PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY

Transkrypt

1 PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY ORGAN NAUKOWY ZWIĄZKU BIBLIOTEKARZY I ARCHIWISTÓW POLSKICH i - R E D A G U J E K O L E G I U M ROCZNIK XVII ZESZYT 3-4 LIPIEC-GRUDZIEŃ 1949 WARSZAWA WYDANO Z ZASIŁKIEM MINISTERSTWA OŚWIATY

2 TREŚĆ - TABLE DES MATIERES Do Generalissimusa Józefa Stalina, adres Prezydium ZBlflP. flu Generalissime Joseph Staline, adresse de felicitations. 163 Pierwszy tom Dzieł Józefa Stalina Le premier tome des Oeuvres de Joseph Staline Lenin i Stalin (zestawienie bibliograficzne) Lenine et Staline (tableau bibliographique) Kronika Chronique: Udział bibliotekarzy i archiwistów polskich w uczczeniu 70 rocznicy urodzin Józefa Stalina Le part prise par Ies bibliothecaires et les archivistes polonais a la celebration du 70-e anniversaire de la naissance du Generalissime Joseph Staline Resumes Karta tytułowa i spis treści rocznika 1949 zostaną załączone do zeszytu 1 rocznika 1950.

3 cie sz ył z okazji 70 rocznicy urodzin <3ózeja <Sł a I i n a

4

5 DO GENERALISSIMUSA JÓZEFA STALINA W dniu Twych urodzin, Wielki Wodzu Świata Pracy i Obrońco Pokoju, bibliotekarze i archiwiści polscy, zajęci odbudową zniszczonych przez faszystowskiego najeźdźcę bibliotek i archiwów, ślą Ci życzenia jak najdłuższych lat i najświetniejszego rozkwitu Idei, których jesteś ucieleśnieniem. Wielkie idee Współtwórcy pierwszego na świecie państwa socjalistycznego, Wodza międzynarodowego proletariatu, nieugiętego Bojownika o wolność i sprawiedliwość społeczną, Obrońcy świata przed faszyzmem i imperializmem, przenikają coraz głębiej i ogarniają coraz szerzej wszystkich ludzi pragnących szczerze pokoju, idących drogą prawdziwego postępu. My, bibliotekarze i archiwiści polscy, pracownicy kultury dobrze wiemy, co zawdzięczamy Przyjacielowi Polski, dobrze rozumiemy, czym grożą marshallowskie plany fałszywych demokracji. Na drodze, po której wiedzie klasę robotniczą Jej Wielki Wódz, widzimy jedyną drogę naszego rozwoju, a z działalności bibliotek i archiwów radzieckich, pracujących według Twych wskazań, czerpiemy wzory, które pomogą nam wypełnić zadania, jakie stoją przed bibliotekarzami i archiwistami polskimi w dobie budowy podwalin socjalizmu. Warsznu;a dn. 21.XII 1949 r. Za Zarząd Głóumy Zujiązku Bibliotekarzy i A rchiujistóiu Polskich Prezydium: Przewodniczący: A. Stebelski V-Przeiuodniczący: I. Morsztynkiewiczowa V*Przeiuodniczący: W. Michalska Sekretarz Generalny: /. Kraczkiewicz Skarbnik: J. Szemplińska Gospodarz: J. Piasecki

6 Tylko przez ścisłą znajomość kultury stworzonej przez cały rozwój ludzkości możemy, przetwarzając ten dorobek, tworzyć nową kulturę naszej epoki. LENIN Proletariacka co do treści, narodowa co do formy taka jest ta kultura ogólnoludzka, ku której idzie socjalizm. STALIN

7 PIERWSZY TOM DZIEL JÓZEFA STALINA 22 lipca 1949 roku ogłoszono uchwalę Biura Politycznego KC PZPR o pełnym wydaniu Dziel Lenina i Stalina w języku polskim. Wydanie tych dziel otworzy partii i narodowi polskiemu»bezcenną skarbnicę wiedzy marksistowskoleninowskiej, w oparciu o którą musi dokonywać się wychowanie naszych kadr partyjnych w duchu ideologii marksizmu-leninizmu«. Pierwsze dwa tomy Dziel I. W. Stalina i 14 tom Dziel W. I. Lenina ukazały się w przekładzie polskim na 70-lecie urodzin Józefa Stalina, nakładem Spółdzielni Wyd.»Książka i Wiedza«. Z tej okazji zamieszczamy poniżej przekład artykułu z czasopisma Bolszewik r nr. 10. W pracach Stalina zawarte zostało wielkie historyczne doświadczenie walki partii bolszewickiej o zwycięstwo rewolucji socjalistycznej i zbudowanie społeczeństwa socjalistycznego, o stworzenie i umocnienie państwa radzieckiego. Została w nich rozwinięta i wzbogacona nowym doświadczeniem teoria marksistowsko-leninowska. Pierwszy tom Dzieł Józefa Stalina obejmuje prace napisane w okresie od 1901 roku do kwietnia 1907 r. Większość tych prac była publikowana w legalnej i nielegalnej gruzińskiej prasie rewolucyjnej. (Sie są to jednak wszystkie prace Stalina napisane w owym okresie. Nie odnaleziono po dziś dzień archiwum Kaukaskiego Komitetu Związkowego SDPRR, a także i niektórych publikacji zakaukaskich organizacji bolszewickich, gdzie były drukowane artykuły Józefa Stalina. W szczególności nie odnaleziono dotychczas pism: Program zajęć w marksistowskich kółkach robotniczych (1898) i Credo (1904). W przedmowie do pierwszego tomu, napisanej przez Stalina w 1946 r., zawarta jest charakterystyka okresu, do którego odnoszą się prace opublikowane w tym tomie, oświetlone jest znaczenie leninowskiej teorii o rewolucji socjalistycznej. Józef Stalin zaznacza we wstępie, że teza, zgodnie z którą

8 166 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA jednym z głównych warunków zwycięstwa rewolucji socjalistycznej jest taka przemiana ludności, by proletariat stanowił jej większość, była w swoim czasie powszechnie przyjęta zarówno przez bolszewików jak i przez partie socjaldemokratyczne innych krajów.,,dalszy jednak rozwój kapitalizmu w Europie i Ameryce, przejście od kapitalizmu przedimperialistycznego do kapitalizmu imperialistycznego, wreszcie odkryte przez Lenina prawo nierównomierności rozwoju ekonomicznego i politycznego różnych krajów wykazały, że teza ta nie odpowiada już nowym warunkom rozwoju, że zupełnie możliwe jest zwycięstwo socjalizmu w oddzielnych krajach, gdzie kapitalizm nie osiągnął jeszcze najwyższego szczeblu rozwoju i proletariat nie stanowi większości ludności, ale gdzie front kapitalistyczny jest dostatecznie słaby, ażeby proletariat mógł go przerwać. Tak powstała w latach leninowska teoria rewolucji socjalistycznej. Jak wiadomo, punktem wyjścia leninowskiej teorji rewolucji socjalistycznej jest twierdzenie, że rewolucja socjalistyczna zwycięży niekoniecznie w tych krajach, gdzie kapitalizm jest najbardziej rozwinięty, lecz przede wszystkim w tych krajach, gdzie front kapitalizmu jest słaby, w których proletariatowi najłatwiej jest front ten przerwać i w których kapitalizm osiągnął przynajmniej średni poziom rozwoju*'. Prace zawarte w pierwszym tomie dzieł Stalina jaskrawo oświetlają ten okres historyczny, gdy pod kierownictwem Lenina zakładano fundamenty partii marksistowsko-leninowskiej, partii bolszewików. Prace te uczą głębokiego zrozumienia jedności rewolucyjnej praktyki i rewolucyjnej teorii jako najważniejszego warunku zdolności życiowej partii i jej wielkich zwycięstw. Prace Stalina wskazują nam przykłady aktywnego stosunku do teorii, gdy teoria staje w służbie praktyki i stosowana jest przy rozwiązywaniu zadań życiowych, wysuwanych przez praktykę. Każda z pra.c Stalina powstała w związku z konkretnymi zagadnieniami praktyki rewolucyj nej i dawała rozwiązanie tych problemów. Stąd prace te są przykładem, jak stale czujna twórcza myśl rewolucyjna wnikliwie przysłuchuje się wszelkim ruchom życia praktycznego, rzucając światło na każdy jego krok, wnosząc do tego ruchu siłę teoretycznej świadomości naukowej. Od chwili narodzin marksizmu, będącego teoretycznym wy razem ruchu robotniczego, powstało zadanie połączenia ruchu robotniczego z rewolucyjną teorią marksizmu naukowym socjalizmem.

9 PIERWSZY IO W DZIEŁ JÓZEFM STALINA 167 Marksizm powstał jako kontynuacja wszystkiego, co było najbardziej postępowe i cenne, co stworzyła w swym poprzednim rozwoju myśl ludzka. Marks i Engels krytycznie opracowali i rozwinęli najwyższe osiągnięcia kultury i zwróciwszy swój wysiłek w kierunku poznania historii społeczeństwa, w szczególności zaś ustroju kapitalistycznego i zrodzonego przezeń ruchu robotniczego, uczynili szereg genialnych odkryć. Odkrycia te ujawniły historyczną misję proletariatu, wykazały, że objektywny rozwój procesu historycznego prowadzi do rewolucyjnej przemiany ustroju kapitalistycznego w ustrój socjalistyczny i że proletariat powołany jest do tego, by stać się intelektualnym i moralnym n o s ic ie le m, realizatorem tych przemian. W ten sposób nauka przy pomocy marksizmu dopomogła ruchowi robotniczemu ujawniając jego sens historyczny, perspektywy i drogi rozwoju.. Powstała możliwość połączenia praktyki ruchu robotniczego z naukową teorią rewolucyjną. Połączenie to było nieodzowna, ponieważ odkrywało przed klasą robotniczą perspektwy jej wyzwolenia drogą najszybszą i najmniej bolesną. Marks i Engels pracowali nie tyiko nad stworzeniem rewolucyjnej teorii proletariatu, lecz również nad połączeniem ruchu rewolucyjnego z teorią rewolucyjną, nad stworzeniem marksistowskiej partii proletariatu. Po długiej walce, którą prowadzili Marks i Engels w obronie stworzonego przez nich socjalizmu naukowego, nauka ich zwyciężyła i rozpowszechniła się. Lecz, jak wskazuje Lenin, zwycięstwo teoretyczne marksizmu skłoniło jego wrogów do podszywania się pod marksizm. Oportunizm międzynarodowy stał się narzędziem w ręku burżuazji, przy pomocy którego starała się ona przeszkodzić zjednoczeniu ruchu robotniczego z rewolucyjną teorią i taktyką, z socjalizmem naukowym. Leninowi i Stalinowi kontynuatorom nauki i dzieła Marksa i Engelsa przypadło w udziale walczyć przeciwko wszelkiego rodzaju międzynarodowemu oportunizmowi, między innymi przeciwko ekonomistom" i mieńszewikom, którzy wystąpili jako zdeklarowani wrogowie zjednoczenia ruchu robotniczego z teorią rewolucyjną. Walka stała się tym bardziej nieodzowna, że zadania, któr«stanęły przed ruchem robotniczym w Rosji, były szczególnie wielkie. Ruch ten rozwijał się w nowych warunkach, w których, jak genialnie przewidział Lenin, klasa robotnicza Rosji powołana została do odegrania roli samodzielnej siły politycz-

10 168 ( PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E FA STALINA nej, hegemona w nadchodzącej rewolucji burżuazyjno-demokratycznej. Ruch ten przygotował grunt dla przerastania rewolucji burżuazyjno-demokratycznej w rewolucję socjalistyczną. W tych warunkach, naczelnego i decydującego znaczenia nabrała sprawa stworzenia partii klasy robotniczej, przy tym nie zwykłej partii, lecz partii nowego typu, partii bojowej, prawdziwie rewolucyjnej, która by wiedziała dokąd i w jaki sposób należy prowadzić klasę robotniczą, partii, która byłaby zespolona żelazną dyscypliną swych szeregów, która by zdolna była działać odważnie i zdecydowanie, stale utrzymywać jak najmocniejszą więź z proletariatem i z nieproletariackimi masami pracującymi. Utworzenie takiej partii wymagało bardzo gruntownego i wszechstronnego przygotowania, co zostało dokonane przez Lenina i Stalina. Wskazuje na to Stalin w Krótkim kursie historii WKP (b), mówiąc: nigdy jeszcze w historii żadna grupa polityczna nie była tak gruntownie przygotowana do tego, aby się ukonstytutować w partię, jak grupa bolszewicka* (str. 160)1). Przez cały szereg lat Lenin wszechstronnie, usilnie i wytrwale twcrzył partię bolszewików. Znakomite prace Lenina: Co robić, Krok naprzód, dwa kroki w tył, Dwie taktyki socjaldemokracji w rewolucji demokratycznej, Materializm a emipiokrytycyzm dały ideologiczne i organizacyjne podstawy nowej partii. Najbliższym współpracownikiem Lenina w stworzeniu partii bolszewickiej, w opracowaniu ideologii i taktyki partii, jej podstaw organizacyjnych i teoretycznych był Józef Stalin. Wspólnie z Leninem Stalin tworzył wielką partię bolszewików. Prace Stalina, zawarte w pierwszym tomie jego Dzieł, napisane zostały w okresie, gdy jak stwierdza autor w przedmowie do pierwszego tomu proces wypracowania ideologii i polityki leninizmu nie był jeszcze zakończony". W tym okresie Stalin walcząc z różnymi antymarksistowskimi i oportunistycznymi kierunkami tworzy leninowsko-iskrowskie bolszewickie organizacje w Kraju Zakaukaskim i kieruje ich działalnością. W swoich pismach uzasadnia i broni podstawowych zasad nauki marksistowsko-leninowskiej. 'I Pod kierownictwem Lenina poczęło się urzeczywistniać po raz pierwszy w Rosji połączenie ruchu robotniczego z socjalizmem. Poważnym krokiem naprzód w tej sprawie było przejście od marksistowskiej propagandy w kółkach robotniczych do l) Według wyd. Książki i Wiedzy". Warszawa 1949

11 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 169 politycznej agitacji wśród szerokich mas, przejście do połączenia walki ekonomicznej robotników z walką polityczną przeciwko caratowi. Tego przejścia dokonał stworzony przez Lenina petersburski Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej". W Kraju Zakaukaskim walka o połączenie ruchu robotniczego z socjalizmem prowadzona była pod kierownictwem towarzysza Stalina. Poważną rolę w tej walce odegrała założona przez niego nielegalna gazeta Brdzola", która po Iskrze" była najlepszą gazetą marksistowską w Rosji. W tych swoich najwcześniejszych wystąpieniach Stalin broni jedności rewolucyjnej teorii i praktyki, jedności, która niezbędna jest w celu zjednoczenia ruchu robotniczego z socjalizmem. W artykule wstępnym pierwszego numeru gazety Brdzola" wykazane jest znaczenie nielegalnej prasy jako oręża w rewolucyjnej walce proletariatu. W artykule tym Stalin charakteryzując treść i kierunek gazety postawił przed nią zadanie, aby główną uwagę poświęcała walczącym robotnikom". Naczelnym obowiązkiem gazety jest być możliwie najbliżej masy robotniczej, mieć możność stałego oddziaływania na nią, być jej świadomym kierowniczym ośrodkiem". Gazeta mówił Stalin winna dawać jasną odpowiedź na wszelkie zagadnienia związane z ruchem robotniczym, wyjaśniać sprawy zasadnicze, wyjaśniać teoretycznie rolę klasy robotniczej w walce i rzucać światło socjalizmu naukowego na każde zjawisko z którym styka się robotnik" (str. 27)1). Idea połączenia ruchu robotniczego z socjalizmem' szczególnie głęboko rozwinięta została przez Stalina w artykule p.t. Socjaldemokratyczna partia Rosji i jej najbliższe zadania, który treścią swoją przypomina słynny artykuł Lenina: Od czego zacząć?, będący podstawą genialnej pracy Lenina Co robić? W artykule swoim Stalin wykazuje bezpodstawność utopijnego socjalizmu, krytykuje zachodnio - europejskich reformistówbernsztajnowców i ich zwolenników w Rosji ekonomistów, jak również uzasadnia konieczność silnej i zwartej rewolucyjnej partii marksistowskiej. Artykuł nakreśla najbliższe zadania partii w kierowaniu walką polityczną proletariatu przeciwko samowładztwu carskiemu. W artykule tym Stalin daje doskonale jasny zarys rozwoju idei socjalizmu w Rosji wykazując, jak w procesie historycznego rozwoju dojrzewała konieczność łączenia praktyki rewo- ) Stronice podane przy cytatach z Dzieł Stalina odsyłają do I tomu wydania polskiego. Warszawa 1949 Książka i Wiedza".

12 170] PIERWSZY TOM D Z IEt/JÓ Z EFfl STALINA lucyjne] z teorią rewolucyjną. W Rosji, tak jak i w Europie zachodniej, socjalizm i ruch robotniczy długo kroczyły oddzielnie. Socjaliści nie mieli oparcia wśród ludności pracującej, wskutek czego działania ich były oderwane, pozbawione gruntu. Robotnicy zaś nie mieli przywódców, organizatorów, wskutek czego ruch ich wyładowywał się w bezładnych buntach (str. 31). Dopiero w początku lat dziewięćdziesiątych rosyjscy socjaliści zbliżyli się do mas robotniczych. W pierwszym okresie, nie mogąc rozszerzyć swojej działalności wśród mas robotniczych, zadowalali się pracą w kółkach propagandowych, składających się z przodujących robotników. Okres kółek przeminął jednak rychło. Socjaldemokracja odczuła niebawem potrzebę wyjścia z ich ciasnych ram i ogarnięcia swoim wpływem szerokich mas robotniczych*' (str. 32). Sprzyjał temu przybierający na sile żywiołowy ruch robotnikow, wyrażający się w coraz częstszych strajkach w fabrykach. Lecz w tym czasie, gdy jedna część socjaldemokracji wnosiła do ruchu idee socjalistyczne, druga część a mianowicie ekonomiści" stanęli temu na przeszkodzie. Ta część rosyjskich socjaldemokratów pisze Stalin demaskując szkodliwą teorię" i praktykę ekonom istów 41 tak szeroko rozbudowała doktrynę swoich zachodnio-europejskich mistrzów (Bernsztein i Ska), że bezwstydnie oświadcza: wolność polityczna (wolność strajków, stowarzyszeń, słowa itd.) daje się pogodzić z caratem 1 dlatego specjalna walka polityczna, walka o obalenie samowładztwa jest zupełnie zbyteczna..." (str. 36). Lecz walka robotników z każdym dniem przybierała coraz bardziej polityczny charakter. Do starego oręża walki strajku robotnik rosyjski dodał nowy potężny oręż demonstrację polityczna, po raz pierwszy wypróbowany w czasie olbrzymiej pierwszomajowej demonstracji w 1900 roku. Stalin wskazywał, że nadchodzący okres będzie okresem przeważającej walki politycznej. Pisał on, że upłyną jeszcze 2 3 lata, a przed carem stanie widmo rewolucji ludowej. Stalin formułuje główne zadanie socjaldemokracji wskazując, że socjaldemokracji niezbędna jest silna i zwarta organizacja, mianowicie organizacja partyjna, która będzie zwarta nie tylko z nazwy, lecz również dzięki swym podstawowym zasadom i poglądom taktycznym (str. 46). Dnia 5 kwietnia 1902 r. Stalin został aresztowany i znajdował się z początku w batumskim wiezieniu, a następnie od 19 kwietnia 1903 r. w więzieniu w Kutaisi, potem zaś znowu

13 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ ZEFA STALINA 171 w Batumie. W końcu listopada 1903 roku Stalin został wysłany na trzy lata do zachodniej Syberii, do wsi Nowaja (Jda, powiata bałagańskiego w gubernii irkuckiej, skąd zbiegł 5 stycznia 1904 roku. Znajdując się w więzieniu i na zesłaniu, Stalin nie zerwał z robotą rewolucyjną. Dowiedziawszy się o poważnych rozbieżnościach zdań między bolszewikami i mieńszewikami na il zjeździe partii, Stalin stanął zdecydowanie po stronie Lenina. Na zesłaniu Stalin otrzymał list od Lenina. Było to pierwsze nawiązanie stosunków Lenina ze Staiinem. Wspominając o tym liście Stalin w przemówieniu wygłoszonym na wieczorze słuchaczy Kursów Kremlowskich 28 stycznia 1924 r. powiedział: List Lenina był stosunkowo niewielki, lecz zawierał śmiałą, nieustraszoną krytykę praktyczne: działalności naszej partii i niezwykle jasne i zwięzłe wyłuszczenie całego planu pracy partii na najbliższy okies. (O Leninie, str. 19. Warszawa, 1949 r. K. i W.). Po ucieczce z zesłania Stalin ponownie rozwinął niezmordowaną działalność na Kaukazie, z poc zątku w Batumie, a następnie w Tyflisie. Praca jego w tym ckresie przechodzi pod znakiem ostrej walki z mieńszewikami. W grudniu 1904 roku przeprowadzona została pod kierownictwem Staiina wspaniała akcja strajkowa robotników Baku, która była hasłem do słynnych styczniowo-lutowych wystąpień w 1905 r. w całej Rosji. Utrzymując ścisłą łączność z Leninem, Staiin stał na czele całej ideologiczno-politycznej walki przeciwko mieńszewikom, eserom, nacjonalistom, anarchistom, był inicjatorem licznych wydawnictw na Kaukazie. Pod jego redakcją wychodziła gazeta Proletariatis Brdzola" (Walka Proletariatu). Oprócz ogromnej pracy organizacyjnej, pochłaniającej wiele czasu i sił, Stalin rozwinął szeroką działalność naukową. Wiele ważniejszych artykułów w gazecie Walka Proletariatu* wyszło z pod jego pióra. Opracowuje Stalin wówczas szereg zagadnień teoretycznych i politycznych. Lenin z zachwytem wyrażał się o Walce Proletariatu", o jej marksistowskim wyrobieniu. * * * Wśród prac Stalina tego okresu wyróżniają się szczególnie prace o ideologicznych podstawach partii marksistowskiej. Genialne opracowanie tego zagadnienia dał Lenin w swej świetnej pracy Co robić. Rozwinął tam Lenin podstawowe zasady marksizmu o jedności teorii i praktyki, ukazując w nowym świetle rolę teorii rewolucyjnej dla ruchu rewolucyjnego. Jak zaznaczono w Krótkim Kursie Historii WKP (b), Lenin

14 172 PIER W SZ Y TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA w pracy Co robić podniósł na właściwy poziom znaczenie teorii i uświadomienia, oraz znaczenie partii jako rewolucjonizującej i kierowniczej siły żywiołowego ruchu robotniczego. Lenin pierwszy w historii myśli marksistowskiej dowiódł, że korzenie się przed żywiołowością jest początkiem wpływów idei oportunistycznych i świetnie uzasadnił podstawowe tezy marksizmu, głoszące, że partia robotnicza jest połączeniem ruchu robotniczego z socjalizmem. Obronie i rozwinięciu leninowskich twierdzeń, wysuniętych w książce Co robić, ujawnieniu ich głębokiego sensu i znaczenia poświęcone są dwa listy z Kutaisi, zawarte w pierwszym tomie dzieł Stalina, oraz wybitna dzięki swemu znaczeniu teoretycznemu i bogactwu ideologicznemu broszura O rozbieżnościach partyjnych słów kilka, a także wspaniały artykuł Odpowiedź pismu Socjaldernokrat. W pracach tych Stalin po mistrzowsku rozgromił ideologicznie mieńszewików, poddając druzgocącej krytyce oportunistyczną teorię żywiołowości i dając głęboką analizę roli uświadomienia socjalistycznego w osiągnięciu przez ruch robotniczy swoich celów. Stalin uzasadnia znaczenie partii rewolucyjnej i teorii rewolucyjnej dla klasy robotniczej. W przeciwieństwie do Plechanowa, który ograniczał się do powtarzania dawno znanych twierdzeń o tym, że byt określa świadomość", odrywając się całkowicie od nowej sytuacji i wysuwanych przez nią zagadnień, Lenin w swej pracy Co robić brał za podstawę nowe warunki walki i zgodnie z tym rozwijał teorię marksistowską. Marks i Engels prowedzili walkę przeciwko idealistom, głoszącym, że świadomość określa byt. Zadanie Marksa i Engelsa polegało na rozszerzeniu zasad materializmu, na poznawaniu zjawisk społecznych w uzasadnieniu tego, że byt określa świadomość i to zadanie genialnie wykonali. Teraz marksiści znaleźli się w obliczu nowych wrogów, mianowicie ekonomistów" i mieńszewików, którzy nie uznawali mobilizującej, organizującej i twórczej roli przodującej teorii przodujących idei, a wpadając w ton wulgarnego materializmu sprowadzali rolę ich prawie do zera. Teraz powstało zadanie, aby w świetle materializmu historycznego przedstawić czynną rolę świadomości. Tego wymagały interesy ruchu robotniczego. Lenin opracował ten problem, wszechstronnie uzasadniając rolę teorii rewolucyjnej w ruchu robotniczym. W swoich listach z Kutaisi, pisanych we wrześniu październiku 1904 r. i po raz pierwszy opublikowanych w pierwszym tomie Dzieł, Stalin wskazuje na fakt opracowania przez Lenina

15 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ ZEFA STALINA 17& tego problemu i na potraktowanie w sposób nowy zagadnienia o stosunku pomiędzy świadomością i bytem. W pierwszym z tych listów Stalin pisze: Sądzę, że Plechanow nie nadąża już za nowymi zagadnieniami. Majaczą mu się dawni oponenci, toteż wciąż po dawnemu powtarza: idee nie spadają z nieba". Jak gdyby Lenin mówił, że socjalizm Marksa byłby możliwy w okresie niewolnictwa i poddaństwa chłopów. Dziś nawet gimnaziści wiedzą, że idee nie spadają z nieba". Rzecz polega jednak na tym, że teraz mowa jest o czymś zgoła innym. Tę ogólną formułę przetrawiliśmy już dawno, nastał czas, aby to zagadnienie ogólne rozbić na zagadnienia poszczególne. Interesuje nas teraz, jak z poszczególnych idei tworzy się system idei (teoria socjalizmu). Jak poszczególne wielkie i małe idee wiążą się w jeden harmonijny system teorię socjalizmu, i kto je tworzy i wiąże ze sobą", (str. 73). W drugim liście z Kutaisi Stalin wskazywał, że w walce bolszewików przeciwko ekonomistom" i mieńszewikom idzie o ważne zagadnienie teoretyczne (zagadnienie stosunku bytu do świadomości) i taktyczne (o stosunku kierowanych do kierujących)" (str. 77). W swojej pracy O rozbieżnościach partyjnych słów kilka oraz w pracy Odpowiedź pismu»socjaldemokrata Józef Stalin konkretyzuje te problemy. Lenin podkreślił, że w artykule Odpowiedź pismu»socjaldemokrat«w bardzo umiejętny sposób zostało postawione zagadnienie o wniesieniu świadomości z zewnątrz". Zagadnienie to, pisał Lenin, podzielone zostało w artykule na cztery samodzielne części: 1) problem filozoficzny o stosunku świadomości do bytu, 2) kto może tworzyć i Kto tworzy świadomość socjalistyczną socjalizm naukowy, 3) jak przenika ta świadomość do proletariatu 4) na co napotyka socjaldemokracja idąc do proletariatu i głosżąc socjalizm". Opracowując te zagadnienia Stalin daje naukową analizę powstania marksistowskiej teorii socjalizmu, wskazując rolę, jaką odgrywał w tym rozwój ruchu robotniczego z jednej strony oraz rozwój nauki z drugiej strony. Rozpatruje on zagadnienie, czy mogłaby powstać teoria socjalizmu z żywiołowego, ruchu robotniczego bez pomocy nauki. Czy ruch żywiołowy może sam z siebie zrodzić teorię socjalizmu, czy też ta ostatnia rodzi się poza ruchem żywiołowym i czy sam ruch żywiołowy może doprowadzić do rewolucji socjalnej, dlaczego potrzebne jest i jakie znaczenie posiada zjednoczenie ruchu

16 174 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E FA STALINA robotniczego z socjalizmem, jakie są drogi i sposoby tego zjednoczenia. O socjalizmie naukowym nie było nigdzie nawet mowy, gdy robotnicy toczyli juz walkę... pisze Stalin (str. 112). Przed powstaniem ruchu robotniczego nie mogło być naukowego socjalizmu. Lecz jak powstała teoria socjalizmu? Odbywał się proces rozwoju ruchu robotniczego, w tym samym czasie rozwijała się również nauka. Ruch robotniczy musiał wcześniej czy później zwrócić na sieoie uwagę uczonych, myślicieli. Nie od razu nauka doceniła historyczny sens ruchu robotniczego, jego Korzenie i kierunek. Jedni uczeni rozpatrywali ruch ten jako bunt niespokojnych, których nie zaszkodziłoby batem nauczyć rozumu* (str. 119), inni widzieli w nim ruch nędzarzy, którego celem jest otrzymanie jałmużny. Lecz znaleźli się genialni myśliciele, byli to Marks i Engels, którzy naukowo podeszli do ruchu robotniczego, głęboko badali przyczyny, które ruch ten zrodziły i podtrzymywały go, i w procesie swych badań naukowych, na podstawie odkrytych orrez siebie praw rozwoju społeczeństwa kapitalistycznego i właściwych mu tendencji dowiedli, że kapitalizm jest takim samy n przemijającym ustrojem jak feudalizm i że po kapitaliźmie nieuchronnie musi nastąpić ustrój socjalistyczny, który może być zbudowany tylko przez proletariat przy pomocy rewolucji społecznej. Rozumie się pisze Stalin gdyby nie było kapitalizmu i walki klasowej, nie byłoby i socjalizmu naukowego. Lecz prawdą jest również i to, że ci nieliczni, powiedzmy, Marks i Engels nie stworzyliby socjalizmu naukowego, gdyby nie posiedli wiedzy naukowej" (str. 120). Dlaczego sama masa robotnicza i jej ruch nie mogą wypracować teorii socjalizmu? Dlatego, że proletariat dopóki pozostaje proletariatem nie ma czasu ani środków, ażeby uzbroić się w wiedzę, posiąść naukę i opracować ją. Bez nauki zaś socjalizm naukowy jest niemożliwy. W broszurze O rozbieżnościach partyjnych słów kilka, Stalin rozbijając mieńszewicką teorię żywiołości jednocześnie występuje przeciwko twierdzeniu, że ruch żywiołowy nie może sam nigdy doprowadzić do rewolucji społecznej. Niektórzy t wierdzą pisze Stalin jakoby Lenin i większość" byli zdania, że ruch robotniczy jeżeli nie zostanie powiązany z ideologią socjalistyczną, ulegnie zagładzie, nie doprowadzi do rewolucji socjalnej. Lecz to jest wymysł. Lenin wyraźnie stwierdza, że klasa robotnicza ciąży żywiołowo ku socjalizmowi", a jeśli Lenin długo się na tej sprawie

17 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ ZEFH STALINA 175 nie zatrzymuje, to tylko dlatego, że uważa za zbyteczne dowodzić tego, co i tak jest dowiedzione. Poza tym Lenin bynajmniej nie stawiał sobie za cel badania ruchu żywiołowego, lecz tylko chciał pokazać praktykom, co powinni oni czynić świadomie", (str. 121). Stalin pisze, że zdaniem Lenina zarówno ta walka klasowa, jak i te klasowe starcia, które nie mogą być nazwane socjaldemokratycznymi, nieuchronnie jednakże wiodą klasę robotniczą ku rewolucji społecznej". Twierdzenie, że żywiołowy ruch robotniczy nigdy nie może doprowadzić do zwycięstwa, zrodzić może pogardliwy, nihilistyczny stosunek do tej walki klasowej, która nie jest związana z ideologią komunizmu naukowego. Twierdzenie o tym, że żywiołowy ruch komunistyczny nigdy nie może doprowadzić do rewolucji społecznej, nie da się pogodzić z materializmem historycznym. Stalin, zaznaczając że ruch żywiołowy bez socjalizmu nieuchronnie rozdrabnia się i przybiera charakter trade-unionistyczny, pisze: Czy można stąd wysunąć wniosek, że socjalizm jest wszystkim, a ruch robotniczy niczym? Oczywiście, że nie! Tak mówią tylko idealiści" (str. 122). Lecz jeżeli żywiołowy ruch rewolucyjny może doprowadzić do zwycięstwa, na czym więc polega znaczenie socjalizmu naukowego i jego połączenia z ruchem robotniczym? Kiedyś, po bardzo długim czasie - pisze Stalin rozwój ekonomiczny nieuchronnie doprowadzi klasę robotniczą do rewolucji socjalnej, a więc zmusi ją do zerwania wszelkiej łączności z ideologią burżuazyjną. Rzecz w tym tylko, że droga ta będzie bardzo długa i bolesna", (str. 122). Klasa robotnicza może żywiołowo dojść do socjalizmu tylko drogą długiego błądzenia po omacku, które będzie ją kosztowało bardzo a bardzo wiele niepotrzebnych ofiar. Czyż dla robotników pisze Stalin jest wszystko jedno, czy wstąpią oni do ziemi obiecanej" w bliskiej przyszłości, czy po dłuższym czasie, drogą łatwą, czy trudną?" (str. 113). Tak więc, ażeby skrócić męki porodowe, ażeby klasa robotnicza mogta dobić się swego wyzwolenia znacznie wcześniej, kosztem mniejszych ofiar, należy koniecznie połączyć ruch robotniczy z socjalizmem. Czym jest pisze 'Stalin 1 socjalizm naukowy b ez ruchu robotniczego? Kompasem, który pozostawiony bez użytku, może tylko zardzewieć i nadawać się do wyrzucenia za burtę.

18 176 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STflLINft Czym jest ruch robotniczy b e z socjalizmu? Okrętem bez Kompasu, który i tak przybije do drugiego brzegu, lecz gdyby miał kompas dobiłby doń znacznie prędzej i napotkałby mniej niebezpieczeństw. Połączcie jedno z drugim, a otrzymacie wspaniały okręt, który pomknie wprost do drugiego brzegu i bez uszkodzeń przybije do przystani. Połączcie ruch robotniczy z socjalizmem a otrzymacie ruch socjaldemokratyczny, który prostą drogą podąży do ziemi obiecanej" (str. 120). Lecz jakie są drogi i sposoby tego połączenia, jak przenika świadomość socjalistyczna do proletariatu i na co napotyka socjaldemokracja w samym proletariacie, idąc do proletariatu i głosząc hasła socjalizmu? Proletariat, z racji zajmowanego przezeń miejsca w społeczeństwie, żywiołowo ciąży ku socjalizmowi. Wskutek tego żywiołowego ciążenia ku socjalizmowi, proletariat z łatwoście przyswaja sobie idee socjalistyczne. Ponieważ jednak własnymi siłami nie może opracować socjalizmu naukowego, połączenie ruchu robotniczego z socjalizmem możliwe jest tylko prze2 wniesienie do niego z zewnątrz świadomości socjalistycznej, Wniesienie tej świadomości realizuje awangarda klasy robotniczej jej partia. Mieńszewicy, broniący szkodliwej teorii korzenia się przed żywiołowością, używali w swej walce przeciwko bolszewikom fałszywej demagogii, oskarżając bolszewików o pogardliwy stosunek do robotników, o gloryfikowanie inteligencji przedstawiali sprawę w ten sposób, jak gdyby zdaniem bolszewików, broniących wniesienia świadomości z zewnątrz to wniesienie świadomości było dziełem tylko inteligentów. W swoim artykule Odpowiedt pismu»socjaldemokrat«stalin zdemaskował kłamstwa mieńszewików, którzy mieszali zagadnienie o wyrobieniu świadomości z zagadnieniem wniesienia jej do ruchu robotniczego. Wyrobienie świadomości socjalistycznej nie może być dziełem samych robotników, nie posiadających potrzebnych do tego środków i wolnego czasu. Lecz bolszewicy nigdy nie twierdzili, że wniesienie świadomości nie może być dziełem samych robotników, lecz jest dziełem wyłącznie inteligencji socjaldemokratów. Stalin w omawianej broszurze pisał: Czemu nie może pan pojąć, że naszym zdaniem, zdaniem bolszewików, świadomość socjalistyczną wnosi do ruchu robotniczego socjaldemokracja, a nie tylko inteligenci socjaldemokraci? Czemu sądzi pan, że w partii socjaldemokratycz

19 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 177 nej są tylko sami inteligenci? Czyż nie wie pan, że w szeregach socjaldemokracji jest znacznie więcej przodujących robotników niż inteligentów? Czy socjaldemokraci robotnicy nie mogą wnosić świadomości socjalistycznej do ruchu robotniczeqo?" (str. 180). Lenin i Stalin uczą, że partia jest przodującą, najbardziej uświadomioną częścią klasy, wnoszącą świadomość socjalistyczną do ruchu robotniczego i kierującą walką klasy robotniczej. Walka Lenina i Stalina przeciwko oportunistycznej teorii korzenia się przed żywiołowością, była walką o stworzenie partii klasy robotniczej, uzbrojonej w teorię marksistowską, walką o ideologiczne przygotowanie takiej partii. Podstawy tego ideologicznego przygotowania wyłożone zostały przez Lenina w jego znakomitej książce Co robić? Stalin bronił i rozwijał w swoich pracach twierdzenie Lenina o roli i znaczeniu teorii rewolucyjnej. Na analizie zagadnienia o pochodzeniu świadomości socjalistycznej i jej znaczeniu dla praktyki ruchu robotniczego Stalin konkretyzował twierdzenia merksizmu o pochodzeniu idei z materialnych warunków życia i wykazał, na czym mianowicie polega ich aktywna rola w ruchu społecznym. Stalin przypomina słowa Engelsa, że aktywna rola idei polega na tym, że jednoczą one ludzi, organizują ich i wyciskają swoje piętno na życiu społecznym, które je zrodziło..." (str. 136). Rozwinięcie przez Stalina twierdzenia o aktywnej roli idei, o roli świadomości socjalistycznej, stanowi ogromny wkład w utworzenie partii nowego typu partii bolszewickiej. 11 flżeby partia mogła stanowić połączenie ruchu robotniczego z socjalizmem, winna w swej działalności łączyć jedność teorii i praktyki rewolucyjnej. Nieodzowne było stworzenie takiego organizacyjnego oparcia dla partii, które usunęłoby właściwy partiom 11 Międzynarodówki rozdział między teorią i praktyką, między słowem a czynem i uczyniłoby partię zdolną do zrealizowania w praktyce swojej teorii i programu. Albowiem jak uczy Stalin: Partia nie jest tylko związkiem współwyznawców tej samej idei, jest ona oprócz tego związkiem ludzi działających jednakowo, bojowym związkiem działających jednakowo, walczacych na wspólnej bazie ideologicznej (program, taktyka)*. (O opozycji, str. 28). Opracowanie przez Lenina i Stalina organizacyjnych podstaw partii bolszewickiej służyło sprawie stworzenia partii jako bojowego związku ludzi jednakowo działających. Przegląd Biblioteczny. XVII Zes yt

20 178 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z E F A STALINA W swej wspaniałej pracy Krok naprzód, dwa kroki w tył, Lenin genialnie opracował naukę o partii jako kierującej organizacji proletariatu. W książce tej Lenin rozwinął następujące twierdzenia, które stały się organizacyjnymi podstawami partii bolszewickiej. Partia nie jest zwykłym oddziałem klasy robotniczej, lecz jego przodującym, świadomym oddziałem, uzbrojonym w znajomość praw rozwoju społecznego, praw walki politycznej i dzięki temu oddziałem zdolnym do kierowania klasą robotniczą. Partia jest nie tylko przodującym, świadomym oddziałem klasy robotniczej, lecz jej zorganizowanym oddziałem i to nie tylko poprostu zorganizowanym oddziałem, lecz wyższą formą organizacji wśród wszystkich innych organizacji klasy robotniczej, powołaną do kierowania wszystkimi innymi klasowymi organizacjami proletariatu. Partia jest wyrazem więzi, łączącej przodujący oddział klasy robotniczej z milionowymi masami klasy robotniczej. Partia w warunkach nielegalnego istnienia winna być zbudowana na zasadach centralizmu, a następnie, gdy partia stanie się legalna na zasadach demokratycznego centralizmu. Partia w celu zachowania jedności swych szeregów winna stosować jedyną proletariacką dyscyplinę, jednakowo obowiązującą wszystkich członków partii. Wyraźną i uzasadnioną obronę tych zasad organizacyjnych wysuniętych przez Lenina, rozwinął w swych wystąpieniach Stalin. Jak wiadomo, na II zjeździe partii najbardziej ostre rozbieżności wywołane zostały z powodu sformułowania pierwszego punktu statutu o członkostwie partii. Sprowadzało się to do zagadnienia, czy partia winna być całością organizacyjną, partią bojową, jednolitą, zdolną do rozwiązania rewolucyjnych zadań proletariatu, czy też partia powinna być tworem nie posiadającym określonej formy, pozbawionym zdolności bojowej. Walka o sformułowanie pierwszego punktu statutu, między sformułowaniem Lenina i sformułowaniem Martowa była wynikiem dwóch zasadniczo przeciwstawnych poglądów na sprawę zasad organizacyjnych zbudowania partii. W warunkach Rosji z jej wielonarodową ludnością, rozbieżności w sprawach organizacyjnych wyraziły się w walce na jeszcze jednej linii: stworzyć jedną socjaldemokratyczną robotniczą partię, czy też rozdzielić robotników w organizacjach partyjnych według narodowości, rezygnując z utworzenia jednolitych, klasowych, terytorialnych organizacji klasy robotni

21 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 179 czej. Nosicielem haseł nacjonalizmu i separatyzmu w ruchu robotniczym był Bund. Utworzenia partii według klucza narodowościowego domagali się również gruzińscy i ormiańscy federaliści. Uzasadnieniu organizacyjnych podstaw partii bolszewickiej poświęcona jest praca Stalina Klasa proletariuszy i partia proletariuszy. W artykule tym Stalin po mistrzowsku uzasadnia leninowskie sformułowanie pierwszego punktu statutu, leninowską organizacyjną zasadę budowania partii. Gromiąc mieńszewicki oportunizm w sprawach organizacyjnych, Stalin broni życiowych interesów klasy robotniczej i jej partii, powołanej do tego, by być bojową organizacją walczącego proletariatu. Zawarte w artykule tym głębokie teoretyczne i polityczne uzasadnienie organizacyjnych założeń bolszewizmu stanowi bardzo cenny wkład do nauki o partii. Stalin udowadnia, źe problem organizacyjny nie jest jakimś izolowanym problemem, źe sposób organizowania partii wynika z tych zadań, które przed nią stoją i z tej walki, którą ona prowadzi. Nasza partia jest socjaldemokratyczną pisze Stalin. Znaczy to, że posiada własny program, (bliższe i ostateczne cele ruchu), własną taktykę, (sposoby walki), oraz własną zasadę organizacyjną (formę zjednoczenia). Jedność poglądów programowych, taktycznych i organizacyjnych stanowi grunt, na którym zbudowana jest nasza partia. Tylko jedność tych poglądów może zespolić członków partii w jedną scentralizowaną partię" (str. 82) Stojąc na stanowisku tego głęboko podstawowego twierdzenia, Stalin wykazuje bezpodstawność sformułowania Martowa wskazując, że nie ma żadnej rękojmi, że u członka partii, który uznał program partii, lecz nie wchodzi w skład żadnej organizacji partyjnej (jak tego wymagało sformułowanie Martowa) poglądy na zagadnienia taktyki i organizacji będą partyjne, a nie inne! (str. 89). Lecz, jeśli ktoś przyjął nie tylko program partii, ale i jej taktykę i poglądy organizacyjne, to jeszcze nie wystarczy, by mógł być członkiem partii. Ponieważ jak twierdzi Stalin na świecie nie brak gadułów, którzy z przyjemnością uznają* program partii, taktykę i poglądy organizacyjne, ale do niczego po za gadulstwem nie są zdolni. Nazwanie takiego gaduły członkiem partii (t.zn. przywódcą armii proletariuszy) byłoby skalaniem najwyższych świętości naszej partii! Poza tym nasza partia nie jest przecież szkołą filozoficzną lub

22 180 PIERW SZY TOM D ZIEŁ JÓ Z EFA STALINA sektą religijną. Czyżby nasza partia nie była partią walki. R skoro tak, to czyż nie jest zrozumiałe samo przez się, że naszej partii nie zadowoli platoniczne uznanie jej programu, taktyki i poglądów organizacyjnych, że bez wątpienia zażąda od swego członka urzeczywistnienia przyjętych poglądów. Znaczy to, że kto chce być członkiem naszej partii, nie może poprzestać na uznaniu jej poglądów programowych, taktycznych i organizacyjnych i musi przystąpić do urzeczywistnienia tych poglądów, do wcielenia ich w życie" (str. 83). Leninowska zasada organizacyjna wynikała wprost z samego charakteru leninizmu jako jedności rewolucyjnej teorii i rewolucyjnej praktyki, jako jedności słowa i czynu podczas gdy sformułowanie Martowa było odbiciem właściwego oportunizmowi rozdziału teorii i praktyki, rozdźwięku między słowem i czynem. Stalin uzasadni! ideę o partii jako o najbardziej świadomej, bojowej części proletariatu, która po pierwsze, musi być uzbrojona we wfasny program, własną taktykę i zasadę organizacyjną, i po wtóre winna stanowić zwartą organizację" (str 90). W artykule Jak rozumie socjaldemokracja kwestię narodową? (1904), podane jest teoretyczne uzasadnienie i wyjaśnienie programu marksistowskiej partii w sprawie narodowej, zdemaskowany zostaje burżuazyjny nacjonalizm gruzińskich federalistów-socjaldemokratów i innych grup nacjonalistycznych w Kraju Zakaukaskim. Równocześnie Stalin skierował swoją krytykę przeciwko Ormiańskiej socjaldemokratycznej partii robotniczej", którą Lenin nazwał bundowską kreaturą". Stalin na głowę rozbił federalistów, wykazawszy ich wysługiwanie się burżuazji. W artykule Jak rozumie socjaldemokracja kwestię narodową? Stalin uzasadnia konieczność jedynej scentralizowanej rosyjskiej socjaldemokracji i jednocześnie opracowuje marksistowską teorię kwestii narodowej. Artykuł ten jest wzorem mistrzowskiego zastosowania dialektyki marksistowskiej do rozpatrzenia tak skomplikowanego zagadnienia jak kwestia narodowa, którą w najróżniejszy sposób gmatwali burżuazyjni teoretycy i politycy. Stalin rozwija tu bardzo ważne twierdzenie o tym, że kwestia narodowa nie może być rozpatrywana nie z klasowego punktu widzenia, w izolacji, w oderwaniu od konkretnych warunków historycznych. Wszystko zmienia się pisze Stalin. Zmienia się życie społeczne, a wraz z nim zmienia się również kwestia narodowa". W różnych okresach rozmaite klasy wy

23 PIER W SZ Y TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 181 stępują na arenę walki i każda na swój sposób pojmuje kwestię narodową. Toteż w różnych okresach kwestia narodowa" służy rozmaitym interesom, przybiera rozmaite zabarwienia w zależności od tego, jaka klasa i kiedy ją wysuwa" (str. 49). Istniała u nas na przykład tzw. szlachecka kwestia narodowa", treść której odpowiadała feudalno monarchistycznemu nacjonalizmowi. Życie społeczne wysunęło kwestię narodową burżuazji, której sens określa burżuazyjny nacjonalizm. Istnieje również kwestia narodowa" proletariatu. I jak proletariat pisze Stalin różni się od szlachty i burżuazji, tak też wysunięta przez proletariat kwestia narodowa'1różni się od kwestii nąrodowej" szlachty i burżuazji" (str. 52). 1 w dalszym ciągu Stalin wyjaśnia istotę kwestii narodowej proletariatu. Dla zwycięstwa proletariatu pisze konieczne jest zjednoczenie wszystkich robotników bez względu na narodowość. Rzecz jasna, że zburzenie przegródek narodowościowych i ścisłe zespolenie proletariuszy rosyjskich, gruzińskich, ormiańskich, polskich, żydowskich i innych jest nieodzownym warunkiem zwycięstwa proletariatu rosyjskiego" (str. 52). Carat prowadził politykę rozpalania nienawiści narodowej, rozdzielenie proletariuszy różnych narodowości, ażeby przeszkodzić ich klasowemu zjednoczeniu. Zadanie rosyjskich socjaldemokratów polegało na tym, ażeby zburzyć przegrody narodowe, zniszczyć odrębność narodową, bardziej zbliżyć do siebie rosyjskich proletariuszy, ściślej ich zespolić. Proletariusze rosyjscy różnych narodowowości prowadzili walkę w takich samych warunkach politycznych, mieli jednego wspólnego wroga. Ażeby osiągnąć zwycięstwo, musieli się zjednoczyć w jedną rosyjską partię z jednym głównym ośrodkiem kierowniczym na czele. Marksizm opiera swoje poglądy na kwestię narodową nie na idealistycznej koncepcji ducha narodowego, lecz na naukowym pojęciu o narodzie i na konkretnym historycznym uwzględnieniu jego realnych, życiowych interesów. Federaliści, którzy żądali rozdziału rosyjskiej partii socjaldemokratycznej na partie poszczególnych narodowości i utworzenie z nich wolnego związku", twierdzili, że jakoby istnieją przeciwieństwa pomiędzy poszczególnymi punktami programu partii w kwestii narodowej. Federaliści zapytują: cóż to za logika powiedzieć narodowi: daję ci zarząd terytorialny a zarazem przypomnieć mu, że ma prawo według własnego uznania

24 182 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z E FA STALINA urządzać wszystkie swoje sprawy narodowe?" (str. 63). Oni żądali stanowczej", prostej" odpowiedzi na pytanie: czy odpowiada proletariatowi lub nie niezależność narodowa"? Dając odpowiedź federalistom Stalin wskazuje metafizyczne ograniczenie ich rozumowania, ich niezdolności do zrozumienia dialektyki w stawianiu kwestii narodowej, ich niezdolność zrozumienia, że słuszne rozwiązanie tego problemu jest niemożliwe bez uwzględnienia konkretnych historycznych warunków. Stalin wyjaśnia, że gdy rosyjska socjaldemokratyczna partia robotnicza wprowadziła do swego programu żądanie szerokiego lokalnego samorządu", wychodziła z założenia, że t. zw. ostateczne" rozwiązanie kwestii narodowej", tj. wyzwolenie obcych" narodowości, ogólnie biorąc niemożliwe jest dopóty, dopóki władza polityczna znajduje się w rękach burżuazji. Nie wyklucza to pisze towarzysz Stalin możliwości powstania takich warunków ekonomicznych i politycznych, w których przodujące koła burżuazji obcych" narodowości zapragną wyzwolenia narodowego" (str. 65). Może się też zdarzyć, że ruch taki okaże się korzystny dla rozwoju samowiedzy klasowej proletariatu. Ze względu na możliwość takich właśnie przypadków, włączony został do programu partii punkt, w którym mowa jest o pozostawieniu narodom prawa urządzenia swych spraw narodowych według swoich własnych życzeń (mogą na przykład wyzwolić się" całkowicie, oddzielić się). Partia nasza pisał Stalin partia, która stawia sobie za cel kierowanie walczącym proletariatem całej Rosji, powinna być przygotowana na możliwość tego rodzaju przypadków w życiu proletariatu i właśnie dlatego musiała wprowadzić taki artykuł do swojego programu" (str. 66). Równocześnie Stalin wskazywał na konieczność uwzględnienia przy rozwiązywaniu kwestii narodowej, w tym czy innym momencie stopnia rozwoju ówczesnego klasowego uświadomienia proletariatu, o ile pożyteczny lub szkodliwy będzie ten ruch dla proletariatu. Same narodowości, gdy się tego od nich zażąda, decydować będą czy korzystna jest dla nich, czy też szkodliwa niezależność narodowa", jeżeli zaś korzystna, to w jakiej formie należy ją zrealizować? Lecz socjaldemokraci obowiązani są walczyć o to, ażeby pragnienia tych narodowości były prawdziwie socjaldemokratyczne, by pragnienia te wynikały z klasowych interesów proletariatu, w tym celu niezbędne jest oświecanie proletariuszy tych narodowości w duchu socjaldemokratycznym..." (str. 68). Mówiąc o zada

25 ERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 183 niach, które stoją przed proletariatem różnych narodowości Rosji, Stalin wzywał do wyjaśniania im, że główna uwaga winna być zwrócona na wspólne warunki sytuacji proletariuszy, na jedność ich interesów, ażeby na gruncie tych wspólnych interesów zbudować jedną scentralizowaną partię całej Rosji. Prace Stalina: Jak rozumie socjaldemokracja kwestię narodową? oraz Klasa proletariuszy i partia proletariuszy stanowią niezwykle cenny wkład w dzieło organizacyjnego przygotowania partii nowego typu partii leninizmu. 111 Sprawa połączenia ruchu robotniczego z socjalizmem wymaga nie tylko teorii i konieczności przeniesienia jej do klasy robotniczej; sprawa ta wymaga ponadto nie tylko takiego organizacyjnego zbudowania partii, które by zabezpieczyło niepodzielność zasad teorii i praktyki. Ażeby teoria odpowiadała nowym historycznym wymaganiom, należało pchnąć naprzód rozwój samej teorii. Wielkim wkładem w rozwój marksizmu, w marksistowską teorię rewolucji, była genialna myśl o przerastaniu rewolucji burżuazyjno demokratycznej w rewolucję socjalistyczną, myśl, którą wysunął Lenin w przeddzień pierwszej rewolucjj rosyjskiej. W swej znakomitej pracy Dwie taktyki socjaldemokracji w rewolucji demokratycznej Lenin dał nowe nastawienie w sprawie wzajemnego stosunku rewolucji burżuazyjnej i socjalistycznej, nową teorię przegrupowania sił wokół proletariatu u schyłku rewolucji burżuazyjnej w celu bezpośredniego przejścia do rewolucji socjalistycznej, teorię przerastania rewolucji demokratyczno-burżuazyjnej w rewolucję socjalistyczną. Teoria ta legła u podstaw strategii i taktyki rewolucji bolszewizmu w latach Okres w pierwszym stadium cechowało rosnące nasilenie ruchu rewolucyjnego w Rosji, gdy fala rewolucyjna podnosiła się od powszechnego strajku politycznego w październiku 1905 roku do zbrojnego powstania w grudniu tegoż roku. Wzrost ruchu rewolucyjnego wymagał ze strony socjaldemokracji opracowania odpowiedniej taktyki. Wymagały tego jak wskazano w Krótkim Kursie Historii WKPib) nie cierpiące zwłoki zagadnienia praktyczne, jakie stanęły przed proletariatem: kwestia organizacji powstania zbrojnego, obalenia rządu carskiego, utworzenia tymczasowego rządu rewolucyjnego, udziału socjaldemokracji w tym rządzie, stosunku do chłopstwa, stosunku do liberalnej burźuazji itp. Trzeba było

26 184 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z E F A STALINA opracować jednolitą, przemyślaną, marksistowską taktykę socjaldemokracji" (str. 72). Odpowiedzią na te zagadnienia była napisana w czerwcu lipcu 1905 roku praca Lenina Dwie taktyki socjaldemokracji w rewolucji demokratycznej. W pracy tej Lenin dał wspaniały obraz tworczego rozwoju marksizmu przystosowanedo do nowych warunków walki klasowej proletariatu, uzasadnił nowe twierdzenie o tym, że proletariat może wyzwolić się od losu pomocnika burżuazji i powinien być wodzem burżuazyjnodemokratycznej rewolucji. W dalszym ciągu Lenin uzasadniał twierdzenie o chłopstwie jako o sojuszniku proletariatu w rewolucji i uzasadniał politykę sojuszu proletariatu i chłopstwa przy polityce izolowania liberalnej burżuazji. Było to nowe stanowisko partii marksistowskiej w kwestiach taktyki w rewolucji burżuazyjno-demokratycznej, różniące się głęboko od poglądów taktycznych, które dotąd zawierał arsenał marksistowski" (Historia WKP{b) Warszawa 1949, str. 80). Stalin od samego początku rewolucji rosyjskiej zdecydowanie bronił i wcielał w życie leninowską strategię i taktykę rewolucji. W szeregu swoich wystąpień i w odezwach ( Robotnicy Kaukazu, nadszedł czas pomsty!", Niech żyje braterstwo międzynarodowe!", * Do obywateli! Niech żyje czerwony sztandar!", Reakcja wzmaga się", Burżuazja zastawia pułapkę", Obywatele", Do wszystkich robotników!" Tyfiis, 20 listopada 1905 r. ) wzywał masy do obalenia samowładztwa caratu. W odezwie Robotnicy Kaukazu, nadszedł czas pomsty! (styczeń 1905) pisał Stalin co następuje: Główną siłą tej rewolucji jest proletariat miast i wsi, zaś jej chorążym jest socjaldemokratyczna partia robotnicza, a nie wy, pp. liberałowie!" (str. 96). W artykule Tymczasowy rząd rewolucyjny i socjaldemokracja Stalin wyjaśnił swoistość rosyjskiej burżuazyjno-demokratycznej rewolucji w odróżnieniu od burżuazyjnej rewolucji we Francji w końcu XVIII w. Stalin pisał: We Francji na czele rewolucji stała burżuazja, w Rosji zaś stoi proletariat. T am losami rewolucji kierowała pierwsza, tutaj ten ostatni" (str. 166). W tym samym artykule Stalin wskazywał na to, że rewolucji dokona lud, a lud to proletariat i chłopstwo" (str. 156), że chłopstwo zainteresowane jest w zdecydowanym 1przyłączeniu się do proletariatu, jako przodującej siły rewolucji" (str. 157). Stalin, tak samo jak Lenin uważał, że najważniejszym sposobem obalenia caratu jest powstanie zbrojne. W artykułach:

27 PIERW SZY TOM D ZIEL JÓ Z E FA STALINA 185 Powstanie zbrojne i nasza taktyka, Reakcja się wzmaga, Marks i Engels o powstaniu, 5talm uzasadnia konieczność zbrojnego powstania, wysuwa konieczność jego zorganizowania. W przeciwieństwie do mieńszewików, którzy negowali konieczność przygotowania i organizacji powstania zbrojnego, Stalin broni twierdzenia, że właśnie kierownictwo techniczne i przygotowanie organizacyjne powstania ogó 1norosyjskiega jest tym nowym zadaniem, które życie postawiło przed proletariatem" (str. 150), że konieczne jest przystąpienie do opracowania planu zdobycia państwowych i prywatnych składów broni oraz arsenałów" (str. 151), że konieczne jest opracowanie planu powstania dla swego rejonu i uzgodnienie go z planem opracowanym przez centrum partyjne dla całej Rosji" (str. 153), że partia winna ześrodkować w swych rękach zarówno techniczne, jak i polityczne kierownic two powstaniem" (str. 157). W artykule Marks i Engels o powstaniu Stalin rozwija twierdzenie Lenina o konieczności zbierania doświadczeń powstań, rozpowszechnienia tych doświadczeń, przygotowywania wytrwale i cierpliwie nowych sił bojowych, szkolenia ich i hartowania w partyzanckich wystąpieniach bojowych. Przytaczając wypowiedzi Marksa i Engelsa o powstaniu Stalin wskazuje, że kto wstępuje na drogę ofensywy, powinien dysponować i uzbrojeniem, i wiedzą wojskową, i wyszkolonymi oddziałami bez tego ofensywa jest niemożliwa" (str. 257). Stalin uważał, że zadaniem prawdziwie bojowej partii klasy robotniczej jest nauczyć się nie tylko wcielania w życie problemu objęcia politycznego kierownictwa powstaniem, lecz i militarnego kierownictwa oraz opanowania wiedzy wojennej, nauki wojennej i sztuki wojennej. Ważne taktyczne twierdzenia rozwija Stalin we wspomnianym już artykule Tymczasowy rząd rewolucyjny i socjaldemokracja. Zbijając argumenty mieńszewików, występujących przeciwko udziałowi socjaldemokratów w rządzie tymczasowym, powołując się przy tym na uchwałę Kongresu Amsterdamskiego, że socjaliści nie powinni dążyć do udziału w burżuazyjnym rządzie, Stalin pisał: Co się tyczy Kongresu Amsterdamskiego, to miał on na względzie stały rząd Francji, a nie tymczasowy rząd rewolucyjny. Rząd Francji jest reakcyjno-konserwatywny, broni tego co stare i walczy z tym co nowe rzecz zrozumiała, że prawdziwy socjaldemokrata do tego rządu nie wejdzie, natomiast rząd tymczasowy jest rewolucyjno - postępowy, walczy z tym co stare, toruje drogę temu co nowe, służy interesom rewolucjirzecz zrozumiała,

28 186 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA że prawdziwy socjaldemokrata wejdzie w jego skład i weźmie czynny udział w uwieńczeniu dzieła rewolucji. Jak widzimy są to rzeczy różne* (str. 159). Udowadniając konieczność powstania rządu tymczasowego jako rewolucyjno-demokratycznej dyktatury proletariatu i chłopstwa, Stalin podkreślał, że rząd ten będzie musiał przeprowadzić możliwie głębokie przemiany demokratyczne i urzeczywistnić program minimum, nie czekając na zgromadzenie ustawodawcze. W drugim rozdziale artykułu Tymczasowy rząd rewolucyjny i socjaldemokracja Stalin dając odprawę mieńszewikom, którzy twierdzili, że rząd tymczasowy nie ma rzekomo prawa uchylania starych i wprowadzania nowych praw, pisał: Czy rozumowanie to nie zalatuje wulgarnym liberalizmem? Co to jest gabinet ministrów? Rezultat istnienia stałego rządu. A co to jest tymczasowy rząd rewolucyjny? Rezultat obalenia stałego rządu. Pierwszy przy pomocy stałej armii wprowadza w życie istniejące prawa, drugi uchyla prawa istniejące i zamiast nich legalizuje przy pomocy zbuntowanego ludu wolę rewolucji" (str. 171 i 172). Wystąpienia Stalina, w których rozbijał politykę mieńszewików i przeprowadzał wspaniałą obronę taktycznych wytycznych bolszewizmu, odegrały ogromną rolę w zebraniu i skupieniu sił w celu zdecydowanej walki przeciwko caratowi. Stalin prowadził w tym czasie w Kraju Zakaukaskim ogromną rewolucyjną robotę. Pod jego kierownictwem IV bolszewicka konferencja Kaukaskiego Związku SDPRR (listopad 1905 r.) powzięła uchwałę o wzmożeniu walki w celu przygotowania i przeprowadzenia powstania zbrojnego, uchwałę o bojkotowaniu dumy carskiej, o rozwijaniu i wzmocnieniu rewolucyjnych organizacji robotników i chłopów, rad delegatów robotniczych, komitetów strajkowych, rewolucyjnych komitetów chłopskich. Pożar rewolucyjny rozszerzał się w całym Kraju Zakaukaskim. Jeszcze 111 zjazd partii w rezolucji przyjętej na wniosek Lenina specjalnie podkreślił działalność bolszewickich organizacji w Kraju Zakaukaskim jako najbardziej bojowych organizacji naszej partii". W grudniu 1905 r. Stalin zostaje wysłany jako delegat bolszewików zakaukaskich na ogólnorosyjską konferencję bolszewików w Tamerforsie, gdzie po raz pierwszy zetknął się osobiście z Leninem i gdzie przyjmuje najbardziej żywy udział w pracach konferencji. Po klęsce powstania grudniowego, Stalin kategorycznie występuje przeciwko zdradzieckiemu oświadczeniu mieńszewi-

29 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 187 ków, że nie należało chwytać za broń. W znakomitym artykule zatytułowanym Dwa starcia, Stalin daje głęboką analizą przyczyn klęski powstania grudniowego i wyciąga na podstawie tej analizy rewolucyjne wnioski. Stalin przeprowadza porównanie pomiędzy wypadkami z dnia 9 stycznia 1905 r. i grudniowym ogólnokrajowym starciem, wykazując ogromny rewolucyjny wzrost świadomości robotników i ruchu robotniczego w ciągu roku. W starciu styczniowym lud szedł do boju bezbronny, w starciu grudniowym hasłem było: oręż zdobywać orężem". W styczniu robotnicy byli rozdrobnieni, niezorganizowani, powstanie grudniowe także pod tym względem uczyniło krok naprzód. W powstaniu styczniowym kierowali" głównie gaponowie". Ma czele powstania grudniowego stanęli socjaldemokraci. Starcie styczniowe nie miało żadnego planu nie stało przed nim zagadnienie: natarcie, czy obrona? Starcie grudniowe miało tę wyższość, że zagadnienie to postawiło jasno, lecz dopiero w toku walki, a nie na samym jej początku" (str. 217). Analizując przyczyny klęski grudniowej Stalin w artykule swym sformułował następujący wniosek: zwarta partia, zorganizowane przez partię powstanie i polityka natarcia oto co jest nam dziś potrzebne do zwycięstwa (str. 219). Klęska grudniowego powstania zbrojnego nie oznaczała jednak stłumienia rewolucji. Robotnicy i rewolucyjni chłopi cofali się powoli nie zaprzestając walki. Do walki wciągały się nowe warstwy robotników... W armii i flocie trwały w dalszym ciągu rozruchy" (Historia WKP(b), Warszawa 1949, str. 96). W tym czasie rząd carski, ażeby odwrócić uwagę mas od rewolucji, wydał ustawę o zwołaniu nowej ustawodawczej" Dumy. Powstało zagadnienie ustosunkowania się do Dumy. Bolszewicy, walcząc przeciwko oszukiwaniu ludu kłamliwymi obietnicami carskimi, ogłosili i przeprowadzili bojkot 1Dumy państwowej. Wspaniałe uzasadnienie tej taktyki dał Stalin w swotm artykule Duma państwowa i taktyka socjaldemokracji. Dwa warunki pisał Stalin niezbędne są dla prawdziwie socjaldemokratycznej taktyki: pierwszy nie powinna ona być sprzeczna z biegiem życia społecznego, drugi powinna coraz wyżej podnosić rewolucyjny nastrój mas. Taktyka udziału w wyborach jest sprzeczna z biegiem życia społecznego, gdyż życie podważa podwaliny Dumy, a udział w wyborach wzmacnia jej podwaliny i tym samym jest sprzeczny z życiem.

30 1 8 8 PIERWSZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA Natomiast taktyka bojkotu sama przez się wynika z biegu rewolucji, od samego bowiem początku wraz z rewolucją dyskredytuje i podważa podwaliny policyjnej Dumy (str. 225). W kwietniu 1906 zebrał się w Sztokholmie IV zjazd SDPRR, zwany Zjednoczeniowym. Na tym zjeździe Stalin wspólnie z Leninem bronił przeciwko mieńszewikom bolszewickiej linii rewolucji. W swym przemówieniu O bieżącej chwili Stalin wskazywał, że zarysowały się dwie drogi rozwoju życia społeczno-politycznego Rosji droga pseudo-reform i droga rewolucji. Na tę ostatnią drogę weszło rewolucyjne chłopstwo i drobnomieszczaństwo z proletariatem na czele. Przemówienie swoje Stalin zakończył słowami: Albo hegemonia proletariatu, albo hegemonia burżuazji demokratycznej oto jak stoi sprawa w partii, oto na czym polegają nasze rozbieżności" (str. 253) Wśród zagadnień omawianych na zjeździe, poważne miejsce zajęła rewolucja agrarna. Stalin w swoim przemówieniu O rewizji programu agrarnego, jak również w artykułach Kwestja agrarna, Przyczynek do kwestii agrarnej, prowadził walkę przeciwko mieńszewickiemu programowi municypalizacii ziemi. W przedmowie do pierwszego tomu Stalin z powodu rozbieżności w poglądach na kwestię agrarną na Zjeździe Zjednoczeniowym pisze, co następuje: Jak widać z pierwszego tomu, (patrz artykuły w Kwestii Agrarnej") autor bronił wówczas stanowiska podziału ziemi obszarniczej i oddania jej na własność chłopom. Na Zjeździe Zjednoczeniowym partii, na którym omawiano kwestię agrarną, większość bolszewickich delegatów-praktyków stała na stanowisku podziału, większość mieńszewików była za municypalizacją ziemi, Lenin natomiast z resztą delegatów bolszewickich opowiadał się za nacjonalizacją ziemi, przy czym w toku walki między trzema projektami, gdy okazało się, że nie ma mowy o tym, by zjazd przyjął projekt nacjonalizacji, Lenin i inni nacjonalizatorzy przyłączyli swe głosy na zjeździe do głosu podziałowców* (str ). W tejże przedmowie Stalin wskazuje następnie: Dooiero po upływie pewnego czasu, gdy leninowska teoria przerastania rewolucji burżuazyjnej w Rosji w rewolucję socjalistyczną stała się linią wytyczną partii bolszewickiej, znikła też w partii rozbieżność poglądów w partii agrarnej, ponieważ stało się rzeczą jasną, że w kraju takim jak Rosja, gdzie szczególne warunki rozwoju stworzyły grunt dla przerastania rewolucji burżuazyjnej w socjalistyczną partia marksistowska nie może mieć żadnego

31 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 189 innego programu agrarnego poza programem nacjonalizacji ziemi" (str ). Wkrótce po zakończeniu 11 zjazdu Stalin napisał broszurę: Chwila obecna a zjazd zjednoczeniowy partii robotniczej. W Droszurze tej Stalin podsumował wyniki pracy zjazdu, wykazał głębokie podłoże walki między bolszewikami i mieńszewikami. Broszura kończy się następującymi słowami: W ten sposób doszliśmy do głównego wniosku, że w partii sprawa postawiona jest tak: Czy uświadomiony proletariat winien być hegemonem obecnej rewolucji, czy też winien wlec się w ogonie za burżuazyjny mi demokratami"? Widzimy, że od takiego, czy innego rozwiązania tej sprawy zależy rozwiązanie i wszystkich pozostałych spraw. Tym bardziej skrupulatnie powinni towarzysze rozważyć istotę obu tych stanowisk" (str. 287). Do tego czasu odnoszą się artykuły Stalina: Walka klasowa (listopad 1900) oraz Ustawodawstwo fabryczne i walka proletariacka (z powodu dwóch ustaw z dn. 15 listopada), w których oświetla się zagadnienie o roli partii i związków zawodowych w walce klasowej proletariatu. W artykule Walka klasowa Stalin wskazuje, że życie społeczne rói się od różnych klas i grup, lecz w miarę jego dalszego rozwoju coraz wyraźniej wydzielają się dwa wrogie sobie obozy obóz kapitalistów i obóz proletariatu. Walka między nimi pogłębia się z każdym dniem. Podkreślając wzrost ruchu zawodowego w ówczesnej Rosji Stalin wskazuje, że proletariat nie może obejść się bez walki politycznej i bez ideologicznopolitycznego kierownictwa i wzywa proletariat by ze wszech miar utrwalał i umacniał tę partię, która będzie sprawowała kierownictwo ideowo-polityczne jego walką klasową" (str. 295). W artykule Ustawodawstwo fabryczne i walka klasowa Stalin demaskuje wrogą proletariatowi politykę rządu carskiego, która obliczona była na to, żeby wykorzystać ustawodawstwo fabryczne jako środek zaufania zacofanej części robotników, a tym samym wykopać grób klasowej jedności proletariatu. Równocześnie Stalin uczy robotników wykorzystywania ustawodawstwa fabrycznego w celu wzmocnienia swoich pozycyj w walce przeciwko wyzyskiwaczom. IV Ostatnią pracą zawartą w pierwszym tomie jest Anarchizm, czy socjalizm? ( r ), w której oświetlone są teoretyczne podstawy partii marksistowskiej materializm dialek

32 190 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA tyczny i historyczny, zagadnienia rewolucji socjalistycznej i dyktatury proletariatu, znaczenie partii marksistowskiej jako politycznego wodza klasy robotniczej. Sam powód, który skłonił Stalina do napisania tej pracy, wskazuje, jak Stalin w sposób najbardziej ścisły wiązał teoretyczną działalność partii z wymogami życia. Gdy na Kaukaz zjechali się anarchiści i rozpoczęli swoją propagandę, niektórzy socjaldemokraci uważali, że nie należy zajmować się nimi, że anarchiści nie mają za sobą mas i dlatego nie są znowu tak bardzo niebezpieczni". Lecz Stalin nie podzielał tego poglądu. Nie w tym rzecz pisał za kim idzie dziś większa lub mniejsza masa chodzi o istotną treść teorii. Jeżeli teoria" anarchistów jest prawdziwa, to rozumie się samo przez się, że wtedy utoruje ona sobie niechybnie drogę i skupi wokół siebie masy. Jeżeli zaś jest ona bezpodstawna i oparta na fałszywych założeniach, długo nie utrzyma się i zawiśnie w próżni. Bezpodstawność zaś anarchizmu należy udowodnić" (str. 305). Praca Anarchizm, czy socjalizm? była drukowana w formie oddzielnych dziennikarskich artykułów w 1906 r. Zakończenie tej pracy nie ukazało się jednak w druku, ponieważ w połowie 1907 r. Stalin został przeniesiony przez Centralny Komitet Partii na pracę partyjną w Baku, gdzie po kilku miesiącach został aresztowany, a notatki ostatnich rozdziałów pracy zaginęły w czasie rewizji. Praca Anarchizm, czy socjalizm? składa się z krótkiego wstępu i następujących rozdziałów: 1) metoda dialektyczna, 2) teoria materializmu, 3) proletariacki socjalizm. W przedmowie Stalin wskazuje, że socjalizm dzieli się na trzy główne kierunki: reformizm, anarchizm, marksizm. Reformizm neguje rewolucję socjalistyczną i głosi wyrzerzenie się walki klasowej, podczas gdy anarchiści afiszują się jeko rewolucjoniści, Lecz anarchiści nie są prawdziwymi rewolucjonistami, ponieważ negują dyktaturę proletariatu, ani też prawdziwymi socjalistami, ponieważ głoszą socjalizm drobnych gmin. Marksizm i anarchizm zbudowane są na całkowicie odmiennych zasadach. Kamień węgielny anarchizmu to jednostka, stąd qlosi on hasło: Wszystko dla jednostki". Kamieniem węgielnym marksizmu zaś jest masa, której wyzwolenie stanowi, jego zdaniem, główny warunek wyzwolenia jednostki. Czyli według marksizmu wyzwolenie jednostki jest niemożliwe dopóty, dopóki nie wyzwoli się masa, stąd głosi on hasło: Wszystko dla masy" (str. 306).

33 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 191 Stalin poddaje druzgocącej krytyce całą koncepcję anarchistów nie pozostawiając z niej kamienia na kamieniu. Równocześnie Stalin daje mistrzowski wykład marksizmu, uzasadnienie i dalszy rozwoj marksistowskiego światopoglądu. Stalin rozpoczyna charakterystykę marksistowskiego światopoglądu od następującego twierdzenia: Marksizm to nie tylko teoria socjalizmu, to jednolity światopogląd, system filozoficzny, z którego sam przez się wynika proletariacki socjalizm Marksa. Ten system filozoficzny nazywa się materializmem dialektycznym" (str. 307). Stalin rozwija marksistowskie twierdzenie o jedności teorii i praktyki wskazując, że praktyka rewolucyjna winna być nierozłącznie związana nie tylko z bezpośrednio stykającymi się z praktyką zagadnieniami programu i taktyki, lecz z najgłębszymi zasadami rewolucyjnej teorii z zasadami światopoglądu. W rozdziale Metoda dialektyczna wykazano, jak z twierdzeń dialektyki logicznie wypływają określone twierdzenia socjalizmu naukowego. W rozdziale Teoria materializmu wykazany jest wewnętrzny związek między marksistowskim materializmem a naukowym socjalizmem. W rozdziale Proletariacki socjalizm została przedstawiona i rozwinięta więź pomiędzy materializmem dialektycznym i proletariackim socjalizmem. Już samo postawienie zagadnienia o nierozłącznej więzi filozofii marksizmu i proletariackiego socjalizmu miało ogromne znaczenie zarówno w walce przeciwko międzynarodowemu rewizjonizmowi, który odszedł od filozofii marksizmu i wystąpił przeciwko dialektyce Marksa i jego materializmowi wzywając do powrotu do Kanta", jak i przeciwko zdrajcom w Rosji, którzy obłudnie nazywali siebie marksistami, w praktyce zaś występowali przeciwko materializmowi dialektycznemu i historycznemu, starając się związać socjalizm z reakcyjną filozofią empiriokrytycyzmu. Praca Stalina Anarchizm, czy socjalizm?, która była skierowana bezpośrednio przeciwko anarchistom, czyli jawnym wrogom marksizmu, jednocześnie zadawała ciosy renegatom i obłudnikom, starającym się oderwać proletariacki socjalizm od jego filozoficzno-teoretycznych i naukowo-historycznych podstaw, tj. od materializmu dialektycznego i historycznego. Uzasadnienie przez Stalina jedności i nierozerwalności filozofii marksizmu i proletariackiego socjalizmu dało teoretyczne przygotowanie partii bolszewickiej, pomogło w wychowaniu kadry partyjnej w duchu światopoglądu partii marksistowskiej i zrozumienia tego, że nie można pozostawać na pozycjach

34 192 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA proletariackiego socjalizmu odnosząc się pogardliwie lub też zrywając z filozofią marksizmu, z której logicznie wypływa proletariacki socjalizm. W rozdziale Metoda dialektyczna Stalin uzasadnia twierdzenie, że życie to wieczny ruch i zmiana, ze w nim zawsze istnieje nowe i stare, to co rośnie i to co obumiera, czynniki rewolucyjne i kontrrewolucyjne". To co w życiu rodzi się i z dnia na dzień rośnie, jest nie do pokonania, powstrzymać jego posuwania się naprzód jest niemożliwością" (str. 308). To prawo życiowe uwzględnia proletariacki socjalizm, który orientuje się na proletariat jako główną siłę we współczesnym rucha, Ponieważ proletariat jest jedyną klasą, która nieustannie rośnie i krzepnie, która posuwa naprzód życie społeczne i gromadzi wokół siebie wszystkie rewolucyjne elementy..." (str. 309). Stalin wskazuje jeszcze, że ruch jest połączeniem dwóch form zmian ilościowych i jakościowych, ewolucji i rewolucji. Ewolucja pisze Stalin przygotowuje rewolucję i tworzy grunt dla niej, rewolucja zaś wieńczy ewolucję i pomaga jej dalszemu działaniu" (str. 310). To twierdzenie dialektyki teoretycznie uzasadnia proletariacki socjalizm jego twierdzenie o konieczności socjalistycznej rewolucji. Ruch jest rewolucyjny, gdy te same elementy jednoczą się przepojone jedną ideą i zwracają się przeciwko wrogiemu obozowi, by do gruntu unicestwić stary ład i wnieść w życie zmiany j a k o ś c i o w e, ustanowić nowy ład" (tamże). Stalin daje należytą odprawę anarchistom, którzy krytykując dialektykę marksistowską utożsamiali ją z jednej strony z teorią katastrof Cuviera, z drugiej zaś z teorią ewolucji Darwina. Obalając ten nonsens anarchistów Stalin wskazuje, że między dialektyczną metodą Marksa a kataklizmami Cuviera nie ma nic wspólnego i że nie należy mieszać marksistowskiej teorii rozwoju z darwinistyczną teorią ewolucji, odrzucającej nie tylko kataklizmy Cuviera, lecz również dialektycznie pojęty rozwój, obejmujący rewolucję. Stalin wskazuje z punktu widzenia marksistowskiej metody dialektycznej, że ewolucja i rewolucja, zmiany ilościowe i jakościowe są to dwie nieodzowne formy jednego i tego samego ruchu. Argumentując to twierdzenie marksistowskiej dialektyki Stalin pisze: Zwróćmy się do faktów. Marks mówi: Na określonym szczeblu rozwoju materialne siły wytwórcze społeczeństwa popadają w sprzeczność z istniejącymi stosunkami produkcji, albo, co jest tylko prawnym tego wy

35 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 193 razem ze stosunkami własności... Wówczas następuje epoka rewolucji socjalnej. Lecz żadna formacja społeczna me ginie, zanim się nie rozwiną wszystkie te siły wytwórcze, ktoiym daje ona dostateczne pole rozwoju...*4 (Patrz K. Marks, Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, przedmowa). Jeżeli zastosować tę tezę Marksa do współczesnego życia społecznego, to okaże się, że pomiędzy współczesnymi silami wytwórczymi, mającymi charakter społeczny, a formą przyswajania sobie produktów, mającą charakter prywatny, istnieje zasadniczy konflikt, który powinien zakończyć się rewolucją socjalistyczną, (patrz Fr. Engels, Anly-Duehring, II rozdział, III część). Jak widzimy, zdaniem Marksa i Engelsa rewolucję wywołują nie nieznane przyczyny" Cuviera, a całkiem określone, tkwiące w życiu przyczyny społeczne, zwane rozwojem sił wytwórczych". Jak widzimy, zdaniem Marksa i Engelsa rewolucja następuje dopiero wtedy, gdy w dostatecznej mierze dojrzeją siły wytwórcze, nie zaś nieoczekiwanie, jak to sądził Cuvier" (str. 318). Po mistrzowsku odpiera Stalin napady anarchistów na znane twierdzenie dialektyki, że we wszystkich zjawiskach tkwią wewnętrzne sprzeczności. Stalin udawadnia, że dialektyka życiowa polega również i na tym, że każde zjawisko zawiera w sobie dodatnie i ujemne dobre" i złe". Czy możemy powiedzieć pisze Stalin że republika demokratyczna jest pod każdym względem dobra, lub każdym względem zła? Nie, nie możemy! Dlaczego? Dlatego, że republika demokratyczna jest dobra tylko z tego względu, że obala ład feudalny, lecz za to. jest zła z tego względu, że umacnia ustrój burżuazyjny. Dlatego też powiadamy: o tyle, o ile republika demokratyczna obala ład feudalny, jest ona dobra i o nią walczymy; lecz o tyle, o ile umacnia ona ustrój burżuazyjny, jest zła i ją zwalczamy" (str. 316). W rozdziale Teoria materializmu uzasadnione zostaje znaczenie tej teorii jako naukowej podstawy proletariackiego socjalizmu. Stalin specjalnie podkreśla monizm marksistowskiej teorii, demaskujac bezpodstawność dualizmu i wszelkiej eklektyki w ogóle. Marksizm nauczał Lenin jest to jeden, jednolity, harmonijny światopogląd, niepodzielny we wszystkich swoich częściach składowych. Jasne jest, że prawdziwy socializm, proletariacki socjalizm nierozłącznie zwigzany jest z proletariackim światopoglądem materializmu dialektycz- Przegląd Biblioteczny. XVII Zeszyt

36 194 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z E F A STALINA nego. Monizm marksistowskiej teorii polega na tym, źe wszystkie zjawiska przyrody i życia społecznego rozpatrywane są w zależności od materialnych warunków. Jedna i niepodzielna przyroda, przejawiająca się w dwóch rozmaitych formach materialnej i idealnej; jedno niepodzielne życie społeczne przejawiające się w dwóch rozmaitych formach materialnej i idealnej oto jak powinniśmy zapatrywać się na rozwój przyrody i życia społecznego. Taki jest monizm teorii materializmu" (str. 322). W tej jedności dwóch form istnienia i rozwoju przyrody i społeczeństwa, strona materialna poprzedza w swym rozwoju stronę idealną. Nie było jeszcze istot żywych, gdy istniała już przyroda nieożywiona". Pierwsza żywa istota pisze Stalin nie miała żadnej świadomości, była ona obdarzona tylko zdolnością reagowania na podniety i posiadała pierwsze zawiązki wrażeń. Następnie stopniowo rozwijała się u zwierząt zdolność doznawania wrażeń, przechodząca powoli w świadomość, odpowiednio do rozwoju budowy ich organizmu i systemu nerwowego" (str. 322). Taki jest proces rozwoju historii przyrody i tak odbywała się historia rozwoju społeczeństwa, gdzie najpierw zmieniały się materialne warunki życia, a dopiero po tych zmianach i w zależności od nich zmieniały się u ludzi wyobrażenia i idee, zmieniały się ich skłonności i obyczaje. Co do tego pisze Stalin w jaki sposób obecnie rodzą się w naszym umyśle wyobrażenia i idee, zauważyć musimy, że powtarza się tutaj pokrótce to samo. co zachodzi w historii przyrody i społeczeństwa", (str. 323). Gdy patrzymy na drzewo i widzimy je, to i tutaj wyobrażenie o drzewie wynika tylko dlatego, że jeszcze wcześniej, zanim w naszej głowie zrodziło się wyobrażenie o drzewie, samo drzewo już istniało. Stalin daje należytą odprawę anarchistom, którzy krytykując marksizm, w rozmaity sposób wypaczali marksistowski materializm filozoficzny i utożsamiali go z wulgarnym materializmem, przypisywali mu dualizm, paralelizm. Obalając twierdzenie anarchistów Stalin dowodzi, że monistyczny 'materializm Marksa nie ma nic wspólnego z dualizmem, paralelizmem. Paralelizm głosi, że ani materialna, ani idealna strona nie poprzedza jedna drugiej, że obie rozwijają się jednocześnie, równolegle. Z punktu widzenia materializmu monistycznego, strona materialna, treść, wyprzedzać musi stroną idealną, formę. Dualiści przypisują jednakowe znaczę-

37 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 195 nie stronie materialnej i idealnej; monistyczny materializm wychodzi z jednego założenia przyrody, czyli bytu, mającego formę materialną i idealną, podczas gdy dualizm wychodzi z podwójnego założenia materialnego i idealnego, które zgodnie z dualizmem przeczą jedna drugiej. Stalin z całą ostrością rozprawia się z fałszywymi twierdzeniami anarchistów jakoby materializm Marksa był teorią żołądka" i jakoby zdaniem Marksa i Engelsa wszystko sprowadzało się do rozwoju ekonomicznego, ludzkie dążenia i wola nie mają znaczenia". Lecz powiedzcie panowie pisze Stalin gdzie, kiedy, na jakiej, planecie i jaki Marks powiedział, że jedzenie określa ideologię? Dlaczego nie przytoczyliście ani jednego zdania, ani jednego słowa z dzieł Marksa, na poparcie swego twierdzenia? Prawdę Marks mówił, że sutuacja ekonomiczna ludzi określa ich świadomość, ich ideologię, lecz kto wam powiedział, że jedzenie i sytuacja ekonomiczna to jedno i to samo? Czy doprawdy nie wiecie, że zjawisko fizjologiczne, jakim jest np. jedzenie, różni się zasadniczo od zjawiska socjologicznego, jakim jest naprzykład sytuacja ekonomiczna ludzi? Pomieszanie tych dwóch różnych zjawisk wybaczyć można, powiedzmy, jakiejś tam pensjonarce, lecz jak mogło się zdarzyć, że wy pogromcy socjaldemokracji", odrodziciele nauki", tak beztrosko powtarzacie błąd pensjonarek? I jak zresztą jedzenie może określać ideologię społeczną? Zastanówcie się nad własnymi słowami: jedzenie sposób jedzenia się nie zmienia; w dawnych czasach ludzie tak samo jedli, przeżuwali, trawili pożywienie jak i obecnie, ideologia zaś ciągle się zmienia. Antyczna, feudalna, burżuazyjna, proletariacka oto jakie między innymi formy przybiera ideologia. Czyż jest do pomyślenia, aby to, co s ię n ie zmienia, określało to, c o ciągle ulega z m i a n i e? (str ). Obalając twierdzenie anarchistów o tym, jakoby Marks i Engels negowali rolę świadomości, Stalin pisze: Dlaczego nie wskazujecie, gdzie mówią oni o tym? Czyż w Osiemnastym brumaire'a Ludwika Bonaparte", w Walkach klasowych we Francji", w Wojnie domowej we Francji?" i w innych podobnych broszurach Marks nie mówi o znaczeniu dążeń i woli?" Czemuż tedy starał się rozwinąć w duchu socjalistycznym wolę i dążenia" proletariuszy, po co prowadził wśród nich propagandę, jeżeli nie przywiązywał wagi do dążeń i woli"? Albo o czym mówi Engels w swych znanych artykułach z lat , jeśli nie o znaczeniu woli i dążeń"? Wprawdzie,

38 196 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA zdaniem Marksa wola i dążenia" ludzi czerpią swą treść z sytuacji ekonomicznej, lecz czy znaczy to, że one same nie wywierają żadnego wpływu na rozwój stosunków ekonomicznych? Czyżby anarchistom było tak trudno zrozumieć tak prostą myśl?" (str. 337). W uzasadnieniu przez Stalina twierdzenia, że materia poprzedza świadomość, wyraźnie występuje związek proletariackiego socjalizmu z marksistowskim filozoficznym materjalizmem. Jeżeli najpierw zmieniają się warunki ekonomiczne, następnie zaś zmienia się odpowiednio świadomość ludzi, to jasne jest pisze Stalin że uzasadnienia tego czy innego ideału powinniśmy szukać nie w mózgach ludzkich, nie w ich fantazji, lecz w rozwoju warunków ekonomicznych. Dobry i możliwy do przyjęcia jest tylko ten ideał, który powstał na podstawie analizy warunków ekonomicznych. Nieprzydatne i niemożliwe do przyjęcia są te wszystkie ideały, które nie liczą się z warunkami ekonomicznymi, nie opierają się na ich rozwoju" (str. 328). A więc, jeśli byt określa świadomość, to jasne jest, że winniśmy przyczyniać się do gruntownej przebudowy stosunków ekonomicznych, by wraz z nimi całkowicie zmieniły się zwyczaje i obyczaje narodu oraz jego ustrój polityczny" (str. 329). Takie są praktyczne wnioski, wypływające z marksistowskiej teorii materializmu dla praktycznej działalności bojowników 0 socjalizm. W rozdziale Proletariacki socjalizm Stalin stawiając pytanie: Jaki jest związek pomiędzy materializmem dialektycznym a proletariackim socjalizmem*? wykazuje, że pierwszym wnioskiem z teoretycznej nauki Marksa jest przyznanie tego, że jedyną klasą, która stale rośnie, zawsze idzie naprzód 1 walczy o przyszłość jest proletariat miejski i wiejski. A więc powinniśmy służyć proletariatowi i w nim pokładać swe nadzieje*1 (str. 338) Następnie Stalin wskazuje, w jaki sposób należy służyć proletariatowi, jak powinni postępować socjaldemokraci, ażeby praca ich była dla proletariatu pożyteczna. Jednocześnie Stalin prowadzi walkę przeciwko wrogom rewolucyjnego marksizmu przeciwko rewizjonistycznej, reformistycznej nauce Bernszteina, który proponował, ażeby zapomnieć o socjaliźmie i przeciwko anarchistycznej nauce Kropotkina, zamykająceqo przyszły socjalizm w ramach oddzielnych miast i wspólnot. Przy wyjaśnianiu i uzasadnianiu zadań partii klasv robotniczej, Stalin przeprowadza analizę praw ekonomicznego rozwoju kapitalizmu.

39 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 197 Rozwój ekonomiczny ustroju kapitalistycznego pisał Stalin dowodzi, ze produkcja współczesna nabiera charakteru społecznego, ze charakter społeczny produkcji z gruntu neguje istniejącą własność kapitalistyczną, a więc naszym głównym zadaniem jest przyczynić się do obalenia własności kapitalistycznej i ustanowienia własności socjalistycznej. R to oznacza, że teoria Bernszteina, która głosi że zapomnieć należy o socjalizmie, jest z gruntu sprzeczna z wymogami rozwoju ekonomicznego przyniesie ona proletariatowi szkodę. Rozwój ekonomiczny ustroju kapitalistycznego dowodzi nadto, że produkcja współczesna rozszerza się z dnia na dzień, że nie mieści się w granicach poszczególnych miast i gubernii, że nieustannie granice te łamie i ogarnia terytorium całego państwa a więc powinniśmy z zadowoleniem powitać rozszerzenie produkcji i jako podstawę przyszłego socjalizmu uznać nie oddzielne miasta i gminy, lecz całe i niepodzielne terytorium państwa, które w przyszłości rozszerzać się będzie oczywiście coraz bardziej i bardziej. R to oznacza, że nauka Kropotkina, zamykająca przyszły socjalizm w ramach oddzielnych miast i wspólnot, jest sprzeczna z interesami potężnego rozszerzenia produkcji przyniesie ona proletariatowi szkodę. Walczyć o szerokie pojmowanie życia socjalistycznego, jako 0 cel g ł ó w n y oto jak powinniśmy służyć proletariatowi. Taki oto jest druqi wniosek praktyczny z nauki teoretycznej Marksa" (str. 339). W tym samym rozdziale Stalin stosując marksistowską metodę dialektyczną i teorię materializmu do oczekiwanego krachu kapitalizmu i do rozwoju przyszłego społeczeństwa, naukowo uzasadnia konieczność rewolucji socjalistycznej, która powinna zacząć się od zagarnięcia władzy przez proletariat 1 wprowadzenia dyktatury socjalistycznej proletariatu. Stalin wskazuje, że dla osiągnięcia tego celu konieczne jest zorganizowanie proletariatu, jego ścisłe zespolenie i zjednoczenie, należy tworzyć silne organizacje proletariackie i dbać o ich nieustanny wzrost. Jakie formy powinny przybrać organizacje proletariatu? Najbardziej rozpowszechnione i masowe organizacje, to związki zawodowe i spółdzielnie robotnicze (przeważnie spółdzielnie produkcyjno-konsumcyjne). Zarówno związki zawodowe jak i spółdzielnie niezbedne są dla proletariatu jako środek organizowania mas proletariatu. Same związki zawodowe i spółdzielnie nie mogą jednak zaspokoić organizacyjnych potrzeb walczącego proletariatu

40 198 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA pisze Stalin. A to dlatego, że wspomniane organizacje nie mogą wyjść poza ramy kapitalizmu, albowiem ich celem jest polepszenie sytuacji robotników w ramach kapitalizmu. Robotnicy chcą jednak całkowitego wyzwolenia z niewoli kapitalistycznej, chcą oni te właśnie ramy rozbić, a nie tylko obracać się w ramach kapitalizmu. A zatem konieczna jest jeszcze taka organizacja, która zgromadzi wokół siebie uświadomione elementy spośród robotników wszystkich zawodów, przekształci proletariat w klasę uświadomioną i jako główny cel postawi przed sobą obalenie ustroju kapitalistycznego, przygotowanie rewolucji socjalistycznej. Organizacją taką jest socjaldemokratyczna partia proleta riatu. Partia ta winna być partią klasową, całkowicie niezależną od innych partii a to dlatego, że jest ona partią klasy proletariuszy, którzy wyzwolenia swego dokonać mogą tylko własnymi rękami. Partia ta winna być partią rewolucyjną a to dlatego, że wyzwolenie robotników jest możliwe tylko drogą rewolucyjną, przez socjalistyczną rewolucję. Partia ta winna być partią międzynarodową, wrota jej muszą być otwarte dla każdego uświadomionego proletariusza a to dlatego, że wyzwolenie robotników, to problem nie narodowy, lecz społeczny, mający jednakowe znaczenie zarówno dla proletariusza Gruzina, jak dla proletariusza rosyjskiego i dla proletariuszy innych narodowości" (str ). Stalin odkrywa głęboką teoretyczną podstawę naukowego socjalizmu wskazując, że w przeciwieństwie do utopistów Marks widział rękojmię wyzwolenia ludzkości w rozwoju sił wytwórczych oraz w walce klasowej. Stalin pisze: Podstawą teoretyczną socjalizmu naukowego jest teoria materializmu Marksa Engelsa. Z punktu widzenia tej teorii rozwój życia społecznego jest całkowicie określony przez rozwój sił wytwórczych. Skoro po ustroju obszarniczopańszczyźnianym nastąpił ustrój burżuazyjny, to zawinił" tu rozwój sił wytwórczych, który sprawił, że powstanie ustroju burżuazyjnego stało się nieuniknione. Lub jeszcze: skoro po współczesnym ustroju burżuazyjnym nieuchronnie nastąpi ustrój socjalistyczny, to dlatego, że wymaga tego rozwój współczesnych sił wytwórczych. Stąd wynika historyczna konieczność zburzenia kapitalizmu I wprowadzenia socjalizmu. Stąd też wynika owa teza marksistowska, że ideałów swych

41 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA 199 powinniśmy szukać w dziejach rozwoju sił wytwórczych, nie zaś w głowach ludzkich. Taka oto jest teoretyczna podstawa M a n i f e s t u Komunistycznego*4 Marksa-Engelsa (str. 360). 1 dalej: Podstawą taktyczną socjalizmu naukowego jest nauka o nieprzejednanej walce klasowej, jest ona bowiem naj* lepszą bronią w rękach proletariatu. Walka klasowa proletariatu jest orężem, przy którego pomocy proletariat zdobędzie władzę polityczną i następnie wywłaszczy burżuazję, aby wprowadzić socjalizm. Taka oto jest podstawa taktyczna socjalizmu naukowego, wyłożonego w Manifeście" Marksa-Engelsa (str. 361). Stalin stosuje marksistowską metodę dialektyczną i teorią materializmu również do rozwoju przyszłego społeczeństwa społeczeństwa komunistycznego, charakteryzuje główne cechy pierwszej i wyższej fazy komunizmu, wskazując że warunkiem przejścia do fazy wyższej są,,rozwinięte w dostatecznej mierze siły wytwórcze i socjalistyczna świadomość ludzi, ich socjalistyczne wychowanie". Rozwojowi współczesnych sił wytwórczych stoi na przeszkodzie istniejąca własność kapitalistyczna, lecz jeśli zważyć* że w przyszłym społeczeństwie własności tej nie będzie to jasne jest samo przez się, że siły wytwórcze wzrosną dziesięciokrotnie. Nie należy również zapominać tej okoliczności, że w przyszłym społeczeństwie setki tysięcy obecnych darmozjadów, a także bezrobotni zabiorą się do pracy i zasilą szeregi pracujących, co znacznie posunie naprzód rozwój sił wytwórczych. Co do dzikich* uczuć i poglądów ludzkich, to nie są one znowu tak wieczne, jak to niektórzy przypuszczają. Był okres, okres komunizmu pierwotnego, gdy człowiek nie uznawał własności prywatnej; nadszedł okres produkcji indywidualistycznej, gdy własność prywatna opanowała uczucia i rozum ludzki; nadchodzi nowy okres, okres produkcji socjalistycznej i cóż w tym będzie dziwnego, jeżeli rozumem ludzkim i uczuciami owładną dążenia socjalistyczne? Czyż byt nie określa uczuć" i poglądów ludzi?" (str. 346). Stalin podsumuwując wnioski z tego co powiedział o związku socjalizmu proletariackiego z światopoglądem marksistowskim, pisze; Nie na sentymentalnych uczuciach, nie na abstrakcyjnej sprawiedliwości", nie na miłości do proletariatu, lecz na wy

42 200 PIERW SZY TOM DZIEL JÓ Z EFA STALINA żej przytoczonych podstawach naukowych opiera się socjalizm proletariacki. Oto dlaczego proletariacki socjalizm zwie się również socjalizmem naukowym", (str. 349). Praca Stalina Anarchizm, czy socjalizm? jest ogromnym wkładem wniesionym do teorii marksizmu leninizmu, wkładem w dzieło opracowania podstaw teoretycznych partii bolszewickiej. * * * Od owego czasu, gdy Stalin tworzył swoje prace zawarte w pierwszym tomie jego Dzieł, klasa robotnicza Rosji i partia bolszewicka przebyły ogromną drogę rozwojową. Obecnie klasa robotnicza Związku Radzieckiego jest siłą przodującą, kierującą rozwojem społeczeństwa i dokonującą wielkiego twórczego dzieła, którego niezdolna byłaby dokonać żadna z t.zw. wyższych klas w całych dziejach społeczeństwa. Wspólnie z klasą robotniczą, kierując nią, przeszła pełną chwały drogę w swoim ruchu naprzód jej wielka partia partia Lenina-Stalina. W latach partia bolszewicka zakładała swoje podstawy organizacyjne i tworzyła swoją ideologię i politykę. Obecnie, partia bolszewicka odniósłszy całkowite zwycięstwo nad wszystkimi wrogami narodu i doprowadziwszy klasę robotniczą i wszystkich pracujących Związku Radzieckiego do zwycięskiego socjalizmu, cieszy się zasłużonym zaufaniem i bezgraniczną miłością całego narodu radzieckiego i miłujących pokój narodów świata. W ciągu tych lat, które upłynęły od czasu, gdy pod kierownictwem Lenina zakładano podwaliny partii bolszewickiej, teoria i ideologia bolszewizmu również przeszły wielką i pełną powodzenia drogę. Kontynuując opracowywanie teorii i ideologii bolszewizmu, genialny Lenin stworzył nową, zakończoną teorię rewolucji socjalistycznej. Wszechstronnie rozwijając naukę o dyktaturze proletariatu, Lenin nakreślił główne wytyczne zbudowania socjalizmu w Związku Radzieckim. Kontynuując naukę i dzieło Lenina wielki Stalin rozwijał naukę marksistowsko-leninowską, wzbogacając ją genialnymi ideami o drogach i sposobach stworzenia radzieckiego ustroju społecznego, 0 rozwinięciu i umocnieniu radzieckiego ustroju państwowego. Obecnie wiedza marksistowsko-leninowska została wzbogacona w nową naukę, naukę o prawach budowania socjalizmu 1 państwa socjalistycznego, o prawach budowama komunizmu.

43 PIERW SZY TOM DZIEŁ JÓ Z EFA STALINA 201 Historia klasy robotniczej Rosji i jej partii bolszewickiej pokazuje nam zwycięski rozwój praktyki rewolucyjnej, wzboga cenie jej nowymi wielkimi osiągnięciami i zdobyczami teorii marksistowsko-leninowskiej. Rzecz jasna, że takiego rozwoju kroczących obok siebie teorii i praktyki niepodobna uważać za przypadkowy. Jest to wyraz niezmiennej zgodności z prawami rozwoju, charakteryzujący partię proletariatu i jej wielkich wodzów Lenina i Stalina. Stalin wskazywał w swym artykule, napisanym z okazji 50-lecia urodzin Lenina, że historia zna różnego rodzaju wodzów. Zna wodzów praktyków, którzy są jednak słabymi teoretykami. Imion tych wodzów nie zapomina się szybko. Lecz pisał Stalin ruch jako całość nie może żyć tylko wspomnieniami: potrzeba mu jasnego celu (programu) i twardej linii (taktyki). Są wodzowie innego rodzaju. Wodzowie w czasie pokoju, mocni teoretycznie, lecz słabi w pracy organizacyjnej i w pracy praktycznej. Tacy wodzowie cieszą się powodzeniem tylko w górnych warstwach proletariatu, i to tylko do pewnego czasu. Z nadejściem epoki rewolucyjnej, gdy od wodza wymaga się haseł rewolucyjnych, praktycznych, teoretycy schodzą ze sceny, ustępując miejsca nowym ludziom. Takimi teoretykami np. byli Plechanow w Rosji, Kautsky w Niemczech. Aby utrzymać się na stanowisku wodza rewolucji proletariackiej i partii proletariackiej należy łączyć w jednej osobie teoretyczną siłę z praktyczno-organizacyjnym doświadczeniem ruchu proletariackiego*'. ( O Leninie", str. 12). Takim wodzem był Lenin, takim wodzem jest Stalin. Łącząc geniusz organizacyjny i geniusz myśliciela, wielki Stalin oświetla drogę narodowi radzieckiemu i jest źródłem jego natchnień w walce o dalszy rozkwit ojczyzny socjalizmu. Prze/, z rosyjskiego N. K. i W. M.

44 L E N I N I S T A L I N (zestawienie bibliograficzne) I. Twórczość: a) Lenin, b) Stalin, c) Lenin i Stalin. II. Literatura dol:ola twórczości: a) Lenina, b) Stalina, c) Lenina i Stalina. III. Życie i działalność: a) Lenina, b) Stalina, c) Lenina i Stalina. W ZSRR wydano w latach dzieła klasyków marksizmu leninizmu w 101 językach, w ogólnym nakładzie egzemplarzy. W Polsce Ludowej w latach dzieła klasyków marksizmu leninizmu osiągnęły ogólny nakład egzemplarzy. W tej liczbie same prace Lenina i Stalina obejmują egzemplarzy. Nakłady utworów Lenina i Stalina, wydanych w Polsce z okazji 70 rocznicy urodzin Stalina, wynoszą egzemplarzy. Zestawienie niniejsze, opracowane przez Bibliotekę KC PZPR, obejmując okres wydawniczy od 1940 r. do końca r. 1949, podaje wszystkie wydawnictwa polskie a z rosyjskich tylko te, które są dostępne w Polsce. Wobec braku znaków diakrytycznych, tytuły prac rosyjskich podano w transkrypcji, stosowanej w Biuletynie Biblio graj icznym Biblioteki KC PZPR Skróty w nazwach firm nakładowych: Gdat Gospolitizdat KiW Książka i Wiedza" Ks Książka MG Mołodaja Gwardia" Pol*dat Politizdat pri CK WKP (b) WL Wydawnictwo Literatury w Językach Obcych WL Wsiesojuznoje Lekcijnoje Biuro WO Wsiesojuznoje Obszczestwo po raspostranenii politiczeskich i naucznych znanij. WPSz Wysszaja Partijnaja Szkoła

45 LENIN I STALIN 203 I. TWÓRCZOŚC a) LENIN Dzieła. Przekład z czwartego wydania rosyjskiego. Tom 14. Materializm a empiriokrytycyzm. W-wa 1949, KiW s. 429 Dzieła wybrane w dwóch tomach. Moskwa 1948, WL. s i 1034 Soczinienia. Izdanie czetwiertoje. Moskwa 1941/1949, Gdat t s. 513 t s. 535 t. 3. Razwitie kapitalizma w Rossiji s. 531 t apriel 1901 s. 438 t fewral 1902 s. 528 t. 6. Janwar 1902 awgust 1903 s. 513 t. 7. Sientiabr 1903 diekabr 1904 s. 538 t. 8. Janwar ijul 1905 s. 575 t. 9. Ijuń nojabr 1905 s. 463 t. 10. Nojabr 1905 ijuń 1906 s. 519 t. 11. Ijuń 1906 janwar 1907 s. 467 t. 12. Janwar ijuń 1907 s. 495 t. 13. Ijuń 1907 apriel 1908 s. 491 t Materializm i empiriokriticyzm s. 367 t. 15. Mart 1908 awgust 1909 s. 479 t. 16. Sientiabr 1909 diekabr 1910 s. 447 t. 17. Diekabr 1910 apriel 1912 s. 563 t. 18. Apriel 1912 mart 1913 s. 610 t. 19. Mart-diekabr 1913 s. 559 t. 20. Diekabr 1913 awgust 1914 s. 571 t. 21. Awgust 1914 diekabr 1915 s. 455 t. 22. Diekabr 191!?-ijul 1916 s. 375 t. 23. Awgust 1916 mart 1917 s. 403 t. 24. Apriel ijul 1917 s. 579 t. 25. Ijuń ;sientiabr 1917 s. 509 Izbrannyje proizwiedienia (w dwóch tomach). Moskwa 1943, Gdat s. 801, 775 Agrarnaja programma socjałdemokratii w pierwoj russkoj rewolucji godow. Moskwa 1949, Gdat s. 199 Aprielskije tiezisy. Moskwa 1947, Gdat s. 77 Bolszewiki dołżny wziat włast. Leningrad 1940, Gdat s. 38

46 204 LENIN I STALIN Chronołogiczeskije tablicy k istorii imperializma. Moskwa 1940, Gdat s. 68 Co robić? Palące zagadnienia naszego ruchu. Warszawa 1948, Ks. s. 215 Czto diełat'? Nabolewszyje woprosy naszewo dwiżenia. Moskwa 1944, Gdat s. 150 Czego dowiódł sąd nad socjaldemokratyczną frakcją robotniczą. Moskwa 1941, WL. s. 11 *Czto takoje druzja naroda* i kak oni wojutut protiw socjałdemokratow. Leningrad janwaria. Moskwa 1941, Poldat s. 36 Dwie taktyki socjaldemokracji w rewolucji demokratycznej. Warszawa 1949, KiW s. 142 Dwie taktiki socjałdemokratii w demokraticzeskoj rewolucji. Moskwa 1947 Dziecięca choroba lewicowości" w komunizmie. Warszawa 1949, KiW s. 108 Dietskaja bolezń lewizny" w kommunizmie. Leningrad 1947, Gdat s. 87 Ekonomika i polityka w epoce dyktatury proletariatu oraz inne artykuły z lat Warszawa 1949, Kiw s. 85 Ekonomika i polityka w epochu diktatury proletariata. Moskwa 1945, Gdat s. 12 Ekonomiczeskoje sodierżanije narodniczestwa i kritika jewo w knigie G. Struwe. Leningrad 1948, Gdat s. 179 Fiłosofskije tietradi. Moskwa 1947, Gdat s. 469 Fridrych Engels. Moskwa 1940, Gdat s. 11 Grozjaszczaja katastrofa i kak s niej borotsia. Moskwa 1947, Gdat s. 46 Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu. Warszawa 1948, s. 128 * Patrz: Mała Biblioteczka Marksizmu - Leninizmu Nr 2

47 LENIN I STALIN 205 Imperializm kak wysszaja stadia kapitalizma (Popularnyj oczerk). Leningrad 1947, Gdat s. 111 Imperializm i rozłam w socjalizmie. Leninizmu Nr 1. Mała B-czka Marksizmu* Iwan Wasylewicz Babuszkin. Moskwa 1940, Politizdat s. 8 Kak organizowat sorewnowanije. Moskwa 1944 Karol Marks. Warszawa 1948, Ks. s. 35 K charaktieristikie ekonomiczeskowo romantizma (Sismondi i naszi otieczestwiennyje sismondisty). Moskwa 1940, Gdat s. 126 K dierewienskoj biednotie. Objasnienija dla krestian czewo chotiat socjaldemokraty. Moskwa 1940, Gdat s. 94 K godowszczinam Wieiikoj Oktiabrskoj Rewolucji. Moskwa 1940, Gdat s. 95 K mieżdunarodnomu dniu rabotnic. Moskwa 1941, Gdat s. 62 Kriticzeskije zamietki po nacjonalnemu woprosu. Leningrad 1949, Gdat s. 40 Marks, Engels, Marksizm. Wwa 1949, KiW s. 492 Marksizm a rewizjonizm. W-wa 1948, Ks. s. 62 Materializm a empiriokrytycyzm. W-wa 1950, KiW s. 433 Matierializm i emplriokriticyzm. Moskwa 1948, Gdat s. 352 Oczerednyje zadaczi sowietskoj własti. Moskwa 1944, Gdat s. 80 O diekabrskom woorużennom wozstanii 1905 goda. Sbornik. Moskwa 1940, Politirdat s. 120 O komunie paryskiej. W wa 1949, KiW s. 86 O kooperacji. Moskwa 1948, Gdat s. 10 O krestianskoj reformie" 1861 g. Moskwa 1940, Gdat s. 94 O Lenskich sobytiach. Moskwa 1941, Pol-dat s. 63 O literaturze. Artykuły i fragmenty. W-wa 1947, Ks. s. 47 *0 łozungie Sojediniennych Sztatow Jewropy. Moskwa 1940, Pol-dat s. 24 *0 nacjonalnoj gordosti Wielikorussow. Moskwa 1948, Gdat s. 7 * Patrz. Mała Biblioteczka Marksizmu-Leninizmu Nr 15

48 206 LENIN I STALIN O państwie. Wykład wygłoszony na uniwersytecie im. Swierdłowa 11.VII W-wa 1949, KiW s. 27 O gosudarstwie. Moskwa 1949, Gdat s. 20 O socjalisticzeskom gosudarstwie i sowietskoj demokratii. Moskwa 1947, Gdat s. 670 O spółdzielczości. Wyjątki z dzieł, artykułów i mów W. 1. Lenina. W-wa 1949, Centr. Zw. Spółdz. s. 97 Ot kakowo nasledstwa my otkazywajemsia. Leningrad 1947 O zadaczach proletariata w dannoj rewolucji. Moskwa 1940, Gosizdat s. 14 O zaszczitie socjałdemokraticzeskowo otieczestwa. Moskwa 1945, Gdat s. 171 O znaczeniu Rewolucji Październikowej. Moskwa 1948, s. 20 O związkach zawodowych. W-wa 1948, Ks. s. 168 Pamięci Hercena. O dumie narodowej Wielkorusów. W-wa 1945 Ks. s. 19 Państwo i rewolucja. Nauka marksizmu o państwie i zadania proletariatu podczas rewolucji. W-wa 1949, KiW s. 135 Gosudarstwo i rewolucja. (Jczenije marksizma o gosudarstwie i zadaczi proletariata w rewolucji. Moskwa 1948, Gdat s. 198 Pierwoje maja. Moskwa 1941, Gdat s. 55 Pisma iz daleka. Moskwa 1949, Gdat s. 52 Po powodu tak nazywajomowo woprosa o rinkach. Leningrad 1948, Gdat s. 50 Rasskaz o II sjezdie RSDRP. Moskwa 1949, Gdat s. 19 Razwitie kapitalizma w Rossiji. Process obrazowanija wnutrienniowo rinka dla krupnoj promyszlennosti. Leningrad 1947 Referat o rewolucji 1905 r. W-wa 1949, KiW s. 30 Rewolucja proletariacka a renegat Kautsky. W-wa 1949, KiW s. 132 Proletarskaja rewolucja i renegat Kautskij. Leningrad 1947

49 LENIN I STALIN 207 Statii i rieczi ( ). Moskwa 1947, Gdat s. 123 Szag w pieriod, dwa szaga nazad. Krizis w naszej partii. Mosskwa 1948, Gdat s. 117 Tezisy i dokład o burżuaznoj diemokratii i diktaturie proletariata. Mińsk 1940, Gosizdat s. 15 *Tri istocznika i tri sostawnych czasti marksizma. Moskwa 1948, Gdat s. 15 Wielikij poczin. O geroizmie raboczich w tyłu. Moskwa 1946, Gdat s. 43 Wojna a rewolucja. Odczyt wygłoszony 27(14) maja Moskwa 1940, WL. s. 30 Zadania socjaldemokratów rosyjskich. W-wa 1949, KiW s. 32 Zadaczi russkich Sociał-demokratow. Moskwa 1948, Gdat s. 47 Zadania związków młodzieży. Przemówienie wygł. na 111 ogólnorosyjskim zjeździe Komunistycznego Związku Młodzieży Rosji 2.X W wa 1949, Masza Księgarnia** s. 33 Zadaczi sojuzow mołodioży. Riecz na Ul wsierossijskom Sjezdie Rossijskowo Kommunisticzeskowo Sojuza Mołodioży 2 oktiabria 1920 g. Moskwa 1948, MG s. 22 b) STALIN Dzieła. Przekład z wydania ^rosyjskiego. W-wa 1949, KiW t s. 436 t s. 435 Soczinienija. Moskwa 1946/49, Gdat t s. 427 t s. 427 t mart oktiabr s. 427 t nojabr 1920 s. 487 t s. 446 t s. 430 t s. 423 * Patrz: Mała Biblioteczka Marksizmu-Leninizmu Nr 1

50 208 LENIN I STALIN t janwar nojabr s. 406 t diekabr 1927 ijul s. 383 t awgust diekabr s. 399 t mart 1929 s. 381 t apriel 1930 ijuń s. 397 * * Anarchizm czy socjalizm. Warszawa 1949, KiW Anarchizm iii socjalizm. Moskwa 1949, Gdat s. 62 Do młodzieży. Warszawa 1949, KiW s. 47 O zadaczach Komsomoła. Moskwa 1947, MG s. 38 O zadaczach mołodioży. Riecz na VIII wsiesojuznom sjezdie WLKSM 16 maja 1928 r. Nowosybirsk 1943, MG s rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej. Moskwa 1944, WL. 25 rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej. Moskwa 1943, WL. 26 Rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej. Moskwa 1943, WL s rocznica Wielkiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej. Moskwa 1944, WL s godowszczina Wielikoj Oktiabrskoj Socjalisticzeskoj Rewo* lucji. Moskwa 1944, s. 30 lnterwiu s korespondentom Prawdy" otnositielno rieczi g-na Czerczilia 13 marta 1946 g. Moskwa 1946, G-dat s. 13 Itogi pierwoj piatiletki. Leningrad 1947 Kak ponimajet socjałdemokratia nacjonalnyj wopros. Moskwa 1940, Gdat s. 124 Klasa proletariuszy i partia proletariuszy. Warszawa 1949> KiW s. 15 Kłass proletariew i partia proletariew. Po powodu pierwowo punkta ustawa partii. Leningrad 1940, Gdat s. 15 Lenin a kwestia sojuszu ze średniakiem. W odpowiedzi towarzyszom kołchoźnikom. Przemówienie na pierwszym wszechzwiązkowym zjeździe kołchoźników przodowników pracy. W-wa, 1949, KiW s. 67

51 LEM IN I STALIN 209 Londonskij sjezd Rossijskoj Sociał-demokraticzeskoj Raboczej Partii. Moskwa 1945, Gdat s. 23 Marksizm a kwestia narodowa. W-wa 1945, Ks s. 62 Marksizm a kwestia narodowa. Kwestia narodowa a leninizm. W-wa 1949, Ki W s. 110 Marksizm a kwestia narodowo-koloniaina. W-wa 1949, KiW s. 391 Zbiór artykułów. Marksizm i nacjonalnyj wopros. Moskwa 1948, Gdat s. 63 Międzynarodowy charakter Rewolucji Październikowej. Na dziesięciolecie Października. W-wa 1949, KiW s. 22 Nowaja obstanowka nowyje zadaczi choziajstwiennowo stroitielstwa. Moskwa 1940, G-dat s. 24 O projekcie konstytucji ZSRR. Referat na nadzwyczajnym VIII Wszechzwiązkowym Zjeździe Rad 25 listopada 1936 r. W wa 1949, KiW s. 48 O projektie konstitucji Sojuza ZSRR. Moskwa 1947,..Moskowskij Raboczij" s. 31 Oktiabrskaja Rewolucja i taktika russkich kommunistow. Moskwa 1948, Gdat s. 36 O Leninie. W-wa 1949, KiW s. 49. Moskwa 1947 O matierializmie dialektycznym i historycznym. W-wa 1949, KiW s. 43 O dialekticzeskom i istoriczeskom matierializmie. Moskwa 1948, Gdat s. 35 O podstawach leninizmu. Przyczynek do zagadnień leninizmu, W wa 1949, KiW s. 116 Ob osnowach leninizma. Moskwa 1949 O rabotie w dierewnie. Riecz na obiedinionnom plenumie CKK i CK WKP(b) Leningrad 1947, Lenizdat s. 20 O trzech cechach charakterystycznych Armii Czerwonej. W-wa 1949, Prasa Wojskowa" s. 15 O triech osobiennostiach Krasnoj Armii. Moskwa 1940, Partizdat s. 8 Przegląd Biblioteczny. XVII Zeszyt

52 210 LENIN I STALIN O wielkiej wojnie narodowej Związku Radzieckiego. W-wa 1949, Prasa Wojskowa" s. 211 O wielikoj otieczestwiennoj wojnie Sowietskowo Sojuza. Moskwa 1946, Gdat s. 159 O zadaczach chozjajstwiennikow. Moskwa 1940, Gdat s. 14 Pismo tow. Iwanowa i otwiet tow. Stalina. Moskwa Partizdat s. 15 Podżegaczom wojny odpowiedź. 2 wywiady. W-wa 1946, Ks. s. 14 Przemówienie w Pałacu Kremlowskim na uroczystości promowania akademików Armii Oerwonej 4 maja 1935 r. Przemówienie na pierwszej wszechzwiązkowej naradzie stachanowców 17 listopada 1935 r. W-wa 1949 KiW s. 31 Riecz w Kremlowskom Dworce na wypuskie akademików Krasnoj Armii 4 maja 1935 g. Moskwa 1946, Gdat s. 14 Riecz na pierwom wsiesojuznom sowieszczanii stachanowcew. Leningrad 1948 Przemówienie na przedwyborczym zebraniu Stalinowskiego okręgu wyborczego Moskwy 11.XII.1937 r. Moskwa 1945, WL s. 15 Riecz na priedwybornom sobranii izbiratielej Stalinskowo izbiratielnowo Okruga g. Moskwy 11.XII.1937 g. Moskwa, Gdat s. 14 Przemówienie wygłoszone 9 lutego 1946 r. na zebraniu przedwyborczym Stalinowskiego Okręau wyborczeqo Moskwy. W-wa 1946, Ks s. 25 Riecz na priedwybornom sobranii izbiratielej Stalinskowo izbiratielnowo Okruga g. Moskwy g. Moskwa 1946, Gdat s. 23 Riecz na sowieszczanii pieredowych kombajnierow i kombajnierok 1 dekabria 1934 g. Moskwa 1945, Partizdat s. 15 Riecz na pierwom wsiesojuznom sjezdie kołchoźnikow-udarnikow 19 fiewrala 1933 g. Moskwa 1946, Gdat s. 18 Otczotnyj dokład XVII sjezda Partii o rabotie CK WKP(b). Moskwa 1948, Gdat s. 77

53 LENIN I STALIN 211 Otczotnyj dokład na XVIII sjezdie Partii o rabotie CK WKP(b). 10 marta 1939 g. 1947, Gdat s. 76 Socjaldemokratyczna partia Rosji i jej najbliższe zadania. W-wa 1949, KiW s. 24 Zagadnienia Leninizmu, wyd. czwarte. W-wa 1949, KiW s. 564 Woprosy Leninizma. Moskwa 1947, Gdat s. 611 Wybór dokumentów w sprawie polskiej. W-wa 1949, KiW s. 27 Zapis biesiedy tow. J.W. Stalina s diejatiełem respublikanskoj partii SSzft Garoldom Stassenem 9 apriela 1947 g. Simferopol Krymizdat s. 22 c) LENIN 1 STALIN Klasycy marksizmu leninizmu o walce partyzanckiej (Zbiór materiałów). Lublin 1945, Ks s. 109 Klasycy marksizmu-leninizmu o reakcyjnym prusactwie. Lublin 1945, Ks Lenin W. 1. i Stalin J. W., Ob Oktiabrskoj Rewolucji. Moskwa 1945, Gdat s. 270 Lenin W. 1. i Stalin J. W., O Ienskich sobytiach. Moskwa 1941, Pol-dat s. 62 Lenin i Stalin o partijnom stroitielstwie. Statii, rieczi i dokumenty (w dwóch tomach). Moskwa 1941, Gdat s. 829 Lenin W. I. i Stalin J. W., O pieczati. Sbornik statiej. Riqa 1947, s. 93 Lenin i Stalin o profsojuzach (w dwóch tomach). Moskwa 1940, Profizdat s. 537 i 702 Lenin W. I. i Stalin J. W., o Jakowie Michajłowiczu Swierdłowie. Moskwa 1940, Gdat s. 14 Lenin W. 1. i Stalin J. W. o socjalisticzeskom gosudarstwie i sowietskoj demokratii. Moskwa 1947, Gdat s. 670 Lenin i Stalin o trudie. Moskwa 1940, Profizdat s. 631 Lenin 1. W. i Stalin J. W. o współzawodnictwie pracy. W-wa 1949, KiW s. 100

54 212 LENIN I STALIN Lenin W. I. i Stalin J. W. o spółdzielniach produkcyjnych na wsi. W-wa 1949, KiW s. 213 Lenin W. I. i Stalin J. W. o zaszczitie socjalisticzeskowo otieczestwa. Moskwa. 1945, Gdat s. 171 Mała Biblioteczka Marksizmu-Leninizmu. Materiały do studiowania historii WKP(b) Nr 1 15, 26. W-wa 1949, KiW Nr 1. Engels F. Mowa nad grobem K. Marksa Lenin W. 1. Losy historyczne nauki K. Marksa. Trzy źródła i trzy części składowe marksizmu. Przemówienie na uroczystości odsłonięcia pomnika K. Marksa i Engelsa 7 listopada 1918 r. Marksizm a rewizjonizm Stalin J. W. Imperializm a rozłam w socjalizmie. Lenin jako organizator i wódz RKP. Rozmowa z pierwszą amerykańską delegacją robotniczą, s. 78 Nr 2. Lenin W. 1. Z książki: Kto to są, przyjaciele ludu" i jak oni walczą przeciwko socjaldemokratom?". Protest rosyjskich socjaldemokratów, s. 35 Nr 3. Zeszyt 1. Lenin W. I. Zadania socjaldemokratów rosyjskich, s. 31 Zeszyt 2. Stalin J. W. Socjal-demokratyczna Partia Rosji i jej najbliższe zadania, s. 23 Nr 4. wydanie drugie uzupełnione Lenin W. 1. Kwestia narodowościowa w naszym programie. Krótki zarys rozłamu w SDPRR. Stalin J. W. Klasa proletariuszy i partia proletariuszy, s. 39 Nr 5. Lenin W. 1. Referat o rewolucji 1905 r. s. 31 Nr 6. Lenin W. 1. Rewolucyjno-demokratyczna dyktatura proletariatu i chłopstwa. Trzeci Zjazd. Walka proletariuszy i lokajstwo burżuazji. s. 37 Nr 7. Lenin W. 1. Nasze zadania i Rada Delegatów Robotniczych. Proletariat a chłopstwo. Socjalizm a chłopstwo, s. 35 Nr 8. Stalin J. W. Chwila obecna a Zjazd Zjednoczeniowy Partii Robotniczej, s. 30.

55 LENIN I STALIN 213 Nr 9. Stalin J. W. Powstanie zbrojne a nasza taktyka. Lenin W. I. Nauki powstania moskiewskiego. Wojna partyzancka, s. 36 Nr 10. V Zjazd SDPRR Lenin W. I, Referat o stosunku do partii burżuazyjnych. Stalin J. W. W sprawie zjazdu robotniczego, s. 31 Nr 11. Lenin W. 1. Na właściwą drogą. Likwidacja likwidatorstwa. Rozbieżności w europejskim ruchu robotniczym, s. 34 Nr 12. Lenin W. 1. Do tow. Huysmansa. O złamaniu jedności, maskowanym krzykami o jedności. Nr 13. Lenin W. 1. Przypływ fali rewolucyjnej. Sytuacja w SDPRR a najbliższe zadania partii. Stalin J. W. Nakaz robotników petersburskich dla swego posła robotniczego. Dziesięciolecie Prawdy". Nr 14. Lenin W. 1. Oportunizm i krach 11 Międzynarodówki. Stalin J.W. O pewnych zagadnieniach historii bolszewizmu. s. 44 Nr 15. Lenin W. 1. O dumie narodowej Wielkorusów. O haśle Stanów Zjednoczonych Europy. Rewolucyjny proletariat a prawo narodów do samookreślenia. Rewolucja socjalistyczna a prawo narodów do samookreślenia. Nr 16. Stalin J. Międzynarodowy charakter Rewolucji Październikowej. s. 16. II. LITERATURA DOKOŁA TWÓRCZOŚCI a) LENINA Jowczuk M. Leninizm pieredowaja kultura XX wieka. Moskwa 1946, WLB s. 34 Mejłach B. - Lenin i problemy russkoj litieratury końca XIX naczała XX w. lssledowanija i oczerki. Moskwa 1947, Gdat s. 371

56 214 LENIN I STALIN Omelianowskij M. E. Lenin i fizyka XX wieka. Moskwa 1947, Gdat s. 120 O publikacji litieraturnawo nasledstwa W. 1. Lenina za 20 let ( ). Moskwa, Gdat s. 51 Smirnow J. Lenin o kulturie i o kulturnoj rewolucji. Stalingrad 1946, Obł. Knigoizdatielstwo s. 16 Wostrikow A. W. Bor'ba Lenina protiw neokantianskoj rewizji marksizma w Rossiji. Moskwa 1949, Gdat s 233 Grigorenko A. G. O knigie Lenina Czto diełat Moskwa 1949, WO s. 32 Kalinin M.l. O rabotie W. 1. Lenina Czto takoje "druzia naroda" i kak oni wojujut protiw socjałdemokratow" Moskwa 1946, Gdat s. 24 Pietrow S. M. O rabotie W. 1. Lenina Czto takoje druzia naroda" i kak oni wojujut protiw sociałdemokratow" Moskwa 1949, WO s. 36 Bogdasarow A. S. O knigie W. 1. Lenina Dwie taktiki sociałdemokratii w demokraticzeskoj rewolucji." Moskwa 1940, Partizdat s. 68 Konsulnikow A. P. O knigie W. 1. Lenina Dwie taktiki socjał-demokratii w demokraticzeskoj rewolucji" Moskwa 1949, WO s. 40 Pietropawłowskij S. O knigie W. 1. Lenina Dwie taktiki sociał-demokratii w demokraticzeskoj rewolucji". Moskwa 1940, Moskowskij Raboczij" s. 51 Jarosławskij E. Kurs istorii WKP(b) Gława VII: Partia Bolszewików w period inostrannoj wojennoj interwencji i grażdanskoj wojny. O rabotie W. I. Lenina Dietskaja bolezń Jewizny* w kommunizmie". Moskwa 1944, WPSz. Zubok L. I. O knigie W. I. Lenina Dietskaja bolezń lewizny" w kommunizmie". Moskwa 1948, WO s. 40 Gosudarstwo i re Arżanow M. A. O knigie W. I. Lenina wolucja". Moskwa 1948, WO s. 32 Kozłow W. G. O rabotie Lenina Imperializm kak wysszaja stadia kapitalizma". Moskwa 1941, WPSz s. 45

57 LENIN I STALIN 215 Lepotiew L. Fi. K tridcatiletiu raboty W. I. Lenina.Imperializm kak wysszaja stadia kapitalizma". Moskwa 1940, WLB s Leontiew A. O rabotie W. 1 Lenina Imperializm kak wysszaja stadia kapitalizma". Moskwa 1948, WO s. 60 Makarew A. D. O proizwiedienii W. 1. Lenina Matieriali;m i empiriokriticyzm. Moskwa 1948, WPSz s. 25 Pozner W.M. O knigie W. 1. Lenina Matierializm i empiriokriticyzm". Moskwa 1948, WO s. 30 Wasieckij G. O knigie Lenina Matierializm i empiriokriticyzm". Moskwa 1946 Gdat s. 63 Wygodzkij S. L. O knigie Lenina Razwitie kapitalizma w Rossiji". Moskwa 1941, WPSz s. 40 Stiepanow N. P. O knigie Lenina Szag wpieriod, dwa szaga nazad". Moskwa 1949, WO s. 32 Lubimow S. P. Riecz W. 1. Lenina na 111 Sjezdie Komsomoła Zadaczi Sojuzow mołodioży". Moskwa 1949,WOs 24 b) STALINA Statii i matieriały w pomoszcz izuczajuszczim Soczinienia J. W. Stalina. Tbilisi 1946, Zaria Wostoka* s. 122 W pomoszcz izuczajuszczim Soczinienia J. W. Stalina. Sbornik statiej. Mołotow 1947 Obłizdat s. 234 Konsulnikow A. P. Pierwyj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1946, WLB s. 32 Konsulnikow A. P. Wtoroj Moskwa 1946, WLB s. 32 tom Soczinienij J. W. Stalina. Konsulnikow A. P. Tretij tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1947, WLB s. 24 Pietrow S. Czetwiortyj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1947, WLB s. 32 Jowczuk M. Piatyj tom Soczinienij J. W. Stalina Moskwa 1947, s. 22 Wolin B. M. Szestoj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1947, WO s. 22 Azizjan A. K. Siedmoj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1948, WLB s. 24

58 216 LENIN I STALIN Azizjan A. K. Wośmoj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1949, WO s. 30 Ponomiariew B. N. Diewiatyj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1949, WO s. 23 Szepiłow D. T. Diesiatyj tom Soczinienij J. W. Stalina. Moskwa 1949, WO s. 19 * * * Krużkow W. S. Praca J. W. Stalina p.t. Anarchizm czy socjalizm. Warszawa 1949, Współpraca" s. 23 Krużkow W. S. Proizwiedienije tow. Stalina Anarchizm iii socjalizm. Moskwa 1946, WLB s. 22 Anarchizm iii socja Mitin M. B. O rabotie tow. Stalina lizm. Moskwa 1948, WPSz. s. 23 Azizjan A. K. O rabotie J. W. Stalina Marksizm i nalnyj wopros". Moskwa 1949, WO s 51 nacjo- Larkow A. O rabotie towariszcza Stalina Marksizm i nacjonalnyj wopros. Moskwa 1941, Politizdat s. 52 Trajnin J. Trud towariszcza Stalina Marksizm i nacjonainyj wopros". Moskwa 1940, Politizdat s. 63. Stiepanow M. P. O rabotie tow. Stalina Oktiabrskaja Rewolucja i taktika russkich kommunistów". Moskwa 1946, WPSz s. 15 Sołdatienko E. J. Ob otczotnom dokładie tow. J. W. Stalina na 18 Sjezdie Partii. Moskwa 1949, WO s. 40 Trajnin J. O dokładie towariszcza Stalina O projektie konstitucji" Moskwa 1948 c) LENINA I STALINA^ Konstantinow F. W. Razwitie istericzeskowo matierializma Leninom i Stalinom. Moskwa 1949, WO s. 30 Leontiew L. A. Ekonomia polityczna socjalizmu w dzieiach Lenina i Stalina. W-wa 1949, KiW Leontiew L. A. Politiczeskaja ekonomija socjalizma w trudach Lenina i Stalina. Moskwa 1948, WO s. 39

59 LENIN I STALIN 217 Wyszinskij O. J. Uczenije Lenina-Stalina o proletarskoj rewolucji i gosudarstwie. Moskwa 1947 Katalog wydany na 70-lecie urodzin J. W. Stalina. Dzieła klasyków marksizmu-leninizmu w języku polskim. W-wa 1949, KiW s. 31 III, ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ a) LENINA Bezymienskij A. Lenin na II Sjezdie Komsomoła. Wospominanija dielegata. Moskwa 1947, Moskowskij Raboczij" s. 19 Czagin B. A. Lenin wielikij rewolucjoner i myslitiel (K 25-letiju so dnia smierti W. I. Lenina). Leningrad 1949, WO s. 71 Potiewa L. A. Poslednij period żizni i diejatielnosti W. 1. Lenina ( g. g.). Moskwa 1947, WLB s. 24 Frenkiel R. Lenin i Krasnaja Armia, Moskwa 1939, Goswojenizdat s. 78 Gil S. Sześć lat z Leninem. Moskwa 1943, WL s. 51 Gładkow 1. A. W. 1. Lenin i płan elektrifikacji Rossiji. Moskwa 1947, Gospłanizdat s. 112 Jarosławskij E. Biografija W. 1. Lenina. Moskwa 1940, Gdats. 212 Kalinin M M. Lenin w obronie ojczyzny socjalistycznej, Moskwa 1943, WL. s. 19 Kononow A. Choinka w Sokolnikach. Warszawa 1949, KiW s. 15 Kononow A. Opowiadanie o Leninie. Moskwa 1944, WL s. 85 Kownator R. Matka Lenina. Moskwa 1944, WL s. 30 Lenin Włodzimierz lljicz. Krótki zarys życia i działalności. Moskwa 1944, WL s. 252 Lenin Włodzimierz lljicz. Kratkij oczerk żyzni i diejatielnosti. Moskwa 1944, Gdat s. 248 Lenin. Pieśni wiersze inscenizacje fragmenty prozy. Warszawa 1949, Prasa Wojskowa" s. 143 Lenin (w obrazach). W-wa 1949, Czytelnik"

60 218 LENIN 1 STALIN Lenin v obrazech. Praha 1949, Orbis" Lenin w poezji. Stichotworenija, poemy, pieśni, narodnyje skazki. Moskwa 1941, Gdat s. 217 Lenin w sybirskoj ssyłkie 1897 l900g.g. Moskwa 1946,Gdat s. 127 Majakowskij W. Władimir lljicz Lenin. Moskwa 1948, Sowietskij Pisatiel" s. 202 Moskalew M. W. 1. Lenin w poslednije gody żizni g. g. Moskwa 1946, Gdat s. 70 O Leninie. Moskwa 1946, WL s. 95 O Leninie Litieraturno-chudożestwiennyj sbornik k piatnadcatiletiu so dnia smierti W. 1. Lenina. Moskwa 1939, Chud. Literatura s. 511 O Leninie. Sbornik chudożestwiennych proizwiedienij. Moskwa 1945, Gosizdat s. 215 Stalin J. O Leninie. Warszawa 1949, KiW s. 49 Ster N. V. Pierwyje kommunisticzeskije subbotniki. Moskwa 1949, WO s. 36 Westrikow F\. W. Borba Lenina protiw neokantianskoj rewizji marksizma w Rossiji. Moskwa 1948, WPSz s. 47 Zbarskij B. J. Mawzolej Lenina. Moskwa 1946, Gdat s. 47 Zelikson-Bobrowskaja C. Niezabywajemyje wstreczi. Wospominanija o Leninie. Moskwa 1947, s. 47 b) STALINA Andrejew A. Stalin i wielki ruch kołchozowy (Na dzień 60 lecia towarzysza Stalina). Kijów Lwów 1940, Państw. Wyd. Mniejsz. Nar. (JSRR s. 15 Basz J. Twórcza metoda stalinowskiej nauki wojennej. Warszawa 1949,,,Prasa Wojskowa" Beria L. Przyczynek do dziejów organizacji bolszewickich w kraju Zakaukaskim. Warszawa 1949, KiW s. 264 Beria 1_. K woprosu ob istorii bolszewistskich organizacij w Zakawkazie. 6 izd. Moskwa 1941, Gdat s. 210

61 LENIN I STALIN 219 Buchnikaszwili G. Gori. Istoriczeskij oczerk. Tbilisi 1949, Zaria Wostoka'4 s. 176 Chruszczew N. S Stalin i wielikaja drużba narodow. Mińsk 1940, Gosizdat s. 11 Dokumenty o geroiczeskoj oboronie Caricyna w 1918 g. Moskwa 1942, Gdat s. 220 Genkina E. Stalin i wielika drużba narodow. Moskwa 1940, Politizdat s. 218 Krzemieniecka L. O wielkim Stalinie. W wa 1949, Nasza Księgarnia4* s. 32 Marek F. Stalin. Człowiek i dzieło. (W siedemdziesiątą rocznicę urodzin). Warszawa 1949, KiW s. 56 Materiały dla prelegentów. W siedemdziesiątą rocznicę urodzin towarzysza Stalina. Warszawa 1949, grudzień Nr 2. KC PZPR Wydz. Prop. s. 116 Materiały świetlicowe. Numer poświęcony 70 rocznicy urodzin Generalissimusa Józefa Stalina. Warszawa 1949, Nr 10. Współpraca" Nowe Drogi. Numer poświęcony 70*leciu urodzin towarzysza Józefa Stalina. W-wa 1949 listopad-grudzień Nr 6. s. 206 O Józefie Stalinie. Na 70-lecie urodzin. W-wa 1949, KiW s. 29 O Stalinie. Pieśni. Wiersze. Inscenizacje. Dokumenty i wspomnienia. W-wa 1949, Prasa Wojskowa" s. 175 O Stalinie. (13 pieśni na chór i fortepian). W-wa 1949, Czytelnik" Pawlenko P. i Cziaureli M. Upadek Berlina. Powieść filmowa. W-wa 1949, PIW s. 106 Stalinie. Warszawa 1949, Prasa Wojsko Pieśni radzieckie o wa" s. 77 Leonidze G. Stalin. Dietstwo i otroczestwo. Epopeja. Moskwa 1946, Gosizdat Chudoż. Lit", s. 141 Slepow L, Szepiłow D. Wtoroje izdanie biografii towariszcza J. W. Stalina. Kirów 1947, Krimizdat s. 32 Stalin Józef Wissarionowicz. Krótki życiorys. W-wa 1949, KiW s. 236

62 220 LENIN I STALIN Stalin Josif Wissarionowicz. Kratkaja biografija. Moskwa 1948, Gdat s. 243 Stalin Józef. Materiały do obchodu siedemdziesiątej rocznicy urodzin. W wa 1949, Nasza Księgarnia" s. 47 Stalin i wojenno-morskoj fłot SSSR. Moskwa 1940, Woj.- Mors. lzd. 80 pl. Stalin. K szestidiesiatiletiu so dnia rożdienija. Moskwa 1940, Prawda" s. 388 Stalin. K szestidiesiatiletiu so dnia rożdienija. Moskwa 1940, Gosizdat. Chudoż. Lit." s. 482 Stalin J. Marszałek Związku Radzieckiego. Poznań 1945, Wolność" s. 32 Stalin J. W. ot kołchoznikow, raboczich sowchozow i MTS. Moskwa 1947, Nowosibgiz s. 12 Stalin J. W. 15 fotografii. W-wa 1949, KiW Stalin J. W. (w obrazach). W-wa 1949, Czytelnik" Stalin w tworczestwie narodow SSSR. Orieł 1939, Obkom WKP(b) s. 78 Stichy i pieśni narodow SSSR o Stalinie. Mińsk 1940, Gosizdat s. 171 Strofy o Stalinie. Wiersze poetów polskich. W-wa 1949, Związek Literatów Polskich s. 49 Szwejcer W. Stalin w turuchanskoj ssyłkie. Moskwa 1940, MG s. 48 Tołstoj Pi. Obrona Caricyna. (Fragmenty powieści ' Chleb"). W-wa 1949, Prasa Wojskowa" s. 96 Tołstoj f\. Chleb. (Obrona Carycyna). W*wa 1949, Wojskowa" s. 312 (Wyd. ozdobne) Prasa Wiersze o Stalinie. Wybór wierszy poetów radzieckich. W-wa 1949, Czytelnik" s. 74. Worobjew W. F. Stalin jako organizator zwycięstw na frontach wojny domowej. W-wa 1949, Prasa Wojskowa" s. 56 Worobjew W. F.- Tow. Stalin organizator pobied na frontach grażdanskoj wojny. Moskwa 1949, WO s. 38

63 LENIN I STALIN 221 Worosziłow K. E. Stalin a Armia [Czerwona. W-wa 1949, Prasa Wojskowa" Worosziłow K. E. Stalin i Krasnaja Armia. Moskwa 1941, Gdat s. 36 c) LENINA 1 STALINA Statii i materiały w pomoszcz izuczajuszczym biografii W. 1. Lenina i J. W. Stalina. Tbilisi 1947, Zaria Wostoka* s. 131 Po-nomarew W. Lenin i Stalin wożdi Wielikoj Oktiabrskoj Socjalisticzeskoj Rewolucji. Penza 1945, Stalinskoje Znamia* s. 24 O Leninie i Stalinie. W-wa 1945, Ks s. 34 Wyszinskij A. J. L^nin i Stalin wielikije organizatory sowietskowo gosudarstwa. Moskwa 1947, Gdat s. 63 Wostrikow A. W. Lenin i Stalin w borbie za partijnost fiłosofii marksizma. Moskwa 1948, WO s. 30 Timofiejew-Tierieszkin M. N. Skazania o wożdiach. Jakutsk 1946, Gosizdat s. 48 Kostygowa Z. P. Leninskij prizyw w partiu (1924 god.). Moskwa 1949, Partizdat s. 78 Wasilew (chudożnik) Risunki. Moskwa 1944, Iskusstwo Wasilew (chudożnik) Risunki. Moskwa 1949, Iskusstwo Historia Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Krótki Kurs. W-wa 1949, KiW s. 415 Istoria Wsiesojuznoj Kommunisticzeskoj Partii (bolszewikow). Kratkij kurs Moskwa 1946, Gdat s. 350 Dzieje wojny domowej w ZSRR. Tom. II. Moskwa WL s. 617 Istoria grażdanskoj wojny w SSSR t. 1 i U. Moskwa 1947, Gdat s. 578, 621 Szczerbakow A. S. Dzieło Lenina pobiediło. Dokład poswiaszcz. XV godowoszczinie so dnia smierti W. 1. Lenina. Moskwa 1942, Gdat s. 32 Szczerbakow A. S. Zawiety Lenina wopłoszczony w żizń. Dokład poswiaszcz. XVI godowszczinie so dnia smierti W. I. Lenina. Moskwa 1940, Gdat s. 23

64 222 LENIN I STALIN Szczerbakow A. S. Po zawietam Lenina. Dokład poswiaszcz. XVII godowszczinie so dnia smierti W. I. Lenina. Moskwa 1941, Gdat s. 14 Szczerbakow A. S. Pod znamieniem Lenina. Dokład poswiaszcz. XVIII godowszczinie so dnia smierti W. 1. Lenina. Moskwa 1942, Gdat s. 21 Szczerbakow A. S. Pod znamieniem Lenina-Stalina my pobiedim. Dokład poswiaszcz. XIX godowszczinie so dnia smierti. Lenina Moskwa 1943, Gdat s. 15 Szczerbakow A. S Pod sztandarem Lenina Stalina naród radziecki kroczy ku zwycięstwu. Referat wygłoszony poświęć. XX rocznicy śmierci Lenina. Moskwa 1944, WL s. 11 Szczerbakow A. S. Pod znamieniem Lenina-Stalina sowietskij naród idiet k pobiedie. Dokład poswiaszcz. XX godowszczinie so dnia smierti W. 1 Lenina Moskwa 1944, Gdat s. 18 Aleksandrów G. F. Ma drodze Lenina pod wodzą Stalina. Ref, wygł poświęcony XXI rocznicy śmierci Lenina. Moskwa 1945, WL s. 26 Aleksandrów G. F. Po leninskomu puti pod woditielstwem Stalina poswiaszcz. XXI godowszczinie so dnia smierti Lenina Moskwa 1945, Gdat s. 18 Aleksandrów G F. Pod wielikim znamieniem Lenina-Stalina. Dokład , poswiaszcz. XXII godowszczinie so dnia smierti Lenina. Moskwa 1946, Gdat s. 16 Aleksandrów G. F. Nas osieniajet wielikoje znamia Lenina Stalina. Dokład poswiaszcz. XX111 godowszczinie do dnia smierti W. I. Lenina. Moskwa 1947, Gdat s. 22 Susłow M. A - Idei Lenina ozariajut put k kommunizmu. Dokład poswiaszcz. XXIV godowszczinie so dnia smierti W. I. Lenina. Moskwa 1948, Gdat s. 21 Pospieło.w P. N. Pod znamieniem Lenina Stalina k pobiedie kommunizma. Dokład r. poswiaszcz. XXV godowszczinie so dnia smierti W. I. Lenina. Moskwa 1949, Gdat s. 22

65 K R O N I K A Udział bibliotekarzu i archiw istów polskich uj uczczeniu 70 rocznicjj urodzin Józefa Stalina. Inicjatywę uczczenia 70 rocznicy urodzin Generalissimusa Stalina podjęli pracownicy Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, uchwalając następującą rezolucję: My, pracownicy fizyczni i umysłowi Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, zgromadzeni na wspólnym zebraniu w dniu 5 Grudnia 1949 r., postanawiamy dla uczczenia 70 rocznicy urodzin Wielkiego Przywódcy Rewolucji Socjalistycznej, Bojownika o pokój i Przyjaciela narodu polskiego, Generalissimusa Józefa Stalina, przepracować bezpłatnie po za godzinami urzędowymi trzy dni po trzy godziny, w sumie 567 godzin roboczych, nad segregowaniem i porządkowaniem zgromadzonych księgozbiorów poniemieckich. Praca ta przyspieszy uporządkowanie ostateczne naszych zbiorów i przyczyni się w ten sposób do szybszego wykonania na naszym odcinku Planu Sześcioletniego planu budownictwa podstaw socjalizmu w naszym kraju. Wzywamy wszystkie biblioteki naukowe całego kraju do podobnego uczczenia rocznicy Wielkiego Stalina, którego przykład przyświeca nam w codziennej pracy i walce o socjalizm. Na apel ten odpowiedzieli pracownicy wszystkich bibliotek naukowych w Polsce bądź uchwalając wykonanie nadprogramowych zadań, bądź ofiarowując dodatkowe godziny pracy. Równocześnie Zarząd Główny Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich rozesłał do wszystkich Kół Związku tekst rezolucji toruńskiej oraz wezwanie do wzięcia udziału w czynie rocznicowym. Z posiadanych przez Zarząd Główny sprawozdań z tej akcji wyjmujemy materiały najbardziej charakterystyczne, świadczące

66 224 KRONIKA o różnorodnych formach działalności bibliotekarzy polskich, przystępujących do uczczenia wzmożoną pracą dnia urodzin Wodza Świata Pracy. * * * Pracownicy Biblioteki Narodowej zobowiązali się: 1. opracować w najkrótszym czasie i oddać do użytku naukowego posiadane przez Bibliotekę Narodową materiały, odnoszące się do historii ruchu robotniczego w Polsce; 2. w ciągu najbliższego roku pogłębić pracę nad poznaniem zasad marksizmuleninizmu oraz historii i osiągnięć Związku Radzieckiego, przede wszystkim w dziedzinie kultury. Ponadto wysłany został do Generalissimusa Stalina adres z życzeniami. Pracownicy Biblioteki Jagiellońskiej, B*ki Publicznej m. Krakowa, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Państwowego i B-ki Muzeum Przemysłu Artystycznego w Krakowie zgłosili solidarność z rezolucją toruńską i ofiarowali po 6 godzin dodatkowej pracy. Pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie postanowili: 1. urządzić pokaz dzieł Stalina, wydanych przed 1945 r. 2. opracować do dn. 28 lutego 1950 r. specjalny katalog; czasopism, dotyczących ruchu rewolucyjnego w Polsce i ZSRR, oraz dzieł klasyków marksizmu; 3. pogłębić znajomość marksizmu leninizmu i poznać najważniejsze dzieła Stalina. Pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu ofiarowali 9 godzin pracy nadprogramowej. Pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi postanowili przystąpić natychmiast do prac nad stworzeniem katalogu ruchów społecznych, tak aby w przeciągu 6 miesięcy oddać go do użytku czytelników Projektodawcy wzywają inne biblioteki do podjęcia podobnej akcji w celu stworzenia ogólnopolskiego centralnego katalogu ruchów społecznych 19 i 20 wieku. Pracownicy Biblioteki Szkoły Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie uchwalili: 1. urządzić wystawę dzieł Józefa Stalina; 2. opracować do katalogu systematycznego szczegółowy wzorcowy schemat do działu Historii Związku Radzieckiego; 3. opracować wydawnictwa ciągłe ZSRR zgodnie z przepisami katalogowymi Związku Radzieckiego; 4. w dziale druków zwartych wykonać miesięczną pracę do dn. 21 grudnia. Pracownicy Biblioteki Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskie^ qo w Warszawie zgłosili urządzenie wystawy posiadanych dzieł Józefa Stalina, oraz uporządkowanie do dn. 1 stycznia około

67 KRONIKA tomów, w celu odstąpienia zajmowanego dotychczas przez te zbiory pomieszczenia na użytek wypożyczalni Koła Oświaty Rolniczej Studentów SGGW. Pracownicy Biblioteki Głównego Urzędu Statystycznego zobowiązali się: 1. utrzymać najwyższą dyscyplinę pracy; 2. wzmóc wysiłki nad usprawnieniem i wydajnością pracy; 3. ofiarować po 10 godzin pracy dodatkowej. Pracownicy Biblioteki KC PZPR zobowiązali się do bezpłatnej pracy w ciągu 10 godzin nad kompletowaniem księgozbioru, przekazywanego do Ośrodka Szkolenia Partyjnego. Pracownicy Biblioteki Miejskiej w Poznaniu przeprowadzili między sobą doraźną składkę i za pieniądze z niej zebrane ufundowali 30 kompletów (po 5 książek) dla przodowników pracy Państwowych Gospodarstw Rolnych i 5 kompletów dla przodowników pracy Wielkopolskich Zakładów Przemysłu Drzewnego. Wręczenie kompletów odbyło się dn. 20 grudnia. Pracownicy Książnicy Miejskiej w Toruniu postanowili przepracować dodatkowo 440 godzin nad konserwacją księgozbioru i jego częściową organizacją. Członkowie poznańskiego Koła ZB i ftp zobowiązali się: L obdarować dzieci niewidome w Zakładzie w Owińskach drobnymi podarunkami w postaci odzieży, bielizny i zabawek; 2. zebrać dla tegoż zakładu komplet książek, które przepisane systemem Braille* a oddadzą tym najnieszczęśliwszym ogromne usługi. Członkowie katowickiego Koła ZB i MP postanowili: 1. urządzić pokaz książki o ruchu robotniczym; 2. wydatnie uzupełnić zbiory biblioteczne w zakresie wydawnictw radzieckich, zwartych i periodycznych; 3. wzmóc tempo opracowania zbiorów. Członkowie częstochowskiego Koła ZB i ftp zobowiązali się przestudiować życiorys Stalina, oraz wzięli gremialny udział w specjalnym uroczystym zebraniu. Członkowie radomskiego Koła ZB i F\P uchwalili nadprogramową 4-godzinną pracę w niedzielę 18 grudnia i zorganizowali uroczystą akademię bezpośrednio po zakończeniu dodatkowej,acy.j' - Członkowie lubelskiego Koła ZB i AP zobowiązali się: 1. przygotować i urządzić w wielkiej sali Muzeum Miejskiego w Lublinie wystawę pod nazwą Zycie i twórczość Józefa Stalina"; 2. pełnić ochotniczo 6 godzinne dyżury w czasie trwania Wystawy, tj. od 18 do 30 grudnia; 3. urządzić w drugiej połowie grudnia w każdej bibliotece lubelskiej zatrudniającej członków

68 226 KRONIKA Koła kącik wystawowy, poświęcony osobie i pracom Generalissimusa Stalina. Pracownicy Biblioteki Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej ofiarowali nadto 4 godziny dodatkowej pracy przy urządzaniu nowego lokalu bibliotecznego, oraz wysłali do Generalissimusa Stalina adres z życzeniami. Pracownicy Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy podjęli dodatkową 1 godzinną pracę. Do pracy tej stawiło się 200 osób i w ciągu tygodnia rozłożono według alfabetu tomów, leżących dotychczas w stercie. Zorganizowano także okolicznościowe wystawki we wszystkich placówkach Biblioteki. Wszystkie powzięte przez bibliotekarzy i archiwistów zobowiązania zostały wypełnione, a Wystawa zorganizowana przez Koło lubelskie stała się centralną imprezą jubileuszową na terenie Lublina. Kończąc ten krótki przegląd przypominamy, że podany tu został wybór najbardziej oryginalnych i charakterystycznych uchwał z materiału sprawozdawczego, jakim dysponuje Zarząd Główny ZB i AP. Nie było bowiem żadnej biblioteki w Polsce, która by na swoim terenie w ten czy inny sposób nie wzięła udziału w wielkim święcie, jakim dla całego świata pracy stał się dzień urodzin Józefa Stalina.

69 R E S U M \l S Le premier tome des Oeuvres de Joseph Staline. L article, qui est la traduction polonaise du compte-rendu, publie dans la revue russe Le Bolchevique (1946 nr. 10), paralt ici a I occasion de la publication en polonais de deux premiers volumes des Oeuvres de Joseph Staline. Le tome premier en question comprend les travaux de Staline, ecrits entre 1901 et avril 1907, excepte quelques publications perdues Cette periode de l activite creatrice de Staline correspond aux annees quand, sous la direction de Lenine, furent posees les bases du parti marxiste-leniniste, parti bolchevique. Staline fut le collaborateur le plus intime de Lenine dans Petablissement de l ideologie et de la tactique du parti, de ses bases organisatrices et theoriques. Dans ses travaux du tome premier, Staline fait la justification des bases de la doctrine marxiste-leniniste, developpe la theorie du socialisme scientifique et la rattachc au mouvement ouvrier. Le compte-rendu analyse successivement les articles du tome premier des Oeuvres et fait le bilan de l'apport de Staline a l oeuvre de la construction du parti communiste en Russie a de differents moments de son histoire. Lenine et Staline (tableau bibliographique). Ce tableau embrasse la periode d edition de 1940 jusqu a la fin de 1949, enumere toutes les publications polonaises concernant Lenine et Staline et, parmi les russes, n en donne qu un choix limite a celles qui sont accessibles en Pologne. Les ouvrages des classiques du marxisme-leninisme ont atteint en Pologne le tirage global de exemplaires, dont les tireges des oeuvres de Lenine et de Staline publies a l occasion du 70-e anniversaire de la naissance de Staline comprennent exemplaires. Le tableau bibliographique divise la matiere en trois groupes: I. Oeuvres. 11. Publications a l'occasion des oeuvres Ouvrages consacres a la biographie et a 1 activite et Lenine et de Staline

70 E R R A T A Str 5 wiersz l i 2 od góry zamiast mechanika winno być: metanauka 6 6 spisów opisów i 19 po wyrazach powstawania nowych" należy dodać: druków, jak i nowych 13 3 po wyrazie narzędzia" należy dodać: nie zmieni to zasadniczo zdanie na negację, jak było w założeniu autora od dołu zamiast IX VII winno być: IX VIII X-VI IX-VII III-I

71 PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY ORGAN NAUKOWY ZWIĄZKU BIBLIOTEKARZY I ARCHIWISTÓW POLSKICH upgchodzi kw artalnie Kolegium Redakcyjne: Kazimierz Budzjjk, Janina Kraczkieimcz, < Bogdan H orodyski (sekretarz redakcji) Adres Redakcji: Warszawa, Rakowiecka 6. Biblioteka Narodowa. Adres Administracji: Warszawa, Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna. Rękopisów Redakcja nie zwraca. Autorowie, nie zawiadomieni do trzech miesięcy o przyjęciu ich prac, mogą je odebrać w Administracji w ciągu roku. Prenumerata roczna (dwa podwójne zeszyty) wynosi zł Cena jednego zeszytu zł Wpłat dokonywać należy na konto czekowe PKO Związek Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, Zarząd Główny. Warszawa, (z wyraźnym zaznaczeniem celu wpłaty). Członkowie Z.B. i A.P. otrzymują Przegląd za pośrednictwem swojego Koła. Biblioteczny

72 PB Z E GLĄD BIBLIOTECZ I, VII, XIII 480 zł, cena ulgowa 360 zł. V, VI, VIII. IX, X zł., 450 zł. II, XII zł.,,, 720 zł. 111, IV zł., yt 825 zł XIV zł., *50 zł XV zł., 450 zł. XVI, XVII zł., ' r ) 450 zł Ceny poszczególnych zeszytów oblicza się według ilości zeszytów w danym roczniku. Bibliografia za rok zł., cena ulgowa 180 zł zł., 60 zł.,, zł., 120 zł 1935/6-300 zł., 240 zł. Spis treści roczników I X 300 zł. 240 zł. Zamówienia na roczniki I X111, oraz na Bibliografię i Spis treści kierować należy pod adresem: Kol. Witold Zachorowski, Kraków, ul Mickiewicza 22 Biblioteka Jagiellońska. Dalsze roczniki do nabycia w Administracji: Warszawa, Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna Druk. W). B rasse, M iedziana 8. B t

73 RESUMES STANISŁAW s i e r o t w i ń s k i. L e s bases theoriques de la systematisation bibliographique. L un des problemes de la science des sciences constitue la classification liee a la documentation scientifique. L importance actuelle des documents imprimes pour la science fait que les buts et les methodes de la documentation et de la bibliographie deviennent presque memes. Consideree ainsi, la bibliographie cesse d etre une science du łivre dans le sens general du mot et meme dans un sens plus restreint d une subdivision de la science du livre. La bibliographie qui a sa propre methode, son sujet et son etendue devient une discipline scientifique toute particulićre. Dans son etendue se trouvent: 1) 1 enregistrement de tous les representants des editions 2) la documentation de tous les domaines de la science concernant les travaux publies, 3) la documentation des oeuvres bibliographiques. La systematisation bibliographique doit etre 1 effet de la collaboration des theoriciens de la science et des connaisseurs du livre. a d a m w r ó b l e w s k i. La feuille bibliographiqu e. (Jn des periodiques polonais (Życie N auki La Vie de la Science") a, au commencement de l annee courante, introduit une nouveaute qupeut jouer un grand róle dans le domaine de la bibliographie des perioi diques. Cette nouveaute, dite la feuille bibliographique" constitue une feuille volante imprimee d un seul cote et contenant la Iiste des articles parus dans chaque cahier d un periodique en forme de cartes du cataloque munies d adresse bibliographique ainsi que d'une courte note et adaptees a Stre coupees. Cette tres precieuse initiative exige cependant une discussion au sujet tant de la stabilisation en de l unification de sa forme graphique que de l'extension de son etendue sur les oeuvres considerees dans les comptes rendus. Telles sont les reflexions qui forment le sujet de Particle present. (La feuille bibliographique" a ete introduite dans notre periodique aussi). in g. Z y g m u n t D o b r o w o l s k i. Le probleme de la classification dans la documentation scientifique. En considerant les systemes de la classification actuelle l auteur conclut <jue la classification generale dans la documentation scientifique doit

74 contenir deux degres. Le premier d eux c est la classification dite fondamentale (la classification des sciences particulieres du point de vue philosophique). Le second degre forment les classifications specialisees, c est a dire les classifications independantes de partage, derivant des noeuds particuliers de la classification fondamentale et contenant la documentation dans son etendue plus etroite et plus speciale (voir la table a la page 36). Gn tel systeme permet d eviter la desactualisation de la classification, du moment que la science vient de changer son point de vue par rapport a certains problemes. Les systemes de classification existant jusqu a present, avec a ieur tete la classification decimale, ne repondent plus aux exigences que leur presentent les centres de documentation, forces de suivre les progres rapides des sciences, en particulier des sciences techniques.

75 PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY ORGAN NAUKOWY ZWIĄZKU BIBLIOTEKARZY I ARCHIWISTÓW POLSKICH w sch odzi kwartalnie Kolegium Redakcyjne: K azim ierz Budzyk, Janina Kraczkiewicz, Bogdan H o ro d y sk i (sekretarz redakcji). Adres Redakcji: Warszawa, Rakowiecka 6. Biblioteka Narodowa Adres Administracji: Warszawa, Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna. R ę k o p i s ó uj Redakcja nie ziuraca. Autorowie, nie zawiadomieni do trzech miesięcy o przyjęciu ich prac, mogą je odebrać tu Administracji w ciągu roku. Prenumerata roczna (dwa podwójne zeszyty) wynosi zł Cena jednego zeszytu zł Wpłat dokonywać należy na konto czekowe PKO Związek Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, Zarząd Główny. Warszawa, (z wyraźnym zaznaczeniem celu wpłaty). Członkowie Z.B. i A P. otrzymują Przegląd za pośrednictwem swojego Koła. Biblioteczny

76 PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY Rocznik I, vil, XIII V, VI, VIII, IX, X II, XII Ul,. IV XiV XV XVI 480 zł., cena ulgowa 360 zł zł., 450 zł zł., 720 zł. ~ 1100 zł., 825 zł zł., 250 zł z ł, 450 zł zł., 450 zł Ceny poszczególnych zeszytów oblicza się uiedług ilości zeszytów w danym roczniku. Bibliografia za rok zł, cena ulgouia 180 zł >, n >, zł., 60 zł. >»,i n z ł,,,,, 120 zł.» 1935/6-300 zł.,,, 240 zł. Spis treści roczników I-X. 300 zł., 240 zł. Zamówienia na roczniki 1 XIII, oraz na Bibliografię i Spis treści kierować należy pod adresem: Kol. Witold Zachorowski, Kraków, ul. Mickiewicza 22. Biblioteka Jagiellońska. Dalsze roczniki do nabycia w Administracji: Warszawa, Koszykowa 26, Biblioteka Publiczna Druk. Wl. Brasse, Miedziana 8. B