Uzasadnienie. Art. 2 ustawy o muzeach zawiera otwarty katalog działań, jakie podejmować powinny

Transkrypt

1 Uzasadnienie Dziesięcioletni okres obowiązywania ustawy o muzeach pokazał, iŝ mimo Ŝe jest to dobry akt prawny, to wymaga pewnych zmian i rozwiania wątpliwości interpretacyjnych, pojawiających się w praktyce jego stosowania. PrzedłoŜony projekt nowelizacji ma rozwiać wspomniane wątpliwości interpretacyjne. Ma równieŝ na celu uczynienie niektórych zapisów ustawy bardziej precyzyjnymi i lepiej odpowiadającymi dzisiejszym potrzebom. Zmian wymagają takŝe niektóre przepisy, wprowadzone do ustawy w wyniku kilkukrotnych nowelizacji. Wiele proponowanych zmian było w ostatnich latach postulowanych przez środowiska muzealników m.in. w zakresie uregulowania statusu muzeów nie posiadających osobowości prawnej i zasad odpłatności za wstęp do muzeów. Projekt nowelizacji ustawy o muzeach nie jest więc projektem mającym na celu zmianę ustroju muzealnego w Polsce, a raczej ma za zadanie szerokie usprawnienie obowiązujących przepisów. Proponuje się dokonanie korekty w definicji pojęcia muzeum zawartej w art. 1 ustawy. Proponowana definicja ma w sposób bardziej pełny odpowiadać wyzwaniom i zadaniom, jakie stają przed polskim muzealnictwem w dzisiejszych czasach. Szczególnie istotny jest pierwszy, dodany cel kaŝdego muzeum, a więc gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym. Dotąd ustawa nie mówiła o gromadzeniu zbiorów. Wydaje się, iŝ takie uzupełnienie regulacji jest potrzebne i logiczne. Sformułowanie umoŝliwianie kontaktu ze zbiorami zamieniono na bardziej precyzyjne i odpowiadające rzeczywistości umoŝliwianie korzystania ze zbiorów. Skreślono takŝe ust. 2 definiujący muzealia w związku z kompleksowym uregulowaniem muzealiów w Rozdziale 4 ustawy. Art. 2 ustawy o muzeach zawiera otwarty katalog działań, jakie podejmować powinny muzea dla realizacji celów ustawowych. Punkty 2 i 4 zostały zmienione w taki sposób, Ŝe wyraŝenie muzealia (którego zakres pojęciowy został sprecyzowany w niniejszej nowelizacji) zamieniono na szersze pojęcie zbiorów. W pkt 5 wprowadzono Dodano takŝe punkt 7a umoŝliwiający muzeom popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę. Większa część muzeów, chcąc w pełni realizować swe zadania i przyciągać

2 zwiedzających, prowadząc z nimi stały dialog i chcąc nawiązywać z nimi szczególny rodzaj więzi, podejmuje działania wykraczające poza tradycyjne rozumienie działalności muzealnej. Działania te związane są najczęściej z popieraniem (w postaci np. podejmowania współpracy z podmiotami zewnętrznymi w stosunku do muzeum) lub samodzielnym prowadzeniem działalności artystycznej i upowszechnianiem kultury takiej jak koncerty, przedstawienia teatralne i wiele innych przedsięwzięć. Na tle obowiązującego stanu prawnego pojawiały się wątpliwości, czy muzea mogą podejmować taką działalność. Proponowany nowy punkt ma za zadanie rozwiać wszelkie wątpliwości z tym związane i umoŝliwić im takie działania. Proponuje się takŝe rozszerzenie zakresu przedmiotowego przepisu (punkt 8) mówiącego o udostępnianiu zbiorów, poza obecnie obowiązującymi celami edukacyjnymi, równieŝ o cele naukowe. Podobne przesłanki stały za propozycją zmiany punktu 9. Tu celem jest zapewnienie właściwych warunków nie tylko dla zwiedzania i korzystania ze zbiorów, ale takŝe dla korzystania ze zgromadzonych przez muzeum informacji. Projektodawca proponuje równieŝ wprowadzenie zmian do przepisów regulujących zawartość statutów muzeów (art. 6 ustawy o muzeach) w taki sposób, aby statut muzeum określał dodatkowe zagadnienia: np. strukturę organizacyjną. Doświadczenia związane z zakładanymi w ostatnich latach duŝymi muzeami, takimi jak Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Historii śydów Polskich, Muzeum Sztuki Nowoczesnej i wreszcie Muzeum Historii Polski pokazały, Ŝe obecnie obowiązujące przepisy wykazują bardzo małą elastyczność wobec nowopowstających placówek muzealnych i nie regulują ich statusu w trakcie powstawania. Stąd teŝ projektodawca proponuje, aby w okresie organizacji, muzeum takie posługiwało się statutem, który będzie uwzględniał szczególną sytuację takiej placówki. Jednocześnie, aby ułatwić funkcjonowanie niektórym z nowotworzonych muzeów proponuje się wprowadzenie przepisu przejściowego, na mocy którego regulacją uproszczonego statutu byłyby objęte takŝe muzea powstałe przed wejściem w Ŝycie nowelizacji ustawy, ale nie wcześniej niŝ przed 1 stycznia 2005 roku. Na gruncie obowiązującej ustawy pojawiały się wątpliwości dotyczące statusu muzeów nie posiadających osobowości prawnej (co dotyczy m.in. muzeów prywatnych), w tym szczególnej kategorii muzeów działających w strukturach organizacyjnych innych podmiotów np. muzeów uniwersyteckich. Proponowany nowy art. 6 ust. 4 ustawy o muzeach rozwiązuje ten

3 problem stanowiąc, Ŝe takie muzeum działa na podstawie regulaminu nadanego przez podmiot, który muzeum utworzył. Przepisy zawarte w projekcie usuwają pojawiające się obecnie wątpliwości czy muzeum nie posiadające osobowości prawnej moŝe uzyskać status muzeum w rozumieniu ustawy o muzeach, a takŝe kwestię własności muzealiów wchodzących w skład muzeum nie posiadającego osobowości prawnej. Nowelizacja zawiera przepis przejściowy, zakładający, iŝ statuty muzeów nie posiadających osobowości prawnej stają się z mocy ustawy regulaminami. Kolejne z proponowanych zmian (w zakresie art. 7 ustawy o muzeach) zawierają korektę przepisów regulujących funkcjonowanie Rady do Spraw Muzeów. Celem zmian jest uczynienie z Rady ciała, które w jeszcze większym stopniu będzie wspierać i harmonijnie współdziałać z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Stąd propozycja, aby wyraźnie zapisać w ustawie, Ŝe Rada do Spraw Muzeów jest organem opiniodawczym Ministra i aby to Minister miał prawo powoływać i odwoływać nie tylko członków Rady (tak jak jest w obowiązującym stanie prawnym), ale takŝe jej Przewodniczącego. Przepis przejściowy stanowi, Ŝe obecna rada wraz z jej przewodniczącym pełnić będzie swą funkcję do końca kadencji i dopiero kolejny przewodniczący zostanie wskazany przez Ministra. Dostęp do dóbr kultury, ale takŝe prawo do informacji i do wiedzy realizowane, jest na poziomie ustawy o muzeach między innymi za pomocą instrumentów regulujących zasady odpłatności za wstęp do muzeów. Proponowane są w tym zakresie uregulowanym w art. 10 ustawy o muzeach pewne korekty. Po pierwsze - proponuje się zachowanie zasady, Ŝe jeden dzień w tygodniu jest wolny od opłaty za wstęp, przy czym w ślad za zgodnymi postulatami środowisk muzealnych zasada ta będzie mieć odniesienie do ekspozycji stałych. Jednocześnie projekt rozszerza kompetencje dyrektora muzeum w taki sposób, aby mógł on sam decydować o zwolnieniu z opłat zarówno za wstęp na wystawy stale jak i czasowe. Przy czym będzie mógł swobodnie określać zakres tego zwolnienia w zaleŝności od okoliczności i potrzeb (np. poprzez odniesienie do pory dnia, dnia tygodnia czy kategorii zwiedzających). Wiele zmian wprowadzono w zasadach funkcjonowania organów muzeów pełniących rolę społecznej kontroli nad funkcjonowaniem muzeum (art. 11 ustawy o muzeach). Dotyczy to

4 rad muzeów oraz rad powierniczych. Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym rola i pozycja rady muzeum nie jest jednoznacznie określona, a obowiązujące przepisy regulujące funkcjonowanie tych rad powodowały wiele dyskusji i rozbieŝnych interpretacji. W tym celu proponuje się dokonanie korekty przepisu mówiącego, Ŝe rada muzeum sprawuje nadzór nad wypełnianiem przez muzeum jego powinności wobec zbiorów i społeczeństwa, w szczególności nad realizacją celów określonych w art. 2 ustawy. Wydaje się, Ŝe powinno chodzić o cele ustawowe działania muzeum, określone w art. 1 ustawy. Art. 2 bowiem mówi nie o celach, ale sposobach, środkach ich realizacji. Aby rada mogła skutecznie realizować swe kompetencje z zakresu oceny funkcjonowania muzeum musi mieć do tego właściwe podstawy. Stąd propozycja, aby rada muzeum oceniała działalność muzeum na podstawie sprawozdania rocznego przedkładanego przez dyrektora muzeum. Rada oceniałaby takŝe przedłoŝony przez dyrektora roczny plan działalności. Proponuje się, dla zwiększenia efektywności działania, podkreślenie opiniodawczo-doradczego charakteru rady oraz wzmocnienie pozycji dyrektora jako osoby odpowiedzialnej za prowadzenie muzeum, a takŝe pozbawienie Rady muzeum kompetencji do zatwierdzania rocznego planu działalności wraz z planem finansowym i sprawozdania z działalności muzeum. Warto tu wspomnieć, Ŝe zgodnie z obowiązującymi przepisami kaŝda, nawet najdrobniejsza zmiana planu finansowego, takŝe juŝ w czasie jego obowiązywania powoduje konieczność zwoływania posiedzenia rady i zatwierdzania takiej zmiany. Zaproponowano korektę porządkująca liczebność rady i określono minimalną jej liczebność na 5 osób, nie zwiększając górnej granicy liczebności, tj. 15 członków. Zmiana polegająca na zwiększeniu liczby przedstawicieli organizatora jest uwarunkowana praktycznie, bowiem w obecnym stanie prawnym w przypadku typowej rady liczącej nie więcej niŝ 11 członków organizator mógł wskazać zaledwie dwóch członków i miał nieproporcjonalnie mały wpływ na funkcjonowanie muzeum w stosunku do innych podmiotów (nie tylko dyrektora muzeum i rady muzeów, ale takŝe stowarzyszeń twórczych i innych instytucji wspierających muzeum). Sprawowanie funkcji członka rady muzeum ma charakter społeczny. Nie wydaje się jednak właściwym, aby członkostwo w radzie generowało dodatkowe koszty i wydatki po stronie jej członków. Stąd propozycja regulacji przyznającej członkom rady diety oraz zwrot kosztów ewentualnych przejazdów i noclegów.

5 Zmiana brzmienia art. 11 ust. 9 usuwa sprzeczność pomiędzy jego dotychczasowym brzmieniem a treścią art. 16 ust. 4 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w zakresie składu komisji przeprowadzającej konkurs na stanowisko dyrektora muzeum. Proponuje się zmienić tytuł Rozdziału 3 ustawy na Muzeum rejestrowane i rada powiernicza. Tytuł taki lepiej odpowiada faktycznemu zakresowi przedmiotowemu tego rozdziału ustawy o muzeach. W rozdziale trzecim ustawy o muzeach proponuje się dodanie nowego art. 19a dotyczącego funkcjonowania rad powierniczych. Proponuje się, aby członkom rad powierniczych przysługiwał zwrot kosztów przejazdów oraz zryczałtowane wynagrodzenie naleŝne za udział w posiedzeniu rady powierniczej. Wysokość wynagrodzenia ma być określana przez podmiot, któremu dane muzeum podlega. Koszty przejazdów oraz wynagrodzenie ponosić ma muzeum. Uzasadnieniem omawianej propozycji legislacyjnej jest to, Ŝe członkowie rad powierniczych wykonują pracę, która wymaga ich zaangaŝowania i przygotowania. Członkowie rad powierniczych ponoszą w powaŝnej części odpowiedzialność za funkcjonowanie muzeum, zastępują oni organizatora muzeum w wielu funkcjach kontrolnych. Te argumenty uzasadniają, zdaniem projektodawcy, wprowadzenie proponowanych zmian. Zmiany w rozdziale Muzealia związane są z propozycją skreślenia ust. 2 w art. 1 ustawy w obecnym brzmieniu, uporządkowaniem regulacji w zakresie zbiorów gromadzonych przez muzeum oraz częściową zmianą definicji pojęcia muzealium. Muzealiami mają być zgodnie z propozycją wyłącznie rzeczy ruchome lub nieruchomości, które są zabytkami w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Propozycja zmiany definicji wiąŝe się ze szczególnym reŝimem, z jakim związane jest zarządzanie muzealiami (wpis do inwentarza, daleko idące ograniczenia w obrocie muzealiami, szczególne zasady udostępniania). Tymczasem w wielu muzeach, szczególnie tych, które posługują się nowoczesnymi środkami wyrazu, w muzeach tzw. narracyjnych obiekty, które są prezentowane nie są zabytkami. Często są to róŝnego rodzaju instalacje, utwory audiowizualne czy prezentacje komputerowe. Z natury ich rzeczy nie powinny być one poddane reŝimowi takiemu, jakiemu poddane są muzealia.

6 Celem zmian w art. 23 ustawy o muzeach jest doprecyzowanie dotychczas obowiązujących przepisów oraz powierzenie Radzie do spraw Muzeów kompetencji do opiniowania nie tylko zgody na sprzedaŝ muzealium (tak jak jest w obowiązującym stanie prawnym), ale takŝe do opiniowania zgody Ministra na zamianę lub darowiznę muzealiów. Propozycja zmiany brzmienia art. 24 ust.1 ustawy wynika z konieczności dostosowania go do potrzeb funkcjonowania muzeów. Dotychczas nie była regulowana sytuacja, w której muzealium ulegało zniszczeniu. Tę ewidentną lukę prawną ma naprawić proponowana nowelizacja. Zmiany proponowane w brzmieniu art. 25 mają na celu wprowadzenie jako zasady odpłatności za przygotowanie i udostępnianie zbiorów do celów innych niŝ zwiedzanie. Nowe brzmienie artykułu zawiera otwarty katalog wspomnianych, innych niŝ zwiedzanie celów. W dotychczas obowiązującej ustawie muzea mogły pobierać opłaty, choć nie musiały tego robić. Dotychczas obowiązująca ustawa nie wspomina takŝe o moŝliwości pobierania opłat za przygotowanie zbiorów do wypoŝyczenia. Wprowadzenie tej kategorii działań stanowi istotne uzupełnienie luki prawnej. Odpłatność jest zasadą, a wysokość opłat określać ma dyrektor muzeum, który moŝe takŝe, w uzasadnionych przypadkach, określić opłatę ulgową lub zwolnić z opłaty. Z pobierania opłat ma być zwolnione wypoŝyczenia między muzeami krajowymi, oraz, co stanowi uzupełnienie dotychczas obowiązującej regulacji, wypoŝyczenia - pod warunkiem wzajemności między muzeami z siedzibą w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Celem takiej regulacji jest wzmocnienie współpracy i wymiany kulturalnej pomiędzy muzeami polskimi a muzeami krajów członkowskich Unii Europejskiej. Zmiany proponowane w art. 25a są konsekwencją przyjęcia tych samych zasad, co w proponowanych zmianach do art. 25. Chodzi więc o wprowadzenie zasady odpłatności oraz wskazanie dyrektora muzeum, jako osoby odpowiedzialnej za określanie wysokości opłat i uprawnionej do ewentualnego zwalniania z opłat. Nowelizacja art. 29 ust. 1 ma na celu jasne wskazanie dyrektora jako osoby odpowiedzialnej za podejmowanie decyzji w przedmiocie przenoszenia muzealiów poza teren

7 muzeum, w którym wpisane są do inwentarza. Zmiana ma na celu rozwianie wątpliwości, jakie pojawiały się w związku z interpretacją przedmiotowego przepisu. OCENA SKUTKÓW REGULACJI (OSR) 1. Podmioty, na które oddziałuje przedmiotowy akt: muzea państwowe i samorządowe, a takŝe muzea tworzone i organizowane przez osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki nie posiadające osobowości prawnej. 2. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych, w tym budŝet państwa i budŝety jednostek samorządu terytorialnego: proponowany zapis w art. 10 ust. 2 ograniczający prawo wolnego wstępu do muzeów państwowych i samorządowych w jeden dzień w tygodniu do wstępu na ekspozycje stałe przyczyni się, poprzez zlikwidowanie moŝliwości bezpłatnego wstępu na, nierzadko niezwykle atrakcyjne wystawy czasowe, do zwiększenia się wpływów z biletów, ergo do poprawy sytuacji finansowej muzeów; z drugiej strony muzea będą obciąŝone wypłatą diet i zwrotu kosztów przejazdu członków rad muzeów (art. 7a) i rad powierniczych (art. 19a). Mając jednak na względzie, Ŝe wspomniane gremia spotykają się na posiedzenia nie częściej niŝ 2 razy w roku, zwiększony wpływ ze sprzedanych biletów na wystawy czasowe przewyŝszy koszty wynikające z zapisów art. 7a i art. 19a, co będzie pozytywnie wpływało na sektor finansów publicznych. 3. Wpływ regulacji na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki: wejście w Ŝycie regulacji nie wpłynie na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki. 4. Wpływ regulacji na rynek pracy: wejście w Ŝycie regulacji nie wpłynie na rynek pracy. 5. Wpływ regulacji na sytuację i rozwój regionów: wejście w Ŝycie regulacji nie wpłynie na sytuację i rozwój regionów. 6. Ocena pod względem zgodności z prawem Unii Europejskiej: regulacja nie jest sprzeczna z prawem Unii Europejskiej.

8 7. Zakres konsultacji społecznych: Rada ds. Muzeów przy Ministrze Kultur i Dziedzictwa Narodowego, Polski Komitet Narodowy ICOM, Związek Muzeów Polskich i Stowarzyszenie Muzealników Polskich. 8. Projekt został wysłany do konsultacji z : organami administracji rządowej Komisją Wspólną Rządu i Samorządu związkami zawodowymi (Sekretariatem Kultury i Środków Przekazu NSZZ Solidarność, Federacją Związków Zawodowych Pracowników Kultury i Sztuki, Ogólnopolskim Porozumieniem Związków Zawodowych). Ponadto projekt został przekazany do oceny skutków regulacji. Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 7 lipca 2005r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa ( Dz.U. Nr 169, poz ) niniejszy projekt został umieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej MKiDN na stronie bip.mkidn.gov.pl.