RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845"

Transkrypt

1 RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 (Biogeografia ekologiczna i ewolucyjna) WYKŁAD 12 REGIONY BIOGEOGRAFICZNE

2 Prawie kosmopolityczne rozmieszczenie nietoperzy z rodziny Vespertilionidae (35 rodzajów, 318 gatunków) Lomolino 10.6

3 REGIONY BIOGEOGRAFICZNE Wszystkie zasięgi są ograniczone; Wiele zasięgów bardzo silnie ograniczonych (endemizm); Zasięgi wielu endemitów mogą się pokrywać; Powstaje obszar endemiczny.

4 OBSZARY NAJSILNIEJSZEGO ENDEMIZMU (CENTRA BIORÓŻNORODNOŚCI)

5 CENTRA ENDEMIZMU ROZMIESZCZENIE ROŚLIN NAGOZALĄŻKOWYCH NA WYSPACH PACYFIKU [pierwsza liczba: liczba rodzajów; druga liczba: liczba rodzajów endemicznych] Hawaje Nowa Kaledonia Cox & Moore 8.6

6 Endemizm ssaków lądowych Kontynent % rodzin endemicznych Australia 91 Ameryka Pd. 47 Afryka 36 Holarktyka 19 Ameryka Pn. 13 K. Orientalna 13 Eurazja 3 Cox & Moore, 11.2

7 ENDEMITY Autochtoniczne wyewoluowały w danym miejscu Allochtoniczne wynik skokowej dyspersji (rozszerzenia zasięgu) i wymarcia na większości zasięgu = zasięg reliktowy Relikty geograficzne / taksonomiczne

8 WYODRĘBNIANIE KRAIN BIOGEOGRAFICZNYCH Obszar endemizmu definiuje krainę biogeograficzną: Wiele gatunków endemicznych Wspólna długa historia Izolacja Najprostsza metoda (Sclater, Wallace) porównywanie list faunistycznych/florystycznych

9 Co to jest CHOROLOGIA? Chorologia badanie rozmieszczenia fauny i flory, zasięgów, oraz przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia, lokalnie i na obszarze całej kuli ziemskiej, metodą opisową (ew. kartograficzną). Na podstawie tych badań wyodrębniano regiony zoo- i fitogeograficzne. Termin wymyślił Ernst Haeckel (1866); obecnie zarzucony, poza Polską i niektórymi innymi krajami tej części Europy.

10 Philip Lutley Sclater (4 November June 1913) Alfred Russel Wallace, OM, FRS (8 January November 1913) wiki

11 Podział Sclatera i Wallace a Kraina palearktyczna (cała Europa, północna Afryka po Saharę i północna Azja po Himalaje) Kraina etiopska (Afryka na południe od Sahary, wraz z Madagaskarem) Kraina orientalna (Indie, południowe Chiny i zachodnie wyspy Archipelagu Malajskiego) Kraina nearktyczna (Ameryka Północna po środkowy Meksyk) Kraina australijska (Australia, duże i małe wyspy Oceanu Spokojnego, wyspy malajskie na wschód od Celebes). Kraina neotropikalna (od środkowego Meksyku po Amerykę Południową).

12 TRADYCYJNY PODZIAŁ SCLATERA I WALLACE A kraina nearktyczna kraina palearktyczna kraina etiopska kraina orientalna kraina neotropikalna Lemuria kraina australijska kraina antarktyczna

13 PODZIAŁY fito- i zoogeograficzne Ziemi na państwa biotyczne BOTANICZNE ZOOLOGICZNE Kostrowicki

14 HIERARCHICZNY SYSTEM REGIONALIZACJI BIOTÓW zoologiczne: (państwo) region (kraina) prowincja obszar botaniczne: państwo roślinne obszar fitogeograficzny prowincja f. dział f. okręg f. odcinek f.

15 PODZIAŁ NA PAŃSTWA ROŚLINNE Państwo (Hol)antarktyczne (Holantarctis) obszary Państwo Przylądkowe (Capensis) obszary Państwo Neotropikalne (Neotropis) Państwo Paleotropikalne (Palaeotropis) Podpaństwo Afrykańskie Podpaństwo Madagaskarskie obszary Podpaństwo Indo-Malajskie obszary Podpaństwo Polinezyjskie Podpaństwo Nowokaledońskie obszary Państwo Holarktyczne (Holarctis) Podpaństwo Borealne Podpaństwo Starośródziemnomorskie (Tetydzkie) obszary Podpaństwo Madreańskie obszary Państwo Oceaniczne (Morskie) obszary przybrzeżne obszary pelagiczne

16 PODZIAŁ NA PAŃSTWA I REGIONY ZWIERZĘCE państwo Arktogea region etiopski region orientalny region holarktyczny region antarktyczny (Antarktis) państwo Notogea region australijski państwo Neogea region neotropikalny.

17 METODY OBIEKTYWNE UWZGLĘDNIENIE DANYCH ILOŚCIOWYCH ZASTOSOWANIE OBIEKTYWNEJ METODY SZACOWANIA PODOBIEŃSTW

18 WSPÓŁCZYNNIKI (MIARY) PODOBIEŃSTWA Jaccard C/(N 1 +N 2 -C) Dice (Bray-Curtis; Soerenson) 2C/(N 1 +N 2 ) Kulczyński 2C/(N 1 +N 2-2C) Simpson C/N 1 C liczba taksonów wspólnych dla obu miejsc N 1 liczba taksonów obecnych w miejscu 1 N 2 liczba taksonów obecnych w miejscu 2

19 Dla zainteresowanych: Program PAST

20 ANALIZA PODOBIEŃSTWA FAUN WYSP ANTARKTYCZNYCH (dendrogramy; indeks podobieństwa Bray-Curtis) OWADY

21 ANALIZA PODOBIEŃSTWA FAUN WYSP ANTARKTYCZNYCH (dendrogramy; indeks podobieństwa Bray-Curtis) ROŚLINY NACZYNIOWE

22 ANALIZA PODOBIEŃSTWA FAUN WYSP ANTARKTYCZNYCH (dendrogramy; indeks podobieństwa Bray-Curtis) PTAKI MORSKIE

23 REGIONY I PODREGIONY GEOGRAFICZNE OBSZARU INDO-AUSTRALIJSKIEGO WG RÓŻNYCH TAKSONÓW PTAKI (Analiza ilościowa) Ptaki = Nietoperze Motyle - inne NIETOPERZE MOTYLE LOMOLINO 10.25

24 LINIE BIOGEOGRAFICZNE WALLACE A I NASTĘPCÓW (GRANICA REGIONÓW AUSTRALIJSKIEGO I ORIENTALNEGO) Wallace, Huxley PTAKI Murray, Sclatter SSAKI Weber, Mayr 50%/50% Lydekker BRZEG SZELFU Lomolino 10.14

25 Lomolino PODZIAŁ AMERYKI PN NA PROWINCJE WG ILOŚCIOWYCH DANYCH O ROŚLINACH I ZWIERZĘTACH

26 PODZIAŁ AMERYKI PN NA PROWINCJE BIOGEOGRAFICZNE WG. FAUNY RYB SŁODKOWODNYCH Podział odtwarza dorzecza wielkich rzek Lomolino 10.13

27 PROWINCJE BIOGEOGRAFICZNE AUSTRALII Podział na regiony wg. endemizmu Podział na obszary wg. produkcji pierwotnej Lomolino 10.7

28 HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE 1. Tektonika płyt DYSJUNKCJĘ 2. Przerwanie zasięgu (wymarcie populacji ze środka zasięgu, pozostają reliktowe) 3. Dyspersja skokowa Ad. 1.Rozpad Gondwany Ad. 2. Wielbłądy, tapiry (pochodzą z Ameryki) Ad. 3. Czapelka modronosa

29 SYNTEZA

30 GLOBALNY PODZIAŁ NA PAŃSTWA BIOGEOGRAFICZNE WG ANALIZ EWOLUCYJNO-BIOGEOGRAFICZNYCH Morrone 2002, 2009 Lomolino Państwo Holarktyczne (=Laurazja) 1. Region Nearktyczny 2. Region Palearktyczny Państwo Holotropikalne (= wsch. Gondwana) 3. Neotropikalny 4. Afrotropikalny 5. Orientalny 6. Australotropikalny Państwo Australijskie (= zach. Gondwana) 7. Andyjski 8. Przylądkowy a. Afroumiarkowany 9. Antarktyczny 10. Nowogwinejski 11. Australoumiarkowany 12. Nowozelandzki

31 Państwa zwierzęce Notogea obejmuje Australię, Nową Gwineę oraz Tasmanię. Notogea jest jednocześnie regionem australijskim Arktogea Obejmuje Amerykę Północną, Europę, Azję, północną Afrykę i Półwysep Arabski powyżej zwrotnika Raka. Arktogea dzieli się na następujące krainy zoogeograficzne: holarktyczna, palearktyczna, nearktyczna, etiopska, orientalna Neogea obejmuje Amerykę Południową, Środkową oraz Antyle i Amerykę Północną (krainy: neotropikalną i nearktyczną) Antarktis obejmuje Antarktydę

32 KRAINA NEARKTYCZNA Ssaki brak rodzin endemicznych (wspólne z Palearktyką) charakterystyczne: antylopa widłoroga, goffery, szczuroskoczki; Ptaki: brak rodzin endemicznych (65 rodzin ptaków, m.in. indyki, tyrany, lasówki, kacyki); Gady 2 rodziny endemiczne; Płazy: 3 rodziny endemiczne; Znaczna część fauny wspólna z Palearktyką Holaktyka.

33 KRAINA NEARKTYCZNA wiki wiki wiki

34 KRAINA PALEARKTYCZNA Ssaki endemiczne: ślepce, skoczki; Ptaki: tylko 1 rodzina endemiczna (płochacze) z 69 rodzin ; wiele migrantów; Gady: brak endemitów, fauna uboga; Płazy: 2 rodziny endemiczne; fauna bogata, dominują ogoniaste.

35 KRAINA PALEARKTYCZNA wiki wiki jw jw wiki

36 KRAINA ETIOPSKA Ssaki endemiczne: Mrównik, góralki, ryjkonosy, tenreki, złotokrety, lemury, hipopotamy, żyrafy; gryzonie: Thryonomidae (szczecińce), kretoszczury, wiewiórolotki, postrzałki. 1 rodzina nietoperzy; Ptaki: 14 rodzin endemicznych, m.in. strusie, warugi, trzewikodzioby, sekretarze, turaki, czepigi, sierpodudki, sępowronki, krępaczki, madagaskarniki, zienokraski, kurole, grodawniki, warugi; Gady: 2 rodziny endemiczne; Płazy: jedna rodzina endemiczna (żaby); brak ogoniastych.

37 KRAINA ETIOPSKA jw wiki jw jw jw jw

38 KRAINA ORIENTALNA Ssaki: 5 rodzin endemicznych: latawce, tupaje, wyraki, gibbony, ryjkonosy (nietoperze); orangutany, nosacze; nosorożce, słoń indyjski, tygrys; bawoły, antylopy; brak koniowatych; Ptaki: 2 rodziny endemiczne turkuśniki, filipińczyki; liczne bażanty (paw), gołębie, dzioborożce, dzięcioły, miodowody, nektarniki, i in.; Gady: 3 rodziny endemiczne gawiale, 2 rodziny węży węże (kobra, pyton), warany; Płazy: brak endemitów, brak ogoniastych.

39 KRAINA ORIENTALNA wiki wiki wiki jw wiki wiki wiki wiki

40 KRAINA AUSTRALIJSKA Ssaki: 14 rodzin endemicznych (razem 20 rodzin) stekowce (dziobak, kolczatka), Torbacze: rodziny endemiczne: niełazy, mrówkożery, krety workowate, jamraje, kangurowate, wombaty; nietoperze wąsonosy; Ptaki: 17 rodzin endemicznych (z 90) - kazuary, emu. kiwi, kagu, zmierzchniki, bargliki, lirogony, gąszczaki, chwostki, buszówki, korołazy, hawajki, koralniki, graliny, srilacze, altanniki i in. liczne papugi, gołębie, zimorodki brak m.in. dzięciołów, bażantów, łuszczaków Gady: endemiczny rząd (Hatteria); endemiczne rodziny jaszczurek, żółwi; krokodyle, agamy, węże; Płazy: endemiczna rodzina Leiopelmatidae

41 KRAINA AUSTRALIJSKA wiki wiki wiki wiki wiki wiki wiki wiki wiki wiki

42 KRAINA NEOTROPIKALNA Ssaki, (pod-)rzędy endemiczne: szczerbaki, małpy szerokonose, gryzonie Caviomorpha endemiczne rodziny gryzoni: koszatniczki, kolczakowate, szynszylowate, nutriowate, marowate, kapibary, pakarany, aguti, paki, 4 endemiczne rodziny nietoperzy (z 7.) torbacze: 2 rodziny endemiczne: zbójniki i dydelfowate; Mało dużych ssaków: lamy, tapiry, jaguar, ocelot; Ptaki: 27 rodzin endemicznych (z 97): nandu, kusaki, skrzydłoszpony, czubacze, hoacyny, gruchacze,... garncarze, tukany,... cukrzyki. B. liczne gatunki garncarzy, tyrannów i in. Gady: liczne; węże dusiciele i jadowite; endemiczne kajmany Płazy: maksymalna różnorodność.

43 KRAINA NEOTROPIKALNA jw jw jw jw jw jw jw jw

44 KRAINA ANTARKTYCZNA wiki wiki

45 EKOREGIONY: Jednostki biogeograficzne wyodrębnione poprzez nałożenie biomów i krain biogeograficznych Łącznie 867 ekoregionów lądowych Olson et al. 2001

46 HIERARCHICZNY UKŁAD JEDNOSTEK BIOGEOGRAFICZNYCH ECOZONE [=KRAINA BIOGEOGRAFICZNA] BIOREGION ECOREGION ECOSYSTEM SYSTEM STOSOWANY W ZARZĄDZANIU KRAJOBRAZEM ( BIOREGIONALIZM ), OCHRONIE PRZYRODY ITD. (WWF; EPA, USFS)

47 EKOREGIONY KONTYNENTALNE

48 EKOREGIONY OCEANICZNE

49 LEVEL I ECOREGIONS (EPA)

50 LEVEL II ECOREGIONS (EPA)

51 LEVEL III ECOREGIONS (EPA)

52 EKOREGION KARPACKI (Carpathian ecoregion)

53 DLACZEGO PODZIAŁ SIĘ UTRZYMUJE? Mimo okresowego otwarcia barier na ogół nie ma homogenizacji biotów; Lokalne biota są dość odporne na inwazję (większość się nie udaje).

54 mln lat temu WIELKA AMERYKAŃSKA WYMIANA BIOTYCZNA [The Great American Biotic Interchange] wydarzenia Ameryka Pd połączona z Gondwaną i Ameryką Pn Ameryka Pd. oddziela się, biota ewoluują w izolacji Stopniowe wykształcenie połączenia z kamienia na kamień z Ameryką Pn. 65 Zderzenie z bolidem, wielkie wymieranie 55-3,5 Archipelagi, w tym wulkaniczne Antyle, tworzą system Z kamienia na kamień 3,5-2,5 Wyłonienie się Przesmyku Panamskiego połączenie (z filtrem) 2-0 Epoka lodowcowa: obniżenie poziomu oceanu, rozwój sawann

55 WIELKA AMERYKAŃSKA WYMIANA BIOTYCZNA [The Great American Biotic Interchange] POCHODZENIE PÓŁNOCNE zatrzymane przepuszczone FILTR ryjówki Perognathus gofery bobry widłorogi bizony króliki myszy lisy niedźwiedzie szopy łasice koty mastodonty konie tapiry pekari wielbłądy jelenie jeżozwierze glyptodonty pancerniki leniwce naziemne oposy naczelne koszatniczki koczakowate nutrie aguti kapibary świnki morskie leniwce mrówkojady zbójnikowate Lomolino przepuszczone POCHODZENIE POŁUDNIOWE zatrzymane

56

Regiony biogeograficzne

Regiony biogeograficzne Regiony biogeograficzne Królestwa i krainy zoogeograficzne 1. Królestwo holarktyczne (Holarctis) - kraina nearktyczna (Nearctis) - kraina palearktyczna (Palaearctis) 2. Królestwo paleotropikalne (Palaeotropis)

Bardziej szczegółowo

Nieliczne organizmy mają rozmieszczenie rzeczywiście kosmopolityczne.

Nieliczne organizmy mają rozmieszczenie rzeczywiście kosmopolityczne. 1 Nieliczne organizmy mają rozmieszczenie rzeczywiście kosmopolityczne. 2 Wszystkie zasięgi są ograniczone, a wiele jest ograniczonych do niewielkiego obszaru pochodzenia danego taksonu (endemizm) takie

Bardziej szczegółowo

Nieliczne organizmy mają rozmieszczenie rzeczywiście kosmopolityczne.

Nieliczne organizmy mają rozmieszczenie rzeczywiście kosmopolityczne. 1 Nieliczne organizmy mają rozmieszczenie rzeczywiście kosmopolityczne. 2 Wszystkie zasięgi są ograniczone, a wiele jest ograniczonych do niewielkiego obszaru pochodzenia danego taksonu (endemizm) takie

Bardziej szczegółowo

Regiony biogeograficzne

Regiony biogeograficzne Regiony biogeograficzne 1876 r. A. R. Wallace 1896 r. R. Lydekker 1. Arctogea - Palearktyka - Nearktyka - kraina etiopska - kraina orientalna 2. Neogea 3. Notogea 1973r. Paul Müller Królestwa i krainy

Bardziej szczegółowo

Regiony biogeograficzne Metodologia badań biogeograficznych, podziały zoogeograficzne i ich historia, Holarktyka

Regiony biogeograficzne Metodologia badań biogeograficznych, podziały zoogeograficzne i ich historia, Holarktyka Regiony biogeograficzne Metodologia badań biogeograficznych, podziały zoogeograficzne i ich historia, Holarktyka Kryteria wyodrębniania jednostek zoogeograficznych: skład gatunkowy podobieństwa pokrewieństwa

Bardziej szczegółowo

Regiony biogeograficzne

Regiony biogeograficzne Regiony biogeograficzne Królestwa i krainy zoogeograficzne 1. Królestwo holarktyczne (Holarctis) - kraina nearktyczna (Nearctis) - kraina palearktyczna (Palaearctis) 2. Królestwo paleotropikalne (Palaeotropis)

Bardziej szczegółowo

Zwierzęta występują niemal w każdym zakątku świata.

Zwierzęta występują niemal w każdym zakątku świata. 4. Świat zwierząt Zwierzęta występują niemal w każdym zakątku świata. Zasiedlają zarówno szerokości położone w pobliżu równika, jak i biegunowe, głębiny morskie i oceaniczne oraz najwyższe partie gór.

Bardziej szczegółowo

Biogeografia SYLABUS A. Informacje ogólne

Biogeografia SYLABUS A. Informacje ogólne Biogeografia A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Rodzaj Rok studiów /semestr Wymagania wstępne

Bardziej szczegółowo

Regiony biogeograficzne

Regiony biogeograficzne Regiony biogeograficzne Królestwa i krainy zoogeograficzne 1. Królestwo holarktyczne (Holarctis) - kraina nearktyczna (Nearctis) - kraina palearktyczna (Palaearctis) 2. Królestwo paleotropikalne (Palaeotropis)

Bardziej szczegółowo

Regiony biogeograficzne

Regiony biogeograficzne Regiony biogeograficzne Królestwa i krainy zoogeograficzne 1. Królestwo holarktyczne (Holarctis) - kraina nearktyczna (Nearctis) - kraina palearktyczna (Palaearctis) 2. Królestwo paleotropikalne (Palaeotropis)

Bardziej szczegółowo

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 (Biogeografia ekologiczna i ewolucyjna) WYKŁAD 1 January Weiner INOŚ ORGANIZACJA KURSU OK. 15 SPOTKAŃ: WYKŁADY OBECNOŚĆ NIE JEST OBOWIĄZKOWA, ALE ZALECANA JEDNO ZADANIE DOMOWE

Bardziej szczegółowo

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 (Biogeografia ekologiczna i ewolucyjna) WYKŁAD 1 January Weiner INOŚ ORGANIZACJA KURSU OK. 15 SPOTKAŃ: WYKŁADY OBECNOŚĆ NIE JEST OBOWIĄZKOWA, ALE ZALECANA JEDNO ZADANIE DOMOWE

Bardziej szczegółowo

Formacje roślinne botanika geobotanika formacjami roślinnymi zbiorowiska roślinne las liściasty sawanna kolczasta step trawiasty

Formacje roślinne botanika geobotanika formacjami roślinnymi zbiorowiska roślinne las liściasty sawanna kolczasta step trawiasty Formacje roślinne Rośliny są bardzo istotnym składnikiem biosfery. Zróżnicowanie świata roślinnego jest znaczne dotychczas rozpoznano około 250 tys. gatunków. Nauką zajmującą się roślinami jest botanika,

Bardziej szczegółowo

10 przyrodniczych cudów świata

10 przyrodniczych cudów świata 10 przyrodniczych cudów świata Afryka, Ameryka Południowa a może Australia? Zastanawiasz się, czasem gdzie mieszka najwięcej gatunków zwierząt, a przyroda wręcz tętni życiem? Naukowcy mają dla Ciebie odpowiedź!

Bardziej szczegółowo

W jakiej strefie geograficznej znajduje się najwięcej roślin naczyniowych: a) Umiarkowanej b) Polarnej c) Równikowej d) Zwrotnikowej

W jakiej strefie geograficznej znajduje się najwięcej roślin naczyniowych: a) Umiarkowanej b) Polarnej c) Równikowej d) Zwrotnikowej Kraina australijska należy do królestwa: a) Neogea b) Notogea c) Arktogea Połącz roślinę z państwem rośłinnym z którego pochodzi: Victoria regia Neotropis Adansonia grandidiera - Australis Banksia sp Paleotropis

Bardziej szczegółowo

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Zoogoegrafia wysp Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Co to jest wyspa? W sensie biogeograficznym: ekosystem otoczony innymi, stanowiącymi wyraźne bariery

Bardziej szczegółowo

EKOLOGIA Kierunek: OCHRONA ŚRODOWISKA

EKOLOGIA Kierunek: OCHRONA ŚRODOWISKA EKOLOGIA Kierunek: OCHRONA ŚRODOWISKA Studia stacjonarne licencjackie II rok, semestr zimowy Wykład 45 godzin W. 1. Wprowadzenie i pojęcia podstawowe. Ziemia jako środowisko życia. 1. Wprowadzenie 2. Definicje

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Biogeography. Kod Punktacja ECTS* 3

KARTA KURSU. Biogeography. Kod Punktacja ECTS* 3 KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Biogeografia Biogeography Kod Punktacja ECTS* 3 Koordynator Prof. UP dr hab. Mieczysław Mazur Zespół dydaktyczny Prof. UP dr hab. Mieczysław Mazur Dr Marcin Woch Opis

Bardziej szczegółowo

Geografia fizyczna świata / Jerzy Makowski. wyd. 1, 6 dodr. Warszawa, Spis treści

Geografia fizyczna świata / Jerzy Makowski. wyd. 1, 6 dodr. Warszawa, Spis treści Geografia fizyczna świata / Jerzy Makowski. wyd. 1, 6 dodr. Warszawa, 2013 Spis treści Wstęp 9 Europa 11 Nazwa kontynentu i jego cechy szczególne 11 Położenie geograficzne 11 Morskie granice kontynentu

Bardziej szczegółowo

OCEANY STELLA CHOCHOWSKA KL.1TH

OCEANY STELLA CHOCHOWSKA KL.1TH OCEANY STELLA CHOCHOWSKA KL.1TH Oceany światowe: Ocean Arktyczny Ocean Indyjski Ocean Atlantycki Ocean Spokojny Ocean Arktyczny Ocean Arktyczny jest bardzo ściśle monitorować na skutki zmian klimatycznych.

Bardziej szczegółowo

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 (Biogeografia ekologiczna i ewolucyjna) WYKŁAD 10 ZASIĘG Pojęcie ZASIĘGU Wszędzie występuje wiele gatunków, żaden gatunek nie występuje wszędzie* ; gatunki mają ograniczone,

Bardziej szczegółowo

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Zoogeografia wysp Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Co to jest wyspa? W sensie biogeograficznym: ekosystem otoczony innymi, stanowiącymi wyraźne bariery

Bardziej szczegółowo

ZAĆMIENIA 22. Zaćmienia Słońca

ZAĆMIENIA 22. Zaćmienia Słońca ZAĆMIENIA 22 Zaćmienia Słońca 1. Częściowe zaćmienie Słońca 6 stycznia 2019 Cień Księżyca przechodzi nad północnymi obszarami biegunowymi Ziemi. Zaćmienie widoczne będzie w północno-wschodniej Azji, w

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie technologii informacyjnej i geoinformacyjnej w nauczaniu biologii na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej

Zastosowanie technologii informacyjnej i geoinformacyjnej w nauczaniu biologii na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej Zastosowanie technologii informacyjnej i geoinformacyjnej w nauczaniu biologii na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej dr Renata Stoczkowska MSCDN Wydział w Warszawie Zagadnienia wymagające zastosowania mapy:

Bardziej szczegółowo

ekonomicznym. Urbanizacja oznacza także przestrzenny rozwój miast oraz zmianę stylu życia w mieście.

ekonomicznym. Urbanizacja oznacza także przestrzenny rozwój miast oraz zmianę stylu życia w mieście. proces koncentracji ludności w punktach przestrzeni geograficznej, głównie na obszarach miejskich, określający także wzrost liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności danego obszaru, dzięki

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI GEOGRAFIA JAKO NAUKA 9

SPIS TREŚCI GEOGRAFIA JAKO NAUKA 9 GEOGRAFIA JAKO NAUKA 9 I PLANETA ZIEMIA. ZIEMIA JAKO CZĘŚĆ WSZECHŚWIATA 1. Pierwotne wyobrażenia o kształcie Ziemi i ich ewolucja 11 2. Wszechświat. Układ Słoneczny 12 3. Ruch obrotowy Ziemi i jego konsekwencje

Bardziej szczegółowo

ZOOGEOGRAFIA. prof. nadzw. dr hab. Michał Grabowski

ZOOGEOGRAFIA. prof. nadzw. dr hab. Michał Grabowski ZOOGEOGRAFIA prof. nadzw. dr hab. Michał Grabowski michalg@biol.uni.lodz.pl Co to jest zoogeografia? Nauka zajmująca się geograficznym rozmieszczeniem gatunków zwierząt na kuli ziemskiej. Podejście tradycyjne

Bardziej szczegółowo

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Zoogeografia wysp Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Co to jest wyspa? W sensie biogeograficznym: ekosystem otoczony innymi, stanowiącymi wyraźne bariery

Bardziej szczegółowo

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca ZAĆMIENIA Zaćmienia Słońca 1. Obrączkowe zaćmienie Słońca 26 stycznia 2009. Pas fazy obrączkowej zaćmienia rozpocznie się 26 stycznia 2009 o godzinie 6 h 06 m na Atlantyku, na południowy-zachód od Przylądka

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z geografii dla uczniów klasy I I semestr podręcznik Planeta Nowa 1

Wymagania edukacyjne z geografii dla uczniów klasy I I semestr podręcznik Planeta Nowa 1 Wymagania edukacyjne z geografii dla uczniów klasy I I semestr podręcznik Planeta Nowa 1 Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien opanować następujące zagadnienia z działów: 1. Podstawy geografii 1.1. Czym

Bardziej szczegółowo

Typy strefy równikowej:

Typy strefy równikowej: Strefa równikowa: Duży dopływ energii słonecznej w ciągu roku, strefa bardzo wilgotna spowodowana znacznym parowaniem. W powietrzu występują warunki do powstawania procesów konwekcyjnych. Przykładem mogą

Bardziej szczegółowo

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca ZAĆMIENIA Zaćmienia Słońca 1. Całkowite zaćmienie Słońca 9 marca 2016. Pas fazy całkowitej zaćmienia rozpocznie się 9 marca 2016 o godzinie 0 h 16 m na Oceanie Indyjskim, w połowie drogi między południowym

Bardziej szczegółowo

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą

Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Zoogeografia wysp Co to jest wyspa? W sensie geograficznym: część lądu otoczona ze wszystkich stron wodą Co to jest wyspa? W sensie biogeograficznym: Co to jest wyspa? W sensie biogeograficznym: ekosystem

Bardziej szczegółowo

Regiony biogeograficzne Metodologia badań biogeograficznych, podziały zoogeograficzne i ich historia, Holarktyka

Regiony biogeograficzne Metodologia badań biogeograficznych, podziały zoogeograficzne i ich historia, Holarktyka Regiony biogeograficzne Metodologia badań biogeograficznych, podziały zoogeograficzne i ich historia, Holarktyka Kryteria wyodrębniania jednostek zoogeograficznych: skład gatunkowy podobieństwa pokrewieństwa

Bardziej szczegółowo

Ograniczenia środowiskowe nie budzą wielu kontrowersji, co nie znaczy że rozumiemy do końca proces powstawania adaptacji fizjologicznych.

Ograniczenia środowiskowe nie budzą wielu kontrowersji, co nie znaczy że rozumiemy do końca proces powstawania adaptacji fizjologicznych. 1 Ograniczenia środowiskowe nie budzą wielu kontrowersji, co nie znaczy że rozumiemy do końca proces powstawania adaptacji fizjologicznych. Wiadomo, że ściśle powiązane z zagadnieniem interakcji kompetencje

Bardziej szczegółowo

KARTA PRACY Z PRZYRODY NR 1 KLASA VI MIESIĄC: wrzesień DZIAŁ: Ziemia częścią Wszechświata (podręcznik str.8 20).

KARTA PRACY Z PRZYRODY NR 1 KLASA VI MIESIĄC: wrzesień DZIAŁ: Ziemia częścią Wszechświata (podręcznik str.8 20). KARTA PRACY Z PRZYRODY NR 1 MIESIĄC: wrzesień DZIAŁ: Ziemia częścią Wszechświata (podręcznik str.8 20). 1. Wymieniam różnice między geocentryczną, a heliocentryczną teorią budowy wszechświata. 2. Wyjaśniam

Bardziej szczegółowo

Rozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53

Rozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53 Rozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53 Rozkład materiału nauczania w podziale na poszczególne jednostki lekcyjne (tematy) przy 2 godzinach geografii w tygodniu w klasie drugiej gimnazjum. Nr lekcji

Bardziej szczegółowo

Przyczyny róŝnorodności świata organicznego

Przyczyny róŝnorodności świata organicznego Przyczyny róŝnorodności świata organicznego Tym razem spróbujemy zrozumieć, dlaczego tak róŝnorodne jest Ŝycie. To problem, który nurtował ludzi od dawna. Jaka jest tego przyczyna? Czy jest jedna? Dziś

Bardziej szczegółowo

11. Biogeografia - rozmieszczenie organizmów i jego przyczyny

11. Biogeografia - rozmieszczenie organizmów i jego przyczyny Współczesne czynniki kształtujące różnorodność biologiczną przedmiot biogeografii 11. Biogeografia - rozmieszczenie organizmów i jego przyczyny Biogeografia jest nauką interdyscyplinarną. W swoich badaniach

Bardziej szczegółowo

Etymologia. Istnieją co najmniej dwie teorie dotyczące pochodzenia nazwy kontynentu :

Etymologia. Istnieją co najmniej dwie teorie dotyczące pochodzenia nazwy kontynentu : Afryka Afryka drugi pod względem wielkości kontynent na Ziemi, ma 30,3 mln km² powierzchni, czyli ponad 20,3% ogólnej powierzchni lądowej naszego globu. Przechodzi przez niego południk 0, obydwa zwrotniki

Bardziej szczegółowo

w klasie pierwszej gimnazjum Nr lekcji Sugerowany temat lekcji Jednostki tematyczne w podręczniku Planeta Nowa 1 Dział: Podstawy geografii

w klasie pierwszej gimnazjum Nr lekcji Sugerowany temat lekcji Jednostki tematyczne w podręczniku Planeta Nowa 1 Dział: Podstawy geografii Propozycja rozkładu materiału nauczania w podziale na poszczególne jednostki lekcyjne (tematy) do podręcznika Planeta Nowa 1 przy 1 godzinie geografii w tygodniu w klasie pierwszej gimnazjum. Nr lekcji

Bardziej szczegółowo

77 Co to jest mapa? Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa. 78 Wielkie odkrycia geograficzne. Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa

77 Co to jest mapa? Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa. 78 Wielkie odkrycia geograficzne. Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa Plan wynikowy Przedmiot nauczania: Przyroda Klasa VI Miesiąc: Kwiecień / Maj / Czerwiec Opracował: mgr Jarosław Garbowski Nazwa programu nauczania: Na tropach przyrody Wydawnictwo Nowa Era 19 Nr lekcji

Bardziej szczegółowo

Konspekt lekcji biologii. Temat: Zasięgi geograficzne organizmów. Uczestnicy zajęć: III lub II klasie LO, poziom podstawowy lub rozszerzony

Konspekt lekcji biologii. Temat: Zasięgi geograficzne organizmów. Uczestnicy zajęć: III lub II klasie LO, poziom podstawowy lub rozszerzony Renata Stoczkowska MSCDN Wydział w Warszawie Konspekt lekcji biologii Uczestnicy zajęć: III lub II klasie LO, poziom podstawowy lub rozszerzony czas trwania zajęć: 45 min Temat: Zasięgi geograficzne organizmów

Bardziej szczegółowo

Uczeń: określa położenie. południkową kuli ziemskiej. wykazuje geograficzne. klimatyczno- przyporządkowuje. Afryki. strefom klimatycznym

Uczeń: określa położenie. południkową kuli ziemskiej. wykazuje geograficzne. klimatyczno- przyporządkowuje. Afryki. strefom klimatycznym 1 Wymagania edukacyjne Planeta Nowa 2 Rozdział Lp. Temat Afryka 1. Warunki naturalne Uczeń: wskazuje Afrykę na mapie świata terminów: obszar bezodpływowy, rzeka okresowa, rzeka epizodyczna stref klimatyczno-roślinno-

Bardziej szczegółowo

EKOSYSTEMY LĄDOWE WBNZ Teoria niszy, teoria neutralna

EKOSYSTEMY LĄDOWE WBNZ Teoria niszy, teoria neutralna EKOSYSTEMY LĄDOWE WBNZ - 700 Teoria niszy, teoria neutralna SPECJACJA historia = przypadek NIEBYT PULA GATUNKÓW WYMIERANIE ewolucyjna skala czasu ograniczenia dyspersji ograniczenia środowiskowe interakcje

Bardziej szczegółowo

Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu

Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Szczecińskiego oraz archipelagu przybrzeżnych wysp stał się pierwszym

Bardziej szczegółowo

EKOSYSTEMY LĄDOWE WBNZ Teoria niszy, teoria neutralna

EKOSYSTEMY LĄDOWE WBNZ Teoria niszy, teoria neutralna EKOSYSTEMY LĄDOWE WBNZ - 700 Teoria niszy, teoria neutralna SPECJACJA historia = przypadek NIEBYT PULA GATUNKÓW WYMIERANIE ewolucyjna skala czasu ograniczenia dyspersji ograniczenia środowiskowe interakcje

Bardziej szczegółowo

EKOLOGIA. Biogeografia wysp MacArthur i inni. Robert H. MacArthur ( ) Wyspy miejsce szczególne

EKOLOGIA. Biogeografia wysp MacArthur i inni. Robert H. MacArthur ( ) Wyspy miejsce szczególne EKOLOGIA Biogeografia wysp MacArthur i inni Ekologia 1/32 Robert H. MacArthur (1930 1972) The Theory of Island Biogeography Geographical Ecology Ekologia 2/32 Wyspy miejsce szczególne Karol Darwin - Galapagos

Bardziej szczegółowo

Zespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie

Zespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie Zespół Szkół Nr3 im. Władysława Grabskiego w Kutnie Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych ( kształcenie zawodowe)

Bardziej szczegółowo

NaCoBeZU geografia klasa trzecia

NaCoBeZU geografia klasa trzecia NaCoBeZU geografia klasa trzecia Zagadnienie Europa warunki naturalne Europy Sąsiedzi Polski Wskażesz na mapie świata Europę. Określisz położenie Europy na kuli ziemskiej. Obliczysz rozciągłość południkową

Bardziej szczegółowo

Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca. Uczeń potrafi:

Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca. Uczeń potrafi: 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu ognia Islandia podstawowe jednostki Europy; wymienić podstawowe

Bardziej szczegółowo

Geografia Bliżej geografii Część 3 Przedmiotowy system oceniania. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca

Geografia Bliżej geografii Część 3 Przedmiotowy system oceniania. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu ognia Islandia podstawowe jednostki Europy; wymienić podstawowe

Bardziej szczegółowo

Strefy Klimatyczne Ziemi

Strefy Klimatyczne Ziemi Strefy Klimatyczne Ziemi Strefa klimatyczna to obszar kuli ziemskiej, przyjmujący zazwyczaj postać równoleżnikowego pasa, w obrębie którego podobny przebieg mają elementy klimatu wybrane jako podstawa

Bardziej szczegółowo

Geografia Bliżej geografii Część 3 Przedmiotowy system oceniania. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca

Geografia Bliżej geografii Część 3 Przedmiotowy system oceniania. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca NAUCZYCIEL: DOROTA BARCZYK WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII W KLASIE III B G SZKOŁY PODSTAWOWEJ W ŻARNOWCU W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie

Bardziej szczegółowo

SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JANA PAWŁA II W DOBRONIU Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny GEOGRAFIA KLASA 3 GIMNAZJUM

SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JANA PAWŁA II W DOBRONIU Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny GEOGRAFIA KLASA 3 GIMNAZJUM SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JANA PAWŁA II W DOBRONIU Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny GEOGRAFIA KLASA 3 GIMNAZJUM 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wymienić charakterystyczne Afryki.

Bardziej szczegółowo

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845

RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 (Biogeografia ekologiczna i ewolucyjna) WYKŁAD 2 PARADOKS ŻYCIA: - jednorodność - różnorodność ZMIANY PODEJŚCIA w NAUKACH O ŻYCIU Tradycyjna biologia (XVIII-XIX w.): różnorodność

Bardziej szczegółowo

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca ZAĆMIENIA Zaćmienia Słońca 1. Całkowite zaćmienie Słońca 20 marca 2015. Pas fazy całkowitej zaćmienia rozpocznie się 20 marca 2015 o godzinie 9 h 10 m na północnym Atlantyku, prawie 500 km na południe

Bardziej szczegółowo

EKOLOGIA. Biogeografia wysp MacArthur i inni. Robert H. MacArthur ( ) Wyspy miejsce szczególne

EKOLOGIA. Biogeografia wysp MacArthur i inni. Robert H. MacArthur ( ) Wyspy miejsce szczególne EKOLOGIA Biogeografia wysp MacArthur i inni 1/35 Robert H. MacArthur (1930 1972) The Theory of Island Biogeography Geographical Ecology 2/35 Wyspy miejsce szczególne Karol Darwin - Galapagos Alfred Russel

Bardziej szczegółowo

KONKURS GEOGRAFICZNY dla uczniów gimnazjum województwa wielkopolskiego etap szkolny 04 listopada 2011 r.

KONKURS GEOGRAFICZNY dla uczniów gimnazjum województwa wielkopolskiego etap szkolny 04 listopada 2011 r. KONKURS GEOGRAFICZNY dla uczniów gimnazjum województwa wielkopolskiego etap szkolny 04 listopada 2011 r. Młody Geografie! 1. Zestaw składa się z trzech części (razem 23 zadania): I część zadania zamknięte

Bardziej szczegółowo

Ciekawie o Somalii Somalia w Pigułce państwo w północno-wschodniej części Afryki położone na Półwyspie Somalijskim (zwanym Rogiem Afryki ). Przylega do Oceanu Indyjskiego i Zatoki Adeńskiej. Na północnym

Bardziej szczegółowo

NaCoBeZu geografia klasa 8

NaCoBeZu geografia klasa 8 NaCoBeZu geografia klasa 8 DZIAŁ I. Azja 1. Środowisko przyrodnicze Azji: wskazuję położenie geograficzne Azji na mapie ogólno geograficznej i opisuję linię brzegową charakteryzuję zróżnicowanie środowiska

Bardziej szczegółowo

Położenie geograficzne

Położenie geograficzne Położenie geograficzne Strona 1 1. Wyjaśnij znaczenie pojęcia antypody. Odp.:...... 2. Podaj współrzędne antypodów dla Krakowa 50 o N, 20 o E Odp.:... 3. Skreśl tylko nieprawidłowe odpowiedzi. (Inne zaznaczenie

Bardziej szczegółowo

ZAĆMIENIA 22. Zaćmienia Słońca

ZAĆMIENIA 22. Zaćmienia Słońca ZAĆMIENIA 22 Zaćmienia Słońca 1. Częściowe zaćmienie Słońca 15 lutego 2018 Cień Księżyca przechodzi pod południowymi obszarami biegunowymi Ziemi. Zaćmienie widoczne będzie w południowej części Ameryki

Bardziej szczegółowo

- Wizyta w zoo i akwarium przyczynia się do wzrostu zrozumienia różnorodności biologicznej i poznania sposobów jej ochrony;

- Wizyta w zoo i akwarium przyczynia się do wzrostu zrozumienia różnorodności biologicznej i poznania sposobów jej ochrony; CZY WIZYTA W ZOO MA WPŁYW NA POZIOM WIEDZY ZWIEDZAJĄCYCH DOTYCZĄCEJ POJĘCIA BIORÓŻNORODNOŚCI? STRESZCZENIE BADANIA WAZA (World Association of Zoos and Aquariums) Różnorodnośd biologiczna (bioróżnorodnośd)

Bardziej szczegółowo

Zasoby przyrodnicze i ochrona środowiska w Internetowym Atlasie Województwa Kujawsko-Pomorskiego

Zasoby przyrodnicze i ochrona środowiska w Internetowym Atlasie Województwa Kujawsko-Pomorskiego Zasoby przyrodnicze i ochrona środowiska w Internetowym Atlasie Województwa Kujawsko-Pomorskiego Mieczysław Kunz Katedra Geomatyki i Kartografii e-mail: met@umk.pl I Konferencja Naukowo-Techniczna Technologie

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa im. Powstańców Wielkopolskich w Bogdaju WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZYRODY KLASA VI. Ocena dobra Uczeń:

Szkoła Podstawowa im. Powstańców Wielkopolskich w Bogdaju WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZYRODY KLASA VI. Ocena dobra Uczeń: WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZYRODY KLASA VI Dział 1. Odkrywamy tajemnice naszej planety Treści nauczania (wymagania szczegółowe) z podstawy programowej: 10.7; 10.8; 11.1; 11.2; 11.3; 11.6; 11.7; 11.8; 12.1;

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3

Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3 Przedmiotowy system oceniania Bliżej geografii Gimnazjum część 3 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu

Bardziej szczegółowo

GEOGRAFIA. WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA II GIM Elżbieta Zdybel

GEOGRAFIA. WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA II GIM Elżbieta Zdybel GEOGRAFIA WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA II GIM Elżbieta Zdybel Dział programu I. Afryka Materiał nauczania Afryki Ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna Rowy tektoniczne Klimat Strefy klimatycznoroślinne

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z geografii dla uczniów klasy I I semestr podręcznik Planeta Nowa 1

Wymagania edukacyjne z geografii dla uczniów klasy I I semestr podręcznik Planeta Nowa 1 Wymagania edukacyjne z geografii dla uczniów klasy I I semestr podręcznik Planeta Nowa 1 Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien opanować następujące zagadnienia z działów: 1. Podstawy geografii 1.1. Czym

Bardziej szczegółowo

Konkurs przyrodniczy. Odkrywamy tajemnice świata zwierząt. I etap eliminacje

Konkurs przyrodniczy. Odkrywamy tajemnice świata zwierząt. I etap eliminacje Konkurs przyrodniczy Odkrywamy tajemnice świata zwierząt I etap eliminacje... Data Liczba punktów.. Imię i nazwisko.. Klasa Ocena 1 Pierwszy etap konkursu składa się z 21 pytań testowych. Na rozwiązanie

Bardziej szczegółowo

Plan testu dwustopniowego z przyrody kl. VI dział - krajobrazy Ziemi

Plan testu dwustopniowego z przyrody kl. VI dział - krajobrazy Ziemi Opracowała: mgr Danuta Słaboń. Plan testu dwustopniowego z przyrody kl. VI dział - krajobrazy Ziemi Wymagania programowe Cele nauczania. Zakres materiału. Podstawowe (P) Rozszerzające (R) Waga materiału.

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania

Przedmiotowy system oceniania 1 Przedmiotowy system oceniania 1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu ognia Islandia wskazać na mapie

Bardziej szczegółowo

Rzeźba na mapach. m n.p.m

Rzeźba na mapach. m n.p.m Rzeźba na mapach Rzeźbę terenu przedstawia się obecnie najczęściej za pomocą poziomic. Poziomice (izohipsy) są to linie na mapie łączące punkty o jednakowej wysokości. Mapa poziomicowa (hipsometryczna)

Bardziej szczegółowo

Tereny chronione w Polsce i na świecie. Janusz Radziejowski Wszechnica Polska Szkoła Wyższa TWP w Warszawie POLEKO, Poznań, 2010 r

Tereny chronione w Polsce i na świecie. Janusz Radziejowski Wszechnica Polska Szkoła Wyższa TWP w Warszawie POLEKO, Poznań, 2010 r Tereny chronione w Polsce i na świecie Janusz Radziejowski Wszechnica Polska Szkoła Wyższa TWP w Warszawie POLEKO, Poznań, 2010 r Cele prezentacji Przedstawienie stanu obszarów chronionych na świecie Omówienie

Bardziej szczegółowo

Międzywydziałowe Koło Naukowe Biologów SGGW

Międzywydziałowe Koło Naukowe Biologów SGGW Międzywydziałowe Koło Naukowe Biologów SGGW Wolontaryjnie organizujemy zajęcia dydaktyczna dla dzieci i młodzieŝy w wieku szkolnym. Zajęcia prowadzimy: W terenie, w ramach wyznaczonej ścieŝki dydaktycznej

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA PROGRAMOWE PÓŁROCZNE I ROCZNE Z PRZEDMIOTU GEOGRAFIA DLA KLAS 8

WYMAGANIA PROGRAMOWE PÓŁROCZNE I ROCZNE Z PRZEDMIOTU GEOGRAFIA DLA KLAS 8 WYMAGANIA PROGRAMOWE PÓŁROCZNE I ROCZNE Z PRZEDMIOTU GEOGRAFIA DLA KLAS 8 Podstawa programowa www.men.gov.pl Po I półroczu nauki w klasie ósmej uczeń potrafi: Wybrane problemy i regiony geograficzne Azji

Bardziej szczegółowo

Czy uczymy, że sarna nie jest żoną jelenia?

Czy uczymy, że sarna nie jest żoną jelenia? Czy uczymy, że sarna nie jest żoną jelenia? Dr inż. Krzysztof Klimaszewski Warszawa, 10.09.2014 r. Projekt "O bioróżnorodności dla przyszłości - czyli jak uczyć, że sarna nie jest żoną jelenia" korzysta

Bardziej szczegółowo

PLAN REALIZACJI MATERIAŁU NAUCZANIA Z GEOGRAFII W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM WRAZ Z OKREŚLENIEM WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH

PLAN REALIZACJI MATERIAŁU NAUCZANIA Z GEOGRAFII W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM WRAZ Z OKREŚLENIEM WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH PLAN REALIZACJI MATERIAŁU NAUCZANIA Z GEOGRAFII W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM WRAZ Z OKREŚLENIEM WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH OPRACOWANO NA PODSTAWIE PROGRAMU BLIŻEJ GEOGRAFII 1 GODZ. TYGODNIOWO 34 GODZ. W CIĄGU

Bardziej szczegółowo

Sahel. Sahel, Sahel Tropikalny(sahil wybrzeże) region geograficzny w Afryce. Obejmuje obszar na północ od Sudanu

Sahel. Sahel, Sahel Tropikalny(sahil wybrzeże) region geograficzny w Afryce. Obejmuje obszar na północ od Sudanu SAHEL Położenie Sahel Sahel, Sahel Tropikalny(sahil wybrzeże) region geograficzny w Afryce. Obejmuje obszar na północ od Sudanu (regionu) i południe od Sahary. (Od Sudanu i Senegalu do Somalii przez Mauretanię,

Bardziej szczegółowo

9. Harmonogram realizacji działań

9. Harmonogram realizacji działań 9. Harmonogram realizacji działań Zajęcia prowadzą autorzy projektu: mgr Grzegorz Olejnik, dr Marek Guzik, dr hab. Prof. UP Alicja Walosik dodatkowo do poszczególnych tematów będą dokooptowani specjaliści

Bardziej szczegółowo

PRZEKAZ 61 ERA SSAKÓW NA URANTII

PRZEKAZ 61 ERA SSAKÓW NA URANTII PRZEKAZ 61 ERA SSAKÓW NA URANTII Era ssaków rozpościera się od czasów pojawienia się ssaków łożyskowych aż do końca epoki lodowcowej i obejmuje nieco mniej niż pięćdziesiąt milionów lat. W erze kenozoicznej

Bardziej szczegółowo

Główne cele lekcji w postaci wymagań edukacyjnych. Uczeń: Nr lekcji I. Azja. Temat lekcji. 1. Środowisko przyrodnicze Azji

Główne cele lekcji w postaci wymagań edukacyjnych. Uczeń: Nr lekcji I. Azja. Temat lekcji. 1. Środowisko przyrodnicze Azji Rozkład materiału nauczania i plan dydaktyczny z geografii dla klasy 8 oparty na Programie nauczania geografii w szkole podstawowej Planeta Nowa autorstwa Ewy Marii Tuz i Barbary Dziedzic Nr lekcji I.

Bardziej szczegółowo

Psychologia zwierząt WYKŁAD 12. Ssaki II Szczerbaki. Owadożerne. Nietoperze. Zajęczaki. Gryzonie. Krzysztof Turlejski

Psychologia zwierząt WYKŁAD 12. Ssaki II Szczerbaki. Owadożerne. Nietoperze. Zajęczaki. Gryzonie. Krzysztof Turlejski Psychologia zwierząt WYKŁAD 12. Ssaki II Szczerbaki. Owadożerne. Nietoperze. Zajęczaki. Gryzonie. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Ssaki łożyskowe Ssaki łożyskowe (ponad 4500

Bardziej szczegółowo

Polityka Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wobec inwestycji infrastrukturalnych

Polityka Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wobec inwestycji infrastrukturalnych Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie Maria Mellin Polityka Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wobec inwestycji infrastrukturalnych Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wspólne przedstawia poziomy cechy zwierząt organizacji ciała

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z geografii dla klasy 8

Wymagania edukacyjne z geografii dla klasy 8 Wymagania edukacyjne z geografii dla klasy 8 Konieczne (ocena dopuszczająca) I. Azja wskazuje na mapie położenie geograficzne wymienia formy ukształtowania powierzchni wymienia strefy klimatyczne wymienia

Bardziej szczegółowo

KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań

KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wymienia wspólne cechy zwierząt wyjaśnia, czym

Bardziej szczegółowo

Geografia Wymagania edukacyjne na pierwsze półrocze dla klasy 5. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca

Geografia Wymagania edukacyjne na pierwsze półrocze dla klasy 5. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca Geografia Wymagania edukacyjne na pierwsze półrocze dla klasy 5 Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca powiedzieć, czym jest geografia; powiedzieć, co to jest

Bardziej szczegółowo

Logo PNBT. Symbolem PNBT jest głuszec - ptak, który jeszcze niedawno licznie występował w Borach Tucholskich.

Logo PNBT. Symbolem PNBT jest głuszec - ptak, który jeszcze niedawno licznie występował w Borach Tucholskich. Powstanie Parku Park Narodowy "Bory Tucholskie" jest jednym z najmłodszych parków narodowych w Polsce. Utworzono go 1 lipca 1996 roku. Ochroną objęto powierzchnię 4 798 ha lasów, jezior, łąk i torfowisk.

Bardziej szczegółowo

ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS

ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS Źródło informacji Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego

Bardziej szczegółowo

EKOLOGIA OGÓLNA WBNZ 884. Wykład 9 Różnorodność biologiczna w skali globalnej

EKOLOGIA OGÓLNA WBNZ 884. Wykład 9 Różnorodność biologiczna w skali globalnej EKOLOGIA OGÓLNA WBNZ 884 Wykład 9 Różnorodność biologiczna w skali globalnej Górska łąka w Beskidzie Sądeckim, czerwiec 2000 Puszcza Niepołomicka, rez. Dębina OFICJALNA DEFINICJA BIORÓŻNORODNOŚCI Różnorodność

Bardziej szczegółowo

Polska-Warszawa: Usługi środowiska naturalnego 2019/S Sprostowanie. Ogłoszenie zmian lub dodatkowych informacji.

Polska-Warszawa: Usługi środowiska naturalnego 2019/S Sprostowanie. Ogłoszenie zmian lub dodatkowych informacji. 1 / 5 Niniejsze ogłoszenie w witrynie : udl?uri=:notice:401542-2019:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi środowiska naturalnego 2019/S 163-401542 Sprostowanie Ogłoszenie zmian lub dodatkowych informacji

Bardziej szczegółowo

Tztàt gütçvéxãá~t `tüàt _tá~éãá~t

Tztàt gütçvéxãá~t `tüàt _tá~éãá~t Tztàt gütçvéxãá~t `tüàt _tá~éãá~t Oceany występujące na świecie Ocean Spokojny Ocean Indyjski Ocean Atlantycki Ocean Arktyczny OCEAN - (łac. Oceanus, - u starożytnych Greków i Rzymian mityczna rzeka oblewająca

Bardziej szczegółowo

Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem

Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963

Bardziej szczegółowo

1. Indie to kraj leżący w Azji Południowej, m.in. na Półwyspie Indyjskim.

1. Indie to kraj leżący w Azji Południowej, m.in. na Półwyspie Indyjskim. Lekcja 7 Temat: Indie kraj kontrastów społecznych i gospodarczych. 1. Indie to kraj leżący w Azji Południowej, m.in. na Półwyspie Indyjskim. W tej części kontynentu kilka tysięcy lat temu powstały i rozwinęły

Bardziej szczegółowo

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca

ZAĆMIENIA. Zaćmienia Słońca ZAĆMIENIA Zaćmienia Słońca 1. Obrączkowe zaćmienie Słońca 10 maja 2013. Pas fazy obrączkowej zaćmienia rozpocznie się 10 maja 2013 o godzinie 22 h 31 m w zachodniej Australii, w punkcie o współrzędnych

Bardziej szczegółowo

Kryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

Kryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Kryteria ocen z geografii w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Celem przedmiotowego systemu oceniania jest: notowanie postępów i osiągnięć ucznia, wspomaganie procesu

Bardziej szczegółowo

Psychologia zwierząt WYKŁAD 13. Ssaki 3 Afroteria. Kopytne i walenie.

Psychologia zwierząt WYKŁAD 13. Ssaki 3 Afroteria. Kopytne i walenie. Psychologia zwierząt WYKŁAD 13. Ssaki 3 Afroteria. Kopytne i walenie. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Klad Afroteria Klad jest to jednostka obejmująca kilka blisko spokrewnionych

Bardziej szczegółowo