodowa tej grupy społecznej. Środki pozostające w dyspozycji Funduszu przeznaczane są przede wszystkim na: Refundację podwyższonych kosztów zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami dofinansowanie wynagrodzeń osób z niepełnosprawnościami, z którego skorzystać mogą pracodawcy chronionego i otwartego rynku pracy. Refundację kosztów przystosowania, adaptacji i wyposażenia miejsc pracy osób z niepełnosprawnościami. Dofinansowanie tworzenia i funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej oraz zakładów aktywności zawodowej. Zlecanie organizacjom pozarządowym realizacji zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnością. Współfinansowanie projektów systemowych realizowanych ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Bezpośrednie wspieranie aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami poprzez: NR 4 (41) 2018

42 42 udzielanie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej, rolniczej lub wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej. refundację składek na ubezpieczenia społeczne dla osób prowadzących działalność gospodarczą, rolników z niepełnosprawnościami oraz rolników zobowiązanych do opłacania składek za domownika z niepełnosprawnością, Bezpośrednie wspieranie osób z niepełnosprawnościami poprzez: dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, dofinansowanie likwidacji barier w komunikowaniu się, dofinansowanie likwidacji barier technicznych, dofinansowanie zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, dofinansowanie zakupu usług tłumacza migowego lub tłumacza-przewodnika, dofinansowanie uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w turnusach rehabilitacyjnych. Finansowanie aktywnych instrumentów rynku pracy dla osób z niepełnosprawnościami zarejestrowanych jako bezrobotne lub poszukujące pracy (szkolenia, staże, itp.). Programy celowe PFRON. Skąd pochodzą środki? Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych pozyskuje środki na finansowanie swojej działalności głównie z obowiązkowych miesięcznych wpłat pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, a wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w ich zakładzie jest niższy niż 6%. W przypadku państwowych i niepaństwowych szkół, zakładów kształcenia nauczycieli oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych wymagany wskaźnik wynosi 2%. Pracodawcy zwolnieni są z wpłat na PFRON, gdy przeciętne zatrudnienie pracowników w danym miesiącu osiągnie co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy (etaty). Rehabilitacja zawodowa Środki pozostające w dyspozycji PFRON, przeznaczane na aktywizację zawodową osób z niepełnosprawnościami, zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, zostają rozpisane pomiędzy PFRON, samorządy wojewódzkie i samorządy powiatowe. To, jaka kwota rokrocznie trafia do poszczególnych jednostek samorządu wynika z algorytmu określonego Rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie algorytmu przekazywania środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych samorządom wojewódzkim i powiatowym, jednakże decyzja, na co dokładnie zostaną spożytkowane środki pozostaje po stronie samorządów, bowiem zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym, samorządy zachowują w tym względzie pewną autonomię. Jedynym obostrzeniem w wydatkowaniu środków PFRON jest cel realizowanych z tych środków działań: Samorządy wojewódzkie muszą przeznaczyć środki na tworzenie i wspieranie działalności zakładów aktywności zawodowej.

43 43 Samorządy powiatowe zobowiązane są do finansowania form wsparcia oferowanych za pośrednictwem Powiatowych Urzędów Pracy. Pomimo, iż Fundusz przekazuje znaczne środki na rehabilitację zawodową osób z niepełnosprawnościami do samorządów, sam również zobowiązany jest do bezpośredniej realizacji zadań w tym obszarze. Obowiązkiem PFRON jest: Dofinansowanie pracodawcom wynagrodzeń zatrudnionych osób z niepełnosprawnościami. wypłacane pracodawcom. Refundacja pracodawcom prowadzącym zakłady pracy chronionej dodatkowych, wynikających z zatrudniania pracowników z niepełnosprawnościami: kosztów budowy, rozbudowy obiektów/pomieszczeń zakładu, kosztów transportu i kosztów administracyjnych. Refundacja składek na ubezpieczenie społeczne osoby z niepełnosprawnością, prowadzącej działalność gospodarczą, oraz rolnikowi z niepełnosprawnością lub rolnikowi zobowiązanemu do opłacania składek za domownika z niepełnosprawnością. Dofinansowanie do 50% oprocentowania kredytów bankowych zaciągniętych przez zakład pracy chronionej. Dofinansowanie do 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie działalności gospodarczej lub prowadzenie własnego/dzierżawionego gospodarstwa rolnego. Zwrot kosztów przystosowania i adaptacji tworzonych lub istniejących stanowisk pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Zwrot kosztów wyposażenia stanowisk pracy osób z niepełnosprawnościami. Zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników wspierających pracownika z niepełnosprawnością w czasie pracy. Refundacja kosztów szkoleń pracowników z niepełnosprawnościami. Przyznawanie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej, rolniczej lub wniesienie wkładu własnego do spółdzielni socjalnej. Wsparcie osób bezrobotnych z niepełnosprawnościami lub poszukujących pracy (szkolenia, staże, itp.). Wsparcie dla pracodawców zajmiemy się w kolejnym artykule. Teraz przyjrzyjmy się bliżej wsparciu skierowanemu bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami. Dotacja na rozpoczęcie działalności gospodarczej pomoc bezzwrotna Dotację z pieniędzy PFRON na rozpoczęcie działalności gospodarczej, rolniczej lub wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej można otrzymać w powiatowym urzędzie pracy. Warunkiem jest utrzymanie działalności przez NR 4 (41) 2018

44 44 co najmniej 24 miesiące. Dotacja może mieć również przeznaczenie na podjęcie działalności rolniczej lub pokrycie wkładu do spółdzielni socjalnej. Maksymalna wysokość dotacji nie może przekroczyć piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Aby ją uzyskać należy być: osobą z niepełnosprawnością, zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako osoba bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu. Ponadto osoba ubiegająca się o dotację nie mogła wcześniej skorzystać z pomocy ze środków publicznych na ten cel. Co zrobić, aby otrzymać dotację? Należy: złożyć wniosek do powiatowego urzędu pracy zgodnie z miejscem zamieszkania (Uwaga! Każdy urząd pracy ma własny wzór wniosku!), zobowiązać się do prowadzenia działalności gospodarczej lub członkostwa w spółdzielni socjalnej nieprzerwanie przez okres co najmniej 24 miesięcy. Przy rozpatrywaniu wniosku bierze się pod uwagę przewidywane efekty ekonomiczne przedsięwzięcia, na które mają być przeznaczone środki, kalkulację wydatków na uruchomienie działalności w ramach wnioskowanych środków, uprawnienia i kwalifikacje wnioskodawcy, wysokość środków własnych wnioskodawcy. Gdy wniosek zostanie oceniony pozytywnie, mogą odbyć się negocjacje warunków umowy i jej podpisanie. W umowie znajdują się zasady wydatkowania i rozliczania pieniędzy z dotacji. Ważne Zarejestrowania działalności gospodarczej należy dokonać dopiero po przyznaniu dotacji na jej rozpoczęcie. Jeśli ta kolejność nie zostanie zachowana, wniosek o przyznanie środków finansowych PFRON nie zostanie rozpatrzony. Oprocentowanie kredytu bankowego Celem dofinansowania jest wsparcie samozatrudnienia osób z niepełnosprawnościami przez dofinansowanie do spłaty odsetek kredytu zaciągniętego na działalność gospodarczą albo własne lub dzierżawione gospodarstwo rolne. Dofinasowanie przysługuje osobie z niepełnosprawnością prowadzącej działalność gospodarczą albo własne lub dzierżawione gospodarstwo rolne, która zaciągnęła kredyt bankowy na kontynuowanie tej działalności, jeżeli: nie korzystała z pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej albo pożyczka została w całości spłacona lub umorzona, nie otrzymała bezzwrotnych środków na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej albo prowadziła tę działalność co najmniej przez 24 miesiące od dnia otrzymania pomocy na ten cel. Maksymalna wysokość dofinansowania wynosi 50% kwoty oprocentowania kredytu bankowego. Szkolenie organizowane przez Powiatowy Urząd Pracy Celem wsparcia jest zwiększenie szansy na zatrudnienie i utrzymanie pracy zarobkowej przez szkolenia dla osób z niepełnosprawnościami bezrobotnych lub poszukujących pracy. Szkolenia te pomagają

45 45 w zdobyciu lub podniesieniu kwalifikacji zawodowych. Szkolenie może odbywać się: w placówkach szkolących, w specjalistycznych ośrodkach szkoleniowo-rehabilitacyjnych. Szkolenie obejmuje koszty: wynagrodzenia dla jednostki szkolącej, ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków, zakwaterowania i wyżywienia w części albo w całości, przejazdu na szkolenie, w tym koszt przejazdu przewodnika lub opiekuna osoby zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności, usług tłumacza języka migowego albo lektora dla niewidomych lub osoby towarzyszącej osobie z niepełnosprawnością ruchowo zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności, niezbędnych badań lekarskich, psychologicznych, diagnostycznych i usług rehabilitacyjnych. Szkolenie trwa nie dłużej niż 36 miesięcy. Aby wziąć udział w szkoleniu, należy: być zarejestrowanym w urzędzie pracy, utracić zdolność do wykonywania pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie lub nie mieć wystarczających kwalifikacji zawodowych lub być w sytuacji konieczności zmiany kwalifikacji lub ich uzupełnienia lub nie posiadać umiejętności aktywnego poszukiwania pracy. Szkoleniem mogą być objęte również osoby z niepełnosprawnościami będące w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników. Wysokość dofinansowania szkolenia i przekwalifikowania osób z niepełnosprawnościami wynosi 100% kosztów, maksymalnie do wysokości dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Refundacja składek ZUS Aby skorzystać z refundacji należy spełniać następujące warunki: prowadzić działalność gospodarczą, posiadać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, opłacać w całości i terminowo (lub z uchybieniem terminu nie przekraczającym 14 dni) obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne. Naliczanie i opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne osób niepełnosprawnych dokonuje się zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. nie mieć zaległości wobec PFRON większych niż 100 zł. Jeżeli wnioskodawca posiada zaległości w zobowiązaniach wobec Funduszu przekraczające ogółem kwotę 100 zł, Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję o wstrzymaniu refundacji składek na ubezpieczenia społeczne do czasu uregulowania zaległości przez wnioskodawcę. Decyzja podlega wykonaniu z dniem wydania. W przypadku nieuregulowania przez wnioskodawcę zaległości wobec Funduszu do dnia 31 stycznia roku następującego po roku, za który wnioskodawcy przysługuje refundacja, Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję o odmowie wypłaty refundacji składek na ubezpieczenia społeczne za okres wskazany w decyzji o wstrzymaniu refundacji składek. Z refundacji wyłączone są kwoty składek sfinansowane ze środków publicznych. NR 4 (41) 2018

46 46 posiadacze umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, 30% kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe posiadacze lekkiego stopnia niepełnosprawności. Fundusz refunduje osobie z niepełnosprawnością, wykonującej działalność gospodarczą obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, pod warunkiem opłacenia tych składek najpóźniej w dniu złożenia wniosku. Refundacja nie przysługuje, jeżeli składki zostały opłacone z uchybieniem terminów określonych w art. 47 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przekraczającym 14 dni. PFRON dofinansowuje w ramach zadań zleconych organizację aktywności sportowych Fundusz refunduje osobie z niepełnosprawnością wykonującej działalność gospodarczą obowiązkowe składki emerytalne i rentowe, w kwotach ustalonych na podstawie art. 18 ust. 8 oraz w art. 18a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, pod warunkiem opłacenia tych składek najpóźniej w dniu złożenia wniosku. Fundusz refunduje osobie z niepełnosprawnością, prowadzącej działalność gospodarczą składkę emerytalną i rentową. Wysokość refundacji jest uzależniona od stopnia niepełnosprawności i wynosi: 100% kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe posiadacze znacznego stopnia niepełnosprawności, 60 % kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe Staże Bezrobotne lub poszukujące pracy osoby z niepełnosprawnościami mogą skorzystać z możliwości odbycia stażu finansowanego ze środków PFRON (lub innych środków, np. Funduszu Pracy) Organizacją staży zajmują się powiatowe urzędy pracy. Kierują osoby zainteresowane do pracodawców, którzy zgłosili chęć zorganizowania staży. Staż zawodowy może trwać od 1 do 12 miesięcy. Długość stażu jest zależna od oferty pracodawcy, a także wieku i statusu rejestracyjnego w urzędzie pracy. Wysokość stypendium wynosi 120% wysokości aktualnego zasiłku dla bezrobotnych. Osoba skierowana na staż nie traci statusu osoby bezrobotnej lub poszukującej pracy. Staż odbywa się według programu, który jest określany przez pracodawcę i realizowany w miejscu pracy. Osobie z niepełnosprawnością przysługują 2 płatne dni wolne po 30 dniach odbywania

47 47 stażu. Za ostatni miesiąc odbywania stażu pracodawca jest obowiązany udzielić dni wolnych przed upływem terminu zakończenia stażu. Stażyści z niepełnosprawnościami zaliczeni do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności pracują do 7 godzin na dobę i do 35 godzin tygodniowo w pełnym wymiarze czasu pracy. Wyjątkiem jest praca w systemie zmianowym albo gdy lekarz medycyny pracy wyrazi zgodę na pracę w dłuższym wymiarze czasowym. Rehabilitacja społeczna Zadania te obejmują: Programy z zakresu rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych, których realizatorem są starostwa powiatowe, zaś instytucją finansującą i określającą rodzaje wsparcia jest PFRON (realizuje je także samorząd powiatowy). Projekty systemowe z udziałem środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Zlecanie zadań organizacjom pozarządowym. Dofinansowanie kosztów szkoleń tłumaczy języka migowego. Zadania zlecane organizacjom pozarządowym, których celem jest aktywizacja społeczna oraz wsparcie otoczenia osób z niepełnosprawnościami Od 2008 r. PFRON wspiera szereg działań na rzecz osób niepełnosprawnych poprzez współfinansowanie projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe (w trybie konkursowym), na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 lutego 2008 r. w sprawie rodzajów zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zlecanych fundacjom oraz organizacjom pozarządowym (Dz.U. nr 29, poz. 172). Dzięki wsparciu ze środków PFRON na terenie całego kraju m.in. jest prowadzona ciągła rehabilitacja osób z niepełnosprawnościami w różnego typu placówkach, wydawane są publikacje (czasopisma, poradniki) kierowane do osób niepełnosprawnych, organizowane są imprezy sportowe i kulturalne. Aby uzyskać informacje na temat realizowanych działań, należy skontaktować się z oddziałem PFRON. Sprzęt elektroniczny Aktywny Samorząd Pomoc obejmuje zakup sprzętu elektronicznego lub jego elementów oraz oprogramowania. W ramach środków można sfinansować dowolny sprzęt czy urządzenie współpracujące z komputerem, jak również zakup sprzętu komputerowego. Nie istnieje katalog dopuszczonego do dofinansowania sprzętu czy oprogramowania, bowiem jego rodzaj zależy od potrzeb osoby z niepełnosprawnością. Głównym kryterium uznania kwalifikowalności danego kosztu są indywidualne i specyficzne dla danego rodzaju dysfunkcji potrzeby związane z rehabilitacją zawodową i społeczną beneficjenta. Uprawnieni do złożenia wniosku są osoby posiadające znaczny stopień niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności z dysfunkcją obu kończyn górnych lub narządu wzroku w wieku do lat 18 lub w wieku aktywności zawodowej lub zatrudnieni. Warunek wykluczający uczestnictwo w programie to posiadanie wymagalnych NR 4 (41) 2018

48 48 zobowiązań wobec PFRON lub wobec realizatora programu. Pomoc może być udzielana co 3 lata, licząc od początku roku następującego po roku, w którym udzielono pomocy. Samorząd powiatowy może podjąć decyzję o przyznaniu dofinansowania z pominięciem wyżej wymienionych okresów, wobec wnioskodawców, którzy wskutek: pogorszenia stanu zdrowia, nie mogą korzystać z posiadanego, uprzednio dofinansowanego ze środków PFRON przedmiotu dofinansowania, zdarzeń losowych utracili przedmiot dofinansowania ze środków PFRON albo uległ on zniszczeniu w stopniu uniemożliwiającym użytkowanie i naprawę. Decyzję o wysokości dofinansowania podejmuje realizator na podstawie oceny wniosku, dlatego bardzo ważne jest uzasadnienie potrzeby zakupu. PFRON rokrocznie publikuje maksymalne stawki dofinansowania dla poszczególnych kategorii urządzeń i oprogramowania. O szczegółowych warunkach dofinansowania w roku 2019 będzie można przeczytać w Tyfloświecie nr 1/2019. Udział własny Wnioskodawcy musi wynosić co najmniej 10% ceny brutto zakupu. Sprzęt elektroniczny szkolenia Aktywny Samorząd Przedmiot dofinansowania: Przedmiotem dofinansowania jest koszty szkolenia z obsługi sprzętów elektronicznych i oprogramowania zakupionych w programie dla osób, które skorzystały z dofinansowania w ramach Obszaru B Aktywnego Samorządu, czyli z pomocy w zakupie sprzętu elektronicznego lub jego elementów oraz oprogramowania. Edukacja Wyższe wykształcenie Aktywny Samorząd Przedmiotem dofinansowania jest pomoc w uzyskaniu wykształcenia na poziomie wyższym. Dofinansowanie obejmuje koszt opłaty za naukę (czesne) lub opłaty za przeprowadzenie przewodu doktorskiego ( w przypadku osób, które mają wszczęty przewód doktorski, a nie są uczestnikami studiów doktoranckich). Dla uczniów szkół policealnych i studentów przewidziany jest także dodatek na pokrycie innych kosztów kształcenia. Wniosek może złożyć osoba, która spełni następujące wymagania: posiadanie znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, nauka w szkole wyższej lub szkole policealnej lub kolegium lub przewód doktorski otwarty poza studiami doktoranckimi. Warunki wykluczające uczestnictwo w programie: wymagalne zobowiązania wobec PFRON lub wobec realizatora programu, przerwa w nauce. PFRON rokrocznie publikuje specyficzne warunki uczestnictwa i refundacji wydatków. O szczegółowych warunkach dofinansowania w roku 2019 będzie można przeczytać w Tyfloświecie nr 1/2019. Opieka dla osoby zależnej Aktywny Samorząd Przedmiotem dofinansowania jest pomoc w utrzymaniu aktywności zawodowej poprzez zapewnienie opieki dla osoby zależnej. Dofinansowanie obejmuje ponoszone przez rodziców/opiekunów koszty opieki nad dzieckiem przebywającym w żłobku lub przedszkolu albo pod inną tego typu opieką

49 49 (dziennego opiekuna, niani lub w ramach klubu dziecięcego, punktu przedszkolnego, zespołu wychowania przedszkolnego, oddziału przedszkolnego w szkole). Do złożenia wniosku uprawnia: posiadanie znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, aktywność zawodowa, pełnienie roli opiekuna prawnego dziecka. Warunek wykluczający uczestnictwo w programie to posiadanie wymagalnych zobowiązań wobec PFRON lub wobec realizatora programu. Pomoc może być udzielona w każdym roku. Turnusy rehabilitacyjne Turnusy rehabilitacyjne to zorganizowana forma aktywnej rehabilitacji połączonej z elementami wypoczynku. Ich celem jest ogólna poprawa psychofizycznej sprawności oraz rozwijanie umiejętności społecznych uczestników, m.in. przez nawiązywanie i poszerzanie kontaktów społecznych, rozwijanie zainteresowań, a także przez udział w innych zajęciach przewidzianych programem turnusu. Turnusy rehabilitacyjne mobilizują do kontaktów z otoczeniem i do samodzielnego funkcjonowania, pobudzają rozwój osobisty Dlatego właśnie turnusy są jedną z podstawowych aktywności wspomagającej proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnościami. Turnusy rehabilitacyjne odbywają się w grupach zorganizowanych liczących nie mniej niż 20 uczestników o podobnych potrzebach w zakresie rehabilitacji ze względu na rodzaj niepełnosprawności. Trwają co najmniej 14 dni. Każda grupa turnusowa ma opracowany program rehabilitacji odpowiedni do schorzeń uczestników, realizowany przy udziale kadry specjalistów. Turnus może być zorganizowany w formie stacjonarnej lub niestacjonarnej. W odróżnieniu od pobytów sanatoryjnych NFZ, które koncentrują się na rehabilitacji leczniczej osób indywidualnych, na turnusach znaczącą wagę przykłada się do aktywności społecznej i zorganizowanych działań grupowych obok poprawy stanu zdrowia w ramach rehabilitacji leczniczej. Organizator turnusu musi posiadać uprawnienia nadane przez wojewodę i umieszczony jest w centralnej bazie organizatorów. Jego zadaniem jest zorganizowanie grup uczestników wymagających podobnej rehabilitacji, opracowanie i realizacja programu turnusu, dostosowanego do potrzeb uczestników, które zależą od rodzaju niepełnosprawności. Zapewnia on wykwalifikowaną kadrę rehabilitantów, psychologów, terapeutów zależnie od przewidzianych programem działań. Zobowiązany jest do przesłania do właściwego Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie informacji o przebiegu turnusu w terminie 21 dni od jego zakończenia odrębnie dla każdego uczestnika korzystającego z dofinansowania PFRON. Aktualne informacje o ośrodkach i organizatorach turnusów rehabilitacyjnych posiadających wpisy do rejestrów wojewodów dostępne są pod adresem: empatia.mpips.gov.pl O dofinansowanie może się starać osoba, która spełnia następujące wymagania: posiadanie stopnia niepełnosprawności lub orzeczenia o niepełnosprawności w przypadku osób do 16 roku życia, spełnianie kryterium dochodowego: przeciętny miesięczny dochód, w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, podzielony przez liczbę osób we wspólnym gospodarstwie domowym, obliczony za NR 4 (41) 2018

50 50 kwartał poprzedzający miesiąc złożenia wniosku, nie przekracza kwoty: 50% przeciętnego wynagrodzenia na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym, 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej. W przypadku przekroczenia tych kwot, dofinansowanie pomniejsza się o kwotę, o którą dochód został przekroczony. posiadanie skierowania na turnus od lekarza prowadzącego. Osobie z niepełnosprawnością w trudnej sytuacji materialnej lub losowej może zostać przyznane dofinansowanie lub dofinansowanie opiekuna bez pomniejszania dofinansowania pomimo przekroczenia ww. kwot dochodu. Dofinansowanie pobytu opiekuna przysługuje osobie ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności oraz osobie z niepełnosprawnością do 16 roku życia. Warunkiem otrzymania dofinansowania udziału opiekuna jest uzasadnienie konieczności jego pobytu we wniosku od lekarza. Opiekun musi mieć ukończone 18 lat (w przypadku członków najbliższej rodziny mieszkających wspólnie z osobą z niepełnosprawnością 16 lat). Opiekun nie może być osobą z niepełnosprawnością, wymagającą opieki. Pomoc może być udzielana nie częściej niż raz w roku. Pierwszeństwo w uzyskaniu dofinansowania mają osoby z niepełnosprawnościami ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, osoby z niepełnosprawnościami w wieku do 16 lat oraz w wieku do 24 lat, o ile uczą się i nie pracują (bez względu na stopień niepełnosprawności). Wnioski przyjmowane są do wyczerpania limitu środków. Maksymalne kwoty dofinansowania: 30% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności; osoby z niepełnosprawnością w wieku do 16. roku życia; osoby z niepełnosprawnością w wieku lat uczącej się i niepracującej, bez względu na stopień niepełnosprawności, 27% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, 25% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności, 20% przeciętnego wynagrodzenia dla opiekuna, 20% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby z niepełnosprawnością, zatrudnionej w zakładzie pracy chronionej, niezależnie od posiadanego stopnia niepełnosprawności. W przypadku uzasadnionym szczególnie trudną sytuacją życiową osoby z niepełnosprawnością, dofinansowanie dla tej osoby lub dofinansowanie pobytu jej opiekuna na turnusie rehabilitacyjnym może zostać podwyższone do wysokości 40% przeciętnego wynagrodzenia. Podwyższenie dofinansowania pobytu opiekuna może nastąpić, jeżeli opiekun pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą z niepełnosprawnością lub osoba ta ponosi koszty uczestnictwa opiekuna w turnusie. Sprzęt rehabilitacyjny Celem dofinansowania jest pomoc finansowa przy zakupie sprzętów, przyrządów i urządzeń wspierających funkcjonowanie i rehabilitację osób z niepełnosprawnościami w ich miejscu zamieszkania. Sprzęt rehabilitacyjny to urządzenia i sprzęty zalecone przez lekarza, niezbędne

51 51 do rehabilitacji w warunkach domowych, nieobjęte ubezpieczeniem zdrowotnym NFZ. Sprzęt rehabilitacyjny traktowany jest w przepisach odmiennie niż wyroby medyczne nie ma określonego katalogu sprzętów rehabilitacyjnych. Do złożenia wniosku uprawnia: posiadanie dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność, spełnienie kryterium dochodowego: o dofinansowanie mogą ubiegać się osoby, jeżeli przeciętny miesięczny dochód, w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, podzielony przez liczbę osób we wspólnym gospodarstwie domowym, obliczony za kwartał poprzedzający miesiąc złożenia wniosku, nie przekracza kwoty: 50% przeciętnego wynagrodzenia na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym, 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej, potrzeba prowadzenia rehabilitacji w warunkach domowych przy użyciu tego sprzętu. Warunek wykluczający uczestnictwo to wymagalne zobowiązania wobec PFRON. W ramach środków PFRON można liczyć na dofinansowanie środków pomocniczych Wnioski przyjmowane są przez cały rok. Dofinansowania wypłacane są do momentu, do którego PCPR dysponuje środkami finansowymi na ten cel. Dofinansowanie zakupu sprzętu rehabilitacyjnego wynosi do 80% jego kosztu, nie więcej jednak niż wysokość pięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Wymagany jest udział własny w wysokości minimum 20% kosztu zakupu sprzętu rehabilitacyjnego. Przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze Celem dofinansowania jest pomoc finansowa przy zakupie sprzętów, przyrządów i urządzeń wspierających funkcjonowanie i rehabilitację osób z niepełnosprawnościami w ich miejscu zamieszkania. O dofinansowanie można się starać, gdy cena przedmiotu dofinansowania jest wyższa od limitu dofinansowania określonego przez ministra zdrowia w załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie. Przedmioty ortopedyczne to przyrządy niezbędne do samodzielnego funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością, np. protezy, kule, wózek inwalidzki. Środki pomocnicze to przedmioty, które w znacznym stopniu ułatwiają funkcjonowanie osoby z niepełnosprawnością w środowisku społecznym lub wręcz to umożliwiają, np. pomoce optyczne dla niedowidzących, aparaty słuchowe, cewniki. Przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze są skatalogowane w załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów NR 4 (41) 2018

52 52 medycznych wydawanych na zlecenie. Znaleźć w nim można limity finansowania każdego przedmiotu w ramach ubezpieczenia pokrywane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) oraz wysokość udziału własnego wnioskodawcy w kosztach zakupu. Procentowe wskaźniki dofinansowań ze środków PFRON odnoszą się wprost do tych limitów. Wniosek może złożyć osoba: posiadająca dokument potwierdzający niepełnosprawność, posiadająca zalecenia dotyczące zakupu sprzętu od lekarza prowadzącego, spełniająca kryterium dochodowego: o dofinansowanie mogą ubiegać się osoby, jeżeli przeciętny miesięczny dochód, w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, podzielony przez liczbę osób we wspólnym gospodarstwie domowym, obliczony za kwartał poprzedzający miesiąc złożenia wniosku, nie przekracza kwoty: 50% przeciętnego wynagrodzenia na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym, 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej. Warunek wykluczający uczestnictwo to wymagalne zobowiązania wobec PFRON. Wnioski przyjmowane są przez cały rok. Dofinansowania wypłacane są do momentu, do którego PCPR dysponuje środkami finansowymi na ten cel. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi: do 100% udziału własnego w wyznaczonym przez NFZ limicie ceny,

53 53 do 150% sumy kwoty limitu wyznaczonego przez NFZ oraz wymaganego udziału własnego w zakupie tych przedmiotów, jeżeli cena zakupu jest wyższa niż ustalony limit. Likwidacja barier architektonicznych Wsparcie polega na dofinansowaniu likwidacji barier uniemożliwiających osobie z niepełnosprawnością samodzielne funkcjonowanie. Bariery architektoniczne to wszelkie utrudnienia występujące w budynku i w jego najbliższej okolicy, które ze względu na rozwiązania techniczne, konstrukcyjne lub warunki użytkowania uniemożliwiają lub utrudniają swobodę ruchu osobom z niepełnosprawnościami. Jeżeli przedmiotem dofinansowania jest np. budowa podjazdu do budynku mieszkalnego lub dobudowa windy, należy, w zależności od kwestii własności budynku lub ziemi: wystąpić do wydziału architektury urzędu gminy/dzielnicy o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przedstawić zgodę właściciela gruntu na budowę podjazdu (gdy właścicielem jest gmina, należy uzyskać dzierżawę tego terenu), po uzyskaniu pozytywnej decyzji złożyć w tym samym urzędzie projekt architektoniczno-budowlany podjazdu, uzyskać pozwolenie na budowę. PFRON nie zwraca kosztów poniesionych w związku z pracami wykonanymi przed zawarciem umowy o dofinansowanie ze środków PFRON. O wsparcie może ubiegać się osoba posiadająca: znaczny, umiarkowany lub lekki stopień niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności w przypadku osób do 16 r. ż., trudności w poruszaniu się, posiadająca nieruchomości lub użytkowanie wieczyste nieruchomości. Jeśli wnioskodawca nie jest właścicielem nieruchomości, niezbędna jest zgoda właściciela lokalu na wykonanie prac budowlanych/ remontowych służących usunięciu tych barier. Dofinansowanie ze środków Funduszu nie przysługuje, jeżeli osoba ubiegająca się o dofinansowanie ma zaległości wobec Funduszu lub była, w ciągu trzech lat przed złożeniem wniosku, stroną umowy o dofinansowanie ze środków Funduszu, rozwiązanej z przyczyn leżących po stronie Wnioskodawcy. Dofinansowanie na likwidację barier architektonicznych może być udzielone raz na rok. Wnioski przyjmowane są przez cały rok. Dofinansowania wypłacane są do momentu, do którego PCPR dysponuje środkami finansowymi na ten cel. Wysokość dofinansowania wynosi do 95% kosztów przedsięwzięcia, nie więcej jednak niż do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Wymagany jest udział własny w wysokości minimum 5% kosztów przedsięwzięcia. Likwidacja barier w komunikowaniu się Wsparcie polega na dofinansowaniu likwidacji barier w komunikowaniu się, uniemożliwiających osobom z niepełnosprawnościami samodzielne funkcjonowanie. Bariery w komunikowaniu się to ograniczenia uniemożliwiające lub utrudniające Osobie Niepełnosprawnej NR 4 (41) 2018

54 54 swobodne porozumiewanie się i/lub przekazywanie informacji. PFRON nie zwraca kosztów poniesionych w związku z pracami wykonanymi przed zawarciem umowy o dofinansowanie ze środków PFRON. Ze wsparcia może skorzystać osoba posiadająca: znaczny, umiarkowany lub lekki stopień niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności w przypadku osób do 16 r. ż., potrzeby wynikające z niepełnosprawności, które mogą być zrealizowane dzięki dofinansowaniu, a przedmiot wniosku umożliwi lub w znacznym stopniu ułatwi osobie z niepełnosprawnością wykonywanie podstawowych, codziennych czynności lub kontaktów z otoczeniem. Dofinansowanie ze środków Funduszu nie przysługuje, jeżeli osoba ubiegająca się o dofinansowanie ma zaległości wobec Funduszu lub była, w ciągu trzech lat przed złożeniem wniosku, stroną umowy o dofinansowanie ze środków Funduszu, rozwiązanej z przyczyn leżących po stronie Wnioskodawcy. Dofinansowanie na likwidację barier komunikacyjnych może być udzielone raz na trzy lata. Wnioski przyjmowane są przez cały rok. Dofinansowania wypłacane są do momentu, do którego PCPR dysponuje środkami finansowymi na ten cel. Wysokość dofinansowania likwidacji barier w komunikowaniu się wynosi do 95% kosztów przedsięwzięcia, nie więcej jednak niż do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia Wymagany jest udział własny w wysokości minimum 5% kosztów przedsięwzięcia Likwidacja barier technicznych Wsparcie polega na dofinansowaniu likwidacji barier technicznych uniemożliwiających osobie z niepełnosprawnością samodzielne funkcjonowanie. Bariery techniczne to przeszkody wynikające z braku zastosowania lub niedostosowania przedmiotów lub urządzeń odpowiednich do rodzaju niepełnosprawności. PFRON nie zwraca kosztów poniesionych przed zawarciem umowy o dofinansowanie ze środków PFRON. Ze wsparcia może skorzystać osoba posiadająca: znaczny, umiarkowany lub lekki stopień niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności w przypadku osób do 16 r. ż., potrzeby wynikające z niepełnosprawności, które mogą być zrealizowane dzięki dofinansowaniu, a przedmiot wniosku umożliwi lub w znacznym stopniu ułatwi osobie z niepełnosprawnością wykonywanie podstawowych, codziennych czynności lub kontakty z otoczeniem. Dofinansowanie ze środków Funduszu nie przysługuje, jeżeli osoba ubiegająca się o dofinansowanie ma zaległości wobec Funduszu lub była, w ciągu trzech lat przed złożeniem wniosku, stroną umowy o dofinansowanie ze środków Funduszu, rozwiązanej z przyczyn leżących po stronie Wnioskodawcy. Dofinansowanie na likwidację barier technicznych może być udzielone raz na trzy lata. Wnioski przyjmowane są przez cały rok. Dofinansowania wypłacane są do momentu,

55 55 do którego PCPR dysponuje środkami finansowymi na ten cel. Wysokość dofinansowania wynosi do 95% kosztów przedsięwzięcia, nie więcej jednak niż do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Wymagany jest udział własny w wysokości minimum 5% kosztów przedsięwzięcia. Usługi tłumacza języka migowego Celem wsparcia jest dofinansowanie usług tłumacza języka migowego lub tłumaczaprzewodnika dla osób z niepełnosprawnościami wymagających jego pomocy, aby umożliwić im samodzielne funkcjonowanie. Tłumacz języka migowego służy pomocą osobom głuchym posługującym się polskim językiem migowym PJM lub systemem językowo-migowym SJM. Tłumacz-przewodnik jest osobą wyszkoloną w zakresie specyficznych form porozumiewania się i poruszania z ludźmi głuchoniewidomymi. Usługi tłumacza języka migowego lub tłumaczaprzewodnika finansowane ze środków PFRON może wykonywać osoba, która jest tłumaczem przysięgłym, jest zarejestrowana przez Wojewodę i prowadzi działalność gospodarczą. Dofinansowanie nie przysługuje osobie, która nie spełnia powyższych wymogów. Dodatkowo, osoby z niepełnosprawnościami mogą korzystać z usług tłumacza języka migowego bezpłatnie podczas załatwiania spraw w urzędzie. Należy zgłosić taką potrzebę co najmniej 3 dni robocze przed terminem dokonywania czynności w urzędzie wtedy organy administracji publicznej zapewniają osobom z niepełnosprawnościami dostęp do świadczenia usług tłumaczy PJM, SJM i SKOGN (sposoby komunikowania się osób głuchoniewidomych). Wniosek o dofinansowanie usług tłumacza języka migowego lub tłumacza przewodnika może złożyć osoba: posiadająca dokument potwierdzający niepełnosprawność, w odniesieniu do której zachodzi potrzeba wynikająca z niepełnosprawności doświadcza ona stale lub okresowo trudności w komunikowaniu się, wynikających z niepełnosprawności, zdiagnozowane potrzeby mogą być zrealizowane dzięki dofinansowaniu usług tłumacza języka migowego lub tłumacza przewodnika, co umożliwi lub w znacznym stopniu ułatwi osobie z niepełnosprawnością wykonywanie podstawowych, codziennych czynności lub kontakty z otoczeniem. Warunkiem wykluczającym uczestnictwo w programie jest posiadanie wymagalnych zobowiązań wobec PFRON lub wobec realizatora programu. Wnioski przyjmowane są przez cały rok. Dofinansowania wypłacane są do momentu, do którego PCPR dysponuje środkami finansowymi na ten cel. Wysokość dofinansowania za godzinę świadczenia usługi przez tłumacza języka migowego nie może być wyższa niż 2% przeciętnego wynagrodzenia. Szczegółowych informacji na temat możliwości skorzystania ze wsparcia finansowanego ze środków Funduszu można uzyskać w oddziałach PFRON. W kolejnym numerze czasopisma przedstawimy szczegółowe warunki ubiegania się o wsparcie w ramach programu Aktywny student Już teraz zapraszamy do lektury! Artykuł przygotowany w oparciu o materiały informacyjne PFRON. NR 4 (41) 2018

56