STANISŁAW GRZMOT-SKOTNICKI GENERAŁ BRYGADY TOBIE OJCZYZNO

Transkrypt

1 STANISŁAW GRZMOT-SKOTNICKI GENERAŁ BRYGADY TOBIE OJCZYZNO Publikacja wydana dla uczczenia pamięci Generała Stanisława Grzmot-Skotnickiego z okazji jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę Niepodległości SANDOMIERZ 2018

2 Publikacja wydana ze środków Gminy Samborzec Gmina Samborzec Samborzec 43, Samborzec, tel Opracowanie i projekt okładki: Jan Kapusta Redakcja merytoryczna: Marta Skotnicka-Karska, Andrzej Juszczak Opis fotografii: Andrzej Juszczak Fotografia na okładce: Fotografia ze zbiorów NAC, sygn. 1-P Recenzent: dr hab. prof. UJK Urszula Oettingen Gminny Ośrodek Kultury w Samborcu Samborzec 43, Samborzec, tel w kultura.samborzec@wp.pl ISBN Druk i oprawa: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu Sandomierz, ul. Żeromskiego 4

3 Tablica pamiątkowa odsłonięta 18 października 2018 roku na budynku Publicznej Szkoły Podstawowej w Skotnikach koło Sandomierza (projekt Urzędu Gminy w Samborcu)

4 DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ Gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (fot. ze zbiorów rodzinnych) Stanisław Skotnicki herbu Bogoria przyszedł na świat 13 stycznia 1894 roku w rodzinnym majątku we wsi Skotniki koło Sandomierza. Był synem Maksymiliana Skotnickiego herbu Bogoria i Wandy Russockiej z Brzezia herbu Zadora. Po skończeniu w 1912 roku Szkoły Handlowej w Radomiu, w kolejnym roku rozpoczął studia w Akademii Handlowej w Sankt Gallen w Szwajcarii. Nie studiował długo, bo tylko do 1914 roku. Jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej został skierowany na prowadzony przez Józefa Piłsudskiego kurs instruktorski. Ukończył go w Stróży i w 1914 roku został komendantem komórki Związku

5 Strzeleckiego w Sankt Gallen. Na wieść o wybuchu wojny powrócił do kraju i zameldował się w Oleandrach. Z chwilą wyruszenia na wojnę przybrał pseudonim Grzmot, który stał się członem jego nazwiska. Na zdjęciu Stanisław Skotnicki (w środku), z braćmi Gustawem i Maksymilianem (fot. ze zbiorów rodzinnych)

6 Dwór rodziny Skotnickich w Skotnikach (fot. Jan Kapusta) Młody Stanisław Skotnicki podczas jazdy konnej w rodzinnym majątku Skotniki koło Sandomierza (przed 1914 rokiem) (fot. ze zbiorów rodzinnych)

7 I WOJNA ŚWIATOWA 2 sierpnia 1914 roku Grzmot-Skotnicki, z rozkazu komendanta Józefa Piłsudskiego, wyruszył z zadaniem przekroczenia granicy zaboru rosyjskiego jako jeden z żołnierzy słynnego patrolu Siódemki Beliny. Patrol miał dokonać napadu na lokal rosyjskiej komisji poborowej w Jędrzejowie oraz przeprowadzić rozpoznanie sił rosyjskich. Po wykonaniu zadania Skotnicki wrócił do Krakowa i razem z Pierwszą Kompanią Kadrową, 6 sierpnia 1914 roku, ruszył z krakowskich Oleandrów do Kongresówki. 12 sierpnia wkroczył z Pierwszą Kompanią Kadrową do Kielc. W Jakubowicach 9 października 1914 roku został mianowany na stopień podporucznika i objął funkcję adiutanta Władysława Beliny-Prażmowskiego. 1 listopada 1914 roku został dowódcą plutonu w 1 szwadronie oddziału Beliny (od grudnia 1915 roku 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich). Z dniem 1 stycznia 1915 roku objął komendę 2 szwadronu i został awansowany na stopień porucznika. Następnie, aż do lipca 1917 roku tj. do kryzysu przysięgowego, dowodził 1 szwadronem w 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich. Stanisław Grzmot-Skotnicki brał udział w walkach nad Nidą, w rejonie Nowego Korczyna, pod Szczytnikami, Lublinem, Kostiuchnówką i Trojanówką. Razem z całym oddziałem Beliny przeszedł przez linię frontu pod Wolbromiem i Uliną Małą do Krakowa. Walczył na Podhalu pod Limanową, Nowym Sączem i w kilkudniowej krwawej bitwie pod Łowczówkiem. Ponadto ubezpieczał, wraz ze swoim szwadronem, przemarsz piechoty legionowej w kierunku Łodzi i Częstochowy. Skotnickiemu w bojach o niepodległość przyszło walczyć wspólnie z innymi legionistami pochodzącymi z Sandomierszczyzny. Byli nimi: Władysław Belina-Prażmowski (pochodzący z Rożek gmina Obrazów) oraz Antoni Jabłoński (pochodzący z Usarzowa gmina Lipnik). Dwukrotnie będą oni walczyć tu, gdzie się urodzili, na

8 Ziemi Sandomierskiej. Pierwszy raz już na początku października 1914 roku w walkach pod Klimontowem i w rejonie Sandomierza. We wspomnieniach z tamtego okresu ułan Wincenty Solek w Pamiętniku Legionisty tak wspominał Stanisława Skotnickiego i pobyt na kwaterze w Skotnikach ( ): Często mija nas aż błoto bryzga adiutant Grzmot na koniu rosłym i pleczystym. Chłopiec to jeszcze, nie starszy chyba ode mnie, o twarzy rumianej, junackiej zbudowany jak posąg, a jeździ doprawdy klasycznie. Czako ma przybrane sznurkiem pereł pewnie to pamiątka. Na noc stajemy znów w jakimś dworze, gdzie po ulokowaniu koni wzywają nas do dworskiej kuchni na kolację. W obszernej i czystej kuchni zwraca uwagę duży piec chlebowy, zza którego odzywa się ćwierkanie świerszczy i stół zastawiony takimi specjałami jak kartofle ze słoniną, mleko i świeży chleb. Całym patrolem zasiadamy na ławach z obu stron stołu i pochłaniamy te rzeczywiście dla naszych młodych żołnierskich żołądków specjały. Okazuje się, że jesteśmy w rodzinnym domu naszego Grzmocika. Przyjmuje on w gościnie teraz oficerów, a jest podobno i Dziadek tj. Komendant. Pokazuje się w kuchni i sam Grzmocik i zamienia z nami kilka słów. Rano ruszamy w dalszym ciągu na zachód, a więc w stronę Kielc. W maju 1915 roku przyszło młodemu ułanowi Stanisławowi Grzmot-Skotnickiemu walczyć po raz drugi na rodzinnej Ziemi Sandomierskiej. Jedna z większych bitew, jaką stoczyła I Brygada Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego, rozegrała się na terenach dzisiejszych powiatów sandomierskiego i opatowskiego. Linię frontu stanowiła rzeka Koprzywianka. I Brygada Legionów wchodziła w skład sił armii austro-węgierskiej toczącej zacięte boje w maju i czerwcu 1915 roku pomiędzy Klimontowem a Opatowem. Największe nasilenie walk przypadało na drugą połowę maja 1915 roku w rejonie miejscowości Konary. Stąd nazwa tych bojów: bitwa pod Konarami, której to datę uwieczniono na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie.

9 Po kryzysie przysięgowym w 1917 roku, w związku z tym, że porucznik Grzmot-Skotnicki zataił swój stopień oficerski, w lipcu 1917 roku został internowany z żołnierzami Legionów w Szczypiornie, a nie wraz z oficerami w Beniaminowie. W sierpniu 1917 roku został zdemaskowany, we wrześniu wywieziony do Havelbergu, a miesiąc później do Rastadt. W grudniu 1917 roku uwięziony w twierdzy Werl. Uwolniony w październiku 1918 roku, powrócił do kraju, który 11 listopada 1918 roku był już niepodległą Polską. Na zdjęciu Siódemka Beliny. Zdjęcie wykonano w Ostrołęce w czerwcu 1917 roku. Siódemka po trzech latach bez poległego pod Kostiuchnówką w 1916 roku Zygmunta Bończy-Karwackiego. Stoją od lewej: Ludwik Kmicic-Skrzyński, Stefan Hanka-Kulesza, Władysław Belina- Prażmowski, Janusz Głuchowski, Stanisław Grzmot-Skotnicki, Antoni Zdzisław-Jabłoński. (fot. ze zbiorów rodzinnych)

10 Pomnik Czynu Legionowego w Kielcach LEGIONOM NARÓD na Placu Józefa Piłsudskiego w Kielcach, przy ulicy Piotra Ściegiennego, w pobliżu Wojewódzkiego Domu Kultury (fot. Jan Kapusta)

11 Góry Pęchowskie (gmina Klimontów). Cmentarz Legionistów poległych w bitwie pod Konarami w 1915 roku pod dowództwem Józefa Piłsudskiego (fot. Jan Kapusta) Na zdjęciu młody ułan, legionista Stanisław Grzmot-Skotnicki (fot. ze zbiorów rodzinnych)

12 Legiony Polskie porucznik Stanisław Grzmot-Skotnicki (w środku u dołu) (fot. ze zbiorów rodzinnych) Legiony Polskie porucznik Stanisław Grzmot-Skotnicki (w środku) w towarzystwie m.in. brygadiera Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego (fot. ze zbiorów rodzinnych)

13 Zdjęcie zrobione przed lub po meczu piłki ręcznej szczypiorniaka (nazwa wywodzi się od miejscowości Szczypiorno, miejsca internowania żołnierzy Legionów). W środku Stanisław Grzmot-Skotnicki w barwach drużyny I Brygady Legionów. (fot. ze zbiorów rodzinnych) Na zdjęciu: podczas internowania w twierdzy Werl po kryzysie przysięgowym. Od lewej: por. Grzmot-Skotnicki, wachmistrz Janusz Łaszczyc-Olszamowski, rotmistrz Gustaw Orlicz-Dreszer (późniejszy gen. dywizji), wachmistrz Jan Ciurlik-Nowiński, rotmistrz Janusz Głuchowski (od 1935 roku pierwszy wiceminister spraw wojskowych). (fot. ze zbiorów rodzinnych)

14 W WOLNEJ POLSCE Więc pijmy wino, szwoleżerowie, Niech troski zginą w rozbitym szkle! Gdy nas nie będzie, nikt się nie dowie, Czy dobrze było nam, czy źle! Fragment pieśni żołnierskiej z 1926 roku autorstwa Włodzimierza Gilewskiego Po powrocie z internowania w Niemczech Stanisław Grzmot-Skotnicki wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1918 roku odtwarzał macierzysty 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego, z którym brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej. Od 28 października 1919 roku do 10 sierpnia 1920 roku studiował w Aplikacyjnej Szkole Kawalerii w Saumur we Francji, którą ukończył z pierwszą lokatą. 18 lipca 1920 roku został mianowany podpułkownikiem i dowódcą 8 Brygady Jazdy. Na czele brygady walczył we wrześniu 1920 roku z cofającymi się oddziałami kawalerii Siemiona Budionnego. Brygada walczyła w składzie 2 Dywizji Jazdy pułkownika Orlicz-Dreszera, odnosząc zwycięstwa z wojskami sowieckimi pod Włodzimierzem Wołyńskim i Łuckiem. Opanowała przeprawę na Styrze. Toczyła też ciężkie boje pod Klewaniem i Równem. 25 września brygada dotarła do miejscowości Korzec, zdobywając Zwiahel i tocząc zwycięskie walki nad rzeką Słuczą. W październiku 1920 roku 8 Brygada Jazdy brała udział w słynnym Zagonie na Korosteń, zdobywając po drodze Katerynówkę i Żytomierz. Walki na froncie zakończyły się wspaniałymi zwycięstwami pod Krasnogórą i Rudnią Baranowską. Po wojnie Stanisław Grzmot-Skotnicki ukończył Wyższy Kurs Dowódców w Warszawie. W tym czasie pełnił dodatkowo obowiązki dowódcy 2 Dywizji Jazdy. Następnie w latach zajmował stanowisko głównego instruktora w Centrum Wyszkolenia Kawalerii

15 w Grudziądzu. 1 lipca 1923 roku otrzymał awans na stopień pułkownika. W latach dowodził 15 Pułkiem Ułanów Poznańskich. W czasie przewrotu majowego 1926 roku opowiedział się po stronie rządowej. Od 1927 roku Stanisław Grzmot-Skotnicki był dowódcą 9 Samodzielnej Brygady Kawalerii, w 1932 roku przemianowanej na Brygadę Kawalerii Baranowicze. 24 grudnia 1929 roku prezydent RP Ignacy Mościcki awansował Stanisława Grzmot-Skotnickiego na stopień generała brygady. W 1937 roku generał Skotnicki objął dowództwo Pomorskiej Brygady Kawalerii, którą dowodził w 1938 roku podczas akcji na Zaolziu.

16 Baranowicze, gdzie generał Grzmot-Skotnicki przebywał w latach Był w tym czasie dowódcą 9. Samodzielnej Brygady Kawalerii, w 1932 roku przemianowanej na Brygadę Kawalerii Baranowicze, która z kolei 26 marca 1937 roku została przemianowana na Nowogródzką Brygadę Kawalerii. Na zdjęciu Generał Grzmot-Skotnicki z żoną i dziećmi. (fot. ze zbiorów rodzinnych)

17 Prezes Polskiego Związku Jeździeckiego pułkownik Zbigniew Brochwicz- Lewiński (z prawej) otwiera VIII jeździeckie mistrzostwa Polski w Bydgoszczy (październik 1938 roku). W środku: gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki, tutaj w charakterze prezesa Pomorskiego Towarzystwa Zachęty do Hodowli Koni. (fot. ze zbiorów NAC)

18 Gen. Grzmot-Skotnicki, będąc najmłodszym i najprzystojniejszym generałem II Rzeczpospolitej, miał wielkie powodzenie wśród kobiet. Tu Wilno Pośpieszka 25 maja 1931 roku. Od lewej: pani Jadwiga Bydelska, gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki i pani Helena Benisławska. Pośpieszka folwark na przedmieściach Wilna, w sąsiedztwie Wierszuby. W okresie międzywojennym miejsce wycieczek mieszkańców Wilna. Miejsce sformowania 13 Pułku Ułanów Wileńskich. (fot. ze zbiorów rodzinnych)

19 Od 1937 roku gen. Grzmot-Skotnicki dowodził Pomorską Brygadą Kawalerii, której dowództwo stacjonowało w Bydgoszczy (fot. ze zbiorów rodzinnych)

20 Manifestacja w Bydgoszczy z okazji przyłączenia Zaolzia do Polski październik 1938 roku. Przemawia gen. Grzmot-Skotnicki. (fot. ze zbiorów NAC)

21 Na sąsiedniej stronie: W październiku 1938 roku w Bydgoszczy odbyły się VIII Jeździeckie Mistrzostwa Polski. Gen. Grzmot-Skotnicki brał w nich udział jako uczestnik biegu myśliwskiego. Był też gospodarzem tych mistrzostw, ponieważ od 1937 roku dowodził stacjonującą w Bydgoszczy Pomorską Brygadą Kawalerii. (fot. ze zbiorów NAC) Gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki podczas uroczystości jubileuszowych 35- lecia pracy artystycznej aktora i śpiewaka Teatru Polskiego w Bydgoszczy Mariana Domosławskiego (stoi w środku, w białych spodniach) marzec 1939 roku. Na zdjęciu widoczni również: prezydent Bydgoszczy Leon Barciszewski (stoi z prawej bliżej środka, łysy, w okularach), dyrektor Miejskiego Teatru Polskiego w Bydgoszczy aktor Aleksander Rodziewicz (drugi z lewej w pierwszym rzędzie) oraz prezes Sądu Okręgowego w Bydgoszczy Leon Plejewski (na prawo od prezydenta Bydgoszczy). (fot. ze zbiorów NAC)

22 Uczestnicy obrad zarządu Polskiego Związku Jeździeckiego (1936 rok). Widoczni m.in.: gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (siedzi trzeci z lewej), podpułkownik Tadeusz Machalski (stoi czwarty z lewej), prezes Polskiego Związku Jeździeckiego pułkownik Zbigniew Brochwicz-Lewiński (siedzi czwarty z lewej), redaktor Jan Grabowski (siedzi drugi z prawej), T. Michalski (siedzi pierwszy z lewej), pułkownik Jan Karcz (siedzi drugi z lewej). (fot. ze zbiorów NAC)

23 Generał Stanisław Grzmot-Skotnicki w towarzystwie m.in. pułkownika Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego (stoi pośrodku). Bal Bridge w Warszawie 1931 rok. Fotografia grupowa uczestników balu. Widoczni m.in. płk Bolesław Wieniawa-Długoszowski (piąty z lewej w pierwszym rzędzie), gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (trzeci z lewej w pierwszym rzędzie), inspektor Policji Państwowej Edmund Czyniowski (pierwszy z lewej); te dwie damy tak przychylnie patrzące na gen. Grzmot-Skotnickiego to pani redaktor Fryz (z lewej) i pani Jaroszewicz. (fot. ze zbiorów NAC)

24 XIII Zjazd Legionistów w Krakowie w 1935 roku. 6 sierpnia została odprawiona przez księdza biskupa Stanisława Rosponda msza święta na dziedzińcu wawelskim. Widoczni m.in.: premier Walery Sławek (na pierwszym planie pierwszy z lewej), Generalny Inspektor Sił Zbrojnych gen. Edward Śmigły-Rydz (na pierwszym planie trzeci z lewej), wojewoda krakowski Władysław Raczkiewicz (na pierwszym planie pierwszy z lewej), dowódca IX Samodzielnej Brygady Kawalerii gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (trzeci od lewej). (fot. ze zbiorów NAC)

25 Członkowie Komitetu Jazdy Polskiej na dziedzińcu Wawelu sierpień 1934 roku. Stoją od lewej: kustosz zbiorów na Wawelu dr Stanisław Swierz-Zaleski (przyczynił się w dużym stopniu do uratowania i wywiezienia do Kanady skarbów wawelskich podczas kampanii wrześniowej 1939 r.), płk Zygmunt Piasecki, prof. Adolf Szyszko-Bohusz (architekt, wykładowca Politechniki Warszawskiej i kierownik renowacji Zamku Wawelskiego), gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (dowódca Brygady Kawalerii Baranowicze ), artysta-malarz Wojciech Kossak, nn. (fot. ze zbiorów NAC)

26 Gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (trzeci z prawej) w towarzystwie członków zarządu Wejherowskiego Klubu Tenisowego (sierpień 1938 roku). Gościem klubu była również najlepsza ówczesna polska tenisistka Jadwiga Jędrzejowska (druga z lewej). Zdjęcie powstało podczas III Tenisowych Mistrzostw Morskich w Wejherowie. (fot. ze zbiorów NAC) Dekoracja rannego por. E. Smoleńskiego Srebrnym Krzyżem Zasługi przez wiceministra gen. Tadeusza Kasprzyckiego 24 października 1934 roku. Porucznik E. Smoliński (leży) w otoczeniu generałów od lewej: Stanisława Grzmot-Skotnickiego, Tadeusza Kasprzyckiego, Jana Kołłątaja-Srzednickiego oraz płk. Jana Karcza. (fot. ze zbiorów NAC)

27 Przybycie delegacji klubów jeździeckich do Warszawy 22 listopada 1936 roku, w celu wręczenia odznaki jeździeckiej marszałkowi Edwardowi Śmigłemu- Rydzowi. Widoczni m.in. gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki, gen. Władysław Anders, płk Zbigniew Brochwicz-Lewiński, płk Jan Karcz, płk Stefan Dembiński. (fot. ze zbiorów NAC)

28 Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Rakowicach pod Krakowem (lipiec 1932 roku). Zawody obserwują: gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (trzeci z lewej), gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (trzeci z prawej), płk Zygmunt Piasecki (czwarty z lewej). (fot. ze zbiorów NAC)

29 Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Rakowicach pod Krakowem (lipiec 1932 roku). Grupa oficerów w towarzystwie dwóch nierozpoznanych kobiet obserwujących zawody. Widoczni m.in. gen. Bolesław Wieniawa- Długoszowski (siedzi pierwszy z lewej), gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (siedzi pierwszy z prawej), płk. Zygmunt Piasecki (stoi drugi z prawej). (fot. ze zbiorów NAC)

30 Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Baranowiczach lipiec 1933 roku. Loża sędziowska, widoczni m.in. gen. Mieczysław Ryś-Trojanowski dowódca Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu nad Bugiem (siedzi z papierosem), gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki dowódca Brygady Kawalerii Baranowicze (stoi przed czterema oficerami), płk Jan Karcz szef Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych (siedzi na pierwszym planie). (fot. ze zbiorów NAC)

31 Gen. Grzmot-Skotnicki na nartach w Zakopanem w latach 30. XX wieku (fot. ze zbiorów rodzinnych) Stanisław Grzmot-Skotnicki w mundurze pułkownika dowódcy 15 Pułku Ułanów Poznańskich (fot. ze zbiorów rodzinnych)

32 Gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki w mundurze zimowym (początek lat 30. XX wieku) (fot. ze zbiorów rodzinnych)

33 Gen. Grzmot-Skotnicki jako gość honorowy na trybunie podczas zawodów na torze hippicznym w Baranowiczach (połowa lat 30.). Pierwszy od lewej: prezydent Nowogródka i Baranowicz Ludwik Wolnik. Trzeci od prawej: płk Witold Dzierżykraj-Morawski, dowódca 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich z Prużany (pułk był w składzie Brygady Kawalerii Baranowicze", przemianowanej w 1937 roku na Nowogródzką Brygadę Kawalerii, dowodzonej przez gen. Grzmot-Skotnickiego). Płk Morawski 9 listopada 1944 roku został zamordowany w obozie koncentracyjnym Mauthausen. (fot. ze zbiorów rodzinnych)

34 Uroczystości święta Niepodległości w Baranowiczach (początek lat 30.). W środku gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (od 1932 roku dowodził Brygadą Kawalerii Baranowicze") w rozmowie z gen. Henrykiem Krok-Paszkowskim, który w latach dowodził 20 Dywizją Piechoty w Baranowiczach. (fot. ze zbiorów rodzinnych)

35 Generał Stanisław Grzmot-Skotnicki gratuluje zwycięzcy zawodów jeździeckich w Hrubieszowie por. Gutowskiemu (1934 rok). Czarna opaska na lewym rękawie munduru generała jest oznaką żałoby po zmarłej żonie Stefanii. (fot. ze zbiorów NAC)

36 Stefania Skotnicka ( ), de domo Calvas, primo voto Długoszowska żona generała Stanisława Grzmot-Skotnickiego. Stefania Calvas, śpiewaczka operowa (studiowała u słynnego Jana de Reszke) była pierwszą żoną gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego (w latach ), w roku 1918 poślubiła Stanisława Grzmot-Skotnickiego, z którym była aż do swojej przedwczesnej śmierci w wieku 48 lat (4 maja 1934 roku). Po śmierci żony gen. Skotnicki otrzymał od Wieniawy piękny, długi list, a w domu Długoszowskich również zapanowała żałoba (do końca życia byli zaprzyjaźnieni). Tutaj namalowany pośmiertnie portret Stefanii Skotnickiej pędzla Stefana Norblina. (Stefan Norblin, Portret Stefanii Calvas, ze zbiorów rodzinnych)

37 WRZESIEŃ 1939 ROKU Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku od 3 września Grzmot-Skotnicki pełnił funkcję dowódcy Grupy Osłonowej Czersk i kierował działaniami obronnymi głównie nad Wisłą od strony Prus Wschodnich w składzie Armii Pomorze. Oddziały te toczyły ciężkie walki m.in. pod Krojantami i Franciszkowem. Następnie, jako dowódca Grupy Kawalerii w składzie Armii Poznań, Skotnicki wziął udział w bitwie nad Bzurą, w walkach o Uniejów i Wartkowice. Od 14 września generał Skotnicki na czele swoich oddziałów osłaniał odwrót Armii Pomorze, która podejmowała próby przeprawy przez Bzurę pod Brochowem i Witkowicami, aby poprzez Puszczę Kampinoską przedostać się do Warszawy. 18 września, po odprawie z generałem Mikołajem Bołtuciem w leśniczówce Budy Stare, generał Skotnicki zbierał żołnierzy z rozbitych oddziałów Armii Poznań i Pomorze. Formowanie oddziałów nastąpiło w lasach młodzieszyńskich, w rejonie wsi Rokicina, gdzie dziś znajduje się mały wojskowy cmentarzyk skrywający szczątki trzystu żołnierzy Wojska Polskiego. W nocy z 18 na 19 września generał Skotnicki stanął na czele oddziałów liczących ok. 400 żołnierzy i rozpoczął marsz szturmowy przez linie niemieckie. Po przejściu wpław Bzury, przebijał się koło Tułowic do Puszczy Kampinoskiej, próbując forsować linię nieprzyjaciela. Oto, jak relacjonuje ostatni bój generała por. Roman Rogowski: ( ) Na zabezpieczone tabory Niemcy otworzyli silny ogień karabinowy i rzucili kilka ręcznych granatów. W pewnej chwili na przedpolu rozległo się wołanie: Nie strzelać, tu leży ranny polski generał. Niemcy wystrzelili świetlną rakietę w stóg stojący około 50 m od drogi. Ranny generał leżał pod stogiem. Polski podporucznik niewiadomego nazwiska, który został przy nim, po niemiecku wołał o ratunek. Tyraliera polska poszła dalej Niemcy zebrali paru polskich oficerów

38 i około 20 szeregowych przy namiocie, w którym niemiecki lekarz opatrywał rannych. Gen. Skotnicki był operowany i po zabiegu doktor niemiecki wyrażał podziw dla męskiej postawy generała. Był ranny w lewą nogę i w podbrzusze. O godzinie 8 rano (19 IX 1939 roku) zmarł. Skotnicki został pochowany początkowo w miejscu śmierci, w bezimiennej mogile w Tułowicach. Dopiero w 1941 roku jego ciało odnalazł sołtys wsi Janówek, Lucjan Kacprzak. Generał spoczął wśród swoich podkomendnych na tworzonym przez Kacprzaka cmentarzu wojennym w Janówku. W 1952 roku, w okresie likwidacji tego cmentarza, szczątki generała zostały ekshumowane i przeniesione na cmentarz wojskowy na Powązkach w Warszawie. 2 sierpnia 1939 roku. Jedno z ostatnich zdjęć gen. Grzmot-Skotnickiego. Tu podczas dorocznego zjazdu Związku Legionistów Polskich na Pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Na zdjęciu stoją od lewej: Prezes Związku Legionistów Juliusz Ulrych, gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki (dowódca Pomorskiej Brygady Kawalerii) i gen. Janusz Głuchowski (pierwszy z lewej wiceminister spraw wojskowych i były beliniak). (fot. ze zbiorów NAC)

39 2 sierpnia 1939 roku. Zjazd Związku Legionistów Polskich na Pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Na czele idzie marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz. (fot. ze zbiorów NAC) 2 sierpnia 1939 roku. Być może ostatnie zdjęcie gen. Stanisława Grzmot- Skotnickiego. Tego dnia odbył się w Warszawie doroczny zjazd Związku Legionistów Polskich. Po oficjalnych uroczystościach na Pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego miał miejsce uroczysty obiad w koszarach 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego przy ulicy 29 Listopada. Na zdjęciu do zgromadzonych przemawia, stojąc na taborecie, dowódca Pomorskiej Brygady Kawalerii gen. Grzmot-Skotnicki. (fot. ze zbiorów NAC)

40 MIEJSCA PAMIĘCI POŚWIĘCONE GEN. STANISŁAWOWI GRZMOT-SKOTNICKIEMU Generał Grzmot-Skotnicki otrzymał liczne odznaczenia. Były to: Krzyż Srebrny i Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (V i IV Klasa), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Niepodległości, Krzyż Walecznych (czterokrotnie), Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie), Medal Pamiątkowy za Wojnę Polska Swemu Obrońcy, Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Medal za Długoletnią Służbę, Odznaka Za wierną służbę", Order Krzyża z Orłem II klasy (Estonia), Komandor Legii Honorowej (Francja), Kawaler Legii Honorowej (Francja). Pamięć o gen. Stanisławie Grzmot-Skotnickim przetrwała szczególnie na ziemi sochaczewskiej, dzięki staraniom kolejnych pokoleń. W Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą w Sochaczewie, wśród wielu cennych eksponatów związanych z bitwą nad Bzurą, na honorowym miejscu znalazły się pamiątki przekazane przez syna generała, Stanisława Skotnickiego, także żołnierza bitwy nad Bzurą, który pieczołowicie dokumentował żołnierską służbę swego ojca. W zbiorach muzeum znajdują się m.in. odznaczenia generała, w tym Krzyż Orderu Virtuti Militari, naramiennik od munduru i medalik z Matką Boską Częstochowską. Zobaczyć też możemy wpis gen. Skotnickiego w księdze pamiątkowej 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich ze Starogardu. We wrześniu 1980 roku odsłonięto w Tułowicach tablicę pamiątkową w pobliżu miejsca śmierci generała Skotnickiego. W trakcie uroczystości mecenas Władysław Siła-Nowicki, były podkomendny generała, powiedział: Może jest to symboliczne, że ten człowiek, który swoją błyskotliwą i wspaniałą karierę zaczynał niosąc w sierpniu 1914 roku siodło ułańskie na plecach, zakończył ją nie na koniu, ale na czele

41 oddziału maszerującego pieszo, z żołnierskim karabinem w ręku. Widać w tym jakieś uogólnienie, że jest on przedstawicielem i w tym symbolem całej armii polskiej, każdego Polaka walczącego o wolność ojczyzny. Tablice upamiętniające postać gen. Skotnickiego znajdują się także w kościele parafialnym pw. św. Jana Chrzciciela i św. Rocha w Brochowie. Imię gen. Stanisława Grzmot-Skotnickiego nosi szkoła podstawowa w Młodzieszynie przy ul. Wspólnej 13a (woj. mazowieckie). Jest on także patronem ulic w Bydgoszczy, Płocku i Wrocławiu oraz patronem 7 Brygady Obrony Wybrzeża ze Słupska. Na rzecz zachowania pamięci o bohaterskim Generale i jego związkach z ziemią sochaczewską działają członkowie Stowarzyszenia Muzealna Grupa Historyczna im. II/18 pp. W 2012 roku wraz z Muzeum ZSiPBnB Stowarzyszenie własnym sumptem rozpoczęło tworzenie Traktu Pamięci Bohaterów Bitwy nad Bzurą 1939 r. Pierwszym opracowanym obiektem tego nowego szlaku historycznoturystycznego był właśnie punkt poświęcony generałowi Skotnickiemu na terenie Osady Puszczańskiej w Tułowicach. Dziś Trakt Pamięci Bohaterów Bitwy nad Bzurą 1939 r. liczy 14 obiektów i podróżują nim liczni turyści z Polski i zagranicy.

42 W Tułowicach, tuż przy drodze nr 705 znajduje się pamiątkowy kamień z kawaleryjskim proporczykiem - pamiątka ostatniego boju gen. Stanisława Grzmot-Skotnickiego i 42 żołnierzy wziętych do niewoli oraz 6 mieszkańców Tułowic, wymienionych z nazwiska, których Niemcy rozstrzelali. (fot. ze zbiorów rodzinnych)

43 Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela w Skotnikach. Kościół w Skotnikach ufundował arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki w latach W kościele znajduje się tablica upamiętniająca członków rodziny Skotnickich, którzy zginęli, zostali zamordowani albo zmarli w czasie II wojny światowej. (fot. ze zbiorów rodzinnych)

44 Grób generała Stanisława Grzmot-Skotnickiego na warszawskich Powązkach Wojskowych (fot. ze zbiorów rodzinnych)

45 Tablica upamiętniająca gen. Stanisława Grzmot-Skotnickiego w kościele w Brochowie (fot. ze zbiorów rodzinnych) Gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki jest patronem 7 Brygady Obrony Wybrzeża (fot. dostęp z dn )

46 BIBLIOGRAFIA Źródła i opracowania: CHMIELEWSKI W., Pożarnictwo Ziemi Sandomierskiej, Sandomierz HUBIAK P., Belina i jego ułani, Kraków ROGOWSKI R., Do widzenia, stary domu! Z Dzikich Pól na Mazowsze, Warszawa SOLEK W., Pamiętnik Legionisty, Warszawa Internet: FALKOWSKI M., Mojemu ukochanemu chłopcu Naczelny Wódz, [online], [dostęp z dnia ], dostępny w Internecie: Gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki, dowódca Pomorskiej Brygady Kawalerii i Grupy Operacyjnej Czersk, [w:] Żołnierze Września 1939, Warszawa 2009, s [online], [dostęp z dnia ], dostępny w Internecie: wydawnictwa/ grzmot.pdf. Karta poległego, Grzmot-Skotnicki Stanisław [online], [dostęp z dnia ], dostępny w Internecie: polegly,grzmot-skotnicki,stanislaw,2322.html. Patron 7 BOW, [online], [dostęp z dnia ], dostępny w Internecie:

47 WOJEWODA J., To zaszczyt mieć za wzór bohatera, [online], [dostęp z dnia ], dostępny w Internecie: WRZOSEK M., Stanisław Skotnicki (Grzmot-Skotnicki), [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny, [online], [dostęp z dnia ], dostępny w Internecie: biografia/stanislaw-skotnicki. Źródła fotografii: 1. Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego 2. Zbiory prywatne rodziny Skotnickich 3. Zbiory prywatne Jana Kapusty.