Procedury, sprzęt i problemy ratownictwa w ruchu drogowym

Transkrypt

1 CABAN Jacek 1 SZYSZKO Grzegorz 2 OPIELAK Marek 3 Procedury, sprzęt i problemy ratownictwa w ruchu drogowym WSTĘP Jedną z podstawowych funkcji państwa jest zapewnienie obywatelom ochrony życia, zdrowia, mienia i dziedzictwa kulturowego, a więc innymi słowy zapewnienie bezpieczeństwa [4]. Zatem państwo poprzez odpowiednie instytucje powinno posiadać rozwiązania systemowe i struktury organizacyjne zapewniające sprawne działanie w przypadku zaistniałych zagrożeń obywateli. Obecnie zagrożenia bezpieczeństwa przyjmują bardzo różne formy, co powoduje potrzebę angażowania różnych sił ratunkowych. Podstawą sprawnego działania jest należyte koordynowanie, planowanie i kierownictwo działań ratowniczych. Bezpieczeństwo z perspektywy społecznej, środowiskowej to działania w zakresie zdobywania wiedzy o bezpieczeństwie w danym środowisku, wypracowania metod zachowania bezpieczeństwa i narzędzi chroniących ludzi, mienie i środowisko oraz uregulowań prawnych w tym zakresie [4]. W codziennym życiu do reagowania na wypadki drogowe, kolejowe, awarie różnego typu oraz zdarzeń zagrażających życiu czy zdrowiu wyznaczono wyspecjalizowane jednostki, których zadaniem jest szybka i niezbędna pomoc [4]. Do tego tupu zagrożeń powołano następujące służby: Pogotowie ratunkowe, Straż pożarną, Policję, Pogotowie gazowe, energetyczne, Pomoc drogową itp. W artykule przedstawiono wybrane aspekty bezpieczeństwa ruchu drogowego, organizacji służb ratowniczych podczas niesienia pomocy poszkodowanym w wypadkach oraz obowiązujące procedury. Zaprezentowano wybrane problemy występujące podczas działań ratowniczych m.in. pomoc ofiarom uwięzionym w pojazdach, procedury zapewnienia bezpieczeństwa ratowników oraz wykorzystywany sprzęt ratowniczy. 1. BEZPIECZEŃSTWO RUCHU DROGOWEGO Systematycznie rosnąca aktywność człowieka pociąga za sobą ciągły rozwój systemów i środków transportu, który niestety powoduje powstawanie nowych oraz intensyfikację istniejących już różnorodnych zagrożeń [5]. Powszechnym rodzajem zagrożeń są coraz poważniejsze zdarzenia drogowe. Ze wszystkich współczesnych gałęzi transportu największą liczbę ofiar śmiertelnych odnotowuje się właśnie w transporcie drogowym. Zgodnie z intencją przedstawioną w Białej Księdze Transportu, na terenie Unii Europejskiej podejmowane są inicjatywy związane z poprawą poziomu bezpieczeństwa transportu oraz ze zmniejszeniem liczby ofiar śmiertelnych wypadków [7]. Najnowszy, IV Europejski Program Działań na rzecz Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Unii Europejskiej stawia ambitny cel zmniejszenie o połowę liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych w ciągu najbliższej dekady [8]. Bezpieczeństwo ruchu drogowego to zjawisko które wymaga uwzględnienia wielu przyczyn i okoliczności zdarzeń wypadkowych [2]. W Polsce w roku 2013 było łącznie wypadków drogowych, w tym ofiar śmiertelnych oraz rannych. Podstawowy podział czynników bezpieczeństwa: człowiek pojazd otoczenie, można rozszerzyć o inne grupy czynników i przedstawić w formie graficznej. Na rysunku 1 zaprezentowano grupy czynników wpływających na 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Maszyn Rolniczych i Transportowych, Lublin, ul. Głęboka 28 2 Politechnika Lubelska, Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii, Lublin, ul. Nadbystrzycka 36, gszyszko@op.pl 3 Politechnika Lubelska, Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii, Lublin, ul. Nadbystrzycka 36, m.opielak@pollub.pl 643

2 bezpieczeństwo ruchu drogowego, z takimi elementami jak otoczenie drogi, nadzór nad ruchem, ratownictwo, akty prawne, czy warunki atmosferyczne. Rys. 1. Grupy czynników wpływających na bezpieczeństwo ruchu drogowego [3] Jednym z wymienionych na schemacie czynników jest Organizacja służb ratowniczych. Jest to grupa, która odpowiada za formy niesienia pomocy w przypadku wystąpienia zagrożeń w ruchu drogowym. 2. PROCEDURY SŁUŻB RATOWNICZYCH Zgłoszenie o wypadku drogowym przyjmowane jest najczęściej na numer 112 w Wojewódzkim Centrum Powiadamiania Ratunkowego (WCPR). Zazwyczaj do każdego zdarzenia WCPR dysponuje Państwową Straż Pożarną (PSP), Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM) oraz Policję. Karetki pogotowia PRM są dysponowane w zależności od liczby osób poszkodowanych. Każdy zespół stanowi odrębny zespół ratowniczy. Na miejscu zdarzenia jest ustalany koordynator ratownictwa medycznego i on kieruje pracą zespołów ratowników medycznych. Policja jest dysponowana głównie do zabezpieczenia terenu działań oraz zorganizowania objazdów dla pozostałych uczestników ruchu. Ponadto w zależności od zaistniałych skutków wypadku dysponowane są dodatkowe grupy np. techników, dochodzeniowe wraz z prokuratorem, pirotechniczne itp. Państwowa Straż Pożarna posiada ustalone przez Komendanta Miejskiego/Powiatowego PSP procedury dysponowania zastępów ratowniczych w zależności od rodzaju zaistniałego zagrożenia. Na rysunku 2 przedstawiono algorytm dysponowania zastępów PSP do zdarzeń. 644

3 Rys. 2. Przykładowa procedura dysponowania zastępów PSP do zdarzeń Na miejscu wypadku akcją ratowniczą kieruje dowódca z Państwowej Straży Pożarnej Kierujący Działaniami Ratowniczymi (KDR). KDR ściśle współpracuje z koordynatorem działań medycznych oraz dowódcą funkcjonariuszy Policji. W przypadku potrzeby dysponowania innych służb lub dodatkowych zastępów KDR zgłasza taką potrzebę do Stanowiska Kierowania Komendanta Powiatowego/Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej, które koordynuje całość prowadzonych działań. 3. PROWADZENIE DZIAŁAŃ NA MIEJSCU WYPADKU DROGOWEGO Dojeżdżając do miejsca zdarzenia służby ratownicze ze względu na bezpieczeństwo ratowników jak i osób poszkodowanych muszą brać pod uwagę wiele czynników tj.: warunki pogodowe, zagrożenia fizyczne (nierówny teren, odkryte przewody elektryczne), tłumy ludzi, położenie innych pojazdów ratowniczych [6]. Na rysunku 3 przedstawiono strefy terenu akcji ratowniczej. Rys 3. Podział terenu działań i ustawienie pojazdów podczas wypadku drogowego [6] 645

4 Szczególne znaczenie ma ustawienie pojazdów ratowniczych każdej ze służb. PSP dysponuje do wypadku drogowego dwa pojazdy: samochód ratowniczo-gaśniczy (GBA) oraz samochód ratownictwa technicznego (SRT) ze specjalistycznym sprzętem hydraulicznym ratownictwa drogowego. Pojazd ratowniczo-gaśniczy stanowi zabezpieczenie pożarowe całości prowadzonych działań, a jego ustawienie powinno chronić ratowników (osłaniać) przed wjechaniem na teren akcji innych uczestników ruchu. Pojazd ratownictwa technicznego jest ustawiany w miarę możliwości najbliżej miejsca zdarzenia, ponieważ stanowi on bazę sprzętu ratowniczego oraz osłania ratowników z przeciwnego kierunku nadjeżdżających pojazdów. Karetki PRM zazwyczaj są ustawiane między pojazdem GBA i SRT. Ustawienie pojazdów policji pozwala na blokowanie skrzyżowań, ulic oraz kierowanie innych uczestników ruchu na objazdy. Na miejscu prowadzonych działań według różnych źródeł możemy wyróżnić kilka stref. Jednak zawsze sprowadzają się one do generalnego podziału terenu działań na dwie strefy: strefę bezpośrednich działań (obejmuje obszar do 5 m) oraz strefę sprzętu (powyżej 5 m). Do zadań KDR w miarę potrzeb należy również wyznaczenie miejsc dekontaminacji, składowania odpadów, rejestracji poszkodowanych itp. 4. SPRZĘT RATOWNICZY STOSOWANY PODCZAS WYPADKÓW Państwowa Straż Pożarna posiada na swoim wyposażeniu specjalistyczny sprzęt ratowniczy wykorzystywany szczególnie podczas wypadków drogowych. Jak wcześniej wykazano w procedurach do wypadku drogowego z udziałem osób poszkodowanych dysponowane są dwa pojazdy: ratowniczogaśniczy (GBA lub GCBA) oraz ratownictwa technicznego (SRT). Załogę pojazdu ratowniczo-gaśniczego stanowi 4 lub 5 ratowników. Na swoim wyposażeniu auto posiada od 2 tys. do 5 tys. litrów wody, sprzęt do podawania wody lub piany, podstawowy sprzęt ratowniczy np. łom, pilarka, topór, sprzęt łączności, sprzęt oświetleniowy, środki pianotwórcze, dekontaminacyjne, sorbenty i dyspergenty. Pojazd typu GBA lub GCBA może być dysponowany samodzielnie do pożarów; a do wypadków jest kierowany w sekcji z pojazdem SRT lub z innym pojazdem posiadającym na swoim wyposażeniu hydrauliczny zestaw ratownictwa technicznego. Przykład pojazdu ratowniczo-gaśniczego przedstawiono na rysunku 4a. Rys. 4. a) pojazd ratowniczo-gaśniczy, b) pojazd ratownictwa technicznego [16] Samochód ratownictwa technicznego jest pojazdem specjalnym posiadającym na swoim wyposażeniu różnorodny, specjalistyczny sprzęt do ratownictwa technicznego tj.: nożyce, rozpieraki, liny, łańcuchy, piły, poduszki pneumatyczne, sprzęt oświetleniowy, sprzęt pomiarowy, sprzęt ratownictwa medycznego, środki chemiczno-ekologiczne. Załogę pojazdu stanowi od 2 do 4 ratowników. Pojazd może posiadać na swoim wyposażeniu niewielką ilość środka gaśniczego np. wody (do 1 t) oraz żuraw hydrauliczny typu HDS. Przykład pojazdu ratownictwa technicznego przedstawiono na rysunku 4b. Podstawowym rodzajem sprzętu wykorzystywanym podczas działań ratowniczych przy wypadkach drogowych są hydrauliczne zestawy ratownictwa technicznego. Zestawy są zbudowane jako ciężkie, lekkie lub kombi. Głównym elementem każdego zestawu jest pompa hydrauliczna 646

5 napędzana silnikiem spalinowym lub elektrycznym, podająca olej hydrauliczny pod ciśnieniem 720 bar. Pompa współpracuje z następującymi urządzeniami ratowniczymi: a) nożyce posiadają zdolność przecinania najnowszych konstrukcji samochodów, dzięki zastosowaniu ostrzy o szerokim rozwarciu, siła nacisku do 1000kN, b) rozpieracz ramieniowy umożliwia otwierania konstrukcji pojazdu i tworzenie przestrzeni do zastosowania kolejnych urządzeń, posiada zdolność działania na rozpieranie z siłą do 400kN oraz na ściskanie z siłą do 180kN, c) rozpieracz kolumnowy umożliwia wykonywanie przestrzeni większych rozmiarów, siła rozpierania do 160kN, d) nożyco-rozpieracze narzędzia dwufunkcyjne, pozwalają na wykonanie jednym urządzeniem cięcia i rozpierania, kosztem siły cięcia do 400kN i siły rozpierania do 200kN. Przykładowy zestaw hydraulicznych narzędzi ratowniczych przedstawiono na rysunku 5. Rys. 5. Hydrauliczny zestaw ratownictwa technicznego [16] Kompletny zestaw ratownictwa technicznego zawiera dodatkowo wiele urządzeń pomocniczych: węże hydrauliczne, sprzęt do stabilizacji, sprzęt zabezpieczający, łańcuchy, przecinaki i wybijaki do szyb, przedłużki, końcówki, klucze. 5. PROBLEMY DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH Państwowa Straż Pożarna prowadzi co roku tysiące akcji ratowniczych w wyniku wypadków drogowych w których bardzo często, aby uratować życie pasażerów uwięzionych we wrakach pojazdów liczy się każda sekunda. To co ratuje życie, stwarza też wiele problemów podczas działań ratowniczych są to m.in.: konstrukcja, wzmocnienia i systemy bezpieczeństwa pojazdów. Czas dojazdu na miejsce zdarzenia odgrywa najważniejszą rolę, jednak wypadkom ulegają osoby przejezdne, turyści, obcokrajowcy, którzy nie są w stanie określić gdzie się znajdują. Podczas zgłoszenia do WCPR są w stanie podać, że jechali trasą np. nr 19 z Białegostoku do Lublina. Jeżeli dołożymy do tego brak możliwości wydostania się tej osoby z pojazdu, warunki pogodowe oraz ukształtowanie terenu, to ustalenie dokładnego miejsca pojazdu trwa nawet około pół godziny. W obecnym czasie wprowadzane są nowe systemy, które mogą poinformować służby o wypadku i podają dokładne koordynaty GPS położenia pojazdu. Ratownicy przystępując do działań nie zawsze wiedzą z jaką marką i modelem pojazdu mają do czynienia. Każdy model posiada w innym miejscu akumulator, naboje do poduszek czy napinaczy pasów. Występują modele, które posiadają po kilka akumulatorów i odłączenie jednego nie powoduje 647

6 odłączenia napięcia w uszkodzonym pojeździe. Umiejscowienie takich niebezpiecznych lub ważnych urządzeń przestawia karta ratownicza opisana w kolejnym rozdziale. Zagrożenie dla ratowników stanowią również samochody hybrydowe lub elektryczne. Obecnie prowadzone są intensywne szkolenia oraz ćwiczenia dla ratowników, które przygotowują do działań z takimi pojazdami. Musimy zdawać sobie sprawę, że każdy wypadek jest inny: pojazd stoi na kołach, pojazd leży na dachu, pojazd wpadł do wody, zgnieciony wrak znajduje się pod ciężarówką itp. Kolejnym zagrożeniem dla ratowników są poduszki powietrzne, a dokładniej poduszki powietrzne, które nie odpaliły podczas zderzenia w pojeździe. Producenci sprzętu ratowniczego stale poszukują różnego rodzaju urządzeń i metod, które pozwolą na zablokowanie, odłączenie lub zabezpieczenie tych urządzeń na czas prowadzonych działań. Niejednokrotnie pomoc osobie poszkodowanej jest udzielana już w uszkodzonym pojeździe przez jedną grupę ratowników, a druga grupa wykonuje cięcia lub rozginania konstrukcji pojazdu ratowniczymi urządzeniami hydraulicznymi. Ratownicy nie mają pewności, że w tym momencie poduszka powietrzna się nie uruchomi. Warunkiem udzielenia kwalifikowanej pierwszej pomocy (KPP), przez ratowników jest posiadanie aktualnej wiedzy z zakresu medycyny ratunkowej, znajomość procedur ratowniczych oraz opartych o nie algorytmów działania, jak również posiadanie sprzętu ratowniczego [12]. Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy (KSRG), posiada własne zasady organizacji [9] uzupełnione o zasady dotyczące ratownictwa medycznego [14], które są zbieżne z przepisami powszechnie obowiązującymi ratowników PRM. Procedury jednostek systemu współpracujących z PRM powinny być kompatybilne z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji [1]. 6. KARTA RATOWNICZA Na rysunku 1 przedstawiono przykładową kartę ratowniczą oraz przyklejoną na przedniej szybie nalepkę informacyjną o takiej karcie dla ratowników. Rys. 2. Karta ratownicza samochodu Volvo S60 Bi-Fuel i przyklejoną nalepką informacyjną Na karcie ratowniczej ratownicy mogą znaleźć informacje o tym, gdzie w konkretnym pojeździe znajdują się napinacze gazowe pasów bezpieczeństwa, poduszki powietrzne, wzmocnienia boczne, czy bardzo istotne zabezpieczenia odcinające zasilanie prądu elektrycznego pojazdu itp. Współczesne 648

7 pojazdy posiadają niekiedy dwa, a nawet więcej źródeł zasilania, co komplikuje działania ratowników. Na drogach jeździ setki modeli samochodów i każdy jest inaczej skonstruowany [15]. Utrudnia to bardzo działania ratowników przybyłych na miejsce wypadku, próbujących wydostać uwięzione we wraku osoby. W związku z tym dla przyspieszenia akcji ratunkowej pasażerów uwięzionych we wraku pojazdu opracowano europejski system Karta ratownicza pojazdu (ang. rescue sheet). O tym,że samochód ma kartę ratowniczą informuje przyklejona na przedniej szybie. Dzięki temu zespół ratowniczy będzie wiedział jak najszybciej wydostać pasażerów z takiego pojazdu. Podstawowym celem kart ratowniczych jest ułatwienie działań zespołów ratowniczych, poprawa bezpieczeństwa ofiar wypadków drogowych podczas pracy zespołów ratowniczych. Karta ratownicza wożona w samochodzie pozwala często skrócić czas akcji ratowniczej o 30 % [15]. Przekłada się to na skrócenie czasu akcji o 6 do 9 minut. PODSUMOWANIE Prowadzenie działań ratowniczych jest bardzo skomplikowanym procesem. Ważne jest, aby odpowiednie służby zostały szybko powiadomione, uruchomiły swoje procedury oraz mogły bezpiecznie działać na miejscu zdarzenia. Jak możemy zauważyć, sprzęt, procedury i wyszkolenie to nie wszystko, by szybko udzielić niezbędnej pomocy ofiarom wypadków. Wraz z rozwojem techniki pojazdy stają się coraz bardziej skomplikowane i różnorodne z punktu widzenia działań ratowniczych. Karta ratownicza znajdująca się w pojeździe pozwala skrócić czas akcji ratowniczej, a wyposażenie pojazdu w taką kartę oraz umieszczenie odpowiedniej nalepki na pojeździe umożliwia przyspieszenie udzielenia pomocy ofiarom. Jednak w chwili obecnej stosowanie kart ratowniczych jest mało popularne. Należy dążyć do stworzenia bazy pojazdów ze szczegółowymi danymi oraz producentami przydatnymi w działaniach ratowniczych. Idealnym rozwiązaniem podczas akcji ratowniczej w wypadkach drogowych byłby system informujący ratowników o tym, jakie pojazdy biorą udział w zdarzeniu oraz o ich uszkodzeniach. Obecnie ratownikom brakuje tego typu danych. Ratownicy dopiero na miejscu otrzymują niezbędne informacje, a w skrajnych przypadkach do zakończenia działań nie można rozpoznać marki pojazdów. W niektórych pojazdach funkcjonują systemy informowania o kolizji, tzw. systemy po kolizyjne (np. Volvo on call), oraz system ACS (ang. Automatic Crash System). Informacje posiadane przez ratowników udających się do wypadku drogowego mają istotne znaczenie w powodzeniu akcji. Jak możemy zauważyć wraz z rozwojem techniki i ogromnym wachlarzem modeli pojazdów,pojawia się wiele nowych problemów w ratownictwie drogowym. W kolejnym artykule autorzy planują przedstawić szerzej ten aspekt ratownictwa drogowego. Streszczenie W artykule przedstawiono wybrane aspekty bezpieczeństwa ruchu drogowego, procedury, organizację służb ratowniczych podczas niesienia pomocy poszkodowanym w wypadkach drogowych. Zaprezentowano wybrane problemy występujące podczas działań ratowniczych tj. pomoc ofiarom uwięzionym w pojeździe, procedury zapewnienia bezpieczeństwa ratowników podczas działań ratowniczych oraz wykorzystywany sprzęt ratowniczy. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, system ratownictwa, bezpieczeństwo transportu Procedures, equipment and problems of rescue service in road traffic Abstract The paper presents some aspects of road traffic safety, procedures, organization of rescue services while bringing aid to victims of road accidents. Selected issues during the rescue actions, i.e. help for victims trapped in the vehicle, the procedures ensuring the safety of rescuers during rescue actions and used rescue equipment were presented. Keywords: safety, rescue service system, transport safety 649

8 BIBLIOGRAFIA 1. Andres J., (red), Wytyczne resuscytacji Kraków Bąk-Gajda D., Bąk J., Psychologia transportu i bezpieczeństwa ruchu drogowego. Difin, Warszawa Bezpieczeństwo ruchu drogowego, program szkoleń Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa Biniak-Pieróg M., Zamiar Z., Organizacja systemów ratownictwa. UWP, Wrocław Caban J., Droździel P., Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i na Słowacji w latach Logistyka 2014, nr 5, s Dunbar I., Techniki Ratownictwa Drogowego, Holmatro 2014 r. 7. Merkisz J., Tarkowski S., Wybrane aspekty wykorzystania pokładowych urządzeń rejestrujących w pojazdach samochodowych. Eksploatacja i Niezawodność, 2011, nr 2, s Raport. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego. Działania realizowane w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w 2011 roku oraz rekomendacje na rok Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, materiał PDF. 9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (Dz.U. nr 46, poz. 239). 10. Szyszko G., Droździel P., Opielak M., Organizacja, struktura, wyposażenie Lubelskiej Brygady Odwodowej. Logistyka 2014, nr 6, s Szyszko G., Opielak K., Zarządzanie i logistyka pojazdów Państwowej Straży Pożarnej. Logistyka 2014, nr 6, s Telak J., Zieliński E., Zielinska M., Oceny bólu u poszkodowanego dokonywane przez ratowników KSRG propozycja pomiaru piątego parametru życia. Zeszyty Naukowe SGPS 2014, nr 50 (2), s Ustawa o kierujących pojazdami (Dz.U nr 30, poz. 151). 14. Zasady organizacji ratownictwa medycznego w KSRG, Warszawa