Wpisany przez Jacek Domański niedziela, 28 listopada :19 - Poprawiony wtorek, 28 października :12

Transkrypt

1 Śmierć następcy tronu arcyksięcia Ferdynanda w zamachu dokonanym 28 VI 1914 roku w Sarajewie stała się bezpośrednią przyczyną załamania kruchej równowagi w Europie. Doprowadziło to do wybuchu wojny, w której wzięły udział niemal wszystkie kraje starego kontynentu. W lipcu Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, gdy ta odrzuciła (niemożliwe do przyjęcia) ultimatum. Fakt ten spowodował reakcję łańcuchową. Rosja, związana sojuszem z Serbią, 30 VII zarządziła mobilizację powszechną. Posunięcie to Niemcy uznały za wrogi akt i 31 VII wypowiedziały wojnę Rosji, a 3 VIII Francji. Tego samego dnia wojska niemieckie wkroczyły do Belgii. Naruszenie neutralności Belgii spowodowało wystąpienie 4 VIII Anglii i jej dominiów. 6 VIII po stronie Ententy wystąpiła Czarnogóra. Działania na większą skalę na froncie wschodnim rozpoczęły się wcześniej, w Prusach Wschodnich, gdzie już 17 VIII wojska rosyjskie przekroczyły granicę niemiecką. Tymczasem na terenie Galicji, Królestwa Polskiego, Wołynia i Podola koncentrowały się główne siły Rosji i Austro-Węgier. Obie strony już od dawna przygotowywały się do wojny, opracowując plany rozwinięcia swoich wojsk oraz kierunki natarć w przyszłym konflikcie. Rosyjski Sztab Generalny, planując działania wojenne, miał do rozwiązania dylemat, przeciw któremu z Państw Centralnych wystawić główne siły. Ostatecznie w maju 1912 roku opracowano taki plan. Podzielono zachodni obszar operacyjny na dwa fronty: północno-zachodni przeciw Niemcom i południowo-zachodni przeciw Austro-Węgrom. Powstały dwa plany G, gdzie głównym przeciwnikiem miały być Niemcy i plan A, według którego głównym przeciwnikiem miały być Austro-Węgry. W myśl planu A w skład wojsk Frontu Południowo-Zachodniego miały wejść: - 4 Armia, koncentrowana w rejonie Iwanogrodu-Lublina-Rejowca-Łukowa, w składzie K. Grenadierów, XI KA, XX KA, XVI KA, 80, 82, 83 DRez., 3 pac, 13 DK, 14 DK, 3 DK Dońskiej, DK Uralskiej (razem 184 bataliony, 162 i 1/2 szwadronu, 400 karabinów maszynowych, 690 dział). - 5 Armia, koncentrowana w rejonie Kowela-Chełma-Brześcia, w składzie: V KA, XII KA, XXV KA, XIX KA, 55, 61, 70, 75, 81 DRez., 5 pac, 7 DK, 1, 4, 5 Dońskie DK, 2, 3 BK (razem 208 batalionów, 158 i 1/2 szwadronu, 432 karabiny maszynowe, 768 dział). - 3 Armia, koncentrowana w rejonie Równo-Dubno, w składzie: VII KA, IX KA, X KA, XI KA, XII KA, XXI KA, XXIV KA, III KK, 58, 60, 65, 69, 78 DRez., 4 pac, 9, 10, 11, 12 DK, 2 Półn.-Kozacka DK, Sam. Kozacka DK, 1, 2 Kubańska DK, Terska DK (razem 352 bataliony, 273 szwadrony, 784 karabiny maszynowe, 1340 dział). Podobnie jak Rosja, dowództwo armii austro-węgierskiej miało dylemat, na którym froncie skoncentrować główne siły: przeciw Rosji, czy Serbii. Opracowano więc dwa plany na każdą ewentualną sytuację. Plan, w którym główne siły skierowano przeciw Serbii oznaczono jako B, natomiast kiedy za głównego przeciwnika uznano by Rosję, miano realizować plan R. 1 / 15

2 W planie R przeciw Rosji zamierzano wykorzystać 9 korpusów (I, II, III, IV, V, X, XI, XII, XIV), 1, 9, 10 DK oraz liczne oddziały landwehry, landszturmu i marszowe. W centrum kraju miała powstać grupa manewrowa, w składzie 4 korpusów (VI, VII, VIII, IX), 21, 26, 23, 43 DP, 10 DK i 102 BLandszt. Do 1914 roku plany austriackie uległy pewnym modyfikacjom. Ostatecznie, siły wystawione przez front rosyjski w Galicji podzielone zostały na dwa zgrupowania: pierwsze składało się z grupy gen. Kummera oraz 1 i 4 Armii, które miały nacierać na północ, w kierunku Warszawy i Brześcia. Drugie zgrupowanie miało za zadanie osłaniać wschodnią Galicję i składało się z 3 Armii i grupy gen. Kovessa. Koncentrację wojsk austriackich w sierpniu osłaniały siły: w rejonie Krakowa, składające się z I Korpusu (12, 46 DP, 7 DK), Jarosławia z X Korpusu (2, 24, 45 DP, 6 DK), Lwowa z XI Korpusu (11, 30 DP, 4, 9 DK). Do 20 VIII wojska austriackie zdołały rozwinąć w rejonie Krakowa grupę gen. Kummera, w składzie: 95, 106 DLandszt., 7 DK, 100 BLandszt. (razem ludzi, 45 batalionów, 27 szwadronów, 144 działa). Po drugiej stronie granicy koncentrowały się oddziały rosyjskie. Jako pierwsze przybyły korpusy stacjonujące w pobliżu pogranicza: XIV Korpus (18 DP, 2 BS) w rejonie Radomia-Lublina, XIX Korpus (17, 38 DP) w rejonie Chełma, XI Korpus (12, 19 DP) w rejonie Proskurowa, oraz sześć dywizji kawalerii: 14 w rejonie Częstochowy, 1 Dońska w rejonie Zamościa, 7 w rejonie Włodzimierza Wołyńskiego, 11 w rejonie Dubna, 12 w rejonie Proskurowa, 2 Kozacka w rejonie Kamieńca Podolskiego. 18 VIII Rosjanie zdołali skoncentrować główne siły, które, podobnie jak austriackie, zostały podzielone na dwa zgrupowania. Pierwsze miało nacierać w kierunku Lwowa od północy i składało się z 4 i 5 Armii, drugie w składzie 3 i nowo powstałej 8 Armii miało nacierać w kierunku Lwowa od wschodu. Bitwa pod Kraśnikiem (22.VIII 1.IX.1914) W połowie sierpnia 1914 roku 4 Armia kończyła koncentrację w rejonie Lublina. Rejon koncentracji osłaniały oddziały 13 DK stacjonujące w rejonie Kraśnika. Prowadziły one rozpoznanie na odcinku od Wisły do szosy Biłgoraj-Tarnogród. 3 Dońska DK, skoncentrowana w rej. Szczebrzeszyna osłaniała koncentrację od południa. XIV Korpus (18, 45 DP, 2 BS) koncentrował się w rej. Lublina, a XVI Korpus (41, 47 DP) na płd-wsch. od tego miasta. Korpus Grenadierów (1, 2 DP Gren.) osłaniał lewą flankę armii, skoncentrowany w rej. Biskupice-Piaski. 14 DK rozłożyła się na lewym brzegu Wisły w rej. Kielc. Między 4 Armią a lewym skrzydłem 5 Armii była luka licząca blisko 30 kilometrów. Wieczorem 19 sierpnia wojska 4 Armii ruszyły na pozycje wyjściowe do natarcia w kierunku Przemyśla, które miało się rozpocząć 23 sierpnia. Konnica armii dalej prowadziła rozpoznanie na kierunku przemyskim. Tego dnia siły 4 Armii liczyły 104 bataliony, 85 szwadronów, 240 karabinów maszynowych, 426 dział. 20 sierpnia sztab 4 Armii wiedział, że na północnym brzegu Sanu w rej. Zawichostu, Janowa, Biłgoraju i Tarnogrodu stacjonują siły I i X Korpusów. 2 / 15

3 20 sierpnia 1 Armia Dankla zdołała się skoncentrować. I Korpus (5, 46 DP) w rej. Rudnika, V Korpus (14, 33, 37 DP) w rej. Leżajsk-Sokołów, X Korpus (2, 24, 45 DP) w rej. Sieniawy, 12 DP w rej. Rozwadów-Nisko, 101 BLandszt. w rej. Jamnicy, 3 DK w rej. Zaklikowa i 9 DK w rej. Janowa. Na lewym brzegu Wisły działała grupa gen. Kummera. Wieczorem 20 sierpnia dotarła ona do Miechowa i Ostrowca. W sumie w tym dniu 1 Armia liczyła 170 batalionów, 75 szwadronów, 480 dział, a grupa gen. Kummera 45 batalionów, 28 szwadronów i 150 dział. 23 sierpnia idąca wzdłuż Wisły 13 DK (rosyjska, dalej w tekście-r) w rej. Annopola natknęła się na oddziały 3 DK i 12 DP (autro-węgierskie, dalej w tekście-a). Mimo że nieopodal maszerowały oddziały 2 BS (r) dywizja wycofała się 8 kilometrów na północ. 2 BS (r) tymczasem stoczyła ciężki pojedynek z częściami 3 DK (a), a następnie z siłami podchodzącej 12 DP (a). Ponieważ siły austriackie zaczęły obchodzić prawe skrzydło brygady, ta wycofała się w kierunku Ludmiłowki, odsłaniając tym samym drogę na północ. Nacierająca 18 DP (r) napotkała pozycje I Korpusu i poniosła ciężkie straty w starciu z 5 i 46 DP (a). Pobita dywizja rosyjska wycofała się w kierunku Kraśnika. Podobny los spotkał 45 DP (r), która stoczyła walkę z siłami V Korpusu. Na początku walki II/45 DP (r) zepchnęła austriackie ubezpieczenia i zajęła miasteczko Pilichna, jednak koło godz. 18 obrońcy otrzymali posiłki i sami przeszli do energicznego kontrnatarcia. Rosyjska dywizja poniosła duże straty i wycofała się w kierunku Kraśnika, gdzie zajęła pozycje obronne. Natomiast marsz sił XVI Korpusu (r) odbywał się bez przeszkód. Do końca dnia jednostki zatrzymały się: 47 DP w rej. Baturza, 41 DP w rej. Biskupie-Tokary, rezerwy korpusu (162 i 187 pułk, 2 sotnie, 24 działa) w rej. Starej Wsi. Korpus Gwardii dotarł do rzeki Por w rej. Turobina-Nowej Wsi. 3 Dońska DK dotarła do miejscowości Rudka. W nocy front 4 Armii dochodził do 58 kilometrów długości. Została ona odepchnięta od Wisły na odległość 25 kilometrów, a w lukę wdzierały się 3 DK, 12, 5, 46 DP i 101 BLandszt. 1 Armia austro-węgierska dotarła do linii Annopol-Modliborzyce-Frampol. Poszczególne oddziały zatrzymały się: 12 DP i I Korpus w rej. na północ od Miłoszowa-Ilbiecin, V Korpus w rej. Polichna-Janów, X Korpus w rej. Goraj-Biłgoraj, 9 DK w rej. Goraja. Na lewym brzegu Wisły 14 DK (r) wycofała się na Zwoleń i została wzmocniona z Iwanogrodu przez 72 pp z dwoma bateriami. 7 DK (a) rozpoznawała w rej. Opatowa i Radomia. 24 sierpnia 7 DK (a) otrzymała rozkaz ubezpieczać prawą flankę armii i zmusić do odwrotu siły rosyjskie, znajdujące się na lewym brzegu Wisły. Dowódca 1 Armii, gen. Dankl, nakazał, aby I KA wraz z 12 DP opanował linię rzeki Wyżnica do Kraśnika. 3 DK ubezpieczała lewą flankę korpusu. V KA lewą flanką nacierał na Kraśnik i wspierał siły I KA, pozostała część tego związku taktycznego wraz z X KA zajmowała zajęte wcześniej pozycje. 110 BLandszt. po drugiej stronie Wisły dotarła do Józefowa. Dla zabezpieczenia prawego skrzydła przed atakiem rosyjskim z rejonu Krasnystawu i Turobina z armią miał ściśle współpracować II Korpus z 4 Armii. Grupa Kummera miała koncentrować się w rej. Annopola i Zawichostu. 3 / 15

4 Rano na 2 BS (r) natarły siły 12, 5, 46 DP (a). Zaczęły one obchodzić oba skrzydła brygady i w tej sytuacji rozpoczęła ona odwrót. Wycofała się na 5-6 kilometrów na północ, w rej. Zalesia. Manewr ten odkrył skrzydło i tyły XIV Korpusu. Na froncie 18 i 45 DP (r) przeciwnik nie przejawiał aktywności, ostrzeliwując jedynie pozycje artylerią. Jednak odwrót 2 BS (r) oraz prawego skrzydła 45 DP (r) doprowadził do odwrotu całego XIV Korpusu na północny brzeg Wyżnicy. Odwrót rozpoczął się o godz. 14. Dywizje wycofały się na drugi brzeg rzeki i zajęły pozycje między Piaskami na Strużą, 18 km na północ od Kraśnika. W czasie odwrotu wyżej wymienionych sił, oddziały XVI KA i KGren. nacierały na linii Modliborzyce-Janów-Goraj. Pierwszy z nich atakował siłami 47 DP (r), której czołowe pułki starły się z siłami 37 DP (a) w rejonie wioski Wolica. Główne siły dywizji nacierały na flankę 33 DP (a), poruszającej się wzdłuż szosy Polichnia-Kraśnik. Energiczne ataki 47 DP (r) doprowadziły do zajęcia Polichni. O godz. 14 dowództwo armii nakazało odwrót dywizji. Natomiast awangarda 41 DP (r) nacierała na Janów, gdzie broniły się oddziały 37 DP z V KA zajmującego pozycje w rej. Godziszowa. Początkowo natarcie czołowych pułków 41 DP (r) przyniosło sukces: zdołały one opanować północną część Godziszowa. Około godz. 13 na lewej flance pojawiły się oddziały 24 DP (a), idące z Goraja. W ciężkich walkach, o godz. 18, 41 DP (r) rozpoczęła odwrót w kierunku Batorza. W tej walce rosyjska dywizja straciła 4400 ludzi, czyli ok. 30% stanu. Została ona w nocy wycofana do odwodu na prawym skrzydle XIV Korpusu. Korpus Gwardii miał nacierać na Frampol. Już o godz. 9 doszło do starć z częściami 9 DK (a) i 72 pp. 1 DGren. (r) szybko nacierała na Goraj. Austriacy wprowadzali z Frampola posiłki. 4 pgr nacierał na Goraj, a 1 pgr obchodził miasto z zachodu. O godz. 14 miasto zostało zdobyte. Obchodzący miasto 1 pgr i części 41 DP (r) stoczyły walkę na płn.-wsch. od Godziszowa z częściami 45 DP (a). Część sił 1 DGren. dalej nacierała, lecz otrzymała rozkaz odejścia w kierunku na Wysokie, gdzie toczyła walki do 25 sierpnia. Odejście dywizji znacznie pogorszyło położenie 2 DGren., walczącej z 45 DP (a) i z 4 DP (a) z II Korpusu. O godz. 16 sytuacja 2 DGren. była coraz cięższa. Austriacy zaczęli obchodzić jej oba skrzydła od zachodu i południa. O godz. 17 dywizja rozpoczęła odwrót w kierunku rzeki Por, w czasie którego straciła 9 dział. 3 Dońska DK prowadziła rozpoznanie południowego brzegu rzeki Por. Ciężkie walki wymusiły odwrót korpusów na północ. XIV KA zajął linię Zalesie-Piaski-Struża-Zakrzewsk. XVI KA zajął pozycje na linii Błażek-Batoż-Stawce, KGren. na linii Wysokie-Turobin-Nowa Wieś, 13 DK w rej. Chodeli, 3 Dońska DK w rej. Szczebrzeszyna, 2 BS, 162, 187 pp w rej. Zalesia. Naczelne Dowództwo nakazało wesprzeć 4 Armię przez oddziały 5 Armii, ponadto przekazano jej 80 DRez. W tym czasie gen. Dankl nakazał by I KA, wsparty przez 12 DP i 14 DP z V Korpusu, zajął front Chruślina-Urzędów-Kraśnik. Wschodnie skrzydło V KA (33, 37 DP) i X KA miały zająć linię Kraśnik-Andżew-Goraj. W dyrektywie nr 1117 polecono rozbić przeciwnika między Wisłą a Chełmem. 4 / 15

5 25 sierpnia część XIV Korpusu (r) odeszła na północ w celu zabezpieczenia prawego skrzydła przed obejściem przez Austriaków. 2 BS oraz 162 i 167 pp w siedem godzin przebyły drogę z Bełżca do Józefowa nad Wisłą, 2 BS była skierowana do Borzechowa dla osłony odwrotu XIV Korpusu od strony Urzędowa. Odwrót 18 DP (r) odbywał się bez kłopotów, za to odwrót 45 DP (r) w kierunku Wilkołaz był przeprowadzony źle i doprowadził do rozerwania ciągłości linii frontu. 6 batalionów z dywizjonem artylerii wycofywało się po szosie do Niedrzwicy Małej, gdzie zajęły pozycje, pozostałe części 45 DP (r) dotarły do rzeki Bystrzycy, gdzie do nocy zebrało się sześć batalionów. Do wieczora pozycje XIV Korpusu były rozciągnięte na 20 kilometrów. Związki taktyczne skoncentrowały się w rejonach: Borzechów 2 BS, Niedrzwica Mała 45 DP, w rezerwie znajdowała się 18 DP. Pomiędzy XIV a XVI Korpusami pozostała 10-kilometrowa luka, słabo kontrolowana przez oddziały 45 DP. Cały XVI KA wycofał się bez przeszkód na pozycje 5-7 kilometrów na południe od Bychowa. KGren. także wycofał się bez kłopotów. 1 DGren. przeprawiła się przez rzekę Por i zajęła pozycje w rej. Wysokie-Turobin, 2 DGren. do godz. 20 zebrała się w rejonie Żółkiewka. Przy takim położeniu prawa flanka korpusu była odkryta. Zmusiło to jego dowódcę do skierowania prośby do dowódcy XIV KA, aby nieznacznie przesunął swoje oddziały i w ten sposób osłonił skrzydło. 3 Dońska DK (r) zajęła pozycje w Szczebrzeszynie, osłaniając lewe skrzydło KGren. Na prawym skrzydle 13 DK (r) osłaniała 30-kilometrową lukę między Wisłą a oddziałami XIV Korpusu. Wieczorem położenie 4 Armii było ciężkie. Rozciągnięta na 45-kilometrowej przestrzeni, nie była w stanie zatrzymać skutecznie nacierających Austriaków. Dlatego Naczelne Dowództwo kierowało dla jej wzmocnienia XVIII Korpus (r) z nowo formowanej 9 Armii oraz 80, 82, 83 DRez., ponadto do Lublina skierowano transporty z Korpusem Gwardii. 26 sierpnia nowy dowódca nakazał XVI KA i KGren. wycofać się na nowe pozycje. Na prawej flance XIV Korpusu pojawiły się nowe oddziały: 317 pp/80 DP, 46 doński pułk kozacki, 1/46 DP. Miały one nie dopuścić do obejścia skrzydła przez 1 Armię. Tego dnia do natarcia ruszyły główne siły armii Dankla na froncie od Bełżca do Turobina. I KA i 12 DP miały obejść prawe skrzydło 4 Armii. Mimo ciężkich walk, Rosjanie utrzymali wszystkie swoje pozycje. 5 DP z I Korpusu (a) zaczęła obchodzić rosyjskie prawe skrzydło, osłaniane przez 13 DK. XVI KA (r) został zaatakowany przez główne siły V KA (33, 37 DP), natarcie spadło na osłabioną 47 DP (r). Broniła ona pozycji liczących blisko 9 kilometrów. Mimo zaciętych ataków Węgrów z 37 DP, rosyjska dywizja utrzymała swoje pozycje, zadając nacierającym poważne straty. Do zaciętych walk doszło też w centrum XVI Korpusu, na które nacierały 14 i 33 DP (a). Zostały one odparte w bitwie pod Bychawą. Ciężkie walki toczyły też dywizje Korpusu Grenadierów, atakowane przez V i X KA (a). 1 DGren. broniła się na rzece Por na linii Biskupie-Turobin. Odpierała ona ataki pierwszą brygadą, uniemożliwiając przeprawę 33 i 2 DP (a), druga brygada 5 / 15

6 znajdowała się w odwodzie na prawym skrzydle. 2 DGren. toczyła ciężkie walki z siłami X KA (2, 24 DP). Mimo wsparcia przez 70 DRez. (r) z XXV KA, nie była ona w stanie zatrzymać Austriaków i została zmuszona do wycofania się. Duże straty poniosła 3 Dońska DK (r), która wycofała się 15 km ze Szczebrzeszyna do Pepereczyny. Do godz. 16, pod wpływem austriackich natarć i załamania się obrony 2 DGren. i 3 Dońskiej DK, odwrót rozpoczęła 1 DGren. Lewe skrzydło 4 Armii wycofało się na linię rzeki Gielczew. Jednak dowództwo armii zakazało wycofywać się na nową pozycję. 27 sierpnia, przy wsparciu sił XXV KA, oddziały KGren. miały zająć nową pozycję na linii Żabno-Nowa Wieś, ponadto oczekiwano przybycia XVIII KA z Iwanogrodu. 27 sierpnia na prawym skrzydle pojawiły się transporty 1/37 DP (r), która miała przybyć do Kawali. Od rana do ataku ruszyły siły Dankla. Miały one ostatecznie pobić 4 Armię. Na froncie XIV KA na pozycje 2 BS nacierały 12 DP i 101 BLandszt. Doszło do zaciętych walk w rejonie Brzechowa. Austriacy, w wyniku natarć, zdołali wyprzeć z części pozycji Rosjan, lecz kontratak 317 pp uratował lewe skrzydło 18 DP i rozbił nacierających, biorąc licznych jeńców. Do kontrnatarcia przeszła też 2 BS. Korpus utrzymał wszystkie pozycje. XVI KA od rana do godz. 14 odpierał ataki na linii Sobieszczany-Bychawa. Po godz. 14 związek ten rozpoczął odwrót na linię Bystrzyca-Bychawka-Werciszow. Wycofano 45 DP (r), która przeszła do odwodu XIV KA. Korpus Grenadierów był atakowany przez silne oddziały austriackie. 1 DGren. i 41 DP były atakowane przez 2 DP (a). Rozbicie ich prawego skrzydła doprowadziło do odwrotu. W celu odparcia ataku, Rosjanie użyli do kontrataku I/2 DGren. nacierającą z Żółkiewki na Gielczew. Celem kontrataku było nawiązanie łączności z siłami XXV Korpusu. Tego dnia korpusy V i X (a) rozbiły części XVI KA i KGren. biorąc ok jeńców, zajmując rejon Rechtowa-Tarnawki i zmuszając siły rosyjskie do wycofania się o 5 km na północ. Wieczorem do Wąwolnicy przybyła I/23 DP z XVIII Korpusu. 28 sierpnia do kontrnatarcia ruszyło prawe skrzydło XIV KA, wzmocnione przez I/37 DP. Celem ataku było zdobycie miasta Chodel. Nacierające siły I/46 DP (r) o godz. 15 zajęły bez walki Chmielnik, a prawe skrzydło w postaci 18 DP, zajęło las 2 do 5 km na południe od miasta. Reszta sił korpusu pozostała na miejscu. W centrum 4 Armii Austriacy nacierali na pozycje 45 DP, którą przełamała 46 DP (a). W decydującym momencie Rosjanie wykonali kontratak 9 batalionami. Zaskoczeni Austriacy wycofali się, tracąc 900 jeńców i 3 działa. XVI KA prowadził ciężkie walki z siłami V i X KA. Lewa flanka 41 DP (r) odpierała ataki 14 i 33 DP (a), natomiast siły prawej flanki I/46 DP i II/18 DP (r) przeszły do natarcia w kierunku Chmielnika, mając na styku I/37 DP i 13 DK (r). Ciężkie straty jakie poniosła 41 DP (r) pod uderzeniami 14 i 33 DP (a) zmusiły ją do odwrotu 4-5 kilometrów na północ w rejon Jabłonnej. 6 / 15

7 Mimo wycofywania się w trudnych warunkach, 47 DP (r) utrzymała front. 2 DGren., stojąca przez dzień w odwodzie, wieczorem została skierowana przez dowódcę armii na styk XVI KA i KGren. w rej. Czerniewa. Lewa flanka KGren. po klęsce 70 DRez. (r) i odwrocie jej w kierunku Krasnystawu została odsłonięta. 14 DK (r) w obawie przed odcięciem odwrotu na północ przez 7 DK (a), opuściła Józefów i skierowała się w kierunku Iwanogrodu. Rozpoznanie 13 DK (r) sygnalizowało pojawienie się austriackich oddziałów po drugiej stronie Wisły. Aby wzmocnić prawe skrzydło, dowództwo skierowało w rej. Karczmisko-Niezabitów 23 DP (r). Miała ona w razie pojawienia się sił austriackich nie dopuścić do przekroczenia przez nie rzeki Chodel. 29 sierpnia silny atak V KA (14, 33, 37 DP) (a) przełamał pozycje 47 DP z XVI KA. Rozpoczęła ona odwrót w kierunku Bychawki już o godz. 11. Nacierających Austriaków zatrzymał dopiero kontratak 2 DGren. i 3 Dońskiej DK (r). W wyniku ciężkich walk, o godz. 14 Austriacy rozpoczęli odwrót. Siły rosyjskie odzyskały utracone pozycje. W rejonie Józefowa skoncentrowały się 7 DK, 106 DLandszt., 110, 100 BLandszt. 30 sierpnia przez Wisłę przeprawiła się część grupy Kummera. Jej zadaniem było połączyć się z lewym skrzydłem I KA i nacierać na Opole i Chodel. Podchodzące siły austriackie zostały zaatakowane przez 23 DP (r), wspierane przez 13 DK, nacierającą na tyły 95 DLandszt. W ataku nie wzięła udziału 37 DP (r), która nie zdołała na czas skoncentrować się w wyznaczonym miejscu. Natarcie rozpoczęło się dobrze. Do godz. 12 Rosjanie opanowali północną część Opola, rozbijając 95 DLandszt. Wzięto przy tym ponad tysiąc jeńców, 10 karabinów maszynowych, 3 działa. Pobici Austriacy rzucili do kontrataku 106 BLandszt. w rej. Skakuwy. Natarła ona na styk 37 i 23 DP. Wsparła ją 100 BLandszt. nacierająca z rejonu Siwałka-Książ. Zaatakowała ona pozycje 37 DP (r), zmuszając ją do nieznacznego odwrotu. Wieczorem XVIII KA (23, 37 DP) zajmował linię długości 25 km i blokował austriacki przyczółek o głębokości 2-3 kilometrów. 13 DK w nocy wycofała się na północ. Dowództwo 4 Armii planowało kolejne uderzenie na Chodel, które miało nastąpić 2 września, wspólnie z oddziałami XIV Korpusu. Grupa Kummera, kontratakowana, zaprzestała ataków i przeszła do obrony na zajętym przyczółku. Jej lewe skrzydło ubezpieczały 3 i 7 DK skoncentrowane w rejonie Pietrowiny. Dowództwo 1 Armii zamierzało rozbić 4 Armię atakami w centrum i na lewe skrzydło, gdzie Austriacy mieli rozbić osłabiony XVI KA i rozwinąć obejście Korpusu Grenadierów. 7 / 15

8 Tymczasem 4 Armia została wzmocniona przez trzy pułki 80 DRez., które przybyły na lewe skrzydło XIV KA. Dwa pułki 83 DRez. skierowano do XVI KA, I/82 DRez. skoncentrowano w rej. stacji Trawniki w celu ochrony linii kolejowej Chełm-Lublin-Iwanogród. Korpus Gwardii rozpoczął koncentrację w Warszawie. 29 sierpnia rozpoczął załadunek do pociągu części oddziałów. 30 sierpnia nie przybył jeszcze żaden transport, ale za to wyładowały się w Lublinie pierwsze oddziały III KKauk., przybyłe z Homla. 31 sierpnia od rana pozycje XVI KA i KGren. były atakowane przez 37, 14, 33 DP. W decydującym momencie kontratakowały odwodowe oddziały 1 DGren. i I/83 DRez., zatrzymując Austriaków. 31 sierpnia, na skutek wycofania się XXV KA w kierunku Krasnystawu, pomiędzy armiami powstała luka. Zaczęły w nią wchodzić 24 i 45 DP (a). Aby zatrzymać Austriaków Rosjanie rzucili 3 Dońską DK oraz I/83 DRez. Stoczyła ona ciężką walkę z 24 DP (a), która zaczęła obchodzić skrzydła brygady, zmuszając ją do odwrotu. O godz. 22 część 24 DP (a) zajęła stację kolejową w Trawnikach, a szwadrony kawalerii przecięły linię Chełm-Lublin. Po nieudanej próbie przełamania prawego skrzydła 4 Armii siły austriackie przeszły do obrony. Wieczorem 1 września do Lublina przybyło 14 batalionów i 3 baterie z 1 DGw. (r), zaczęły też przybywać pierwsze oddziały 2 DGw. oraz pułki III KKauk. (w składzie 21 i 52 DP). Wszystkie te oddziały zostały skierowane na lewe skrzydło armii, gdzie rozpoczęto koncentrację sił do przeprowadzenia 4 września planowanej kontrofensywy. Bitwa pod Zamościem (24.VIII 2.IX) W połowie sierpnia rosyjska 5 Armia zakończyła koncentrację sił. XXV KA znajdował się w Chełmie, XIX KA w Lubomilu, V KA w Maciejowie, XVII KA w Kowlu. 1 Dońska DK rozpoznawała rej. Żółkiew-Kamienki, a 7 DK rej. Sokal-Radzichów. Luka między Korpusem Grenadierów z 4 Armii a prawym skrzydłem 5 Armii wynosiła 30 km. Z kolei między 7 DK z lewego skrzydła 5 Armii a 69 DP (r) XXI KA z 3 Armii było km przestrzeni, które osłaniała tylko 11 DK. 16 sierpnia 5 Armia otrzymała polecenie osłony prawego skrzydła 3 Armii. 19 sierpnia siły 5 Armii liczyły już 156 batalionów, 92 szwadrony, 474 działa. 21 sierpnia 5 Armia oddziałami awangardy miała osiągnąć linię Izbica-Wojsławica-Włodzimierz Wołyński. Wieczorem 22 sierpnia podciągnięto jednostki tyłowe i następnego dnia miała ona rozpocząć natarcie na linii Tomaszów-Lwów. 23 sierpnia korpusy 5 Armii rozlokowały się następująco: XXV KA (46 DP, 3 DGren.) w rej. Izbica-Monastyrek, XIX KA (17, 38 DP) w rej. Grabowca, V KA (7, 10 DP) w rej. Hrubieszowa, XVII KA (3, 35 DP) w rej. Suchodołu, 7 DK w rej. Gorochowa, 1 Dońska DK w rej. Miaczyna. Razem, armia rozłożona na linii o długości 100 km posiadała 144 bataliony, / 15

9 karabiny maszynowe, 100 szwadronów, 516 dział. Nie przybyły jeszcze 61 i 70 DRez., 4, 5 Dońskie DK. W tym czasie 4 Armia austro-węgierska skoncentrowała się w rejonie Przemyśla-Jarosławia. 18 sierpnia austriackie korpusy były rozłożone w rejonach: II KA (4, 25, 13 DP) Jarosławia, VI KA (15, 27, 39 DP) Przemyśla, IX KA skoncentrował jedynie 10 DP w rej. Lubaczowa, 26 DLandszt. jechała dopiero z Bałkanów. XVII KA składał się tylko z 19 DP, skoncentrowanej nad Sanem. Pomiędzy II a VI Korpusem i pomiędzy II a IX Korpusem znajdowały się brygady marszowe, składające się z 8 batalionów, szwadronu i baterii. Przed frontem 4 Armii w rejonie Rawy Ruskiej stacjonowała 6 DK, która rozpoznawała rejon Tomaszowa. Obszar od Sokala do Włodzimierza Wołyńskiego rozpoznawała 2 DK. Po przybyciu 26 DLandszt., 10 DK, 2, 6, 9 BMarsz. w 4 Armii znajdowało się 156 batalionów, 92 szwadrony i 474 działa. 21 sierpnia 4 Armia miała przejść do natarcia w kierunku Chełma i Kowla. 22 sierpnia obie strony rozpoczęły powolny marsz w kierunku przeciwnika. 23 sierpnia nadeszła rosyjska 70 DRez., która wzmocniła XXV KA. 24 sierpnia z powodu ciężkiej sytuacji, jaka wytworzyła się na linii 4 Armii (r), dowództwo 5 Armii otrzymało polecenie zatrzymać się lewym skrzydłem na linii Łaszczów-Sokal. XXV KA miał wesprzeć lewe skrzydło 4 Armii. 25 sierpnia 5 Armia wsparła wydatnie obronne operacje 4 Amii. I/46 DP z XXV KA forsownym marszem udała się w kierunku Lublina. Tego dnia na pomoc Korpusowi Grenadierów skierowano drogą Zamość-Krasnystaw 70 DRez. Przeciw siłom austriackim, zbliżającym się do Zamościa od południa, skierowano 3 DGren. z XXV Korpusu i cały XIX KA. Wykonując polecenia sztabu, jednostki 5 Armii dotarły wieczorem do linii: 70 DRez. Maszow, II/46 DP Michalew, 3 DGren. Zamość, 17 DP Komarów, 38 DP Zubowice, 10 DP Nowoselki, 7 DP Wareż, 3 DP Sokal, 35 DP Żdżary, 1 Dońska DK Jatutów, 15 km na wschód od Krystynopola. Szybki marsz oddziałów rosyjskich sprawił, że austriacka 6 DK spędziła noc w Zamościu, po czym odeszła na Krasnobród. 23 i 24 sierpnia 4 Armia austro-węgierska pozostawała na linii Terespol-Rawa Ruska. W tym czasie z Bałkanów przybyła 10 DK, która skoncentrowała się w rejonie Tarnawki, oraz 26 DLandszt., skierowana do swojego IX KA. 26 sierpnia wsparcia rosyjskiej 4 Armii udzieliła 70 DRez. jednak poniosła w walce spore straty i musiała się wycofać. Sytuacji nie mogła zmienić wprowadzona do walki II/46 DP. W trakcie ciężkich walk 45 i 4 DP (a) zajęły Szczebrzeszyn. Wycofująca się II/46 DP (r) napotkała austriacką konnicę. Doszło do kolejnych walk, a mimo to udało się jej przeprawić przez Wieprz. Następnie stoczyła ona jeszcze walki z oddziałami 4 i 13 DP (a) i ponownie została zmuszona do odwrotu (9 km na północ, w rejon Bodaczewa). Odwrót osłaniała artyleria 1 pułku Doń. DK. W czasie walk 3 DGren. wykonała marsz z Zamościa do Bodaczewa, po drodze, którą 9 / 15

10 wycofywała się II/46 DP (r). O godz. 14 doszło do spotkania idącego na czele 3 Dywizji 10 pgren. z kolumną austriackiej 13 DP. Ciężkie walki na linii Bodaczew-Zawady trwały do godz. 21, po czym Rosjanie wycofali się na północ. Idący w awangardzie 9 pgren. miał za zadanie obejście prawej flanki nacierających Austriaków, wpadł jednak pod silny ogień, który zmusił pułk do zatrzymania. O godz. 20 pułk rozpoczął odwrót na północ, do wioski Zawady, gdzie dotarł o godz. 2. Austriacy także wycofali się na zachód. II/3 DGren. stoczyła walkę z siłami 25 DP (a) na zachód od Zamościa w rejonie Kontów. Ciężkie walki XXV KA spowodowały, że 27 sierpnia wesprzeć 4 Armię mogła jedynie 70 DRez. Rozpoczęła ona natarcie w kierunku wsi Turobin. Lewą flankę korpusu ubezpieczała 1 Dońska DK, nacierająca na Zwierzyniec. Rano 70 DRez. natarła na 45 DP (a), biorąc 600 jeńców i wbiła się w pozycje austriackie na głębokość km, docierając do północnego brzegu rzeki Por. 45 DP (a) wycofała się na południe, gdzie zatrzymała się w rejonie Michałeby. Była tam skoncentrowana 4 DP (a) z II KA. O godz. 12 otrzymano telegram, że obejście prawego skrzydła 1 DGren. zmusiło ją do wycofania się w kierunku Żółkiewki. To z kolei wywołało odwrót 70 DRez. na prawą flankę XXV Korpusu, w rejon Niedzieliska. Tego dnia nastąpiło nieudane natarcie na XXV KA. II/46 DP (r) została zaatakowana przez 4 i 13 DP (a) i musiała wycofać się o 8 kilometrów, do Starego Zamościa. 3 DGren., atakowana przez 13 DP (a) na prawym skrzydle, rozpoczęła odwrót szosą do Krasnystawu. Odwrót dywizji zakończył się 29 sierpnia w Krasnystawie i Izbicy. 3 DGren. posiadała w tym momencie stany: 9 pułk 400 ludzi, 10 pułk 450 ludzi, 11 pułk 1924 ludzi, 12 pułk 1500 ludzi. Na lewym skrzydle 1 Dońska DK do godz. 16 zajmowała Ciołki. Dopiero podejście Austriaków na północ od Zamościa oraz zajęcie Jarosławicy zmusiło ją do wycofania się do Majdan Starych, gdzie została na noc. Przed odejściem dywizja starła się z trzema pułkami 25 DP (a), a następnie natrafiła na okopaną 10 DP (a), na froncie Zamość-Labunki. XIX KA otrzymał rozkaz natarcia na Tomaszów dwoma kolumnami. Pierwszą na linii Tarnawatka-Tomaszów, drugą na linii Rachanie-Tomaszów. Nacierającą wzdłuż szosy 17 DP (r) zatrzymano o godz. 11 ogniem 39 DP (a), na północ od Tarnawatki. Także 38 DP (r) została zastopowana pod Rachaniami przez 27 DP (a). Jednak zacięte ataki Rosjan przyniosły efekt w postaci przełamania do godz. 20 austriackich pozycji pod Tarnawatką, gdzie 17 DP (r) rozbiła 11 pp, biorąc przy tym jeńców. Za to na lewej flance korpusu I/38 DP nie mogła przełamać pozycji 27 DP (a). O godz. 17 austriacka 15 DP zaczęła obchodzić lewe skrzydło Rosjan. W walce tego dnia XIX KA poniósł duże straty. 27 sierpnia na całym froncie od godz. 6 Austriacy przystąpili do natarcia od południa i zachodu. 10 DP (a) nacierała z zachodu na froncie Majdan-Suchowola, a 26 DP (a) na froncie 10 / 15

11 Pankowa-Tarnawatka. O godz. 11 Austriacy zaatakowali częścią II/10 DP (7 batalionów) na pozycje 17 DP (r) od strony północno-zachodniej. Manewr ten odciął ją od dowozu amunicji. Do natarcia ruszyła też 15 DP (a), grożąc całkowitym okrążeniem rosyjskiego XIX KA. Jego sytuacja stawała się coraz gorsza, jednak upór, z jakim broniły się obie dywizje, przyniósł efekt w postaci odparcia wszystkich ataków i wzięcia do niewoli ok jeńców. W walce XIX Korpusowi wydatnej pomocy udzieliła 10 DP z V KA, atakując austriacką 15 DP pod Łaszczowem, a tym samym nie pozwalając na obejście prawego skrzydła XIX Korpusu. Mimo sukcesu, dwa dni zaciętych walk znacznie zużyły możliwości bojowe korpusu. Jego dowódca postanowił wycofać swoje oddziały 8-10 kilometrów na północ od Komarowa. Tam korpus planował odpocząć pod osłoną dywizji kawalerii, która miała przybyć z Hrubieszowa. W czasie gdy XIX KA prowadził ciężkie walki w rejonie Tarnawatki, przybywać zaczęły z Wareża oddziały V KA. 26 sierpnia 10 DP osiągnęła rejon Radostowa, a 7 DP Nowocelki. XVII KA, znajdujący się w rejonie Sokala, otrzymał rozkaz marszu na zachód i dotarcia do linii Tarnawatka-Bełżec. Skoncentrowana w rejonie Krystynopola 7 DK (r) została przydzielona do XVII KA i miała osłaniać jego lewe skrzydło. Przed tymi siłami koncentrowały się w rejonie Butyny-Mosty Wielkie siły austriackiego XIV KA (3, 8, 41 DP, 2 DK). Tego dnia V KA ruszył na zachód, w kierunku Łaszczowa, prowadzony przez 41 Doński pkw. Idąca w lewej kolumnie 7 DP (r) została w rejonie Posadowa zaatakowana przez austriacki korpus kawalerii (6, 10 DK). Po przybyciu do Łaszczowa awangarda 10 DP (r) około godz. 10 przeprawiła się przez rzekę Huczwa i zaatakowała 15 DP (a), próbującą zająć Łaszczów. Pierwsze starcie nie przyniosło sukcesu, gdyż przez rzekę przeprawił się tylko 38 pp z 2 bateriami. 37 pp z 4 bateriami dopiero się przeprawiał, a druga brygada była jeszcze 8 km w tyle. Do godz. 17 trwały ciężkie walki. Austriakom udało się zatrzymać Rosjan i rozbić ich prawą flankę, nie zdołali jednak wyprzeć ich za rzekę. Wieczorem do Łaszczowa przybyła II/10 DP z 5 dyw. art. Pojawił się też 28 pp/7 DP (r). Dywizja ta, na skutek walk z austriacką kawalerią, rozciągnęła swoją kolumnę marszową. Walki V KA nad rzeką Huczwą nie pozwoliły na udzielenie pomocy tego dnia siłom XIX Korpusu. Odwrót XIX KA do Komarowa doprowadził do powstania blisko 15-ilometrowej luki w ugrupowaniu. Maszerujący na Tomaszów XVII KA wieczorem znajdował się na linii Żerniki-Ulgówek-Nowosiełka. Odejście XXV Korpusu na Krasnystaw zmusiło dowództwo armii do osłonięcia skrzydła i zmiany ugrupowania. 70 DRez. miała teraz osłaniać kierunek na Krasnystaw, zajmując Piaski Szlacheckie. Na lewym brzegu Wieprza zajęła pozycje 3 DGren. Prawą flankę tego zgrupowania osłaniała nowo przybyła 4 Dońska DK, a lewą 1 Dońska DK. Takie położenie osłaniało Krasnystaw, lecz nie zabezpieczało kierunku na Chełm. Dowództwo XXV Korpusu planowało wykonanie następnego dnia ataku na siły austriackiego X Korpusu. Jednak Austriacy pierwsi rozpoczęli atak na pozycje 70 DRez. częścią 45 DP. Zacięte ataki zmusiły 70 DRez. do odwrotu na Krasnystaw. Tego dnia główne siły II KA (4, 13, 25 DP), 11 / 15

12 skoncentrowane w rejonie Zamościa, rozpoczęły przegrupowanie w kierunku wschodnim, którego celem było natarcie następnego dnia na prawe skrzydło XIX KA. 28 sierpnia przed jego frontem znajdowały się siły IX KA. Nacierały 10 i 26 DP (a), chcąc rozbić prawe skrzydło 17 DP (r), lecz zostały odparte. Nieco lepiej poszło 39 i 27 DP (a), nacierającym na pozycje 38 DP (r). Wprawdzie Rosjanie utrzymali pozycje, lecz 27 DP (a) zagarnęła 800 jeńców i jedno działo. V KA otrzymał polecenie natarcia na linii Rachanie-Pukarzów, celem wyjścia na tyły VI Korpusu (a), atakującego pozycje XIX KA. Tymczasem VI KA przegrupował swoje siły, na prawej flance ustawiając 27 i 15 DP (na linii Rachanie-Grodysławice). 15 DP (a) po opuszczeniu Rachań i marszu w kierunku Łaszczowa miała wyjść na flankę 10 DP (r), oraz zaatakować od czoła 28 pp z 7 DP (r). Bitwa, jaka niebawem się zaczęła, nabrała wyjątkowo zaciętego charakteru. Część 15 DP nie miała osłoniętego skrzydła, co wykorzystali Rosjanie, wychodząc na tyły dywizji. W rezultacie 9-godzinnego boju dywizja została rozbita. Jej dowódca zastrzelił się, a Rosjanie wzięli do niewoli 100 oficerów, około 4000 żołnierzy, zdobyli sztandar 65 pułku i 22 działa. Resztki pobitej dywizji wycofały się do Rachań. Walcząca nieopodal 27 DP (a) wycofała się na południe do Pawłowki, gdzie została zmuszona do stoczenia walki z oddziałami 7 i 10 DP, zmierzającymi na Tarnawatkę. Walka trwała kilka godzin i zakończyła się około godz. 22 wycofaniem się do Wożyczyn, gdzie dywizja zatrzymała się na noc. Część 7 DP (r) dalej nacierała w kierunku zachodnim. Idący w przedzie pododdział starł się z częścią 6 DK (a) wspartą przez baterię artylerii konnej. Ponadto na lewej flance, na linii Typin-Sowiniec, doszło do potyczek z oddziałami 19 DP (a). 29 sierpnia dowództwo V KA planowało dalsze natarcie, wiedząc, że siły XVII KA mają posuwać się za nimi, lecz o godz. 2 otrzymano wiadomość, że korpus rozpoczął odwrót na północ. Zaniechano więc dalszego natarcia. XVII KA przeszedł przez Posadów i zajął rejon Jarczewa. O godz. 12 doszło do pierwszych walk na linii Werszczyca-Gubinek, pomiędzy idącą na czele 3 DP (r), a elementami 19 DP (a). Mimo kilku prób ataku, 3 DP zdołała odeprzeć wszystkie natarcia i utrzymała swoje pozycje. Idąca za nią 35 DP (r) poruszała się w kierunku Tarnoszyna, na flankę 19 DP (a). Awangarda dywizji (137 pp) weszła w duży las na południe od Tarnoszyna i bez rozpoznania o godz. 13 rozłożyła się na odpoczynek. W rezultacie pułk został zaatakowany przez części 41 DP (a) z XIV KA. W oddziale wybuchła panika. O godz. 15 rozbity pułk rozpoczął odwrót w kierunku Tarnoszyny, tracąc 12 z 16 dział; również jego dowódca został śmiertelnie ranny. O godz. 16 wycofujący się pułk natknął się na siły główne 35 DP (r), które zajmowały obszar na wschód od Tarnoszyny. Wieść o klęsce 137 pp oraz o niepowodzeniach 61 DP spowodowała wycofanie się 35 DP na Ulgówek. Przed odwrotem dywizja ta bezskutecznie próbowała dwoma pułkami utrzymać brzeg lasu, jednak rozpoczęły one odwrót pod ogniem karabinów maszynowych i dział. Austriacy nie ścigali wycofujących się, sami bowiem ponieśli również spore straty. Ubytek sił 35 DP (r) wynosił w zabitych i rannych 36 oficerów i 1093 żołnierzy, stracono 18 dział. 12 / 15

13 II/61 DRez. przeszła przez Wareż, Wasylew do Ulgówka. Tam została zaatakowana z południa przez 3 DP (a). Doszło do zaciętych walk. Rosjanie nie byli w stanie odeprzeć ataków austriackich i rozpoczęli odwrót, osłaniani przez artylerię dywizji, która poniosła duże straty. Związek taktyczny wycofał się na północ, w rejon Starego Sioła. W ciągu dnia walk dywizja straciła dużo ludzi i sprzętu. W 244 pp zebrało się 1000 ludzi, pozostałe pułki miały stany nieznacznie wyższe. Stracono 21 z 32 karabinów maszynowych oraz 40 dział. Wieczorem w czasie walk w rejonie Wasylewa na tyły walczących 35 i 61 DRez. wdarły się oddziały 2 DK (a), wzbudzając panikę. Dopiero późnym wieczorem udało się 7 DK i 42 dońskiemu pk przywrócić spokój na tyłach. W nocy dywizje XVII KA rozpoczęły odwrót na północ. 3 DP zatrzymała się na linii Podledow-Ulgówek, 35 DP na linii Łaszczów-Teljatin, a 61 DRez. skoncentrowała się w rejonie Starego Sioła. Dowództwo 4 Armii (a) planowało natarcie na oba skrzydła 5 Armii (r). 29 sierpnia głównym zadaniem sił XXV KA (70 DRez., II/46 DP, 3 DGren., 1, 4, 5 DK) była osłona dwóch kierunków: na Krasnystaw i na Chełm. Rano do natarcia na lewe skrzydło XXV KA ruszyły oddziały 4 DP i część 13 DP (a). Mimo wielu natarć, broniąca się II/46 DP (r) utrzymała Stary Zamość, a tym samym wszystkie swoje pozycje. Znacznie gorzej było na prawym skrzydle, gdzie 45 DP (a) obeszła pozycje 70 DRez. i pobiła 4 DK, która wycofała się w kierunku Krasnystawu. 30 sierpnia siły rosyjskiej 5 Armii liczyły 175 batalionów, 262 karabiny maszynowe, 73 szwadrony, 526 dział. Siły XXV KA zaczęły się przygotowywać do natarcia w kierunku Zamościa. Jednak odrzucenie przez 45 DP (a) i tak już osłabionej 70 DRez., która przeszła na wschodni brzeg Wieprza, zaniepokoiło dowództwo armii. 45 DP (a) zajęła Tarnogórę, osłanianą przez kompanię ochrony. Wzięto ok jeńców. Krasnystaw zajęły oddziały 24 DP (a) po krótkiej, lecz zaciętej walce z 4 Dońską DK. Pobita dywizja wycofała się za Wisłę. Dla ochrony przepraw przez Wieprz skierowano 12 pgren. z 3 DGren. Zaniechano ataku na kierunku Zamościa. Siłami 70 DRez. postanowiono przejść do obrony. Do ataku przeszli natomiast Austriacy (4 DP), jednak ponieśli duże straty i musieli wycofać się 8 km na południe. Późnym wieczorem dowódca XXV KA wydał polecenie wycofania się w kierunku Chełma. Odwrót korpusu doprowadził do powstania luki między armiami, liczącej już 35 km. XIX KA stoczył zaciętą walkę z austriackimi korpusami (II, IX, VI). Najpierw Austriacy rozpoczęli natarcie IX Korpusem. O godz. 12 z kierunku Zamościa wyszło natarcie części II KA (13, 25 DP), który pobił prawą flankę 17 DP (r). Po południu Rosjanie przeszli do kontrnatarcia i do godz. 21 przywrócono poprzednie położenie. Dzięki dobremu dowodzeniu odwodami, licznym kontratakom oraz umiejętnemu wykorzystaniu artylerii, odparto austriackie ataki. 10 doński pk śmiałym atakiem na tyły Austriaków wywołał panikę, zniszczył dwa działa, zdobył jedno i wziął 13 / 15

14 800 jeńców. XIX KA był atakowany już od godz. 6 przez część sił II KA. Obeszły one jego prawe skrzydło. Jednocześnie do natarcia ruszyły siły IX Korpusu. Celem był Komorów. Mimo zaciętej obrony, 38 DP (r) nie była w stanie zatrzymać nacierających Austriaków. W krytycznej sytuacji dywizję wsparły pułki Samodzielnej Dywizji Kozackiej, zatrzymując do godz. 12 siły austriackie. Z powodu zużycia odwodów, z V KA przybył 324 pp/81 DP (r). Miał on zabezpieczyć prawe skrzydło XIX KA. O godz. 18 wszystkie ataki Austriaków załamały się w ogniu rosyjskich oddziałów. Korpus poniósł jednak duże straty. Niektóre kompanie liczyły tylko 30 żołnierzy z 250, część kompanii pozostała bez oficerów. V KA nie mógł wesprzeć walczącego XIX Korpusu, gdyż jego 7 DP toczyła ciężkie walki z nacierającą energicznie 19 DP. Dopiero po godz. 14, kiedy nacisk 19 DP zelżał, do kontrnatarcia przeszła brygada z 10 DP (r), która miała za zadanie wesprzeć prawe skrzydło 7 DP. Kiedy z południa, na lewe skrzydło XIX KA, ruszyły do ataku oddziały VI KA, druga brygada 10 DP (r) wykonała atak na linii Komarów-Janowka. Dywizja zmieniła front na zachodni. Wieczorem, kiedy walki ucichły, w obu korpusach pozostało mało amunicji, którą trzeba było dowozić 35 km z Hrubieszowa. Oddziały 10 DP (r) ruszyły do ataku na Janówkę, a 7 DP na Rachanie, w rezerwie pozostał 323 pp/81 DRez. Natarcie dywizji posuwało się szybko, Austriacy rozpoczęli odwrót, otrzymali jednak wsparcie i sami przeszli do kontrnatarć. 7 DP (r) odparła trzy ataki i ponownie sama przeszła do natarcia, w nocy została jednak zmuszona do wycofania się o 4-5 km. 10 DP zatrzymała się na linii Kraczew-Wożyczyn. W wyniku walk powstała luka między XIX a V KA, licząca 8 km. Z powodu bierności XVII KA austriacka 41 DP próbowała zająć przeprawy w rejonie Łaszczowa i Pukarzewa, przez co zmusiła do wydzielenia nowych sił dla ochrony przepraw. Po wykonanym 28 sierpnia odwrocie, siły XVII KA zajmowały następujące pozycje: 3 DP na linii Dabużek-Dutrow, 35 i 61 DRez. skoncentrowały się w rejonie Starego Sioła, gdzie były reorganizowane. 30 sierpnia korpus otrzymał rozkaz: przy współpracy z siłami 3 Armii (69 DP, 11 DK) rozbić austriacki XVII KA. 7 DK (r), wsparta brygadą 61 DRez., znajdującą się na lewym skrzydle, odparła atak 2 DK (a). Do ataku ruszyły jeszcze 3 i 8 DP (a), obchodząc lewą flankę XVII KA. Szczególnie niebezpieczny manewr wykonał 16 bat. strz., obchodząc głęboko pozycje rosyjskie. Do godz. 16 na 13-kilometrowym odcinku od Kminczena do Wiereszczyna rozpoczęły się ciężkie walki. Austriacy nacierali głównie w centrum i na oba skrzydła korpusu. Starcia te, toczone przez siły XVII KA, oraz obchodzenie skrzydeł XIX i V Korpusów przez siły 4 Armii, stawiało całe zgrupowanie w ciężkim położeniu. 31 sierpnia dowództwo 4 Armii postanowiło ostatecznie otoczyć i zniszczyć 5 Armię. Tymczasem rano części XXV KA rozpoczęły odwrót w kierunku Chełma, lecz o godz otrzymały one rozkaz natarcia na Krasnystaw, celem jego odbicia. W rejonie Krasnystawu na prawym brzegu odpierała ataki 45 DP i 4 Dońska DK (r). Aby wykonać przekazany rozkaz 70 DRez. zatrzymała się i zajęła pozycje frontem w kierunku zachodnim. II/46 DP (r) przeszła do rezerwy, a 3 DGren. skoncentrowała się w rejonie Złośnicy, 12 km na wschód od Krasnystawu. 4 Dońska DK zajmowała pozycje w rejonie Żelina. Atak 70 DRez. nie powiódł się, gdyż zbyt długo trwało przegrupowanie oddziałów. Ostatecznie o godz. 22 zaniechano ataku. XIX KA został 14 / 15

15 zaatakowany w rejonie Dąbrowy przez siły IX KA. W tym samym czasie z południa wyszło natarcie 15 DP (a) z VI KA. Koło południa prawe skrzydło zaczęła obchodzić od północy 13 DP (a), której części zdołały zająć miasto Dub. Rozpoczęła ona również ostrzeliwać ogniem artyleryjskim Sieniatycze. Z uwagi na obchodzenie obu skrzydeł przez Austriaków oraz braku odwodów, dowództwo korpusu rozkazało odwrót na linię Dub-Sieniatycze-Komarów-Wolica. Straty rosyjskich 17 i 38 DP były bardzo duże. W pułkach straciły one po oficerów i 2000 żołnierzy. Bitwy pod Kraśnikiem i Zamościem wygrane zostały przez wojska austriackie, lecz poniosły one podczas walk duże straty. Ale nawet i ten nieznaczny sukces został zneutralizowany przez klęskę wojsk 3 Armii i Grupy Kovessa w bitwie nad Złotą Lipą, stoczoną w dniach od 26 do 28 sierpnia. W jej rezultacie Austriacy zaczęli wycofywać się w kierunku Lwowa, który Rosjanie zajęli 3 września. W tym czasie 4 i 5 Armia zostały zreorganizowane, a nowo przybyłe siły 9 Armii znacznie wzmocniły Rosjan. 4 września siły te przeszły do kontrnatarcia, zmuszając 1 i 4 Armie do odwrotu i odbijając stracone pozycje. Ofensywę rosyjską Austriacy zatrzymali dopiero 19 września w rejonie Tarnowa. Autor: Jacek Domański Opublikowano r. 15 / 15