Hodowla niekrewniacza outbred. Hodowla wsobna inbred. 1. Szczepy wsobne (inbred strain)

Transkrypt

1 Dr inż. Katarzyna Kisiel Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski Krajowa Komisja Etyczna Polskie Towarzystwo Nauk o Zwierzętach Laboratoryjnych Hodowla wsobna inbred 1. Szczepy wsobne (inbred strain) Kojarzenia w bliskim pokrewieństwie, hodowla bankowa: Brat x siostra Rodzic x potomek Namnażanie szczepu: Metoda świateł ulicznych Lane-Pettera Hodowla niekrewniacza outbred 1.Stada niekrewniacze (outbred stock) Systemy: Losowy Z unikaniem pokrewieństwa Rotacyjne systemy Falkonera, Poleya, Robertsona Rotacyjny system hanowerski Obie te metody powinny być prowadzone w zamkniętych populacjach. Kojarzenie powinno być prowadzone zawsze według jednakowego systemu kojarzeń. Grupa zwierząt jednego gatunku charakteryzująca się jednorodnością genotypową i homozygotycznością. Skutki hodowli wsobnej: brak zmienności genetycznej brak genów letalnych depresja inbredowa (osłabienie odporności, obniżenie zdolności reprodukcyjnych) Wyprowadzaniu szczepów wsobnych powinna towarzyszyć selekcja na żywotność (wybierać należy na następne pokolenia osobniki z dużych i zdrowych miotów). Szczepy wsobne są utrzymywane w hodowli bankowej w celu kontynuowania hodowli szczepu. Wsobnością (inbredem) nazywamy wzrost homozygotyczności w wyniku kojarzeń krewniaczych. Za szczep wsobny uważa się grupę zwierząt reprezentujących jeden gatunek, charakteryzujących się jednorodnością genotypową i homozygotycznością. Szczep wsobny uzyskuje się metodą kojarzenia zwierząt w bliskim pokrewieństwie ( brat x siostra) przez 20 lub więcej kolejnych pokoleń. Można również stosować system kojarzenia rodzice x potomstwo, z tym jednak warunkiem, że za każdym razem do kojarzenia używać się będzie jednego z rodziców. Wytworzenie szczepu wsobnego z grupy zwierząt niespokrewnionych to minimum 20 pokoleń odpowiednich kojarzeń, co w przypadku myszy i szczurów może trwać około 6 lat, a w przypadku psów czy kotów nawet ponad 20 lat. 1

2 Podszczepy stanowią grupy zwierząt wyodrębnione ze szczepu wsobnego, różniące się od niego genetycznie w wyniku działania czynników przypadkowych lub zamierzonych. Podszczep uzyskuje się w następujących okolicznościach: 1. po oddzieleniu części zwierząt ze szczepu wsobnego między 20 a 40 pokoleniem i dalszym ich hodowaniu w najbliższym pokrewieństwie, jako odrębnej gałęzi szczepu wsobnego 2. po oddzieleniu części zwierząt ze szczepu wsobnego po 40 pokoleniu i dalszym ich hodowaniu w najbliższym pokrewieństwie przez przynajmniej 10 pokoleń 3. po przeniesieniu pary ze szczepu wsobnego do innego laboratorium do dalszego namnażania i hodowli 4. po stwierdzeniu genetycznych różnic między niezależnie hodowanymi gałęziami szczepu wsobnego prowadzenie hodowli według systemu kojarzeń brat x siostra, lub kojarzenie z rodzicem kojarzenia wyłącznie monogamiczne prowadzenie rodowodu, w taki sposób aby w każdym pokoleniu była tylko jedna para rodzicielska, czyli od pierwszej pary rodzicielskiej do ostatniego pokolenia można byłoby poprowadzić jedną linię Odległość każdego osobnika wchodzącego w skład banku wsobnego szczepu od pary rodzicielskiej, nie może być dalsza niż 3 pokolenia wstecz. Pokolenia przeznaczenie I pokolenie światło białe do hodowli II pokolenie światło zielone do hodowli III pokolenie światło żółte do hodowli IV pokolenie światło czerwone do doświadczeń Nie wolno kojarzyć między sobą zwierząt z różnych świateł PARA ZARODOWA zwierzęta aktualnie tworzące bank szczepu wsobnego 2

3 Szczep wsobny powinien być oznaczony jedną lub kilkoma dużymi literami alfabetu łacińskiego. Przed ustaleniem symbolu dla nowego szczepu należy zapoznać się z wykazem już istniejących zarejestrowanych szczepów. Podszczep oznaczamy symbolem szczepu rodzicielskiego, następnie stawiamy kreskę pochyłą i odpowiedni symbol podszczep. Symbol ten stanowi zwykle skrót nazwiska badacza lub nazwy ośrodka, w którym podszczep został wyhodowany. Powinien być wyrażony jedną lub kilkoma literami, z których tylko pierwsza może być literą dużą. Wyjątkowo dopuszcza się jako symbol podszczepu cyfrę lub małą literę. Przy przenoszeniu przeszczepu do nowego laboratorium poprzedni symbol podszczepu może być zastąpiony nowym lub można pozostawić oba symbole, co pozwala na odtworzenie historii podszczepu. CBA/WTar - podszczep hodowany w Zwierzętarni Wydziału Biologii UW w Warszawie (Tar) sprowadzony z Instytutu Onkologii w Warszawie (W) Cel zapobieganie wzrostowi inbredu w kolejnych pokoleniach, czyli zachowanie zmienności genetycznej na jak najwyższym i możliwie stałym poziomie. Będzie to możliwe wtedy, gdy zastosujemy kojarzenia, w których: Każdy osobnik będzie miał szansę pozostawić po sobie potomstwo Każdy osobnik będzie miał większą szanse na spotkanie osobnika o odmiennym genotypie niż podobnym do własnego - aby to mogło być spełnione populacja musi być odpowiednio liczna Przyjmuje się, że populacje można uznać za będącą w równowadze genetycznej, gdyδf (przyrost inbredu na pokolenie) jest mniejszy od 1% Aby spełnić ten warunek populacja musi składać się przynajmniej z: 26 samic i 26 samców. Powinno się utrzymywać taką samą liczebność stada z pokolenia na pokolenie. Przyrost inbredu na pokolenie będzie mniejszy gdy: liczebność osobników w stadzie będzie większa przy tej samej liczebności kojarzenia będą monogamiczne Kojarzenia losowe Z unikaniem pokrewieństwa Systemy rotacyjne: Falkonera Poleya Robertsona Hanowerski - gwarantuje, że odległość między rodzinami, z których pochodzą samce i samice w każdym kolejnym pokoleniu wzrasta dwukrotnie. Tworzenie numeracji w nowym pokoleniu zawsze związane jest z numerem pokolenia matki F1 F2 3

4 Nazwa dla stada może być przyznana dopiero po 4 pokoleniach hodowli niekrewniaczej, czyli po ustaleniu się zmienności genetycznej. Nazwa kodowa stada powinna składać się z 2-5 dużych liter alfabetu poprzedzonych skrótem nazwy kodowej np. instytutu, w którym wyprowadzono stado. Mieszańce międzyszczepowe F1 samica A x samiec B B x A ABF1 BAF1 Np. (C57Bl/6 x CBA)F1 (CBA x C57Bl/6)F1 Szczep matki Szczep ojca Tar:SWISS - Stado niekrewniacze hodowane w Zwierzętarni Wydziału Biologii UW w Warszawie (Tar) Genotyp Cechą ich jest Jednorodność Szczepy wsobne (inbred strains ) WAG/OlaHsd Wistar Albino Glaxo (WAG/OlaHsd) Wistar Kyoto (WKY/NHsd) Long Evans (LE/CpbHsd) Sprague-Dawley (SPRD/MolLod) Różnorodność Stada niekrewniacze (outbred stock) HsdBrlHan:WIST Wistar Hannover (HsdBrlHan:WIST) Wistar (Crl:WI) Long Evans (Crl:LE) Sprague-Dawley (Hsd:SD) 4

5 Dojrzałość płciowa dni Dojrzałość hodowlana 6 8 tygodni Ciąża 21 dni Ruja poporodowa przez 24h po porodzie Cykl płciowy 4-5 dni Obecność czopa pochwowego Liczebność miotów 1-15 sztuk Długość laktacji 21 dni Osadzanie młodych 3-4 tygodnie (Zwierzęta Laboratoryjne, 1996; The Laboratory Mouse, 2004) Rozmnażanie szczurów laboratoryjnych Dojrzałość biologiczna dni (6-8 tyg.) Dojrzałość hodowlana Ciąża Ruja poporodowa Cykl płciowy Liczebność miotów dni (8-12 tyg.) dni 24h po porodzie 4-5 dni 1-16 szt. Użytkowanie samicy do 1 roku, w tym czasie 5-10 miotów Młode: zaczynają słyszeć w 2,5 3,5 dniowe całkowicie owłosione w 7-10 dniu otwierają oczy w dniu siekacze wychodzą w 6-8 dniu zaczynają jeść samodzielnie stały pokarm w 2 tygodniu życia Laktacja trwa 4 tygodnie Młode odsadza się w wieku 3-4 tygodnie. Średnia długość życia (lata) 2,5-3 Maksymalna odnotowana 4 Dojrzałość płciowa dni Dojrzałość hodowlana 6 8 tygodni Ciąża dni Ruja poporodowa przez 24h po porodzie Cykl płciowy 4 dni Obecność czopu pochwowego Liczebność miotów 1-8 sztuk Długość laktacji 21 dni Osadzanie młodych 3 tygodnie Dojrzałość płciowa dni Dojrzałość hodowlana 6 8 tygodni Ciąża dni Ruja poporodowa przez 24h po porodzie Cykl płciowy 4 dni Liczebność miotów 1 9 sztuk Długość laktacji 21 dni Osadzanie młodych 3 tygodnie (The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents, 2012) (Macdonald, 2001; Oksanen i wsp., 2001; Oksanen i wsp., 1999; Horne i Ylonen, 1998). 5

6 Porastanie sierścią 3 12 dzień Otwarcie oczu dzień Otwarcie przewodów słuchowych 2 3 dzień Wyrzynanie pierwszych zębów 8 14 dzień Samodzielne opuszczanie gniazda od 14 dnia Porastanie sierścią 3 12 dzień Otwarcie oczu dzień Otwarcie przewodów słuchowych 2 3 dzień Wyrzynanie pierwszych zębów 8 14 dzień Samodzielne opuszczanie gniazda od 14 dnia ( ( Dzień 4 Dzień 12 Porastanie sierścią 3 12 dzień Otwarcie oczu dzień Otwarcie przewodów słuchowych 2 3 dzień Wyrzynanie pierwszych zębów 8 14 dzień Samodzielne opuszczanie gniazda od 14 dnia Dzień 0 Brak owłosienia Zrośnięte powieki Zamknięte przewody słuchowe Zęby Dzień 14 Owłosienie w postaci meszku Część chomików ma już otwarte oczy, reszta otwiera oczy w 13 dniu ( Samodzielne opuszczanie gniazda Dzień 17 W pojedynczych klatkach pojawiają się kolejne mioty Dzień 19 Pełna samodzielność (zakończenie laktacji u matek) 6

7 Gatunek zwierząt Rodzaj owulacji Okres międzyowulacyjny Pierwsza owulacja po porodzie Okres zdolności do zapłodnienia po owulacji Czas trwania ciąży dni Najczęściej spotykana liczebność miotów w szt. Mysz spontaniczna 4 5 dni poporodowa h Dzień 0 Brak owłosienia i zębów Zrośnięte powieki Zamknięte przewody słuchowe Dzień 14 Rude włosy na grzbiecie Dzień 15 Dzień 3 Dzień 6 Wyodrębnione małżowiny uszne Wyrżnięte siekacze Szczur spontaniczna 4 5 dni poporodowa h Chomik spontaniczna 4 dni poporodowa 6-12 h Świnka morska spontaniczna dni poporodowa h Królik prowokowana Zależnie od obecności samca poporodowa 2 3 dni Otwarte oczy Umaszczenie takie jak u dorosłych osobników Dzień 21 Pełna samodzielność (zakończenie laktacji u matek) Kot prowokowana dni w 4 tygodniu laktacji Pies spontaniczna 7 8 miesięcy po 5 6 miesiącach 3 6 dni dni Porastanie sierścią, dni Mysz Szczur Chomik Świnka morska w życiu płodowym Królik Kot Pies 2 6 w życiu płodowym w życiu płodowym Gatunek zwierząt Masa ciała noworod ków (g) Odsadzanie od matki Wiek (dni) Dojrzałość (dni) Masa (g) płciowa hodowlana Długość życia (lata) Mysz 1,2 1, Otwarcie oczu w dniu w życiu płodowym Szczur 5,0 6, Otwarcie przewodów słuchowych w dniu Wyrzynanie pierwszych zębów w dniu Samodzielne opuszczanie gniazda w dniu w życiu płodowym w życiu płodowy m w życiu płodowym Od urodzenia Chomik 2,0 3, Świnka morska Królik Kot miesięcy 9 12 miesięcy

8 Akty prawne: Dyrektywa 2010/63/UE Ustawa z 15 stycznia 2015 o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych (Dz. U. z 26 lutego 2015 poz. 266) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 14 grudnia 2016 w sprawie minimalnych wymagań, jakie powinien spełniać ośrodek, oraz minimalnych wymagań w zakresie opieki nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku. (Dz. U poz. 2139) Ośrodek Wymagane rodzaje pomieszczeń 1. Ośrodek projektuje się w sposób uwzględniający potrzeby fizjologiczne i etologiczne utrzymywanych w nich zwierząt. 2. Ośrodek zabezpiecza się przed: 1) dostępem osób trzecich; 2) dostępem innych zwierząt; 3) ucieczką utrzymywanych w nim zwierząt. 3. Powierzchnie ścian i podłóg w ośrodku wykonuje się z materiałów: 1) odpornych na poważne uszkodzenia mechaniczne powodowane przez zwierzęta oraz środki przeznaczone do oczyszczania; 2) nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt; 3) z którymi kontakt nie powoduje zranień zwierząt. 4. Wyposażenie i urządzenia w ośrodku zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający ich uszkodzenie oraz zranienie zwierząt. W ośrodku wyodrębnia się, jeżeli prowadzone procedury tego wymagają, : 1) przeznaczone do utrzymywania zwierząt, w tym kojce i klatki; 2) umożliwiające wykonywanie testów diagnostycznych, sekcji zwłok lub pobieranie próbek do badań laboratoryjnych wykonywanych poza tym pomieszczeniem w przypadku pomieszczeń laboratoryjnych; 3) wykorzystywane do wykonywania ogólnych i specjalistycznych procedur lub obserwacji w przypadku gdy wykonywanie tych procedur lub obserwacji jest niepożądane w ch, w których są utrzymywane zwierzęta; 4) przeznaczone do izolowania nowo pozyskanych zwierząt do momentu ustalenia ich stanu zdrowotnego oraz określenia i zminimalizowania potencjalnych zagrożeń dla zdrowia pozostałych zwierząt; 5) przeznaczone do izolacji zwierząt rannych lub chorych; 6) przeznaczone do przeprowadzania procedur chirurgicznych w warunkach aseptycznych, wraz z zapleczem umożliwiającym opiekę pooperacyjną; 7) techniczne, w tym magazynowe. 8

9 Pomieszczenia do utrzymywania zwierząt 1. Pomieszczenia, w których są utrzymywane zwierzęta: 1) wykonuje się z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt; 2) wykonuje się w sposób zapobiegający możliwości okaleczenia zwierząt; 3) wykonuje się z materiałów odpornych na techniki czyszczenia i odkażania z wyjątkiem pomieszczeń, które nie mogą być ponownie wykorzystywane; 4) wyposaża się w miejsce odpoczynku dla zwierząt, które posiada cechy miejsca odpoczynku dla zwierząt występującego w naturalnym środowisku tego gatunku zwierząt, dostępne dla wszystkich zwierząt tego gatunku. 2. Konstrukcja podłóg w ch, w których są utrzymywane zwierzęta, powinna: 1) być przystosowana do danego gatunku i grupy wiekowej zwierząt; 2) umożliwiać łatwe usuwanie odchodów. Wentylacja W ch, w których są utrzymywane zwierzęta, zapewnia się: 1) dostosowanie do potrzeb zwierząt systemu wentylacji ciągłej i awaryjnej o wydajności zapewniającej co najmniej od 15 do 20 wymian powietrza na godzinę, chyba że szczególne warunki, takie jak temperatura, powodują konieczność zapewnienia zwiększonej wymiany powietrza, z tym że w przypadku utrzymywania w tych ch mniejszej liczby zwierząt niż liczba wynikająca z minimalnych wymagań, jakie powinien spełniać ośrodek w zakresie zagęszczenia zwierząt, określona w załączniku nr 1 do rozporządzenia, zapewnia się ich wyposażenie w system wentylacji o wydajności zapewniającej co najmniej od 8 do 10 wymian powietrza na godzinę; 2) utrzymanie poziomu kurzu i stężenia gazów na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt przez izolację, ogrzewanie i wentylację tych pomieszczeń; Temperatura i wilgotność Temperatura W ch, w których są utrzymywane zwierzęta, zapewnia się: temperaturę oraz wilgotność, dostosowane do gatunków i grup wiekowych zwierząt, których poziom jest codziennie mierzony i zapisywany, z tym że poziom wilgotności względnej może się wahać w granicach 55% ± 10%; Gatunki zwierząt lub grupy podgatunków Mysz domowa Szczur wędrowny Chomik syryjski Chomik chiński Myszoskoczek mongolski Świnka morska Królik europejski Kot domowy Pies domowy Optymalny przedział temperatury ( C) Fretki Przepiórki Gołębie Kaczki domowe Gęsi Kury domowe Indyki domowe *) Zwierzęta bardzo młode lub bezwłose należy utrzymywać w temperaturze wyższej niż podana w tabeli, dostosowanej do jej wymagań. 9

10 Oświetlenie Hałas W ch, w których są utrzymywane zwierzęta, zapewnia się: 4) oświetlenie umożliwiające zaspokajanie biologicznych potrzeb zwierząt i odpowiednie warunki pracy personelowi, w przypadku gdy dostęp do światła naturalnego nie zapewnia cyklu dzień/noc. 2. Oświetlenie w ch, w których są utrzymywane zwierzęta: 1) umożliwia wykonywanie czynności hodowlanych i kontrolę zwierząt; 2) dostosowuje się intensywnością i regularnością cykli do wymagań danego gatunku zwierząt; 3) dostosowuje się do wrażliwości na światło w przypadku zwierząt albinotycznych. 3. Poziom hałasu, w tym ultradźwięków, w ch, w których są utrzymywane zwierzęta, nie może niekorzystnie oddziaływać na dobrostan zwierząt. W ch, w których są utrzymywane zwierzęta, natężenie hałasu nie może przekraczać poziomu 60 db, a podczas przeprowadzania procedur 35 db. 4. Stosowane w ośrodku systemy alarmowe mogą emitować dźwięki pozostające poza zakresem słyszalności zwierząt, o ile nie uniemożliwia to odbierania sygnałów alarmowych przez ludzi. W przypadku utrzymywania w ośrodku zwierząt z rzędu naczelnych stosuje się systemy alarmowe wyłącznie w postaci alarmu świetlnego. 5. Pomieszczenia, w których są utrzymywane zwierzęta, wyposaża się w izolację akustyczną i materiały dźwiękochłonne, jeżeli prowadzone procedury tego wymagają. Wilgotność względna Wymiana powietrza Ruch powietrza Oświetlenie Hałas 45-65% x/h 0,3 m/s lx db Dzień świetlny 12/12, 14/10 Ciśnienie Wyższe od zewnętrznego (np. w ch o 147, w korytarzu o 98, w śluzie o 49) Zwierzęta mogą być stale utrzymywane poza mi w ośrodku, jeżeli warunki klimatyczne nie powodują u nich dystresu. (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, z dnia 14 grudnia 2016r. w sprawie minimalnych wymagań, jakie powinien spełniać ośrodek, oraz minimalnych wymagań w zakresie opieki nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku) 10

11 Pomieszczenia techniczne Warunki techniczne Pomieszczenia magazynowe: 1) projektuje się, użytkuje i utrzymuje w sposób niewpływający na pogorszenie jakości karmy i ściółki; 2) zabezpiecza się przed dostępem szkodników i owadów. 2. Materiały, które mogą być skażone lub niebezpieczne dla zwierząt lub personelu, przechowuje się oddzielnie. 3. W ch technicznych strefy przeznaczone do czyszczenia i mycia dostosowuje się rozmiarami do możliwości zainstalowania sprzętu koniecznego do odkażania i czyszczenia używanego wyposażenia. Czyszczenie przeprowadza się w sposób uniemożliwiający skażenie lub zanieczyszczenie oczyszczonego wyposażenia. 4. W ośrodku zapewnia się warunki sanitarne w zakresie składowania oraz bezpiecznego unieszkodliwiania zwłok i odpadów zwierzęcych W ośrodku zapewnia się: 1) w zakresie warunków technicznych: a) zasilanie awaryjne podtrzymujące podstawowe funkcje urządzeń elektryczny i mechanicznych oraz oświetlenie awaryjne i system alarmowy, b) systemy grzewcze i wentylacyjne wyposażone w urządzenia monitorujące i alarmowe, c) instrukcję postępowania w sytuacjach awaryjnych i umieszczenie jej w widocznych miejscach, d) instrukcję dotyczącą dostosowania zaopatrzenia akwariów i zbiorników w wodę do potrzeb i granic tolerancji poszczególnych gatunków ryb, płazów i gadów, e) program mający na celu: konserwację obiektów zapobiegającą usterkom tych obiektów i sprzętu, określenie sposobu usuwania stwierdzonych usterek, oczyszczanie pomieszczeń oraz zachowanie norm sanitarnych; Utrzymanie zwierząt Utrzymanie zwierząt W ośrodku zapewnia się: 2) w zakresie utrzymywania zwierząt: a) stałe grupy zwierząt złożone ze zgodnie współżyjących osobników, z wyjątkiem zwierząt o naturze samotniczej, b) w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych względami naukowymi związanymi z dobrostanem lub zdrowiem zwierząt, utrzymywanie zwierząt pojedynczo, ograniczone do niezbędnego minimum, jeżeli zostanie zachowany kontakt wzrokowy, słuchowy, węchowy lub dotykowy z innymi zwierzętami, c) monitorowanie zwierząt wprowadzanych po raz pierwszy lub ponownie wprowadzanych do ustalonych grup, w celu uniknięcia problemów związanych z nieodpowiednim dobraniem zwierząt i zaburzeniem relacji w grupie, Nie utrzymuje się w jednym pomieszczeniu zwierząt: 1) wymagających różnych warunków środowiskowych; 2) wykazujących wobec siebie zachowania agresywne, a dodatkowo, w przypadku gatunków antagonistycznych, zwierzętom uniemożliwia się kontakt wzrokowy, słuchowy lub węchowy. d) przestrzeń dostosowaną do danego gatunku, grupy wiekowej i stanu fizjologicznego, umożliwiającą zwierzętom realizację naturalnych zachowań, 11

12 Wzbogacenie środowiska Karmienie i pojenie W ośrodku zapewnia się: e) wzbogacenie warunków bytowania zwierząt w sposób odpowiedni dla danego gatunku, wprowadzający techniki rozszerzające zakres czynności, które mogą być wykonywane przez zwierzęta, pozwalające im na obniżenie poziomu stresu, w tym umożliwiające częściową kontrolę i dokonywanie wyboru środowiska, f) dokonywanie regularnych przeglądów i aktualizacji metod wzbogacania warunków bytowania zwierząt, W ośrodku zapewnia się: g) stosowanie karmy dla zwierząt: pozbawionej zanieczyszczeń oraz posiadającej walory smakowe atrakcyjne dla danego gatunku, produkowanej, przygotowywanej i podawanej przy zastosowaniu środków i surowców, które minimalizują wystąpienie skażenia chemicznego, fizycznego i mikrobiologicznego, odpowiadającej potrzebom żywieniowym i behawioralnym zwierząt pod względem formy, zawartości i sposobu podawania, pakowanej, transportowanej i przechowywanej w sposób zapobiegający skażeniu, zepsuciu lub uszkodzeniu, h) regularne oczyszczanie, a w razie konieczności odkażanie, wszystkich urządzeń wykorzystywanych do karmienia zwierząt, w tym codzienne usuwanie niezjedzonych resztek karmy, i) swobodny dostęp do karmy dla każdego zwierzęcia i przestrzeń ograniczającą rywalizację o pożywienie, j) ciągły dostęp do nieskażonej wody pitnej, k) regularne kontrolowanie, serwisowanie oraz czyszczenie systemów poideł automatycznych w celu zapewnienia ich sprawności, Ściółka Procedury W ośrodku zapewnia się: l) ściółkę lub legowiska spełniające potrzeby bytowe danego gatunku, wraz z materiałami do budowy gniazd lub rozrodu dla zwierząt hodowlanych; niedopuszczalne jest stosowanie jako ściółki materiałów pochodzących z drewna poddanego obróbce chemicznej, m) suche i czyste miejsca snu zwierząt, n) środki ostrożności w celu zminimalizowania zagrożenia zalaniem wodą w przypadku stosowania klatek z podłogami pełnymi, W ośrodku zapewnia się: o) programy przyzwyczajania i treningu dostosowane do danego gatunku zwierząt, procedur i okresu trwania procedury lub doświadczenia, p) strategię działania zapewniającą utrzymanie wysokiego stanu zdrowotnego i dobrostanu zwierząt oraz wymogów naukowych obejmującą: regularne monitorowanie stanu zdrowia zwierząt, program monitorowania zagrożeń mikrobiologicznych, plany działania w sytuacjach pogorszenia się stanu zdrowotnego zwierząt, określenie parametrów zdrowotnych i procedur wprowadzania nowych zwierząt do ośrodka. 12

13 Opieka 2. Zwierzęta kontroluje co najmniej raz dziennie osoba, o której mowa w art. 20 ustawy z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych, w sposób zapewniający zidentyfikowanie wszystkich chorych lub rannych zwierząt i podjęcie działań stosownych do zaistniałych okoliczności. 7. W przypadku prowadzenia badań w dziedzinie rolnictwa dotyczących zwierząt gospodarskich, w zakresie minimalnych wymagań, jakie powinien spełniać ośrodek, oraz minimalnych wymagań w zakresie opieki nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku, jeżeli cel doświadczenia tego wymaga, stosuje się przepisy określone w: 1) rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U. poz. 344 i 1157 oraz z 2011 r. poz. 1652); 2) rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U. poz. 778 oraz z 2015 r. poz. 1516). Zwierzęta W trakcie procedur oraz odstawione i oczekujące na procedury Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Do Ponad Hodowlane 330 Dla pary monogamicznej (stada niekrewniacze) lub trio (szczepy wsobne).dla każdej dodatkowej samicy z młodymi należy zapewnić dodatkowo 180cm

14 Zwierzęta Odsadzone Przy powierzchni pomieszczeń 950 cm2 Odsadzone Przy powierzchni pomieszczeń 1500 cm2 Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Poniżej Poniżej Młode myszy po odstawieniu od matek można utrzymywać w większych zagęszczeniach przez krótki okres po odstawieniu do momentu rozdzielenia, pod warunkiem że zwierzęta są utrzymywane w większych ch z odpowiednim urozmaiceniem i powyższe warunki utrzymywania zwierząt nie skutkują naruszeniem dobrostanu zwierząt, takim jak: podwyższony poziom agresji, zachorowalność lub śmiertelność zwierząt, wykształcenie zaburzeń behawioralnych, lub reakcji fizjologicznych i behawioralnych na stres. 14

15 15

16 Zwierzęta W trakcie procedur oraz odstawione i oczekujące na procedury Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Do Ponad W przypadku badań długoterminowych, gdy dostępna przestrzeń na jedno zwierzę zmniejsza się pod koniec badania poniżej wartości podanych powyżej, priorytetem jest utrzymanie stabilnych struktur społecznych wśród zwierząt. 16

17 Zwierzęta Masa ciała (g) (cm2) Hodowlane 800 Matka z młodymi. Każdemu dodatkowemu dorosłemu osobnikowi wprowadzonemu na stałe do należy zapewnić dodatkowo cm2. Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) 18 Zwierzęta Odsadzone Przy powierzchni pomieszczeń 1500 cm2 Odsadzone Przy powierzchni pomieszczeń cm2 Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Do Do Młode szczury po odstawieniu od matek można utrzymywać w większych zagęszczeniach przez krótki okres po odstawieniu do momentu rozdzielenia, pod warunkiem że zwierzęta są utrzymywane w większych ch z odpowiednim urozmaiceniem i powyższe warunki utrzymywania zwierząt nie skutkują naruszeniem dobrostanu zwierząt, takim jak: podwyższony poziom agresji, zachorowalność lub śmiertelność zwierząt, wykształcenie zaburzeń behawioralnych, lub reakcji fizjologicznych i behawioralnych na stres. 17

18 Zwierzęta W trakcie procedur oraz odstawione i oczekujące na procedury Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Do Ponad Hodowlane 800 Matka lub para monogamiczna z młodymi

19 Zwierzęta Odsadzone Przy powierzchni pomieszczeń 1500 cm2 Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Poniżej Młode chomiki po odstawieniu od matek można utrzymywać w większych zagęszczeniach przez krótki okres po odstawieniu do momentu rozdzielenia, pod warunkiem że zwierzęta są utrzymywane w większych ch z odpowiednim urozmaiceniem i powyższe warunki utrzymywania zwierząt nie skutkują naruszeniem dobrostanu zwierząt, takim jak: podwyższony poziom agresji, zachorowalność lub śmiertelność zwierząt, wykształcenie zaburzeń behawioralnych, lub reakcji fizjologicznych i behawioralnych na stres. podłogi w klatce oraz minimalna wysokość klatki dla nornicy rudej podczas przeprowadzania doświadczenia 330 cm2/12cm wysokości Dla matki z młodymi: 800 cm2/12 cm wysokości 19

20 Zwierzęta W trakcie procedur oraz odstawione i oczekujące na procedury Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Do Ponad Hodowlane Para monogamiczna lub trio z młodymi

21 Zwierzęta W trakcie procedur oraz odstawione i oczekujące na procedury Masa ciała (g) (cm2) Powierzchnia podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Do Ponad Hodowlane Para z młodymi. Każdej dodatkowej samicy hodowlanej należy zapewnić dodatkowo cm

22 Końcowa masa ciała utrzymywanych zwierząt (kg) podłogi na jedno lub dwa harmonijnie współżyjące zwierzęta (cm2) wysokość (cm) Minimalne wymiary półek w ch (cm x cm) Zalecana wysokość półki od podłogi w pomieszczeniu (cm) Poniżej x x Ponad x

23 23

24 24

25 25

26 26

27 Wartość minimalna dla jednego dorosłego osobnika Dla każdego dodatkowego osobnika na leży dodać Powierzchnia podłogi (m2) Powierzchnia półki (m2) Wysokość (m) 1,5 0,5 2 0,75 0,25-27

28 28

29 Masa ciała utrzymywanych zwierząt (kg) (m2) podłogi na jedno lub dwa zwierzęta (m2) wartość dodatkowa dla każdego dodatkowego osobnika (m2) wysokość (m) Do Ponad

30 (cm2) podłogi na jedno zwierzę (cm2) wysokość (cm) Zwierzęta do 600 g Zwierzęta ponad 600 g Dorosłe samce Samica z młodymi

31 Długość ciała (cm) lustra wody (cm2) lustra wody na każde zwierzę w utrzymywaniu grupowym (cm2) głębokość wody (cm) Do Ponad ,5 31

32 Masa ciała utrzymywanych ptaków (g) (m2) Powierzchnia na jednego ptaka utrzymywanego w parze (m2) Powierzchnia na każdego dodatkowego ptaka utrzymywanego w grupie (m2) wysokość (cm) długość karmnika na jednego ptaka (cm) Do 150 1,00 0,5 0, Ponad 150 1,00 0,6 0, Masa ciała utrzymywanych ptaków (g) (m2) na jednego ptaka (m2) wysokość (cm) długość karmnika na jednego ptaka (cm) Do 200 1,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, ,00 0, Ponad ,00 0,

33 Masa ciała utrzymywanych zwierząt (kg) (m2) podłogi na jedno zwierzę (m2) legowiskowa na jedno zwierzę (m2) Do 5 2,0 0,20 0, ,0 0,25 0, ,0 0,35 0, ,0 0,50 0, ,0 0,70 0, ,0 0,80 0, ,0 1,00 0, ,0 1,35 0,70 Ponad 150 5,0 2,50 0,95 Dorosłe knury 7,5 1,30 33

34 Masa ciała utrzymywanyc h zwierząt (kg) (m2) podłogi na jedno zwierzę (m2) wysokość przegrody (m) Długość odcinka koryta do żywienia nieograniczon ego na jedno zwierzę (m) Długość odcinka koryta do żywienia ograniczonego na jedno zwierzę (m) Poniżej 20 1,0 0,7 1,0 0,10 0, ,5 1,0 1,2 0,10 0, ,0 1,5 1,2 0,12 0,40 Ponad 60 3,0 1,8 1,5 0,12 0,50 34

35 Wysokość zwierzęcia w kłębie (m) podłogi na jedno zwierzę (m2) Dla każdego zwierzęcia utrzymywanego w odosobnieniu lub w grupie do 3 sztuk Dla każdego zwierzęcia utrzymywane go w grupie 4 lub więcej sztuk Stanowisko porodowe/kl acz ze źrebięciem wysokość (m) 1,00 1,40 9,0 6,0 16 3,00 1,40 1,60 12,0 9,0 20 3,00 Ponad 1,60 16,0 (2xWK)2 20 3,00 Masa ciała utrzymywanych zwierząt (kg) (m2) podłogi na jedno zwierzę (m2) Długość odcinka koryta do nieograniczone go żywienia na jedno zwierzę (m) Długość odcinka koryta do ograniczonego żywienia na jedno zwierzę (m) Do 100 2,50 2,30 0,10 0, ,25 3,40 0,15 0, ,00 4,80 0,18 0, ,00 7,50 0,21 0, ,00 8,75 0,24 0,80 Ponad ,00 10,00 0,30 1,00 35

36 Pasza i woda - ad libitum!!! Dla świnki morskiej, chomika i królika konieczne stosowanie właściwych dodatków Ściółka wióry bezpyłowe, z drzew bez garbników i olejków eterycznych Pasze zbilansowane: Hodowlane Bytowe Nie sterylne Wstępnie sterylizowane Do sterylizacji Sterylne SZCZUR Zapotrzebowanie na podstawowe składniki odżywcze w% Białko tłuszcz włókno popiół Rosnące Dojrzałe MYSZ Zapotrzebowanie na energię (w MJ/kg0,75): O niestandardowym składzie Rosnące 1,20 Dojrzałe 0,45 Ciężarne 0,60 Gatunek zwierząt Zapotrzebowanie na wodę (ml) Zapotrzebowanie na paszę (g) Mysz Szczur Chomik Świnka morska Królik Kot Pies Przepiórka japońska Laktacja 1,30 36

37 Nazwisko i imię Płeć i szczep Zakład EMBRIOLOGIA Data urodzenia Nr. zezwolenia Aktualna liczba zwierząt w klatce Liczba zwierząt, szczep, stado, gatunek Data przyjęcia Nazwisko eksperymentatora/ kontakt Nr zgody LKE Daty zabiegów Data likwidacji Źródło finansowania Strony: rgd.mcw.edu Laboratory Animal Management RODENTS. National Akademy Press. Washington.USA Zwierzęta Laboratoryjne. Metody Hodowli i Doświadczeń. Universitas.Kraków Zwierzęta Laboratoryjne. Hodowla i użytkowanie. PZWL Warszawa Guidelines for breeding and care of laboratory animals. WHO and ICLAS (1991). 5. Mouse Genetics and Transgenics: A Practical Approach, Jackson I.J. & Abbott C.M., Oxford University Press, Oxford, Great Britain 6. Karty informacyjne do założeń technologicznych produkcji zwierzęcej. Kraków The laboratory mouse. Elsevier Academic Press Heine Willi O.P. Enironmental Management in Laboratory Animal Units. Basic Technology and Hygiene. Methods and Practice. Pabst science publishers