OLEJKI ETERYCZNE W KOSMETOLOGII

Transkrypt

1 OLEJKI ETERYCZNE W KOSMETOLOGII Aleksandra Flis, Katarzyna Pikul Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Streszczenie Rośliny ze względu na obecność w nich licznych związków o pielęgnacyjnym działaniu są często wykorzystywane w kosmetologii. Jednym ze składników pozyskiwanych z roślin są olejki eteryczne. Te bezbarwne lotne ciecze otrzymuje się poprzez destylacje wodną, destylacje z parą wodną, ekstrakcje, macerację, absorpcję lub wytłaczanie. Rośliny bogate w olejki eteryczne należą do wielu rodzin. Olejki eteryczne posiadają wiele właściwości m. in. antyseptyczne, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne oraz gojące. Ułatwiają przenikanie substancji aktywnych przez skórę, pobudzają układ immunologiczny, zwiększając odporność na zakażenia, a także poprawiają krążenie. Ponadto działają przeciwbólowo, pobudzają metabolizm komórkowy poprawiając strukturę skóry, działają odmładzająco, gdyż przyspieszają procesy regeneracyjne. Olejki eteryczne posiadają działanie przeciwutleniające oraz poprawiają ukrwienie skóry, która staje się bardziej elastyczna. Dzięki tylu właściwościom znajdują zastosowanie w aromaterapii. Niestety niosą ze sobą pewne zagrożenia. Niektóre mieszanki mogą posiadać własności uczulające, a nawet toksyczne. Do najczęstszych alergenów zalicza się terpeny i ich pochodne. Wstęp Olejki eteryczne to bezbarwne lotne ciecze, o przyjemnym zapachu, pochodzenia roślinnego. Są wieloskładnikowymi mieszaninami różnych związków chemicznych: węglowodorów terpenowych, alkoholi, aldehydów, ketonów, estrów, eterów; spotka się również substancje siarkowe, azotowe, pochodne acetylenu, a także tropolony, kumaryny, kwasy organiczne i inne. ISSN , Nr 3 (15) 2013, s

2 Dobrze rozpuszczają się w spirytusie, glicerolu, lipidach. Jest to grupa produktów bardzo heterogenna. W skład jednego lotnego olejku może wchodzić kilkadziesiąt, a niekiedy lub więcej różnych związków chemicznych. Dotychczas poznano 1500 związków wchodzących w skład różnych olejków eterycznych. W przypadku większości olejków eterycznych można wskazać jeden główny składnik, który nadaje olejkowi charakterystyczny zapach oraz wpływa na jego określone działanie farmakologiczne Otrzymywanie olejków eterycznych Destylacja wodna przygotowany surowiec roślinny wkłada się do naczynia z wodą, następnie podgrzewa się do temperatury wrzenia, olejek zbiera się wraz ze skraplaną parą. W otrzymanej mieszaninie znajduje się olejek i woda, którą łatwo oddzielić. Destylacja z parą wodną polega na przepuszczeniu pary wodnej przez surowiec roślinny, a następnie skropleniu pary zawierającej lotne składniki surowca i oddzieleniu wonnej frakcji nierozpuszczalnej w wodzie. W ten sposób pozyskuje się olejki słabo rozpuszczalne w wodzie, których składniki nie rozdzielają się w temperaturze 100 C i w obecności pary wodnej. Ekstrakcja polega na potraktowaniu surowca substancją, która unosi, rozpuszcza, lub absorbuje składniki aromatyczne olejków jest to np. eter naftowy, benzen lub czterochlorek węgla. Następnie usunięcie substancji ekstrahującej odbywa się przez odparowanie lub rozdzielenie frakcji o różnej gęstości. Absorpcja wykorzystuje zjawisko wchłaniania olejków przez tłuszcze. Surowiec roślinny zalewa się tłuszczem, po kilku dniach olejki, które przeszły do tłuszczu tworzą pachnącą pomadę. Składniki można rozdzielić za pomocą ekstrakcji lotnymi rozpuszczalnikami. Maceracja do naczyń napełnionych tłuszczem dodaje się surowiec roślinny lub umieszcza się w woreczkach płóciennych, które zatapia się w tłuszczu. Naczynie szklane lub żelazne umieszcza się w łaźni wodnej i podgrzewa do temperatury C. Otrzymane pomady traktuje się alkoholem etylowym w celu wyizolowania czystego olejku. Wytłaczanie polega na wyciskaniu ręcznym lub za pomocą prasy, olejków ze skórek owoców cytrusowych. Wodę i szlam oddziela się przez dekantację a później filtrację. Najlepsze efekty otrzymuje się przez zastosowanie metody ekstrakcji gazowej, która daje frakcję aromatyczną o składzie zbliżonym do naturalnego i dużym stężeniu substancji wonnej. Uszlachetnianie olejków polega na usunięciu frakcji bezwonnej, w wyniku którego otrzymujemy pomadę. Ekstrakcja pomady etanolem, a następnie zagęszczenie daje absolut, z którego po ekstrakcji eterem naftowym otrzymuje się konkret 2. 1 Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna z elementami kosmetologii, wyd. Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2008, Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy Perfumerii, wyd. MedPharm Polska, Wrocław Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna, dz. cyt.; Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy, dz. cyt.; Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne, wyd. Śląska Akademia Medyczna, Katowice

3 2. Przykładowe rośliny wytwarzające olejki Rodziny roślin: - Sosnowate, rodzaje: sosna, jodła, świerk modrzew - Cyprysowate: jałowiec, cyprys - Wawrzynowate: drzewo cynamonowe, wawrzyn - Baldaszkowate: kminek, anyż, koper, kolendra - Mirtowate: eukaliptus - Wargowe: mięta, szałwia, tymianek, rozmaryn - Rutowate: cytrusy, ruta - Pieprzowate: pieprz - Imbirowate: imbir, alpinia - Selerowate: kolendra, dzięgiel, lubczyk - Astrowate: bylica, rumianek - Jasnotowate: lawenda, melisa Surowce do produkcji olejków Występują we wszystkich częściach roślin: - Kwiaty, Pąki kwiatowe (olejek jaśminowy, pomarańczowy, lawendowy, różany, goździkowy) - Liście i igły (olejek pomarańczowy, cynamonowy, z drzewa herbacianego, eukaliptusowy,) - Łodygi (olejek z tataraku) - Owoce, Nasiona (olejek muszkatołowy, jałowcowy, kminkowy, kolendrowy) - Skórka owoców (olejek pomarańczowy, cytrynowy, grejfrutowy) - Korzenie, Kłącza(olejek z arcydzięgielowy, imbirowy, irysowy) - Całe rośliny (olejek lawendowy, miętowy) - Kora (olejek cynamonowy) - Drewno (olejek cedrowy, różany, sandałowy) - Trawy (olejek cytronelowy, lemongrasowy) Właściwości Składniki znajdujące się w olejkach eterycznych wykazują działanie: - Antyseptyczne, przeciwbakteryjne to związki fenolowe: tymol, karwakrol, eugenol, anetol - Przeciwzapalne to związki izoprenoidowe: bisabolol i gwajazulen; - Gojące 3 Tamże. 4 Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy, dz. cyt. 66

4 - Ułatwiają przenikanie przez skórę, wynikające ze zdolności rozpuszczalności w międzykomórkowych lipidach naskórkowych - Pobudzają układ immunologiczny, zwiększając odporność na zakażenia, - Poprawiają krążenie: kamfora, kamfen, pinen - Działają przeciwbólowo - Pobudzają metabolizm komórkowy poprawiając strukturę skóry - Działają odmładzająco, gdyż przyspieszają procesy regeneracji - Poprawiają ukrwienie skóry, która staję się bardziej elastyczna i jędrna. - Regulują proces wydzielania sebum: olejek drzewa herbacianego, szałwiowy, eukaliptusowy, rozmarynowy, lawendowy, tymiankowy, jałowcowy, kminkowy i koprowy - Działają przeciwutleniająco Przykładowe olejki eteryczne 5.1. Olejek cyprysowy Olejek cyprysowy jest pozyskiwany z cyprysu, który występuje w regionie śródziemnomorskim. Olejek destylowany jest z liści, gałązek i szyszek. Jest to zapach ciepły, drzewny. Główne składniki: α-pinen, karen, limonen, terpinolen, myrcen, β-pinen, gerakren-d, terpinen-4-ol, linalol, cedrol, octan terpinylu, octan bomylu. Olejek cyprysowy ma działanie antyseptyczne i ściągające. Jest wykorzystywany do pielęgnacji cery tłustej, do tłustych włosów i jest również pomocny w leczeniu trądziku. Dzięki działaniu ściągającemu reguluje nadmierne wytwarzanie potu i hamuje krwawienie po zacięciach podczas golenia. Występuje w płynach po goleniu oraz w preparatach na łupież Olejek geraniowy Olejek geraniowy otrzymywany jest z nadziemnych części ziela holowanych odmian pelargonii. Wszystkie części wegetatywne rośliny pokryte są krótkimi włoskami gruczołowymi, w których znajduje się olejek eteryczny. Olejki powstają z liści rośliny w procesie destylacji z parą wodną. Olejek geraniowy możemy znaleźć w perfumach, kremach, balsamach do ciała i mydłach. Główne składniki: α-pinen, trans-ocymen, limonen, myrcen, germakren-d, cytronellol, geraniol, linalol, eudesmol, spatulenol. 5 Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna, dz. cyt.; Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne, dz. cyt. 67

5 Olejek geraniowy oczyszcza, pielęgnuje i łagodzi podrażnienia skóry tłustej. Ma działanie antyseptyczne, ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, kojące, odświeżające, przeciwgrzybiczne, regenerujące komórki. Jest stosowany w leczeniu ran, blizn i stanów zapalnych błony śluzowej. Stosowane są również kąpiele lub kompresy z użyciem olejku geraniowego, które leczą trądzik, łupież, infekcje skóry, egzemy, wrzody i rany Olejek lawendowy Olejek lawendowy jest najważniejszym olejkiem znanym w aromaterapii. Jako nieliczny może być nanoszony bezpośrednio na skórę. Olejek jest pozyskiwany z dziko rosnącej lawendy zbieranej na wzgórzach Prowansji. Olejek otrzymywany jest w procesie destylacji bezpośrednią parą wodną. Z jednej tony surowca otrzymuje się od 5 do 10 kg olejku eterycznego. Olejek lawendowy jest bezbarwną lub jasnożółtą, klarowną cieczą o świeżym charakterystycznym zapachu. Główne składniki: β-ocymen, β myrcen, limonen, α i β-pinen, β-kariofilen, farne zen, linalol, terpineol-4, lawadulol, borneol. Olejek lawendowy przyspiesza gojenie się ran i łagodzi ból, co zostało naukowo udowodnione. Olejek łagodzi również ból i swędzenie po ukąszeniach insektów. Jest tez używany na wypryski, trądzik, zapalenie skóry, czyraki, poparzenia słoneczne, wszy i łysienie plackowate Olejek neroli Olejek neroli otrzymywany jest z kwiatów gorzkiej pomarańczy w procesie destylacji parą wodną. Ma on niepowtarzalny, przyjemny zapach. Jest on jednak bardzo drogi, ponieważ do otrzymania jednego litra olejku potrzeba około tonę świeżych kwiatów. Główne składniki: α-pinen, β-pinen, limonen, linalol, α-terpineol, nerol, geraniol, nerolidol, farnezol, octan linalolu, octan nerylu. Olejek neroli ma działanie tonizująco-uspokajające. Doskonale nadaje się do pielęgnowania skóry podrażnionej i wrażliwej, starzejącej się i na rozstępy spowodowane ciążą. Kąpiele z tym olejkiem opóźniają procesy starzenia się skóry, powstawanie zmarszczek, zapobiegają pękaniu drobnych naczyń krwionośnych. 68

6 5.5. Olejek paczulowy Olejek paczulowy pozyskiwany jest z wysuszonego ziela paczuli w procesie destylacji przegrzaną parą wodną. Wszystkie części rośliny: korzenie, łodyga, gałązki i liście zawierają olejek eteryczny. Główne składniki: α-pinen, β-pinen, limonen, aromadendren, β-bulnezen, α-patchoulen, β-kariofilen, patchoulol, patchoulenon. Olejek paczulowy ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe, ściągające, regenerujące naskórek. W dolegliwościach skórnych leczy rany i przyspiesza tworzenie się blizn. Jest także skuteczny przy stanach zapalnych skóry. Olejek występuje w produktach do pielęgnacji wszystkich typów skóry, a w szczególności do skóry suchej ze skłonnością do pękania Olejek różany Olejek różany jest jednym z najszlachetniejszych i najdroższych produktów zapachowych. Pozyskiwany jest z różnych gatunków, najczęściej jest to Rosa damascena rosnąca w Bułgarii. Otrzymuje się go przez destylację parą wodną z świeżo zebranych o rannej porze płatków różanych. Główne składniki: α-pinen, myrcen, β-pinen, kariofilen, kumulen, cytronelol, geraniol, linalol, transfarnezol, terpineol, eugenol, metyloeugenol, geranial, octan geranylu, tlenek różany, nonadekan, nonadeken, alkohol fenyloetylowy. Olejek różany działa antyseptycznie, przeciwzapalnie i przyspiesza gojenie się ran. Może być stosowany na skórę bez uprzedniego rozcieńczenia. Używany jest w leczeniu oparzeń i martwicy skóry. Jest dobrze tolerowany przez skórę niemowląt i małych dzieci. Stosuje się go do łagodzenia podrażnionej pupy niemowlęcia lub wywołanych karmieniem stanów zapalnych brodawek piersiowych. Olejku używa się również do skóry suchej, w opryszczce i do ogólnej pielęgnacji skóry Olejek sandałowy Olejek sandałowy otrzymywany jest metodą destylacji para wodną z drewna sandałowca białego. Zapach olejku ma charakterystyczny, łagodny i trwały drzewny zapach z lekką nutą zwierzęcą. Główne składniki: santalol, alkohol seskwiterpenowy, seskwiterpen - santalen, aldehyd izowalerianowy, santalon i santonon, bergamoten, alkohol bergamotol, alfa-bisabolol, farnesol, nuciferol. Olejek sandałowy ma działanie kojące, uspokajające i przeciwzapalne. Jest dobrym antyseptykiem w infekcjach skóry. Pomaga w egzemach, wypryskach i łupieżu. 69

7 5.8. Olejek ylangowy Olejek ylangowy nazywany też ilangowym lub ylang-ylang, otrzymywany jest z kwiatów jagodlinu wonnego, tropikalnego i wiecznie zielonego drzewa. Powstaje w wyniku pełnej destylacji trwającej 10 do 18 godzin. Ma on jasnożółtą barwę o przyjemnym kwiatowo-balsamicznym, słodkim zapachu. Główne składniki: α-pinen, β-pinen, β-kariofilen, germakren-d, γ-kadinen, a-farnezen, α-humulen, linalol, geraniol, nerol octan geranylu, octan benzylu, benzoesan benzylu, eter metylowy parakrezolu. Olejek ylangowy jest składnikiem wielu kosmetyków do włosów, kremów, szczególnie do cery tłustej i emulsji. Ma właściwości tonizujące, przeciwgrzybiczne, regulujące pracę gruczołów łojowych. Jest również polecany do pielęgnacji skóry owłosionej jako środek przeciwko łysieniu stymulujący porost włosów Olejek z drzewa różanego Olejek drzewa różanego otrzymywany jest z różnych odmian drzew Aniba roseadora, jest to wolno rosnące, niewysokie, wiecznie zielone drzewo, mające charakterystyczną korę i czerwono żółte pachnące drewno. Wystepuja dwa typy olejków: kajeński i brazylijski. Olejek otrzymywany jest metodą destylacji z przegrzaną parą wodną z rozdrobnionego na wióra drewna. Główne składniki: linalol, limonen, cyneol, metyloheptenon, metyloheptenol, α-terpineol, nerol, geraniol, pochodne acetofenonu, furfural. Olejek ma właściwości uspokajające, tonizujące, aseptyczne i regenerujące naskórek. Wykorzystuje się go w leczeniu chorób skórnych takich jak wysypka, dermatozy, liszaje. Stosuje się go również do pielęgnacji skóry zdrowej, zwłaszcza cery wrażliwej, suchej, skłonnej do podrażnień i do cery mieszanej. Olejek różany jest uważany za bezpieczny, nietoksyczny i łagodny w swoim działaniu. Nie alergizuje, nie wywołuje podrażnienia skóry i błon śluzowych Zastosowanie olejków Wpływ konkretnych olejków na stan fizyczny i psychiczny naszego ciała został wykorzystany w dziale medycyny jakim jest aromaterapia. Aromaterapia dziś pomaga tworzyć kompozycje zapachowe idealnie dobrane do potrzeb naszej skóry, co wykorzystujemy w opracowywaniu receptur kosmetyków i perfum 7. 6 Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna, dz. cyt.; Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne, dz. cyt. 7 Tamże 70

8 7. Zagrożenia Olejki eteryczne oprócz charakterystycznych właściwości i dobrego przenikania przez skórę dzięki swojej rozpuszczalności w międzykomórkowych lipidach naskórkowych posiadają także wady. Niektóre mieszanki mogą posiadać własności uczulające, a nawet toksyczne. Do najczęstszych alergenów zalicza się terpeny i ich pochodne. Substancje roślinne, takie jak balsam peruwiański, bogaty w benzoesan koniferylu, są usunięte z większości składów wyrobów kosmetycznych. W produkcji obecnie używa się wyciągów pozbawionych terpenu, oleju bergamotowego bez furokumaryny. Podsumowanie Olejki eteryczne ze względu na swoje właściwości mają szerokie zastosowanie, nie tylko w branży kosmetycznej. Są pozyskiwane z prawie wszystkich części roślin, wieloma metodami, na drodze różnych procesów chemicznych. Posiadają liczne właściwości terapeutyczne takie jak: przeciwzapalne, poprawiające krążenie, wspomagające przenikanie substancji przez skórę i inne. Wiele z nich ma swoje zastosowanie w aromaterapii, a także w produkcji kosmetyków, w których ważną rolę odgrywa zapach. Należy pamiętać, iż stosowanie olejków niesie za sobą pewne ryzyko ze względu na właściwości uczulające niektórych składników, a nawet toksyczne. Bibliografia 1. Glinka R., Glinka M., Receptura Kosmetyczna z elementami kosmetologii, wyd. Oficyna Wydawnicza MA, Łódź Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., Sensoryka i Podstawy Perfumerii, wyd. MedPharm Polska, Wrocław Jędrzejko K., Kowalczyk B., Bacler B., Rośliny kosmetyczne, wyd. Śląska Akademia Medyczna, Katowice