CZĘSTOCHOWSKIE BIURO GEODEZJI I TERENÓW ROLNYCH. Realizacja programów prac urządzeniowo-rolnych i scaleń gruntów od strony technicznej

Transkrypt

1 CZĘSTOCHOWSKIE BIURO GEODEZJI I TERENÓW ROLNYCH Realizacja programów prac urządzeniowo-rolnych i scaleń gruntów od strony technicznej

2 SCALENIA GRUNTÓW JAKO PODSTAWOWY ZABIEG URZĄDZENIOWO-ROLNYCH I. Rys historyczny scaleń w Polsce Prace scaleniowe, choć to bardzo trudne zagadnienie zarówno dla geodetów jak i rolników, mają w Polsce długą tradycję. Trudne, dlatego bo łączące w sobie problemy prawne i inżynierskie z elementami społecznymi, ekonomicznymi, ekologicznymi i krajobrazotwórczymi. Wykonywane były już w latach pięćdziesiątych XIX w. na terenach wschodnich i północnych, a bardziej skrupulatni historycy rolnictwa mogą powiedzieć ze prace urządzeniowo rolne zapoczątkowano już w XVI wieku, dzięki staraniom królowej Bony a następnie jej syna króla Zygmunta Augusta. Na terenie dawnej Polski na Litwie i Rusi wykonano pierwszy w Europie poważny zabieg urządzeniowy tzw. wołoczną pomierę, czyli pomiar na włóki. Prawdziwy rozkwit scaleń rozpoczyna się dopiero po uzyskaniu przez Polskę niepodległości z chwilą uzyskania przez Sejm II Rzeczypospolitej ustawy z dnia r. Pod rządami tej bardzo nowoczesnej wówczas ustawy wykonano w latach międzywojennych scalenia na obszarze około 5,4 mln ha obejmując nimi 10 tysięcy wsi i 860 tys. gospodarstw (średniorocznie 271 tys. ha).

3

4 W Polsce powojennej ponowny wzrost scaleń następuje w latach już pod rządami nowej ustawy z 24 stycznia 1968 r. Warto tutaj zaznaczyć, że choć w gospodarce dominowały wówczas cele polityczne to podstawowe zasady tych zabiegów pozostały w większości bez zmian. W latach scalano w Polsce średnio tys. ha. Rocznie. Uchwalone wówczas ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym rolników powodowały iż wielu rolników przykazywało gospodarstwo na Skarb Państwa w zamian za rentę, emeryturę lub spłaty pieniężne i zachodziła potrzeba poprawiana rozłogów tych gruntów w celu przekazania ich na rzecz PGR lub RSP. W latach 90 tempo tych prac systematycznie spadało aż do poziomu kilku tysięcy ha rocznie. Po wstąpieniu Polski do UE następuje ponowny wzrost zainteresowania tymi pracami i obecnie wykonuje się ich już w skali kraju od kilkunastu do kilkudziesięciu tys. ha rocznie. Scalenia obecnie wykonuje się łącznie z zagospodarowaniem.

5 II. Stan prawny oraz cele obecnych scaleń Aktualnie scalenia realizowane są pod rządami ustawy z 26 marca 1982 r. o scaleniach i wymianie gruntów. Art. 1 tej ustawy mówi, że celem scalenia jest tworzenie korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie poprzez poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych racjonalne ukształtowanie rozłogów gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych dróg oraz rzeźby terenu. Art. 1 nie wyczerpuje jednak wszystkich korzyści, jakie uzyskuje się podczas scalenia do których należą: - wytyczenie i urządzenie funkcjonalnej sieci dróg dojazdowych łącznie z przepustami do gruntów rolnych i leśnych dostosowane do współcześnie używanych maszyn rolniczych, - zapewnienie każdej poscaleniowej działce dostępu do drogi o charakterze publicznym, - wydzielenie niezbędnych gruntów na cele infrastruktury technicznej i społecznej w ramach postępowania scaleniowego, bez procedur wywłaszczeniowych, - tworzenie warunków przestrzennych dla procesu zwiększenia lesistości kraju, - podział i likwidacja zaniedbanych wspólnot gruntowych, - renowacja i korekta urządzeń melioracyjnych, zwłaszcza rowów i przepustów, - możliwość powiększenia lub pomniejszenia gospodarstwa, zniesienia współwłasności bez konieczności zastosowania procedury notarialnej, - opracowanie dla scalanych obszarów dokumentacji katastralnej o aktualnie wymaganych parametrach technicznych przy racjonalnie uzasadnionych nakładach finansowych, - stworzenie warunków do synchronizowania w sposób systemowy dokumentacji katastralnej z księgami wieczystymi.

6 III. Podstawowe zasady scaleń wynikające z zapisów ustawy - Scaleniom mogą zostać poddane grunty położone w jednej lub kilku wsiach bądź ich częściach grunty te tworzą tzw. obszar scalenia. - Grunty zabudowane mogą zostać scalone tylko za zgodą właścicieli. - Niektóre grunty nie podlegają scaleniom np.: rezerwaty przyrody, gospodarstwa rybackie itp. - Postępowanie scaleniowe przeprowadza Starosta jako zadanie z zakresu administracji rządowej. - Postępowanie scaleniowe wszczyna Starosta na wniosek większości właścicieli gospodarstw rolnych położonych na projektowanym obszarze lub na wniosek właścicieli gruntów, których łączny obszar przekracza połowę projektowanego obszaru scalenia. - Prace scaleniowe koordynuje i fizycznie wykonuje samorząd województwa przy pomocy jednostek organizacyjnych, którymi aktualnie są Biura Geodezji i Terenów Rolnych. - Scalenia finansowane są z: 1) budżetu Państwa, 2) publicznych środków wspólnotowych, - W finansowanie zagospodarowania poscaleniowego mogą być włączone środki funduszy celowych oraz jednostek samorządu terytorialnego w zgodzie z odpowiednimi regulaminami i właściwościami. - Koszty scaleń prowadzonych w związku z budową autostrady (tzw. infrastruktura) pokrywa Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. - Postępowanie scaleniowe może być wszczęte również z urzędu, jeżeli grunty Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa wynoszą więcej niż 10 %.

7 IV. Wszczęcie postępowania scaleniowego oraz główne elementy prawne i techniczne prac scaleniowych Wszczęcie postępowania scaleniowego następuje w drodze postanowienia starosty, w którym podaje się określenie granic i powierzchni obszaru scaleniowego, wykaz uczestników scalenia i przewidywany termin zakończenia. Postanowienie odczytuje się na zebraniu uczestników scalenia zwołanego przez starostę a ponadto wywiesza się je na 14 dni w lokalu gminy i na tablicy ogłoszeń wsi objętych scaleniem. Główną zasadą scaleń jest zasada równej wartości szacunkowej, co oznacza, że uczestnik scalenia otrzymuje grunty po scaleniu o takiej samej wartości szacunkowej, jakie miał przed scaleniem z tolerancją 3 %. Jeżeli ze względów technicznych nie jest możliwe ustalenie gruntów o równej wartości szacunkowej stosuje się dopłaty pieniężne (tylko za różnice wartości ponad 3 %) Główne elementy brane pod uwagę przy wykonywanym szacunku gruntów to klasa bonitacyjna gleb, przeznaczenie w planie zagospodarowania przestrzennego, odległość od siedlisk, wystawa, ukształtowanie i rzeźba terenu.

8 V. Rola geodety projektanta oraz rady uczestników scalenia i komisji scaleniowej Zgodnie z art. 9 ustawy, jeżeli liczba uczestników scalenia przekracza 10 osób postępowanie scaleniowe prowadzi się z udziałem rady uczestników scalenia w ilości 3-12 osób jako społecznego organu doradczego wybieranego przez uczestników scalenia na zebraniu zwołanym przez Starostę W przypadku nie dokonania wyboru przez zebranie radę powołuje Starosta. Grunty objęte scaleniem szacuje oraz opracowuje projektant upoważniony przez Starostę, geodeta projektant przy udziale powołanej przez ten organ komisji pełniącej funkcje doradcze w skład, której wchodzą (art. 10 ustawy) rada uczestników scalenia przedstawiciel Społeczno Zawodowej Organizacji Rolników przedstawiciel Agencji będącej uczestnikami scalenia przedstawiciel Starosty przedstawiciel Izby Rolniczej Komisja spośród członków wybiera przewodniczącego Niektóre ważne dla procesu scalenia decyzje podejmowane są przez zebranie uczestników scalenia w formie uchwały. Do takich decyzji należą: określenie zasad szacunku porównawczego gruntów, zatwierdzenie wyników szacunku porównawczego gruntów. Uchwały, o których mowa w pkt 1 i 2 podejmowane są na zebraniu zwołanym przez Starostę, któremu przewodniczy przedstawiciel tego organu. Uchwały zapadają większością 3/4 głosów w obecności, co najmniej połowy uczestników scalenia Przed podjęciem uchwały, o zatwierdzeniu szacunku, wyniki oszacowania ogłasza się na zebraniu uczestników scalenia a następnie udostępnia się je do publicznego wglądu na okres 7 dni. Zastrzeżenia bada komisja powołana przez Starostę. W razie nie podjęcia uchwały zatwierdzającej szacunek gruntów Starosta po rozpatrzeniu zgłoszonych zastrzeżeń i zasięgnięciu ewentualnej opinii rzeczoznawców akceptuje szacunek gruntów w drodze postanowienia

9 VI. Opracowanie i wyniesienie projektu scalenia gruntów. Przed rozpoczęciem projektowania nowego stanu wszyscy uczestnicy scalenia proszeni są o złożenie swoich życzeń w zakresie rozmieszczania ich nowoprojektowanych działek. Życzenia potwierdzone podpisem składają na specjalnych arkuszach życzeń (nie jest to wymóg ustawy) Bazą do projektowania jest aktualna mapa ewidencji gruntów. Projekt scalenia powinien uwzględniać ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Drogi i grunty na cele użytkowania publicznego (infrastruktura techniczna i społeczna) projektuje się w pierwszej kolejności. Istniejące i nowoprojektowane drogi tworzą naturalne kompleksy gruntów, w których wydziela się ekwiwalenty dla uczestników scalenia. Grunty na cele użyteczności publicznej oraz drogi można za zgodą Agencji Nieruchomości Rolnych wydzielić z zasobu Agencji. Jeżeli takich gruntów nie ma lub jest ich za mało to wydziela się je z gruntów uczestników scalenia pomniejszając należny ekwiwalent odpowiednim wskaźnikiem w sposób matematycznie wyliczony. Przy zachowaniu wartości gruntów sprzed scalenia, bez zgody uczestnika scalenia, różnica w powierzchni wydzielonych mu gruntów w stosunku do powierzchni gruntów objętych scaleniem nie może przekroczyć 20 % a w stosunku do gruntów o szczególnej przydatności rolnej 10 %. Przy sporządzeniu projektu scalenia udział biorą z głosami doradczymi członkowie komisji powołanej przez starostę. Projekt scalenia określa proponowane granice wydzielonych gruntów oraz zasady obejmowania tych gruntów w posiadanie. Projekt wyznacza się na gruncie i okazuje uczestnikom scalenia. W praktyce scaleniowej projekt okazuje się też wcześniej uczestnikom na mapie, aby możliwie jak najwcześniej eliminować ewentualne zastrzeżenia. Uczestnicy scalenia w ciągu 14 dni od okazania projektu mogą zgłaszać na piśmie zastrzeżenia do projektu.

10 VII. Rozpatrzenie odwołań, zatwierdzenie projektu scalenia przez starostę, zakończenie prac scaleniowych Zastrzeżenia do projektu scalenia rozpatruje Starosta po zasięgnięciu opinii komisji, o której mowa w pkt V. Komisja wysłuchuje zastrzeżeń zainteresowanych uczestników scalenia przy udziale przynajmniej połowy liczby uczestników komisji. Każdorazowe zmiany wprowadzone do projektu scalenia wymagają ponownego wyznaczenia na gruncie i okazania zainteresowanym stronom. Projekt scalenia może być zatwierdzony, jeśli po jego okazaniu większość uczestników scalenia nie zgłosiła zastrzeżeń. Projekt scalenia zatwierdza w drodze decyzji Starosta. Decyzja o zatwierdzeniu projektu scalenia oprócz wymogów określonych w przepisach KPA powinna określać: obszar scalenia, terminy oraz warunki objęcia w posiadanie gruntów wydzielonych w wyniku scalenia. Decyzję o zatwierdzeniu projektu scalenia podaje się do publicznej wiadomości przez odczytanie jej na zebraniu uczestników scalenia, a ponadto przez wywieszanie jej na okres 14 dni w lokalach urzędów gmin na terenie, których położone są grunty scalone a także na tablicach ogłoszeń w scalonych wsiach. Decyzja o zatwierdzeniu projektu stanowi tytuł do ujawnienia nowego stanu prawnego w Księgach Wieczystych i podstawę do wprowadzenia w posiadanie wydzielonych im gruntów. Wprowadzenie uczestników scalenia w posiadanie wydzielonych gruntów następuje na zebraniu uczestników, zwołanym przez starostę. Za datę objęcia w posiadanie uważa się termin zebrania. Termin jest także skuteczny w stosunku do osób nie biorących udziału w zebraniu. O terminach zebrań uczestników scalenia, o terminie okazania projektu czy wyników szacunku gruntów Starosta powiadamia przez obwieszczenie lub inny zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości sposób publikacji ogłoszenia. Organem odwoławczym od decyzji starosty o zatwierdzeniu projektu jest Samorządowe Kolegium Odwoławcze.