Miejsko-wiejska gmina Żychlin leży we wschodniej części powiatu kutnowskiego.

Transkrypt

1 Gmina Żychlin Położenie: Miejsko-wiejska gmina Żychlin leży we wschodniej części powiatu kutnowskiego. Powierzchnia i ludność: Gmina zajmuje powierzchnię 77 km 2 i liczy 12.5 tys. mieszkańców (2013). Na gminę składa się 36 miejscowości skupionych w 21 sołectwach. Stolica gminy: Stolicą gminy jest Żychlin, miasto nad rzeką Słudwią, 8,7 tys. mieszkańców (2011 r.). Żychlin to stara miejscowość leżąca na dawnym trakcie prowadzącym z Mazowsza ku Wielkopolsce. Najstarsza wzmianka historyczna o Żychlinie pochodzi z 1331 r. i mówi o zniszczeniu osady przez Krzyżaków. Prawa miejskie Żychlin uzyskał przed 1397 r., potwierdził je w 1450 r. Kazimierz Jagiellończyk. W drugiej połowie XVI stulecia miasto spotkała klęska pożaru. Powolna odbudowa, a nawet wyjednany u króla przywilej jarmarków nie wpłynął na znaczny rozwój miasta. W 1576 r. w mieście było 17 rzemieślników, siedmiu mieszczan zajmujących się piwowarstwem i pięciu - paleniem gorzałki. W 1775 r. w Żychlinie było 69 domów, pół wieku później już 104. W 1856 r. miasteczko liczyło 1611 mieszkańców. W 1870 na mocy ukazu carskiego Żychlin stracił prawa miejskie, odzyskał je w 1924 roku. Mimo to liczba ludności Żychlina stale rosła - w 1886 r. przekroczyła 2 tysiące, a w końcu XIX stulecia tys. mieszkańców. Żychlinianie pracowali głównie na pobliskiej kolei, w drobnych zakładach przemysłowych i okolicznych cukrowniach. Rozwój miasta został zahamowany w XVII stuleciu, pewna poprawa nastąpiła dopiero w połowie kolejnego stulecia. Do XIX wieku miasto było własnością prywatną. Obecny widok centrum miasta:

2 Miejscowości w gminie Żychlin: Dobrzelin Drzewoski Małe Drzewoski Wielkie Grabów Śleszyn Śleszyn Mały Śleszynek Żychlin Co warto zobaczyć? Do najciekawszych zabytków na terenie gminy Żychlin należą: dwór Pruszaków z 2. połowy XIX w., barokowy kościół z 1782 r. oraz dawne kamieniczki mieszczańskie pochodzące z przełomu XIX i XX w. z oryginalnymi okiennicami i drzwiami tereny fabryczne dawnej Cukrowni "Walentynów" z II połowy XIX w.; klasycystyczny kościół z 1836 r. oraz pałac z początku XIX w. w Śleszynie; zespół obiektów Cukrowni "Dobrzelin" złożony m.in. z rafinerii, odlewni, warsztatów, stolarni, magazynów, budynków dyrekcji i straży ogniowej oraz osiedla przyfabrycznego z końca XIX i początków XX w. dwór w Dobrzelinie poza tym warto odwiedzić: DOBRZELIN Wieś w gminie Żychlin (powiat kutnowski), nad rzeką Słudwią. Na terenie wsi Dobrzelin znajduje się zabytkowy zespół obiektów przemysłowych Cukrowni "Dobrzelin" na który składają się: rafineria (1908), odlewnia (k. XIX w.), warsztaty mechaniczne (k. XIX w.), stolarnia (lata 20. XX w), dwa magazyny (1910 i 1931) oraz budynki dyrekcji (1922), portierni (lata 20. XX w) i straży ogniowej (1912). Na terenie cukrowni Dobrzelin zachowało się kilka budynków z drugiej połowy XIX wieku, będących przykładem architektury przemysłowej (fabrycznej) z tego okresu. Przy cukrowni znajduje się przyfabryczne osiedle, na które składają się szkoła (1906), dom dyrektora

3 cukrowni (przełom XIX i XX w) oraz domy pracowników, wzniesione w latach 20 ubiegłego stulecia. Na miejscowym cmentarzu znajduje się pomnik i cztery zbiorowe mogiły 85 żołnierzy Wojska Polskiego z Armii Poznań i Pomorze poległych w dniach września 1939 r. w walce z hitlerowskim najeźdźcą. Klasycystyczny Dwór w Dobrzelinie z 1911 roku, wzniesiony wg projektu Władysława Marconiego, otoczony parkiem krajobrazowym z I połowy XIX w. Murowany, wzniesiony został na rzucie prostokąta, parterowy z piętrowymi ryzalitami zwieńczonymi tympanonami. W tympanonach zachowała się dekoracja stiukowa, w jednym kartusz z zatartym herbem. Układ wnętrza trzytraktowy z hallem i klatką schodową (obecnie przebudowaną) na osi. Zachował się duży salon przedzielony kolumnami, ozdobiony dekoracją stiukową. Podczas kampanii wrześniowej 1939 rok w pałacu mieścił się szpital polowy, którym kierował prof. dr Wiktor Dega, później światowej sławy ortopeda., po wojnie zaś był siedzibą Urzędu Gminy, a teraz stanowi własność prywatną i niszczeje. Pałac położony jest na terenie kilkuhektarowego parku krajobrazowego o bogatym, ale nie konserwowanym drzewostanie, stąd zatracił w znacznej mierze swój dawny układ i charakter. Niedaleko drogi prowadzącej do Oporowa (odchodzi ona od drogi nr 583) znajduje się kilka połączonych ze sobą zbiorników wodnych. Ich naturalnym źródłem zasilania jest rzeka Słudwia. Stawy częściowo zostały utworzone sztucznie (wykopane) jeszcze przed II wojną światową. Wykorzystywane były przez pobliską cukrownię "Dobrzelin". Ze względu na swój urok (dziko porośnięte) i występujące w nim ryby, m.in. karasie, węgorze, leszcze, liny, sumy, szczupaki, są miejscem często odwiedzanym przez wędkarzy (łowisko płatne), ale nie tylko. Stawy te stanowią również wyśmienity punkt dla osób spragnionych ciszy oraz dzikości natury. Przez Dobrzelin wiedzie znakowany kolorem niebieskim szlak rowerowy "W Centrum Polski".

4 GRABÓW Wieś w gminie Żychlin (powiat kutnowski). Na terenie wsi Grabów znajduje się zabytkowa zagroda młyńska, na którą składają się: murowany młyn parowy, wzniesiony w końcu XIX stulecia (obecnie magazyn) oraz murowany dom młynarza z lat 30. XX wieku. Obiekty te są obecnie własnością prywatną. ŚLESZYN Wieś w gminie Żychlin (powiat kutnowski). Na terenie wsi Śleszyn znajduje się jeden z najpiękniejszych zabytków gminy Żychlinklasycystyczny pałac, Dwór został wzniesiony w latach dla rodziny Pruszaków herbu Leliwa. W czasie kampanii wrześniowej mieściła się tutaj przejściowa kwatera grupy operacyjnej gen. Knolla Kownackiego, a na przeciąg kilkunastu godzin zatrzymał się w pałacu również gen. T. Kutrzeba, dowódca armii Poznań. Wtedy właśnie budynek został poważnie uszkodzony przez niemiecką bombę. Odrestaurowany w latach , został zaklasyfikowany do II grupy zabytkowej i stanowi przykład szlacheckiej rezydencji wiejskiej z pierwszej połowy XIX wieku. Po remoncie umieszczono w nim biura urzędowe a następnie zorganizowano w nim szkołę podstawową. W roku 1945 majątek przeszedł w posiadanie rodziny Froelichów. Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, parterowy, posiada po bokach elewacji frontowej dwa symetryczne ryzality zwieńczone trójkątnymi szczytami. Najbardziej charakterystycznym i okazałym elementem dekoracyjnym jest monumentalny portyk, zwieńczony trójkątnym tympanonem, wsparty na czterech kolumnach w stylu jońskim. Tympanon wypełniony został płaskorzeźbami symbolizującymi rolniczy charakter okolicy. Wnętrze zachowało układ dwutraktowy z elementami dawnego wyposażenia. Pałac usytuowany jest na terenie kilkuhektarowego parku krajobrazowego z dużym stawem. Do dziś zachowały się jedynie resztki dawnego założenia parkowego i niektóre okazy drzew. Ciekawostka jest iż dwór w Śleszynie w roku 1976 był miejscem akcji serialu " Zaklęty Dwór " w reżyserii Antoniego Krauze. Cennym zabytkiem znajdującym się na terenie wsi jest również murowany kościół p.w. św. Aleksandra - świątynia wzniesiona w 1836 r., Na planie prostokąta zamkniętego wielobocznie od północy. W elewacji frontowej znajduje się ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, w środku wnęka arkadowa z dwiema parami pilastrów. Kościół posiada

5 ŚLESZYNEK Wieś w gminie Żychlin (powiat kutnowski). klasycystyczny wystrój wnętrza. Zachowała się m.in. ambona z 1836 roku i dwa konfesjonały z I połowy XIX wieku, a także 14 późnobarokowych lichtarzy. Uwagę przyciągają obrazy: św. Anny Samotrzeciej (w ołtarzu głównym), Niepokalane poczęcie N.P. Marii, św. Aleksander i św. Antoni (malowane przez St. Zarzeckiego w 1904 roku), św. Roch i Matka Boska Różańcowa (namalowany przez S. Pawłowskiego w1899 roku).obiekt zakwalifikowany został do II grupy zabytkowej. Na miejscowym cmentarzu znajdują się: mogiła 2-ch powstańców styczniowych 1863 roku Tadeusza Góry i Władysława Orłowskiego oraz mogiła 7-miu żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie obronnej, we wrześniu 1939 r. Na terenie wsi Śleszynek znajduje się zabytkowy zespół dworsko-parkowy, na który składają się: murowany dwór - wzniesiony w latach 20. XX stulecia (obecnie będący własnością prywatną) oraz park krajobrazowy z początku XX w. ŻYCHLIN Miasto i siedziba gminy w północnej części województwa łódzkiego (powiat kutnowski), nad rzeką Słudwią, na Równinie Kutnowskiej. Żychlin nie obfituje w zabytki architektoniczne. Dawna zabudowa miasta była drewniana i strawiły ją liczne pożary. Będąc w Żychlinie warto jednak zobaczyć: Prehistoryczny grób skrzynkowy należący do kultury łużycko-pomorskiej. We wnętrzu grobu odnaleziono naczynia gliniane i przedmioty wykonane z brązu, pozwalające datować to znalezisko archeologiczne jako pochodzące z ok. 500 r. p.n.e.. Odnaleziony przypadkowo w 1943 r. w czasie okupacji hitlerowskiej. Kościół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła - murowana późnobarokowa świątynia wzniesioną w 1782 r. z fundacji Tomasza Pruszaka, na miejscu dawnego drewnianego kościoła. Kościół powiększano w 1838 i 1911 r. przez dobudowanie prezbiterium i dwóch kaplic po bokach nawy. Ten późnobarokowy kościół składa się z nawy wzniesionej na planie wydłużonego prostokąta, prezbiterium zamkniętego wielobocznie i zwróconego ku północy oraz dwóch kaplic i zakrystii, dobudowanych w 1911 r. Frontowa elewacja kościoła jest podzielona pilastrami i zwieńczona falistym szczytem zdobionym posągami patronów świątyni i parafii. Kościół nakryty jest dwuspadowym dachem zwieńczonym wieżyczką. We wnętrzu żychlińskiej świątyni znajduje się szereg zabytkowych ołtarzy.

6 Ołtarz główny poświęcony jest patronom kościoła (obraz św. Piotra i Pawła z XIX w. ) a ołtarze boczne: Matce Boskiej, św. Antoniemu, św. Stanisławowi Kostce oraz św. Wojciechowi. Znajdują się tez tam obrazy św. Mateusza i Walentego z XVIII wieku, św. Rocha, Marka i Jana. Obraz św. Anny malował A. Strunge. Z kolei w kaplicach znajdują się ołtarze Jezusa Ukrzyżowanego i św. Walentego. Zachowały się także portrety Józefa i Antoniny Sołłohubów. W wyposażeniu kościelnym jest kielich barokowy z XVII wieku, barokowe lichtarze i krucyfiks z 1848 roku. Obok świątyni, na cmentarzu przykościelnym, stoi czworoboczna, murowana dzwonnica, zbudowana w pierwszej połowie XIX wieku. Przy kościele stoi murowana dzwonnica z 1 połowy XIX w., oraz - również XIX - wieczny - murowany budynek plebanii. Kaplica grobową Orsettich (XIX w.) Na cmentarzu rzymskokatolickim w Żychlinie warto zobaczyć kaplicę grobową Orsettich (XIX w.) - klasycystyczną murowaną, dwukondygnacyjną budowlę w kształcie rotundy; ściany dolnej kondygnacji rozczłonkowane są pilastrami, w górnej znajdują się otwory okienne. Kaplicę nakrywa płaska kopułka z wieżyczką na sygnaturkę, wewnątrz strop. W Żychlinie zachowała się starówka wartościowa jako układ urbanistyczno przestrzenny charakterystyczny dla miast doby Królestwa Polskiego (pierwsza połowa XIX wieku). Architekturę świecką reprezentuje dom mieszczański przy ul. 1 Maja 17, kamieniczki przy Placu 29 Listopada nr oraz dom Pruszaka ( ul. Narutowicza 76 ) pobudowany na wzór wiejskich rezydencji szlacheckich w XIX wieku. Dom przy ul. 1 Maja 17 to tzw. dom tkaczy na początku XIX wieku funkcjonowały tu warsztaty tkackie. Jest to murowany budynek parterowy z facjatą, mający na osi wejście ujęte w kolumny oraz sień na przestrzał. Zakwalifikowany do IV klasy zabytkowej. Kamienice mieszczańskie usytuowane przy Placu 29 Listopada to piętrowe, murowane budynki, zbudowane na planie prostokąta. Najbardziej interesującym elementem kamienic są ich piwnice oraz pomieszczenia parterowe z charakterystycznymi półkolistymi sklepieniami. Na uwagę zasługują też pochodzące z roku kute okiennice i drzwi. Cmentarz żydowski przy ul. Łukasińskiego. Dawny kirkut - cmentarz żydowski w Żychlinie, znajduje się

7 przy ul. Łukasińskiego. Nekropolia ma powierzchnię ok. 1,25 hektara i obecnie nie jest ogrodzona. Cmentarz jest bardzo zdewastowany - zachowało się tu jedynie kilka płyt nagrobnych - macew, z których najstarsza pochodzi z 1830 roku. Znajduje się na nim ponadto grób cadyka Szmela Abba. Przybył on do Żychlina w roku zapoczątkował dynastię Żychlińskich cadyków, uważano go także za cudotwórcę. W sierpniu 1989 roku na żydowskim cmentarzu w Żychlinie odsłonięto pomnik ufundowany przez Żydów żychlińskich mieszkających w USA. Pomnik ten poświęcony jest Żydom, ofiarom czasów wojny i okupacji. Dawna synagoga przy ulicy Kilińskiego. Na początku XVIII w. w Żychlinie zaczęli osiedlać się pierwsi żydzi. W 1766r. powstała tu gmina żydowska, a w roku 1780 wybudowano drewnianą synagogę. Kamienna synagoga została zbudowana w 1880r. według projektu Aleksandra Woyde w miejscu poprzedniej drewnianej bożnicy z 1780 r.. W latach 20-tych XX w. budynek przebudowano Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali synagogę, wykorzystując ją jako magazyn. Zamurowano wówczas wszystkie okna, pozostawiając jedynie ich górne fragmenty jako oświetlenie. Budynek został wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach 16 x 22m. Dach dwuspadowy, z trójkątnymi szczytami. Z zewnętrznego wyglądu zachowało się obramowanie drzwi, obecnie zamurowanych. Po stronie zachodniej znajdował się przedsionek, a po stronie wschodniej kwadratowa sala modlitewna. Zachowała się galeria, wsparta na żeliwnych, korynckich kolumnach. Na ścianie wschodniej zachowały się pozostałości polichromii. Synagoga w Żychlinie została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 547. W 1943 r. w Żychlinie odkryto pozostałości po grobach ciałopalnych z V w. p.n.e. Wydarzenie to upamiętnia pamiątkowy głaz z tablicą, który znajduje się na Placu 29 Listopada. Tablicę ufundowali w 2010 r. mieszkańcy miasta. Dawna cukrownia Walentynów powstała w 1853 r. Obecnie w obiektach fabrycznych tejże Cukrowni dział Fabryka Transformatorów

8 Park miejski w Żychlinie jest usytuowany w kwadracie ulic: Barlickiego, Aleje Racławickie, Kościuszki, Młyńska. Wspaniałe miejsce do wypoczynku i relaksu. Zadbane alejki spacerowe, roślinność, urozmaicony drzewostan nadają temu miejscu niepowtarzalny klimat. Spacerując alejkami natkniemy się na mały "dworek". Do jego wejścia prowadzi portyk kolumnowy podtrzymujący balkon. Obecnie w budynku znajduje się Miejsko - Gminna Biblioteka Publiczna im. Marii Kownackiej. Kościół parafii ewangelickoreformowanej. Pierwotnie na jego miejscu znajdował się użytkowany przez 200 lat kościół drewniany. Obecny został zbudowany w stylu klasycystycznym w 1822 r. Wyposażenie kościoła pochodzi z XIXw. Ciekawym elementem wyposażenia kościoła są epitafia Melanii z Bronikowskich Kurnatowskiej i Teodora Pretwica. Za kościołem mieści się drewniana dzwonnica z trzema dzwonami z 1788 r. Zabytkowy cmentarz parafii ewangelicko-reformowanej. Założony w 1811 r. dziś znajduje się w niewielkim obszarze leśnym ograniczonym ulicami Sosnową i Bukową. Pięknie położony, zadbany, użytkowany do dnia dzisiejszego. Ogrodzony jest ceglanym murem wybudowanym 40 lat po założeniu nekropolii (zachował się kosztorys z 1851 r.) Przed wejściem umieszczono starannie wykonaną tablicę z rozplanowaniem i krótkim opisem najciekawszych zabytkowych nagrobków. Mimo, iż wydaje się nieduży, pochowano na nim ok osób. Zachowały się cztery grobowce związanych ze zborem w Żychlinie rodzin szlacheckich: centralnie, na wprost wejścia ozdobiony reliefem przedstawiającym opuszczone pochodnie grobowiec Potworowskich, obok w lewym narożniku Żychlińskich (charakterystyczna czaszka z piszczelami na naczółku), przed nimi skromny grobowiec Opitzów i mniej więcej pośrodku, w lewej części cmentarza klasycystyczny grobowiec Chlebowskich.

9 Spośród zabytkowych nagrobków uwagę zwraca malutka piaskowcowa płyta Zosi Potworowskiej. Umieszczono na niej jedynie inicjały zmarłej dziewczynki (litery otoczone wiankiem) i wzruszający napis: Kwiat nadziei/ głaz ten kryje/ tu spoczywa Zosia mała/ ona w niebo uleciała/ pamięć o niey/ w sercach bije/ urodz:d.15 czer.1827/ umarła 24 paźdz Zarówno cmentarz jak i jego ogrodzenie wpisano do rejestru zabytków. Nagrobków o ciekawych formach i wyjątkowych inskrypcjach jest tu więcej. Warto pospacerować w skupieniu pomiędzy nimi, zwrócić uwagę na niepowtarzalność epitafiów i zastanowić się nad ulotnością życia doczesnego. fot. pochodzą ze zbiorów Na terenie dawnego cmentarza przy kościele ewangelicko-reformowanym w roku 1992 zostało założone lapidarium. Zgromadzono tutaj cenniejsze nagrobki z likwidowanych i opuszczonych cmentarzy ewangelickoreformowanych. Zgromadzone nagrobki pochodzą między innymi z cmentarzy w Kucowie, Sielcu koło Staszowa, Wielkanocy koło Krakowa czy Taboru koło Sycowa. Przez Żychlin wiedzie znakowany kolorem niebieskim szlak rowerowy "W Centrum Polski". Wszelkie informacje dotyczące aktualnych wydarzeń i informacji z gminy Żychlin :